زکات
اپݨی کمائی دے کچھ خاص حصے نوں 1 ورھے چ اک واری غریباں چ ونڈݨ نوں زکات کہندے نیں۔ ایہ اسلام دے پنج تھماں وچوں اک اے۔
| بسلسلہ مضامین |
| اسلام |
|---|
 |
گٹھ جات | |
| |
|
| |
زکات (عربی: زکوۃ، زكاة) اسلام دے پنج ارکانہاں وچوں ايک اہم رکن اے، جس دے لغوی معنی پاکیزہ کرنا یا پروان چڑھانا نيں۔ اس دا بنیادی مقصد غریباں دی مدد، معاشرتی فلاح و بہبود وچ صاحب ثروت لوکاں دا حصہ ملیانا تے مستحق لوکاں تک زندگی گزارنے دا سامان بہم پہچانیا اے۔
اسلام دا تیسرا اہم رکن اے۔ زکات دے معنی پاکیزگی تے ودھنے دے نيں۔
پاکیزگی توں مراد اللہ تعالٰی نے ساڈے مال و دولت وچ جو حق مقرر کيتا اے اسنوں خلوص دل تے رضامندی توں ادا کيتا جائے۔ نشو و نما توں مراد حق داراں اُتے مال خرچ کرنا اپنی دولت نوں بڑھانا اے، جس توں مال وچ برکت پیدا ہُندی اے۔
دین اک اصطلاح وچ زکات ایسی مالی عبادت اے جو ہر صاحب نصات مسلمان پرفرض اے۔
مصارفِ زکات
[سودھو]زکات تاں بس محتاجاں، مسکیناں، عاملین صدقات تے تالیفِ قلوب دے سزا واراں دے لئی اے تے اس لئی کہ ایہ گردناں دے چھڑانے، تاوان زداں دے سنبھالنے، اللہ دی راہ تے مسافراں دی امداد وچ خرچ کيتی جائے۔ ایہ اللہ دا مقرر کردہ فریضہ اے تے اللہ علم والا تے حکمت والا اے۔(9۔60)
زکات دی فرضیت
[سودھو]زکات فرض ہونے دے لئی چند شرطاں نيں:
- مسلمان ہونا، کافر اُتے زکات واجب نئيں۔
- بالغ ہونا، نابالغ اُتے زکات فرض نئيں۔
- عاقل ہونا، بوہرے(مجنون) اُتے زکات فرض نئيں جدوں کہ ايسے حال وچ سال گزر جائے تے کدی کدی اسنوں افاقہ ہوئے جاندا اے تاں فرض اے۔
- آزاد ہونا، غلام اُتے زکات نئيں اگرچہ اس دے مالک نے تجارت دی اجازت دے دتی ہوئے۔
- مال بقدرِ نصاب اس دی ملک وچ ہونا، جے نصاب توں کم اے تاں زکات نئيں۔
- پورے طور اُتے اس دا مالک ہونا، یعنی اس اُتے قبضہ وی ہوئے۔
- نصاب دا دین (قرض) توں فارغ (بچا ہويا) ہونا۔
- نصاب دا حاجتِ اصلیہ توں فارغ ہونا۔
- مال دا نامی ہونا یعنی ودھنے والا، خواہ حقیقتاً ہوئے یا حکماً۔
- نصاب اُتے اک سال دا مل دا گزر جانا ۔(عامۂ کتاباں)
اللہ تعالٰی نے قراآن کریم وچ ارشاد فرمایا : اقیموا الصلوۃ واتوا الزکاۃ۔ (البقرۃ) ترجمہ:نماز قائم کرو تے زکات ادا کرو ۔ اس آیتِ کریمہ وچ زکات دی فرضیت دا ثبوت مل رہیا اے۔
اس دے علاوہ خود حضور نبی کریم صلی اللہ علیہ وسلم نے زکات دا اہتمام فرمایا اور لوکاں نوں زکات دا حکم فرمایا تے ايسے طرح آپ صلی اللہ علیہ وسلم دے صحابہ نے وی اہتمام فرمایا حتی کہ حضرت ابو بکر صدیق رضی اللہ عنہ نے فرمایا جس نے زکات دا انکار کيتا اسنوں قتل کر دتا جائے گا اس طرح توں بہت وڈے اٹھنے والے فتنے دا سد باب ہوئے گیا ۔
زکات تاں اسلام نے غربا دی مدد تے انہاں دیاں مشکلاں نوں حل کرنے دے لئی امرا اُتے فرض دی اے۔ تے ایہ غربت نوں ختم کرنے دا بہترین طریقہ اے۔ خیال رہے کہ جے سارے امیر لوک زکات داں تاں غربت ہمیشہ دے لئی دفن ہوئے جاندی اے۔ اسلام دے اس زريں اصول توں ہر مسلمان تے غیر مسلم فائدہ اٹھا سکدا اے۔
وجوبِ زکات توں مثتنیٰ چیزاں
[سودھو]جس چیز دی طرف زندگی بسر کرنے وچ آدمی نوں ضرورت اے، اسنوں حاجت اصیلہ کہندے نيں، اس وچ زکات واجب نئيں جداں رہنے دا مکان، جاڑے گرمیاں وچ پہننے دے کپڑے، خانہ داری دا سامان، سواری دے جانور، پیشہ وراں دے اوزار، اہل علم دے لئی حاجت دیاں کتاباں، کھانے دے لئی غلہ، (ردالمحتار) ایويں ہی حاجتِ اصیلہّ وچ خرچ کرنے دے لئی روپے پیتاں۔
نصابِ زکات
[سودھو]سونے دی زکات :
نصاب : 20 مثقال = 20 دينار =85 گرام
پاکستان، بنگلاديش تے ہندوستان دے اوزان دے مطابق 7.29 تولے سونا کيونکہ
1 تولہ = 11.6638 گرام
تو 20 مثقال = 85 گرام = 7.29 تولہ
شرح : 2.5 فيصد يعنی جے آپ دے پاس 20 دينار ہوئے تاں ادھا دينار زکات ميں دينا ہوئے گا ۔
شرط : قمری سال دا پورا ہونا
چاندی دی زکات:۔
نصاب : 200 درہم = 595 گرام
يا 595 گرام = 51.01 تولہ
شرح : 2.5 فيصد يعنی جے آپ دے پاس دو سو دراہم ہوئے تاں آپکو پنج دراہم زکات ميں دينا ہون گے ۔
شرط : قمری سال دا پورا ہونا
اموال تجارت اُتے زکات :
نصاب : مال دی اِنّی مقدار جس دی قيمت 20 دينار يعنی 85 گرام سونے دے قيمت دے برابر ہوئے۔
شرح : 2.5 فیصد
شرط : قمری سال دا پورا ہونا ۔
زکات دی شرعی ادائیگی
[سودھو]زکات دی ادائیگی ’’عین‘‘ وچ ہونی چاہیے ناکہ ’’دَین‘‘ وچ ۔ ’’عین‘‘ دے معنی اے، حقیقی شے یا مال جو قابلِ فروختنی ہوئے یا کوئی جنس یا حقیقی اثاثہ جات۔ ’’دَین‘‘ دے معنی اے ذمہ داری، قرض، ادائیگی دا وعدہ۔ زکات نوں ’’دَین‘‘ وچ دینے دی وجہ توں ’’دارورہ‘‘ دی طرف رجوع کرنے توں اے۔ (’’دارورہ‘‘ دے معنی اے ’’نہایت مجبوری دی حالت وچ کوئی کم کرنا)۔ لیکن دارورہ اک عارضی اقدام ہُندا اے اسنوں ہمیشہ دے لئی استعمال نئيں کيتا جا سکدا۔
زکات دے بارے وچ مندرجۂ ذیل عناصر دا خیال رکھنا چاہیے۔
# زکات دی ادائیگی ہر مسلمان اُتے فرض اے جدوں اس دے پاس دولت نصاب تک پہنچ جائے۔
# زکات دی ادائیگی ہمیشہ حقیقی جنس وچ ہونی چاہیے یا موتیاں وچ یا جے اسنوں پیسےآں (زر) دی صورت وچ دینا ہوئے تاں اسنوں سونے دے دینار تے چاندی دے درہم وچ دینی چاہیے۔
# جب سونے دے دینار تے چاندی دے درہم موجود ہو، تاں زکات دی ادائیگی کاغذی نوٹاں وچ نئيں کيتی جا سکدی۔
# مسلماناں دے علاقےآں وچ واقع کاناں دے معدنیات دے پیداوار اُتے دس فیصد (10%) زکات اے تے ایہ زکات نوں تیل دی صورت وچ جمع کرنے دے لئی بہت اہم اے۔ تمام مسلمان ملکاں وچ تیل دی پیداوار دا دس فیصد حصہ مستحقین زکات دا حق اے۔
# زکات دی تقسیم جِنّی جلدی ممکن ہو، کرنی چاہیے۔ مثالی لحاظ توں زکات دی وصولی دے بعد، 24 گھنٹےآں دے اندر اندر اس دی تقسیم ہونی چاہیے۔
# زکات وصول کيتی جاندی اے نہ کہ دتی جاندی اے۔ زکات دی وصولی محصولینِ زکات نوں کرنی چاہیے جو وصولی دے بعد وصولی دی رسید زکات دینے والے نوں جاری کريں گا۔ انہاں محصولینِ زکات (Zakat Collectors) نوں امیر (خلیفہ) مقرر کريں گا تے انہاں دی تنخواہ جمع شدہ زکات توں دتی جائے گی۔
زکات دی ادائیگی’’دَین‘‘و’’عین‘‘ دا مسئلہ
[سودھو]اسلام دی بنیاد پنج چیزاں اُتے اے۔ اس گل کيتی گواہی دینا کہ ا للہ دے سوا کوئی معبود نئيں تے محمدﷺ اس دے رسول ؐ نيں۔ نماز قائم کرنا، زکات دینا، حج کرنا تے رمضان دے روزے رکھنا۔‘‘
مسئلہ:
مسئلہ کہ زکات نوں ادائیگی دے وعدے دے نال نئيں دتا جا سکدا۔ زکات نوں صرف حقیقی مال یا شے جو قابلِ فروختنی ہو، وچ دتی جائے گی۔ جس نوں عربی وچ ’’عین‘‘ کہیا جاندا اے۔ اسنوں ادائیگی دے وعدے یا قرض دی صورت وچ نئيں دتا جا سکدا۔ جس نوں عربی وچ ’دَین‘‘ کہندے نيں۔
شروع ہی توں زکات دینار و درہم وچ دتی جاندی سی تے قابلِ توجہ گل ایہ اے کہ اس گل کيتی کدی وی اجازت نئيں دتی گئی کہ زکات نوں کاغذی نوٹاں وصول کيتی جائے تے ایہ صورت خلافتِ عثمانیہ دی پوری تریخ وچ چھائی رہی ایتھے تک کہ اس دا خاتمہ 1928ء وچ ہويا۔
شیخ محمد علیش دا فتویٰ
مسلک مالکی دے عظیم قاضی شیخ محمد علیش ؒ (1802-1881ء) نے فرمایا کہ جے آپ نے زکات نوں کاغذی پیسےآں دی صورت وچ ادا کرنا ہوئے تاں فیر اس دی قدر صرف اک کاغذ دی لی جائے گی۔ اس لئی اس اُتے لکھی ہوئی رقم دا زکات دی ادائیگی وچ کوئی حصہ نئيں۔ (یعنی جے اک ہزار روپے دی نوٹ اُتے اک روپیہ خرچ آیا اے تاں اس دی قیمت اک روپے تصور کيتی جائے گی ناکہ اک ہزار روپے)۔
جے زکات کسی شے یا مال دی جنس (مادے) دی وجہ توں فرض ہوئے تاں فیر زکات (کاغذی نوٹاں) اُتے لکھی ہوئی رقم دی وجہ توں نئيں ہوئے گی بلکہ اس دی قدر اس دی جنس دی وجہ توں ہوئے گی (عین) یعنی اس دی قدر صرف کاغذ دے طور اُتے قبول کيتی جائے گی جداں کہ چاندی، سونے، اناج یا پھل وغیرہ وچ ہُندا اے۔ ہن جدوں کہ اس دے مادے (یعنی کاغذ) دا زکات دی ادائیگی توں کوئی تعلق نئيں اس لئی انہاں نوں تانبے،لوہے یا اس ورگی اجناس دی مانند تصور کرنی چاہیے۔
اسلامی فقہ وچ زکات دی ادائیگی تے اس دی تنظیم نوں جامع انداز مین بیان کيتا گیا اے۔ صدیاں توں جدوں خلیفہ یا امیر اسلامی قانون دا نفاذ کردا سی تاں زکات نوں ہمیشہ سونے تے چاندی وچ ہی اکٹھا کردا سی۔ جدوں کاغذی پیسے نوں پچھلے صدی وچ (مغربی) مستعمراندی قوتاں نے متعارف کرایا تاں روايتی علما نے اس دے استعمال نوں ردّ کيتا کیونجے ایہ اسلامی قانون دے خلاف سی۔ انہاں دے مطابق کاغذی کرنسی نوں فلوس دی مانند تصور کرنا چاہیے یا اِسنوں پیسے (زر) دی ادنیٰ صورت تصور کرنا چاہیے جس دا استعمال بہت محدود ہوئے تے بنیادی طور اُتے اِسنوں صرف ریزگاری(Change)دے لئی استعمال کرنا چاہیے۔
مثال دے طور پر، فلوس وچ قرض نئيں دتا جا سکدا۔ انہاں علما وچ سب توں مشہور مغربی النسل عالم شیخ محمد علیش ؒ (1801–1881)تھے جو یونیورسٹی الازھر مصر وچ فقہ مالکی وچ شیوخ و علما دے شیخ سن اوہ اپنے فتویٰ وچ لکھدے نيں:
’’آپ دا اس کاغذ دے بارے وچ کیہ رائے اے۔ جس وچ سلطان دا مہر لگیا ہويا ہوئے تے دینار و درہم دی طرح گردش کردی ہوئے (معاشرے وچ )؟ کيتا اس توں زکات دتی جا سکدی اے یا نئيں، جداں کہ سونے تے چاندی دے سکےآں یا کسی قابلِ فروختنی جنس دی صورت وچ دتی جاندی اے ؟
ميں نے مندرجہ ذیل طریقہ توں اس دا جواب دتا:
’’تمام تعریفاں اللہ تعالیٰ دے لئی تے سلامتی ہوئے ساڈے آقا محمدﷺ اُتے جو اللہ تعالیٰ دے رسول نيں۔‘‘
’’زکات انہاں (کاغذی نوٹاں) وچ نئيں دتی جا سکدی کیونجے زکات دی ادائیگی خاص چیزاں دے نال منسلک اے مثلاً مویشی، اناج، پھل، سونا تے چاندی تے روگٹھ استعمال ہونے والی فروختنی اشیاء تے اجناس وغیرہ۔ جس (کاغذی نوٹ) دا پہلے ذکر ہويا اس دا تعلق انہاں وچوں کسی چیز دے نال نئيں۔‘‘
آپ اس دے بارے وچ تفصیلی معلومات اس وقت حاصل کر سکدے نيں جدوں کہ اپ انہاں دا تقابل فلوس یا تانبے توں بنے سکے دے نال کرن گے، جس اُتے سلطان دا مہر ہُندا اے، جو (زر دے طور اُتے معاشرے وچ ) گردش کردے نيں تے اس اُتے کوئی زکات ادا نئيں کيتی جاندی کیونجے اس دا تعلق مندرجہ بالا اشیاء وچ کِسے دے نال نئيں ہُندا۔ اوہ ’’مَدوّانہ‘‘ماں لکھدا اے:
’’جن لوکاں دے پاس دو سو درہم دے برابر فلوس موجود ہو، انہاں اُتے زکات واجب نئيں، جدوں تک اوہ (مارکیٹ وچ ) گردشی جنس دے طور اُتے استعمال نہ ہو، تب انہاں نوں جنس یا مال تصور کيتا جائے گا۔‘‘
’’اِتّراز‘‘ وچ امام ابو حنیفہ ؒ تے امام شافعی ؒ دی فلوس وچ زکات دینے نوں جائز قرار دینے دے بارے وچ لکھدا اے کہ دونے نے اس گل اُتے زور دتا اے کہ زکات دی ادائیگی اس دی (حقیقی) قدر دی وجہ توں نيں تے شافعی ؒ مذہب دا انہاں دے بارے وچ دو مختلف رائے نيں۔ انہاں وچوں اک مکتب فکر دا کہنا اے کہ چونکہ زکات فلوس وچ دینا واجب نئيں کیونجے اس گل وچ کوئی تضاد نئيں پایا جاندا کہ فلوس دی قدر اس دی مادے یا مقدار دی وجہ توں نئيں ہُندی بلکہ صرف اس اُتے لکھی ہوئی ظاہری قیمت دی وجہ نال ہُندی اے۔ ہن جے زکات انہاں (فلوس) دے مادے نوں بطور جنس قرار دینے دے بعد واجب ہو، تاں فیر اس دا نصاب نوں پہنچنا اس دی ظاہری قیمت دی وجہ توں نئيں ہوئے گی بلکہ اس توں بنی مادے تے مقدار دی وجہ توں ہوئے گی۔ جداں کہ سونے، چاندی، اناج تے پھلاں وچ ہُندا اے۔ ہن جدوں کہ اس دا مادے (کاغذ) دا زکات توں کوئی تعلق نئيں اس لئی اسنوں تانبے، لوہے یا ِاِسی قسم دے دوسرے اشیاء دے بطور لیا جائے گا۔‘‘ تے اللہ تعالیٰ سب توں دانان اے۔ تے اللہ تعالیٰ ساڈے آقا محمدﷺ تے اس دی آل اُتے سلامتی تے برکدیاں نازل کرے۔[۱]
اس فتویٰ دے مطابق کاغذی نوٹاں نوں فلوس دی حیثیت دتی گئی اے کیونجے ایہ صرف ’’زر‘‘ دی نمائندگی کردی اے تے اس دی بطور جنس حقیقی کوئی قدر نئيں۔ اس دے مطابق زکات نوں فلوس وچ ادا نئيں کيتا جا سکدا کیونجے اس دی جنس دی کوئی قدر نئيں۔ اسنوں کاغذی نوٹاں وچ وی نئيں دتا جا سکدا کیونجے اس دی کاغذ دی کوئی قدر نئيں۔ اس بنیاد اُتے زکات دی دینار و درہم وچ ادائیگی دی فوراً بحالی بالکل واضح ہوئے جاندی اے۔ جے لکھاں مسلمان جو زکات کاغذی کرنسی وچ دیندے نيں، نويں ڈھالے گئے سونے دے دینار تے چاندی دے درہم وچ دینا شروع کر دے تاں اس توں لکھاں سونے تے چاندی دے سکے ساڈے معاشراں دے تجارتی سرگرمیاں وچ گردش کرنا شروع کر دیؤ گے تے ایہ اقدام اس صدی دا سب توں اہم سیاسی اقدام ہوئے گا جس توں ساڈے اپنے حلال تے آزاد ’’زر‘‘ (Currency) دے قیام دی راہاں کھولاں گی جو سانوں ٰ (موجودہ) سودی نظام معیشت توں وکھ کر دے گا۔
اسلام دی دوبارہ بحالی دے لئی زکات دی ادائیگی نوں فیر توں سونے تے چاندی وچ کرنا نہایت ضروری اے۔
امام کاسانیؒ نے اس گل کيتی تصدیق دی کہ زکات ’’دَین‘‘ وچ نئيں دتی جا سکدی
امام کاسانیؒ مشہور حنفی عالم اپنی کتاب ’’بدائع صنائع‘‘ وچ لکھدا اے:
’’جے جائداد جس اُتے زکات واجب ہوئے ’’دَین‘‘ دی صورت وچ ہو، جو ’’عین‘‘ توں مختلف ہو، اس دی زکات ’’عین‘‘ دی دولت دی شکل وچ دتی جا سکدی اے۔ اس طرح جے کسی شخص دے پاس دو سو درہم ہوئے (کسی اُتے قرض دی صورت وچ ) جس اُتے زکات ہُندی اے تاں اوہ پنج درہم نقد زکات وچ دے گا کیونجے ’’دَین‘‘ مقابل ’’عین‘‘ دے ناقص اے تے ’’عین‘‘ کامل اے۔ ايسے لئی ناقص دا معاملہ ’’کامل‘‘ دی صورت وچ کرنا درست اے۔ اس دے برعکس ’’کامل‘‘ دا معاملہ ناقص دی صورت وچ درست نئيں تے ايسے لئی جے کوئی شخص دو سو درہم ملکیت اُتے زکات اس شکل وچ ادا کرنا چاہے کہ اک غریب آدمی کودئے گئے پنج درہم قرض نوں ادائیگی مان لیا جائے تاں ایسا کرنے دی اجازت نئيں اے۔ آخر وچ ’’دَین‘‘ دولت دی زکات ’’دَین‘‘ دی صورت وچ ، جے دولت جس اُتے زکات واجب ہوئے ’’دَین‘‘ دی صورت وچ ہوئے جو واپسی اُتے عین دی شکل اختیار کرن تاں ’’دَین‘‘ دی صورت وچ اس دی زکات ادا نئيں کيتی جا سکدی اے۔ ايسے طرح جے اک شخص دی اک دوسرے شخص اُتے پنج دراہم قرض ہوئے تے اک دوسرے شخص اُتے دو سو دراہم قرض ہوئے تاں اس پہلے شخص دے پنج درہم خیرات دی صورت وچ دینے اُتے اس دی زکات ادا نئيں ہوئے جاندی کیونجے جدوں ایہ شخص اپنے دو سو دراہم دا قرض واپس لے لے گا تاں ایہ ’’عین‘‘ بن جائے گا تے ’’عین‘‘ دولت دی زکات ’’دَین‘‘کی صورت وچ دینا ناقص اے۔
اس دے برعکس صورتِ حال دی مثال ایہ ہوئے گی کہ اک شخص جو کسی دا دو سو دراہم قرضدار ہوئے تے اوہ قرضدار انہاں (دو سو دراہم) توں (پنج) دراہم (اس نیت توں اپنے پاس) رکھ لے کہ اس دے (مالک) دے قرض اُتے زکات ’’دَین‘‘ دی صورت وچ ادا ہوئے تاں ایہ جائز اے۔ البتہ ایہ اس وقت جائز ہوئے گی جدوں قرضدار غریب ہوئے تے اس دے علاوہ اس دی تضاد رائے وی موجود اے۔ تاں اسيں ایہ گل بغیر کسی ہچکچاہٹ دے کہہ سکدے نيں کہ ’’عین‘‘ دولت دی زکات ’’عین‘‘ دی صورت وچ دینے توں زکات ادا ہوئے جاندی اے مثلاً ’’کسی شخص دے پاس دو سو دراہم ہوئے تے اوہ انہاں دو سو دراہم وچوں پنج دراسانوں زکات دی شکل وچ دے د ے۔‘‘[۲]
اسی لئی زکات دی ’’دَین‘‘ تے ’’عین‘‘ دی صورت وچ ادائیگی دے مسئلے نوں درجہ ذیل طریقے توں بیان کيتا جا سکدا اے:
# زکات اس شخص اُتے واجب ہوئے جاندی اے جس دا کسی اُتے قابل واپسی قرض (دَین) ہو(جو نصاب) تک پہنچے۔
# جس اُتے زکات واجب ہُندی اے اوہ اسنوں ’’دَین‘‘ دی صورت وچ ادا نئيں کر سکدا۔
# زکات دی ادائیگی ہمیشہ ’’عین‘‘ دی صورت وچ ہونی چاہیے جو حقیقی قابل لمس دولت ہوئے۔
زکات دی ادائیگی تے فلوس
[سودھو]معاملات وچ فلوس چھوٹے ریزگاری (چھوٹے سکے) دی حیثیت رکھدے نيں۔ ایہ دراصل سب توں چھوٹے سکے اک درہم دے اک چھوٹے حصے دی نمائندگی کردی اے۔ (حالانکہ نصف درہم دے سکے وی استعمال ہوئے نيں)۔
فلوس نوں ’’زر‘‘ نئيں کہیا جا سکدا کیونجے اس دی قدر دا انحصار درہم اُتے ہُندا اے۔ ایہ ايسے لئی کاغذی نوٹاں (Fiat Money) دی طرح اے۔ تے اس دی ایہ دوسری تعریف، کاغذی نوٹاں نوں سمجھنے دے لحاظ توں خاص تعلق رکھدی اے کیونجے ابتدائی کاغذی نوٹاں نوں فلوس تصور کيتا جا چکيا سی۔ حالانکہ تریخ نے ایہ گل ثابت کر دتی کہ اسنوں کدی وی چھوٹے ریزگاری (Small Change) دے لئی کدی وی استعمال نئيں کيتا گیا بلکہ اسنوں حقیقی ’’زر‘‘ دے مکمل خاتمے دے لئی استعمال کيتا گیا۔
زکات تے فلوس
عمومی قانون ایہ اے کہ زکات نوں فلوس وچ ادا نئيں کيتا جا سکدا تے نہ ہی فلوس رکھنے اُتے زکات واجب ہُندی اے۔ اس گل وچ کوئی اختلاف نئيں کہ زکات نوں فلوس وچ نئيں دتا جا سکدا کیونجے اس دی بطور جنس کوئی قدر نئيں بلکہ اس دی صرف ظاہری قدر ہُندی اے۔ ايسے لئی اسنوں ’’زر‘‘(Money) تصور نئيں کيتا جا سکدا۔ زکات نوں فلوس وچ دینے دی کچھ استثنائی صورتاں نيں جو مندرجہ ذیل نيں:
# جب فلوس دی قدر و قیمت نصاب توں تجاوز کر جائے۔ کچھ علما دا کہنا اے کہ جے فلوس دی مقدار نصاب توں تجاوز کر جائے جو دو سو دراہم یا ویہہ (20) دینار اے تاں اس اُتے زکات واجب ہوئے جاندی اے۔
# جب فلوس بطورِ فروختنی جنس استعمال کيتی جائے۔ دوسری استثنائی صورت ایہ اے کہ جدوں فلوس نوں بطورِ مال تجارت استعمال کيتا جائے، تب اس دی قدر اس دی دھاتی جنس دی وجہ توں ہو(جو تانبے توں یا تانبے دے نال دوسری دھاتاں دی ملاوٹ توں بنی ہُندیاں نيں)۔ کچھ لوک اس دی تجارت مثلِ دھات دے کردے سن تاں دوسری صورت دے بارے وچ کچھ علما دا کہنا اے کہ انہاں (فلوس) اُتے زکات، اجناس اُتے زکات واجب ہوئے نے دی طرح ہوئے گی جس اُتے اک سال گزر جائے۔
حوالے
[سودھو]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||
