Wurmbea

*Wurmbea*
	; Wurmbea inusta
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	liliowce
Rodzina	zimowitowate
Rodzaj	Wurmbea
	Nazwa systematyczna
	Wurmbea Thunb.; Nov. Gen. Pl. 1: 18 (1781)
	Typ nomenklatoryczny
	Wurmbea capensis Thunb.
Synonimy
	Anguillaria R.Br.; Onixotis Raf.; Skizima Raf.; Dipidax Lawson ex Salisb.; Neodregea C.H.Wright;
	Anguillaria R.Br.; Onixotis Raf.; Skizima Raf.; Dipidax Lawson ex Salisb.; Neodregea C.H.Wright;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wurmbea Thunb. – rodzaj wieloletnich, ziemnopączkowych roślin zielnych z rodziny zimowitowatych, obejmujący 49 gatunków występujących w tropikalnej i południowej Afryce oraz Australii^[4]. Rośliny te zawierają silnie toksyczny alkaloid kolchicynę, flawon luteloinę oraz kwas wanilinowy i kwas salicylowy^[5].

Nazwa rodzaju została nadana na cześć Friedricha van Wurmba, osiemnastowiecznego duńskiego przyrodnika, sekretarza Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen w Holenderskich Indiach Wschodnich^[6].

Morfologia

Pokrój: Drobne rośliny zielne, osiągające wysokość od 2–5 cm (Wurmbea minima) do 10–30 cm (Wurmbea dolichantha)^[7].

Łodyga: Jajowata do niemal kulistej bulwa pędowa okryta ciemną, skórzastą lub błoniastą tuniką^[7]. Pęd naziemny wzniesiony^[8].

Liście: Rośliny tworzą od dwóch do czterech liści łodygowych, nitkowatych do jajowatych, siedzących, okalających pęd tworząc pochwę liściową^[7].

Kwiaty: Kwiaty obupłciowe lub jednopłciowe^[9], pojedyncze lub zebrane w kłosowaty skrętek. Okwiat promienisty, trwały. Listki okwiatu zrośnięte u nasady i tworzące rurkę^[8], białe, kremowe lub żółtawe do czerwonych lub brązowych, niekiedy z ciemniejszymi brzegami lub wierzchołkami, często z ciemnymi miodnikami. Pręciki wyrastające do poziomu ujścia gardzieli okwiatu lub powyżej. Zalążnia cylindryczna, głęboko trójklapowana. Trzy szyjki słupka długie i smukłe lub krótkie i haczykowate^[7].

Owoce: Jajowate do podługowatych torebki. Nasiona kuliste lub niemal kuliste, brązowe lub czarne^[7].

Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 10, 14, 20, 22, 40^[8].

Systematyka

Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016): Rodzaj zaliczany jest do plemienia Anguillarieae w rodzinie zimowitowatych (Colchicaceae), należącej do rzędu liliowców (Liliales) zaliczanych do jednoliściennych (monocots)^[2].

Gatunki^[4]

Wurmbea angustifolia B.Nord.
Wurmbea australis (R.J.Bates) R.J.Bates
Wurmbea biglandulosa (R.Br.) T.D.Macfarl.
Wurmbea burttii B.Nord.
Wurmbea calcicola T.D.Macfarl.
Wurmbea capensis Thunb.
Wurmbea centralis T.D.Macfarl.
Wurmbea cernua T.D.Macfarl.
Wurmbea citrina (R.J.Bates) R.J.Bates
Wurmbea compacta B.Nord.
Wurmbea decumbens R.J.Bates
Wurmbea densiflora (Benth.) T.D.Macfarl.
Wurmbea deserticola T.D.Macfarl.
Wurmbea dilatata T.D.Macfarl.
Wurmbea dioica (R.Br.) F.Muell.
Wurmbea dolichantha B.Nord.
Wurmbea drummondii Benth.
Wurmbea elatior B.Nord.
Wurmbea elongata B.Nord.
Wurmbea glassii (C.H.Wright) J.C.Manning & Vinn.
Wurmbea graniticola T.D.Macfarl.
Wurmbea hiemalis B.Nord.
Wurmbea inflata T.D.Macfarl. & A.L.Case
Wurmbea inframediana T.D.Macfarl.
Wurmbea inusta (Baker) B.Nord.
Wurmbea kraussii Baker
Wurmbea latifolia T.D.Macfarl.
Wurmbea marginata (Desr.) B.Nord.
Wurmbea minima B.Nord.
Wurmbea monantha (Endl.) T.D.Macfarl.
Wurmbea monopetala (L.f.) B.Nord.
Wurmbea murchisoniana T.D.Macfarl.
Wurmbea nilpinna R.J.Bates
Wurmbea odorata T.D.Macfarl.
Wurmbea punctata (L.) J.C.Manning & Vinn.
Wurmbea pusilla E.Phillips
Wurmbea pygmaea (Endl.) Benth.
Wurmbea recurva B.Nord.
Wurmbea robusta B.Nord.
Wurmbea saccata T.D.Macfarl. & S.J.van Leeuwen
Wurmbea sinora T.D.Macfarl.
Wurmbea spicata (Burm.f.) T.Durand & Schinz
Wurmbea stellata R.J.Bates
Wurmbea stricta (Burm.f.) J.C.Manning & Vinn.
Wurmbea tenella (Endl.) Benth.
Wurmbea tenuis (Hook.f.) Baker
Wurmbea tubulosa Benth.
Wurmbea uniflora (R.Br.) T.D.Macfarl.
Wurmbea variabilis B.Nord.

Zastosowanie

Wiele gatunków tych roślin jest uprawianych w ogrodach jako rośliny ozdobne^[10].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-20] (ang.).
↑ Tropicos. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2011-03-27].
↑ ^a ^b ^c Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-03-27]. (ang.).
↑ H. Potesilová, T.D. Macfarlane, D. Guénard i V. Šimánek. Alkaloids and phenolics of Wurmbea and Burchardia species. „Phytochemistry”. 26 (4), s. 1031-1032, 1987. DOI: 10.1016/S0031-9422(00)82343-2. (ang.).
↑ D. Gledhill: The names of plants. Cambridge ; New York: Cambridge University Press, 2008, s. 408. ISBN 978-0-521-86645-3.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e John Manning, Peter Goldblatt, D. A. Snijman: The color encyclopedia of cape bulbs. Portland: Timber Press, 2002, s. 409-411. ISBN 978-0-88192-547-0.
↑ ^a ^b ^c B. Nordenstam: Colchicaceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 182. ISBN 3-540-64060-6. (ang.).
↑ Gwen J. Harden: Flora of New South Wales. Kensington, NSW, Australia: New South Wales University Press, 1990, s. 110. ISBN 978-0-86840-188-1.
↑ John E. Bryan: Bulbs. Portland, Or.: Timber Press, 2002, s. 474. ISBN 978-0-88192-529-6.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-20] (ang.).

[trop-3] Tropicos. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2011-03-27].

[kew-4] Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-03-27]. (ang.).

[5] H. Potesilová, T.D. Macfarlane, D. Guénard i V. Šimánek. Alkaloids and phenolics of Wurmbea and Burchardia species. „Phytochemistry”. 26 (4), s. 1031-1032, 1987. DOI: 10.1016/S0031-9422(00)82343-2. (ang.).

[6] D. Gledhill: The names of plants. Cambridge ; New York: Cambridge University Press, 2008, s. 408. ISBN 978-0-521-86645-3.

[cape-7] John Manning, Peter Goldblatt, D. A. Snijman: The color encyclopedia of cape bulbs. Portland: Timber Press, 2002, s. 409-411. ISBN 978-0-88192-547-0.

[kub-8] B. Nordenstam: Colchicaceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 182. ISBN 3-540-64060-6. (ang.).

[9] Gwen J. Harden: Flora of New South Wales. Kensington, NSW, Australia: New South Wales University Press, 1990, s. 110. ISBN 978-0-86840-188-1.

[10] John E. Bryan: Bulbs. Portland, Or.: Timber Press, 2002, s. 474. ISBN 978-0-88192-529-6.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]