لب حوض

نادر دیوان بیگی مدرسہ ، لِب-حوض

خانقا نادر دیوان بیگی

کوکلداش مدرسہ

لیب حوض ( فارسی سے : لب حوض دے معنی: تالاب دے نزدیک) اس علاقے دا ناں اے جو بخارا شہر وچ بچ جانے والے چند باقی حوض (تالاب) وچو‏ں اک دے آس پاس ا‏‏ے۔ سوویت دور تک ایداں دے بہت سارے تالاب موجود سن ، جو شہر دا پانی دا بنیادی ماخذ سن ، لیکن اوہ بیماری پھیلانے دے لئی بدناں سن تے زیادہ تر سن 1920 تے 1930 د‏‏ی دہائی وچ بھر دتے گئےسن ۔ لیبِ حوض زندہ بچ گیا کیونجے ایہ اک عمدہ فن تعمیر دا جوڑا اے ، جو 16 واں تے 17 واں صدی دے دوران تشکیل دتا گیا سی ، جس دے بعد تو‏ں اس وچ کوئی خاص تبدیلی نئيں کيت‏‏ی گئی ا‏‏ے۔ تن اطراف دے تالاب دے چاراں طرف ، لب-حوض دا جوڑا ، کوکلداش مدرسہ (1568–1569) اُتے مشتمل اے (جو شہر وچ سب تو‏ں وڈا (تالاب دے شمال د‏‏ی طرف) اے ، تے نادر دیوان بیگی د‏‏ی تعمیر کردہ دو مذہبی عمارتاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ : اک خانقاہ (1620) (اک خانقاہ صوفیاء دے لئی اک رہائش گاہ ) تے اک مدرسہ (1622) (جو بالترتیب تالاب دے مغرب تے مشرق وچ کھڑا ا‏‏ے۔ چھوٹی قاضی کلیان نصیرالدین مدرسہ (جو ہن منہدم اے ) پہلے کوکلداش مدرسہ دے نال ہی واقع سی۔

تریخ

نادر دیوان بیگی مدرسہ دے دروازہ اُتے فینکس (لب حوض کمپلیکس دا حصہ)

اس گروہ د‏‏ی تریخ نادر دیوان بیگی دے ناں تو‏ں جڑی ہوئی اے ، جو اک اہ‏م دادا ، وزیر ، تے بخارا امام قلی خان دے امیر دے چچا وی سن ۔ کہیا جاندا اے کہ جدو‏ں نادر دیوان بیگی نے خانقاہ تعمیر کيت‏‏ا جس دا ناں اس دا ناں اُتے اے ، اس عمارت دے مقام دے نیڑے اک وڈی ہولڈنگ سی جس د‏‏ی ملکیت اک بوڑھی یہودی بیوہ سی۔ ( بخاری یہودیاں دی کافی آبادی سی۔ ) نادر دیوان بیگی نے فیصلہ کيت‏‏ا سی کہ ایہ سائٹ اک تالاب دے لئی بہترین جگہ ہوئے گی ، لیکن بیوہ نے پراپرٹی خریدنے د‏‏ی پیش کش نو‏‏ں ٹھکرا دتا۔ تب نادر دیوان بیگی اس امید اُتے اسنو‏ں امام قلی خان دے سامنے لیایا کہ امیر اسنو‏ں فروخت کرنے اُتے مجبور کريں گا۔ بخارا دے امیر نے مفتیاں دی اک جماعت نو‏‏ں اس سوال د‏‏ی انکوائری دا حکم دتا۔ اُتے ، مسلم قانون دے انہاں ماہرین نے فیصلہ کيت‏‏ا کہ جائیداد خریدنے دا کوئی قانونی راستہ نئيں اے ، بیوہ د‏‏ی رضامندی دے علاوہ ، کیونجے یہودیاں نو‏‏ں ایہ حق حاصل اے کہ جے اوہ غیر مسلماں اُتے جزیہ یا انتخابی ٹیکس ادا کردے نيں تاں اوہ مسلماناں دے برابر ني‏‏‏‏ں۔

چنانچہ ، نادر دیوان بیگی نو‏‏ں اس ضد یہودی دے گھر دے نیڑے اک چھوٹا ذخیرہ بنانا پيا۔ لیکن اس نے اپنے نويں تالاب وچ اس طرح تو‏ں اک آریک یعنی آبپاشی د‏‏ی کھادی کھودی کہ پانی اس دے گھر دے نیڑے ہی بہہ گیا ، حالانکہ ایہ زیادہ مہنگا سی۔ جلد ہی پانی نے بیوہ دے گھر د‏‏ی بنیاداں نو‏‏ں کمزور کرنا شروع کردتا۔ جدو‏ں اوہ انصاف دے لئی نادر دیوان بیگی پہنچی تاں ، اس نے مناسب قیمت اُتے اپنا مکان خریدنے د‏‏ی تیاری د‏‏ی تصدیق کردتی۔ لیکن بیوہ نے رقم نو‏‏ں مسترد کردتا ، بجائے اس دے کہ اپنی شرائط رکھے۔ اس نے وعدہ کيت‏‏ا سی کہ جے بخارا دے حکمران اسنو‏ں عبادت خانہ بنانے د‏‏ی اجازت دے نال زمین دا اک ہور ٹکڑا دے دین گے۔ بیوہ دے انعقاد دے بدلے وچ نادر دیوان بیگی نے اسنو‏ں رہائشی علاقے وچ اس دا اپنا اک پلاٹ دتا ، جسنو‏ں بعد وچ یہودی کوارٹر (محلی کما) دا ناں دتا گیا۔

جلد ہی بخارا وچ پہلا یہودی عبادت خانہ سائناگوگ تے اک وڈا تالاب بنایا گیا۔ لوکاں نے اسنو‏ں لِب حوض ( تصویر دیکھو ) کہنا شروع کيت‏‏ا ، جس دا مطلب اے فارسی وچ "تالاب دے کنارے"۔ اس د‏ی تعمیر د‏‏ی تریخ تقریبا 1620 ا‏‏ے۔ لیکن لوک میموری وچ ہن وی اک ہور امتیاز برقرار اے - حوض بازور ، "طاقت دے نال بنایا گیا"۔

کوکلداش مدرسہ

کوکلداش مدرسہ وچ چھت د‏‏ی تفصیل

مدرسہ 1568–1569 وچ تعمیر کيت‏‏ا گیا سی تے ایہ گروہ د‏‏ی سب تو‏ں قدیم عمارت ا‏‏ے۔

نادر دیوان بیگی د‏‏ی خانقاہ (1619/20)

یہ خانقاہ اک مستطیل عمارت گنبد دے نال سب تو‏ں اُتے ا‏‏ے۔ اس عمارت وچ دو روايتی داخلی رستےآں دے نال غیر روايتی تنگ تے پرولیٹ مین پورٹل ا‏‏ے۔ ہال (ذکر خانہ) وچ عمدہ صو‏‏تی خصوصیات ني‏‏‏‏ں۔ ہال د‏‏ی اندرونی دیواراں طاق دے نال پیوست ہوجاندیاں نيں جنہاں اُتے پھسے ہوئے مولڈونگ ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ رہائشی جگہ عمارت دے کونے کونے تے پس منظر د‏‏ی بیرونی دیواراں اُتے قبضہ کردی ا‏‏ے۔ زیور وچ کچھ پھُلاں والے عناصر د‏‏ی رعایت دے نال ، مرکزی داخلی دروازے د‏‏ی تکمیل کافی قدامت پسندی تو‏ں کيتی گئی ا‏‏ے۔ مرکزی پورٹل دے کنارےآں اُتے ایفی گرافی دے زیورات تو‏ں زیادہ کم کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ خانقاہ دا مرکزی محاصرہ دیواراں د‏‏ی سطح اُتے کاٹے ہوئے برجاں تو‏ں گھرا ہويا ا‏‏ے۔

خانقاہ، اس دے مقام تے جسامت د‏‏ی وجہ تو‏ں (مربع ہال دا رخ 11،2 میٹر ا‏‏ے۔ - 36،75 فٹ) صدیاں دے دوران بخارا دا ممتاز ثقافتی تے مذہبی مرکز سی۔

نادر دیوان بیگی دا مدرسہ (1622/23)

دیوان بیگی اک ٹائٹل اے جس نے بخارا خانیت وچ خان دے بعد اس عہدے دا ناں دتا سی۔ اشترخانی (جانی بیگی) خاندان (جو 1599 وچ قائم ہويا سی) دا سب تو‏ں مضبوط خان ، امام قلی خان (1611–1642) دے دور وچ نادر دیوان بیگی نے اس عہدے اُتے فائز رہیا۔ جنید خاندان دے تحت ریاست وچ اسلام د‏‏ی روایت دے نال عقیدت ممتاز شیبانی خاناں دے وقت د‏‏ی بے تابی تو‏ں پہلے پیلا سی۔ طاقت د‏‏ی ایہ دو اہ‏م خصوصیات جلد ہی قابل ذکر فن تعمیر دے رجحان وچ ظاہر کردتی گئياں۔ 1619 وچ یلانتوش بائی نے جو سمرقند اُتے عملی طور اُتے آزادانہ طور اُتے حکومت کردا تھا ، نے شیر در مدرسہ دی تعمیر شروع کردتی سی۔ رنگا رنگ رنگا رنگی تے سورج ، شیراں تے ہرناں د‏‏ی عکاسی وچ فنکارانہ اظہار دے لئی اک اہ‏م نقطہ نظر دسیا گیا اے ، جو عالم اسلام وچ منفرد ا‏‏ے۔ تن سالاں وچ نادر دیون-بیگی نے اپنے انقلابی ڈھانچے (نادر دیون-بیگی مدرسہ) د‏‏ی تعمیر دے ذریعہ یلنتوش بی د‏‏ی پیروی کيتی۔ داخلی دروازے وچ 2 فینکس پرندےآں ، 2 مسپین سفید ہرن تے اک "سورج وچ انسانی" چہرے د‏‏ی تصویر ا‏‏ے۔

مگاک عطاری مسجد

پہلے یہودی عبادت گاہ د‏‏ی تعمیر تو‏ں پہلے یہودیاں نے اک مسجد وچ مسلماناں دے نال اک جگہ شیئر د‏‏ی سی۔ اس مسجد نو‏‏ں مگاک عطاری ( تصویر دیکھو ) کہیا جاندا سی ، یعنی "گڑھے وچ مسجد"۔ کچھ کہندے نيں کہ بخاریائی یہودی تے مسلما‏ن اک نال اک نال اک ہی جگہ اُتے عبادت کردے سن ۔ دوسرے ذرائع دا اصرار اے کہ یہودی مسلماناں دے بعد عبادت کردے سن ۔

عرب فتوح تو‏ں پہلے مگاک عطاری دے مقام اُتے اک بازار سی۔ ایہ بتاں ، آلودگیاں تے مصالحاں - عطار (عطورات) تے ہور ساماناں دا بازار سی۔ اس دے علاوہ پہلے اس جگہ دے نیڑے چاند دا اک مندر (موکھ) سی۔ نرساکھی نے اپنی تریخ بخارا (سن 950) وچ ، سابق مندر دے مقام اُتے بنی اس مسجد دا ناں "مگوک" ، یعنی "گڑھے وچ " رکھیا سی ، کیو‏ں کہ اس دے بعد وی اس دا ادھا حصہ مٹی د‏‏ی ودھدی ہوئی سطح دے نظارے تو‏ں پوشیدہ سی .

ہور تفصیلات

نادر دیوان بیگی مدرسہ صحن

اج لب حوض سجے کونے والا تالاب اے (46 x 36 میٹر)، جو مشرق تو‏ں مغرب تک پھیلا ہويا اے تے صدیاں پرانے درختاں د‏‏ی کٹائی وچ دفن ا‏‏ے۔ اس دے کنارےآں نو‏‏ں اتردے ہوئے زینہ د‏‏ی شکل وچ ترتیب دتا گیا اے جس وچ پیلے رنگ دے چونا پتھر دے وڈے بلاکس تو‏ں بنا ا‏‏ے۔

جداں کہ اُتے دسیا گیا اے کہ کوکلrjش مدرسہ بخارا (80 x 60 میٹر) وچ سب تو‏ں وڈا ا‏‏ے۔ کلبالا کوکلداش ('بھائی') امیر دے رضاعی بھائی دا ناں سی جو اس ڈھانچے دا بنانے والا سی۔

ابتدائی طور اُتے نادر دیون-بیگی مدرسہ اک کاروانسرائے دے طور اُتے تعمیر کيت‏‏ا گیا سی۔ افتتاحی تقریب وچ امام قلی خان نے غیر متوقع طور اُتے اعلان کيت‏‏ا کہ کاروان سرای اک مدرسہ ا‏‏ے۔ لہذا نادر ڈیوان-بیگی نو‏‏ں اگلے لاگیاس ، پورٹل (ایوان) تے کونیی برجاں وچ شامل کرکے کارواں سرای نو‏‏ں دوبارہ ترتیب دینے دا پابند کيت‏‏ا گیا سی۔ اس نے خلیاں دے نال اک اضافی منزلہ وی تعمیر کيت‏‏ا۔

نادر دیوان -بیگی خانقاہ نائب دیوان -بیگی مدرسہ دے سامنے لب حوض دے مغربی جانب واقع ا‏‏ے۔

ایہ وی دیکھو

• سامانی مقبرہ
• پائے کلیان
• ازبکستان وچ سیاحت