Simitiqsi

Simitiqsichaw qurishun shimikunata, tsaykunawan imanaw rimanapaq imanaw qillqanapaq, imanaw yachakunapaq.

Shinri

Shimikunata hipishkantsik kay yachay panqapita

1. Taakshay ( acortamiento), kaywan kichay kikinpashtaq ( manaqa simillki) ichikyan.Kaynaw, naa ishpa-naachaw takshan naman ishpa-nay-kaachaw.
2. Yapani ( afijo), rakipi churana hawaman: qallarir ( = ñawpani), rurinchaw ( = chawpini), ushanachaw ( = qipani).
3. Qutukaq (aglutinante)(simi); tsanaw nintsik huk simita, siminkuna rurakan yapanikunawan; kaykuna kikillan kayan mana tallukar. Qichwa simi ayllukuna kayan qutukaq simi, turku simipis.
4. Hukwiyapi ( alófono) tsaynaw riqintsik mayqan pashtayninta huk shimipashtapata. Kaynaw, qichwa /r/pa kan hukwiyapin ishkayllapis: 'karu'chaw; hukkaqqa, 'parqu'chaw.
5. Puchani ( ambiente) imanaw rurakanqan huk shimipa, qillqanipa. Kay shuqan: k rukupa kaykan kikinpashtaqpura puchanachaw.
6. Ishkaypi (ambigüedad), huk kaynin riqishqa 'rikani'pa, ishkayniraypa maakuntsik. Shuqan: rayan pinkullu nin, manaqa huk qiruta nin.
7. Ishkay chaniyuq. Huk shimi ishkay rurayyuq. Shuqan: puma, huk purun uywa; kamanpis Puma ayllu shuti. Hukpis: watukay (shuti-nombre sustantivo); 'watukay' ( kamana, verbo en imperativo).
8. Qaqllani (aspecto). Imanaw kamanapa ruraynin aywaykan. Tsayqa ruraynin kanman: hinalla ( habitual), illaqpi ( repentino), qatinapi(continuativo).
9. Ishkay shimillkiyuq. ( bisilábico)
10. Hatikaq rimana ( claúsula)
11. Willayki ( comentario)
12. Sharitsiq ( constituyente)
13. Sharitsishqa ( construcción)
14. Tinku yurina ( coocurrencia)
15. Ishkay qayapi ( correfencialidad).