په هند کې د دين ازادي

په هند کې د دين يا مذهب ازادي هغه بنسټيز حق دی، چې د هند د اساسي قانون له ۲۵ څخه تر ۲۸ پورې مادو له مخې تضمين شوی دی. معاصر هند په ۱۹۴۷ ز کال کې رامنځته شو او د هند د اساسي قانون سريزه په ۱۹۷۶ کې د دې څرګندولو په موخه تعديل شوه، چې هند يو سيکولر (نامذهبي) دولت دی. د هند سترې محکمې حکم وکړ، چې هند وار له مخه د خپل اساسي قانون د تصويب له وخت راهيسې يو سيکولر دولت و او هغه څه چې په رښتيني ډول د دې سمون يا تعديل له لارې تر سره شول، په څرګند يا صريح ډول د هغه څه بيانول وو چې وار له مخه له ۲۵ څخه تر ۲۸ مادو کې په ضمني ډول ذکر شوي وو. د هند هر وګړی حق لري چې په سوله یيز ډول د خپل دين پيروي وکړي او وده ورکړي. که څه هم د مذهبي نه زغم يا تعصب يو شمېر پېښې شته، چې د اړو دوړ او تاوتريخوالي لامل شول. د بېلګې په ډول: په ډهلي کې د سيکهانو ضد ټول وژنه (۱۹۸۴)، په ۱۹۹۰ ز کال کې له کشمير او پنجاب څخه د کشميري هندوانو يو مخيز لېږد، په ۲۰۰۲ ز کال کې په ګجرات کې د هندو ضد اله ګوله او په ۲۰۰۸ ز کال په “Odisha” کې د عيسوي ضد اله ګوله يې د يادونې وړ دي. په ډهلي کې د ۱۹۸۴ کال د سيکهـ ضد ټول وژنې تر سره کوونکي له پراخه غندنې سره سره عدالت ته نه دي راوړل شوي.

هند د مذهب له پلوه يو له خورا متنوع هېوادونو څخه دی، چې د جنيزم، هندوېيزم، بوديزم او سيکيزم څلورو نړېوالو مذهبونو د زوکړې ځای دی. که څه هم هندوان د هېواد د نفوس نږدې ۸۰ سلنه جوړوي، مګر هند د سيمې اړوند ځانګړي مذهبي دودونه هم لري. د بېلګې په ډول: د جمو او کشمير ډېری وګړي مسلمان، د پنجاب سيکان، د ناګالېنډ، ماګالايا او ميزورام عيسويان او د هندي هماليوي دولتونو لکه سيکم او لاداخ، اروناچل پاردېش او د ماهاراشترا او د لويديځ بنګال د دارجيلېنګ سيمه د بودايي وګړو لويه راټولېدنه (ډېری نفوس) بودايي پلوي دي. ياد هېواد د پام وړ مسلمان، سيکهـ، عيسوي، بودايي، جېن او زورواسټريين وګړي لري. اسلام په هند کې تر ټولو لوی لږه کی مذهب دی او هندي مسلمانان د نړۍ درېيم تر ټولو لوی مسلمان نفوس جوړوي، چې د هېواد د نفوس له ۱۴ څخه زياته سلنه جوړوي.

د مخ پر وده ټولنو د څېړلو د مرکز بنسټګر راجني کوتاري (Rajni Kothari) ليکلي دي، چې: «هند د داسې يو تمدن پر بنسټونو جوړ شوی هېواد دی، چې په بنسټيز ډول زغمونکی دی».

تاريخچه

د مذهبي خپلواکۍ دود

له ميلاد څخه مخکې درېيمه پېړۍ کې د هندي ټولنې د جمعې طبيعت د اشوکا (Ashoka) په يوه ليکنه کې رانغاړل شوی و:

پاچا پرېيادارشي “King Priyadarshi” (اشوکا) خدايانو ته ګران دی، د ټولو مذهبي ډلو درناوی کوي، د ټولو هغو رياضت کوونکو يا زاهدينو، چې په کور کې اوسېږي نوموړی يې د خيرات او نورو لارو په مټ درناوی کوي. مګر پاچا چې خدايانو ته ګران دی، دې خيرات او دې وياړونو ته د فضيلتونو د واکمنۍ د ليدلو د منښتې (نذر) په پرتله لږ ارزښت ورکوي، چې د دوی يوه اړينه برخه ده. د دې ټولو ښېګڼو يا فضيلتونو لپاره د وينا عاجزي يا تواضع يوه عامه سرچينه ده. په دې معنا چې يو څوک بايد د نورو ټولو د ټيټ ګڼلو په موخه خپله عقيده لوړه نه کړي او له مشروع لاملونو څخه پرته بايد د نورو عقيدې ټيټې يا کمزورې نه کړي. په خلاف يې يو شخص بايد د نورو عقيدې ته د هغوی وړ يا مناسب درنښت يا عزت ورکړي.

سترواک ښارويلا (Emperor Kharvela) چې د راجارشي وېسيو “Rajarshi Vasu” په کورنۍ کې زېږېدلی دی، خپل ځان په خپله ليکنه (له ميلاد څخه مخکې نږدې دويمه پېړۍ) کې داسې بيانوي:

«زه د ټولو مذهبي ډلو عبادت کوونکی او د ټولو زيارتونو بيارغونکی يم».

د نوموړي د ځان تشرېح بايد د نړۍ له نورو هغو واکمنانو سره په توپير کې وي، چې ځانته يې د «مګر سيکان» يا د (يوازينۍ رښتينې) عقيدې يا باور ساتندوی په ويلو سره وياړ يا فخر کاوه. بادايوني “Badayuni” په خپل منتخب التواريخ کې راپور ورکوي، چې مغل سترواک اکبر چې د «دين الهي» عقيده يې رامنځته کړې وه، په ۱۰۰۰ هجري (۱۵۵۱ – ۱۵۵۲ عيسوي) کال کې يې لاندې فرمان ورکړ:

هغه هندوان چې د ځوانۍ پر مهال د زور له امله مسلمانان شوي وو، د خپلو پلارونو عقيدې ته د بېرته ورګرځېدلو اجازه ورکړل شوه. هيڅوک بايد د هغه د مذهب په اړه لاسوهنه يا مداخله ونه کړي او هر چا ته بايد د هغه د خوښې له مخې د دين بدلولو اجازه ورکړل شي. ... د کليساګانو او لمونځ خونو يا د بوتانو يا اور عبادتځايونو د جوړولو هېله من خلک بايد ونه ځورول شي.

“Sikh Gurus” په خپله عقيده کې د مذهب دومره ازادي جوړه کړه، چې په داسې حال کې چې سيکان د زياتو مغل واکمنانو لکه اورنګزېب تر واکمنۍ لاندې په خپله يوه لږه کۍ ځورېدلې مذهبي ډله وه، مګر ځان يې د نورو د مذهبي خپلواکۍ لپاره اړ (مجبور) حس کړ. د ګرو هارګوبېند “Guru Hargobind” په نوم د سيکانو شپږمې ګرو د دې پر ځای چې مسلمانان د سيکهـ عقيدې د منلو لپاره تر فشار لاندې راولي، خپلو مسلمان پيروانو لپاره يې ان يو جومات جوړ کړی و. د مذهبي خپلواکۍ دود د سيکهانو سترواکۍ او نورو سلطنتي سيمو کې دوام وکړ، چې سيکهـ واکمنانو د بېلابېلو عقيدو د پيروۍ لپاره بېلابېلې ګردوارې، معبدونه او جوماتونه جوړ کړل.

له مذهبي ځورونې څخه پناه ځای

هند په خپل دوديز زغم سره د هغو ډلو لپاره د يو پناه ځای په توګه خدمت کړی دی، چې په نورو ځايونو کې له ځورونې سره مخامخ شوي دي.

• يهودان: په هند کې يهودانو ته د ځمکې او سوداګرۍ حقونه ورکړل شول. په هند کې درې تر ټولو پخوانۍ رامنځته شوي يهودي ټولنې، يهودي او اسرايلي سوداګر ۲۵۰۰ کالونه پخوا د کوچين “Cochin” ښار کې د کيرالا “Kerala” سيمې ته راورسېدل، چې اوس د کوچين يهودانو “Cochin Jews” په نوم پېژندل کېږي. د يهودانو له لورې د لاسوندونو يا اسنادو له مخې سيمې (هند) ته د لومړۍ رسېدنې نېټه له ميلاد څخه مخکې ۵۶۲ کال ورکړل شوې ده. په ۶۸ ز کال کې زيات يهودان پر بيت المقدس باندې د روميانو له لورې د بريدونو له امله کيرالا “Kerala” ته وتښتېدل.
• عيسويان: داسې باور کېږي چې عيسويت هند ته په لومړۍ پېړۍ کې د سېنټ توماس “Saint Thomas” له لورې راغلی دی، چې نوموړي په کيرالا سيمه کې د سېنټ توماس عيسويان (Saint Thomas Christianity) [ټولنه] جوړه کړه. وروسته په ۱۵ او ۱۶ پېړيو کې د اروپايي مذهبي مبلغانو ډلو د ګوا “Goa” او منګالور “Mangalore” په شان سيمو ته عيسويت راوړ. د پروتستانت مذهبي مبلغين په ۱۸ او ۱۹ پېړيو کې شمال ختيځ هند ته راغلل.
• پارسي: له ستر ايران څخه د “Zoroastrians” وګړي په ۹ پېړۍ کې هند ته راورسېدل، چې په خپله خاوره کې له مذهبي ځورونې څخه په تېښته وو. دوی په هند کې وغوړېدل او له ۱۸ تر ۱۹ پېړيو کې يې د دوی د ګډ يا شريک مذهبيانو (چې لا هم په ايران کې وو) په استازولۍ هند کې لاسوهنه يا مداخله وکړه. دوی د “Tata” په نوم د هند تر ټولو سرلاری صنعتي ماڼۍ او په سام مېنېکشا (Sam Manekhaw) کې د يوازينۍ دوه هندي “Field Marshals” له ډلې يو مارشال جوړ کړ.
• تبتي بودايان: تبتي بودايي کډوالو ته د پناه ورکولو تر څنګ چې په ۱۹۵۹ ز کال کې د چين له لورې د تبت له نيونې څخه وروسته له خپل هېواد څخه وتښتېدل؛ هند اوسمهال د دالایي لاما (Dalai Lama) بودايي کشيش  کور دی، چې د تبتي بوديزم د “Gelug” ښوونځي (مکتب يا سبک) يو لوړ کشيش دی.
• بهايي: تر ۲۰۱۱ ز کال پورې د ۴۵۷۲ بهايي مذهبيانو په درلودلو سره د نړۍ په کچه د دې وګړو تر ټولو لوی نفوس درلود. يادو وګړو په ايران کې د مذهبي ځورونو له امله په هند کې پناه واخيسته.