Zagłębie Krakowskie

Galicyjski powiat chrzanowski na mapie statystycznej autorstwa Maksymiliana Bodyńskiego z 1878

Jaworzno – Rynek

Chrzanów – Rynek

Trzebinia – Rynek

Zagłębie Krakowskie – historyczny region przemysłowy powstały w XIX wieku w zachodniej Małopolsce. Obejmował obszar galicyjskiego powiatu chrzanowskiego, który liczył 663,44 km². Obecnie są to zachodnie tereny województwa małopolskiego i miasto Jaworzno w województwie śląskim.

Granice

Zagłębie Krakowskie obejmowało następujące jednostki administracyjne:

• Jaworzno – 88 tys. mieszkańców – największe i najludniejsze miasto Zagłębia Krakowskiego
• Chrzanów – 36,5 tys. mieszkańców – najstarsze miasto Zagłębia Krakowskiego i siedziba ówczesnego powiatu
• Trzebinia – 20 tys. mieszkańców
• Libiąż – 16 tys. mieszkańców
• Siersza – obecnie dzielnica Trzebini

Historia

Okręg ten obejmował zachodnią część ówczesnego powiatu chrzanowskiego (Jaworzno, Trzebinia, Libiąż, Siersza, Tenczynek), na którym istniały liczne kopalnie węgla kamiennego, oraz rudy cynku i ołowiu. W późniejszym okresie do Zagłębia Krakowskiego zaliczano również okolice Oświęcimia.

Początki eksploatacji rud ołowiu w tym rejonie sięgają końca XIII wieku, wydobycie ołowiu (i srebra) na większą skalę rozwinięto zwłaszcza w pierwszej połowie XVI wieku. Zagłębie Krakowskie zaczęło się kształtować w początkach XIX wieku. Pierwsza kopalnia węgla kamiennego powstała w 1767 w Szczakowej, w 1792 w Jaworznie, 12 następnych w latach 1805–1815, pierwsze huty cynku w latach 1808–1811 w Jaworznie i w Sierszy, w 1823 roku było czynnych 12 kopalni galmanu. Właściwy rozwój Zagłębia Krakowskiego w końcu XIX w. wiązał się z szybkim wzrostem wydobycia węgla, które w latach 1855–1875 wzrosło z ok. 61 tys. ton, do ok. 312 tys. ton, osiągając w 1913 roku blisko 2 mln ton, produkcja cynku w latach 1875–1913 wzrosła z ok. 1,6 tys. ton do ok. 15,2 tys. ton, wydobycie rud ołowiu w latach 1870–1912 z ok. 0,6 tys. ton, do ok. 7,3 tys. ton.

Powstawały cementownie, huty szkła, fabryka sody, rafineria ropy naftowej. W okresie międzywojennym nastąpiła znaczna rozbudowa przemysłu w Zagłębiu Krakowskim, powstały m.in. Zakłady Chemiczne „Azot” w Jaworznie (uruchomione już 1917), Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce SA w Chrzanowie (1920), fabryka mydła wybudowana w Trzebini przez krakowską spółkę „Towarzystwo Akcyjne -Mydło” Jan Rożnowski i Bronisław Różewski (1919), duża Elektrownia Jaworzno I (1930), fabryka obuwia T. Baty w Chełmku (1931); wydobycie węgla w 1929 osiągnęło ok. 2,8 mln t, a 1938 ok. 2,6 mln (6,8% produkcji krajowej); równocześnie jednak nastąpił upadek górnictwa i częściowo hutnictwa cynku i ołowiu; zatrudnienie w przemyśle Zagłębia Krakowskiego w 1938 roku wynosiło ok. 17 tys. robotników.

Po II wojnie światowej szybka odbudowa zakładów przemysłowych, wydobycie węgla kamiennego osiągnęło w 1955 ok. 6 mln ton, zatrudnienie w przemyśle Zagłębia Krakowskiego w 1965 – ok. 82 tys. osób.

Węgiel z kopalń Zagłębia Krakowskiego charakteryzował się stosunkowo niską kalorycznością i wysoką zawartością siarki i popiołu.

Nazwa

Nazwa Zagłębie Krakowskie pochodzi od przynależności do Wolnego Miasta Kraków i Wielkiego Księstwa Krakowskiego w czasach formowania się okręgu gospodarczego. Od lat 50. użycie terminu Zagłębie Krakowskie stopniowo zanikało i obecnie w ujęciach statystycznych okręg ten nie jest już wyodrębniany. Nazwa ta funkcjonowała jeszcze do 1975 roku, kiedy to Zagłębie Krakowskie włączono do województwa katowickiego i zostało częścią Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Od 1999 roku obszar Zagłębia Krakowskiego, z wyjątkiem Jaworzna, należy do województwa małopolskiego.

Zobacz też

• Jaworznicko-Chrzanowski Okręg Przemysłowy
• Górnośląski Okręg Przemysłowy
• Zagłębie Dąbrowskie

Bibliografia

• L. Pakuła Kształtowanie się i struktura zachodnio-krakowskiego kompleksu przemysłowego, Warszawa 1965.
• A. Burzyński Górnictwo, hutnictwo i przemysł rafineryjny, w: Informator statystyczny do dziejów przemysłu w Galicji, Kraków 1982.