Architetura neoplasticista
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
|
L'architetura neoplasticista a l'é definisse për la prima vira con ës mòt dl'Otóber 1917 con la publicassion ëd sò manifest sl'arvista De Stijl, fondà da Theo Van Doesburg e Piet Mondrian an Olanda. Ël neoplasticism a l'é basà sna forma d'art astrata, essensial e geométrica. Ant l'architetura, oltra Van Doesburg ij pì amportant arpresentant a resto Jacobus Johannes Pieter Oud, Robert Van't Hoff e Jan Wils.
CaraterìsticheL'architetura neoplàstica a bandon-a la distinsion fra j'art. La teorìa sla pitura ëd Mondrian a l'é donch aplicà diretaman a l'architetura e a la mobilia. A dësvlupa ij volum fasend seurte ij pian da le quare e dëscomponend ij sòlid an paralelepìped, tentand d'elaboré la sempia architetura cubista con na n'ortogonalità antortojà dle linie e dle surfasse, evitand linie stòrte o sirognà. Ij neoplasticista as armarco 'dcò da soa costuma 'd dovré tant ij color primari (bleu, giàun e ross) e ij nen-color, visadì 'l nèir (l'assensa 'd lus) e 'l bianch (ël màssim ëd lus) ant dij retàngoj formà da linie perpendicolar. A manco j'ornament naturaj e realìstich. As sërca pitòst ëd duverté le stansie con dle grande fnestre për fé s-ciairé la natura a l'esterior a chi a l'é andrinta la cà e për arfletla sij véder për chi a l'é fòra dla cà. Ij neoplasticista dël De Stijl a spartisso vàire idèje con l'academia dël Bauhaus, an particolar la rassionalità, la ciairëssa e lë bzògn d'arformé l'architetura scond na neuva ética ant la neuva sossietà moderna. La vanguardia neoplasticista a l'ha anfluensà tant l'architetura moderna e l'architetura rassionalista. StòriaËl prim proget architetural neoplasticista a l'é stàita n'anteressanta cà a Utrecht dël 1916, travaj ëd Robert Van't Hoff, ant l'architetura orgànica ëd Wright; ma ant ij prim temp dël neoplasticism a l'é pa prodovùsse vàire architetura. Oud, ëdcò cand a l'é stàit angagià 'me cap-architet a Rotterdam, a l'é dimostrasse pòch aderent al moviment. Soa ùnica costrussion ch'a smija neoplasticista a l'é stàita na feriera a Purmerend progetà dël 1919, dont ël samblagi dle masse a smija rèid pròpe 'me ch'a dis ël manifest dlë stil. Prima dël 1920 as rëscontra mach l'euvra ëd Rietveld. Oltra l'avosà cadrega Rossa e Bleuva (1917) e d'àutre mobilie neoplàstiche, Rietveld a l'avìa progetà l'ufissi dël dotor Hartog, a Maarssen dël 1920, ch'a l'é stàit ël prim esempi d'aplicassion fidel dij precet dël neoplasticism. Minca element ëd mobilia an st'euvra a smijava arduvù a soa strutura costrutiva (tuta montà sensa 'd ciò) e j'efet pì marcà a l'ero coj ëd paralelism e ortogonalità fra ij tòch component. L'euvra ëd Van Doesburg dòp ël 1922, nopà, a l'é stàita tut afàit trasformà dal contat con l'artista russ El Lissitzky ch'a l'é giontasse a l'art ëd Mondrian. Van Doesburg con l'agiut ëd Van Eesteren a l'han donch progetà na serie d'architeture ipotétiche, mincadun-a con soe assimetrìe garbojà d'element bidimensionaj, flotant ant lë spassi dantorn un sénter esprimù con ël volum. Dël 1923 Vad Doesbug e Van Eesteren a l'han riussì a fissè lë stil neoplasticista definitiv mostrandlo a na fera a Paris. Rietveld a resta 'l pì genit realisator dë st'architetura batiend Cà Rietveld-Schröder a Utrecht dël 1924 rëspetand tùit ij 16 pont teorisà da Van Doesburg. Ël ters e darié moment dl'atività neoplasticista a l'é durà dal 1925 al 1931, cand a-i è staje na rusa fra Mondrian e Van Doesburg, përchè chiel-sì a l'avìa storzù ij retàngoj sia ant ij quàder, sia ant l'architetura. Ant l'istess temp ëdcò Rietveld a l'é slontasse da j'element sempi ëd Cà Rietveld-Schröder, sirognand cadreghe e schinaj, bandonand la sclinta geometrìa dj'orìgin. Ëdcò ël proget ëd garas a doi pian batì a Utrecht dël 1927 a surtìa da jë schema dël De Stijl. Nopà che dovré le tre tinte fondamentaj, l'architet e minusié Rietveld a l'ha piturà 'd nèir ij panej ëd ciman. La balera dël Ciné-dancing ant ël palass dl'Aubette ant ël sénter stòrich dë Strasborgh, progetà dël 1928 da Van Doesburg a l'é 'n ciàir esempi ëd decorassion dj'interior motobin leugna da l'idèja original ëd Mondrian, dagià che ij retàngoj decorativ djë spassi interior, bele ch'a smijo ij sòlit, a son stòrt. La rason a l'é che le decorassion piturà parèj a costavo pòch, ma 'dcò che ij retàngoj stòrt a l'avìo n'efet psichedélich mentre as dansavo coj baj agità dj'agn 1930 'me 'l Charleston. Livrà dël 1929, la balera dl'Aubette a l'é stàita la dariera euvra neoplasticista assè amportanta. J'artista dël De Stijl dj'agn apress a son stàit anfluensà dal modernism e a son vnù dij modernista. Cand ël Nasism a l'é montà al podèj an Almagna, ij rassionalista e ij modernista, dont j'académich dël Bauhaus e dël midem De Stijl, a son stàit scassà da Hitler, ch'a-j chërdìa vzin ai sossialista e ai comunista. La sìntesi dij concet architeturaj dël neoplasticism che ës moviment a l'ha lassà ai dissendent, conforma 'l crìtich Bruno Zevi, as peul trové tuta ant ël disegn animà dël regista alman Hans Richter, dont ël tìtol a l'é Filmmoment (1923)[1]. Ës film a mostra la dëscomposission tìpica dë st'architetura e dë st'art ant le quatr dimension (le tre dimension spassiaj pì 'l temp). Progetassion ëd mobiliaAnt ël camp dël dissegn industrial a l'é stàita amportanta l'euvra ëd Gerrit Rietveld, che da minusié a l'ha travajà vàire con le mobilie. Soe creassion a son giumaj vnùe dij modej, dont la cadrega Rossa e Bleuva (1918), andoa la tinta a l'ha 'n significà fondamental, la tàula Divan Tafel dël 1923 progetà apòsta për Cà Rietveld-Schröder a Utrecht e la cadrega Zigh-zagh (1932). Figure
Arferiment |
