1813
Izgled
(Preusmjereno sa stranice 1813.)
< |
18. vijek |
19. vijek
| 20. vijek
| >
< |
1780-e |
1790-e |
1800-e |
1810-e
| 1820-e
| 1830-e
| 1840-e
| >
<< |
< |
1809. |
1810. |
1811. |
1812. |
1813.
| 1814.
| 1815.
| 1816.
| 1817.
| >
| >>
Gregorijanski | 1813. (MDCCCXIII) |
Ab urbe condita | 2566. |
Islamski | 1227–1229. |
Iranski | 1191–1192. |
Hebrejski | 5573–5574. |
Bizantski | 7321–7322. |
Koptski | 1529–1530. |
Hindu kalendari | |
• Vikram Samvat | 1868–1869. |
• Shaka Samvat | 1735–1736. |
• Kali Yuga | 4914–4915. |
Kineski | |
• Kontinualno | 4449–4450. |
• 60 godina | Yin Voda P(ij)etao (od kineske Ng.) |
Holocenski kalendar | 11813. |
Podrobnije: Kalendarska era |
Godina 1813 (MDCCCXIII) bila je redovna godina koja počinje u petak po gregorijanskom odn. redovna godina koja počinje u srijedu po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju kalendare).
- 5. 1. - Danska proglasila državni bankrot (posledica Rata topovnjača sa Britancima).
- 12. 1. - Počinje rusko-pruska opsada Danziga (do novembra).
- 16. 1. - U skladu sa zakonom donetim prošle godine, u Yorku je obešeno 14 ludita[1].
- 16. 1. - Joachim Murat, komandant ostataka francuske armije, predaje u Poznanju komandu Eugènu de Beauharnaisu - Murat se vraća u Napulj a Beauharnais uspeva stići do Lajpciga.
- januar (muharem 1228 AH) - Osmansko-saudijski rat: egipatske snage zauzimaju u ime osmanskog sultana Džedu i Meku, posle deset godina vahabitske vlasti.[2]
- 22. 1. - Rat iz 1812.: bitka kod Frenchtowna je britansko-indijanska pobeda u Mičigenu.
- 25. 1. - "Konkordat iz Fontainebleaua": sporazum između Napoleona i pape Pija VII., koji je pritvoren u tom zamku.
- 28. 1. - Objavljena Gordost i predrasuda, roman Jane Austen.
- 6. 2. - Praizvedba Rossinijevog Tancredi-ja, njegovog prvog uspeha u operi (do kraja godine i "Italijan u Alžiru" i "Aurelijan u Palmiri").
- 8. 2. - Ruska vojska ušla u Varšavu.
- veljača - Englezi se iskrcali na Lastovo[3].
- februar - Francuski general Jean-Andoche Junot je razrešen komande i postavljen za guvernera Ilirskih pokrajina - mentalno zdravlje mu propada, jednom prilikom u Dubrovniku se pojavio skoro nag, smenjen je u junu.
- februar, krajem - Vicekralj Perua poslao Antonija Parehu u kampanju protiv Čilea.
- 28. 2. - Rat Šeste koalicije: Kališki sporazum Rusije i Pruske protiv Napoleona.
- 28. 2. - Bitka za Cúcutu: Simón Bolívar zauzima novogranadski (kolumbijski) grad na granici sa Venecuelom. Započinje Divnu kampanju kojom će osloboditi zemlju od rojalista.
- 4. 3. - James Madison započinje drugi mandat predsednika SAD.
- 4. 3. - Rusi ušli u Berlin napušten od Francuza (u Dresden 22, Leipzig 31).
- 9. 3. - Knez Beauharnais stiže u Lajpcig.
- 10. 3. - Prvi put dodjeljen Željezni križ.
- 13. 3. - Francuzi se povlače iza Elbe: maršal Davout je naredio rušenje mosta u Meissenu.
- 17. 3. - Proglas "Mom narodu" pruskog kralja Friedricha Wilhelma III. - poziv na borbu protiv Napoleona. Osnovan je Landwehr (vojska drugog poziva).
- 18. 3. - Ruski general Friedrich Karl von Tettenborn zauzeo Hamburg ali Francuzi se vraćaju 30. maja.
- 18. 3. - Joseph Bonaparte definitivno odlazi iz Madrida.
- 24. 3. - Papa Pio VII. javlja Napoleonu da se povlači iz januarskog sporazuma.
- 29. 3. - Meksički rat za nezavisnost: bitka kod Rosalisa, republikanci porazili rojaliste u današnjem Teksasu.
- 2. 4. - Bitka kod Lüneburga je rusko-pruska pobeda (prvi veći okršaj nakon francuskog povlačenja iza Elbe).
- 5. 4. - Bitka kod Möckerna je prva značajnija rusko-pruska pobeda.
- 21. 4. - U Pruskoj izdat edikt o Landsturmu - svi sposobni muškarci od 17 do 60 godina koji nisu u stajaćoj vojsci ili Landwehru (praktično trećepozivci).
- 25. 4. - Napoleon stigao u Erfurt, preuzima komandu, 1. maja kreće ka Leipzigu.
- 27. 4. - Bitka kod Yorka, Amerikanci nakratko zauzeli taj grad u britanskoj Kanadi (današnji Toronto).
- 2. 5. - Bitka kod Lützena se smatra prvom iz Rata za oslobođenje: Napoleon odbio rusko-pruski napad kod Lajpciga. Prusi istog dana zauzimaju Halle.
- 11. 5. - 6. 6. - Ekspedicija Gregory Blaxlanda su prvi Evropljani koji su prošli Plavim planinama u Australiji.
- 21. 5. - Bitka kod Bautzena je taktički Napoleonov uspeh.
- 26. 5. - Bitka kod Haynaua (Chojnów u Donjoj Šleskoj): Blücherov Landwehr porazio francusku diviziju - ohrabrenje za Pruse.
- 29. 5. - Francuzi napravili liniju optičkog telegrafa Metz-Mainz - ima više slabosti, rad prekinut invazijom u januaru.
- 4. 6. - Primirje iz Pläswitza između Napoleona i saveznika - potrajaće do avgusta, saveznici će bolje iskoristiti vreme.
- 10. 6. - Junot je smenjen, novi guverner Ilirskih pokrajina je Joseph Fouché.
- 14 - 15. 6. - Reichenbachske konvencije: Britanija šalje novčanu pomoć Pruskoj i Rusiji.
- 15. 6. - U gradu Trujillo Bolivar izdaje Dekret o ratu do smrti, poziv na rat do istrebljenja protiv rođenih Španaca.
- 21. 6. - Peninsularni rat: bitka kod Vitorije, odlučujuća pobeda Wellingtonove koalicije nad Josephom Bonapartom.
- 27. 6. - Reichenbachske konvencije: Austrija se obavezuje Prusiji i Rusiji da će objaviti rat Francuskoj ako Napoleon odbije mirovne ponude.
- 5. 7. - Maršal Louis-Gabriel Suchet napušta Valensiju.
- 12. 7. - Trachenberški plan: rusko-prusko-švedski plan protiv Napoleona - neće ići protiv njega, već protiv njegovih maršala i generala.
- ca. 15. 7. - Počinje trostrana turska ofanziva na Karađorđevu Srbiju.
- Zatim: Negotin pao nakon Hajduk Veljkove pogibije; zaobiđeni položaji kod Deligrada i osvojen Požarevac; žestoke borbe na Drini, na Lešnici i Loznici, na Zasavici oko šanca Ravnje.
- srpanj - Englezi zauzeli Šipan, Mljet i Koločep, te uveli stare dubrovačke zakone[3].
- 25. 7. - 2. 8. - Pirinejska bitka: maršal Soult pokreće ofanzivu kako bi deblokirao Pamplonu i San Sebastijan, ali je poražen od saveznika.
- 6. 8. - Na kraju Divne kampanje, Simón Bolívar trijumfalno ulazi u Caracas, ratifikovan je kao El Libertador, sutradan proglašava Drugu Venezuelansku Republiku (pala sledeće godine).
- 7. 8. - Na pregovorima u Pragu, Metternich upućuje ultimatum Francuskoj: podela Varšavskog vojvodstva, Pruska u granicama iz 1806, povratak nezavisnosti severnonemačkih gradova, Holandije, Španije i papine države, povratak Ilirskih provincija Austriji.[5]
- 12. 8. - Austrijsko Carstvo objavljuje rat Francuskoj.
- 13. 8. - Novine serbske - iz carstvujušćeg grada Viene, prvi broj (Dimitrije Davidović i Dimitrije Frušić, izlazile do 1821).
- 15. 8. - Maršal Suchet napušta Tarragonu.
- 17. 8. - Podmaršal Pavao Radivojević prešao zagrebački most na Savi, s manjim dijelom snaga - početak borbe za povratak Ilirskih provincija Austriji.[6]
- 21. 8. - Grof Laval Nugent u Karlovcu, kojeg je francuski gen. Jean-Baptiste Jeanin napustio[7].
- 23. 8. - Bitka kod Großbeerena, blizu Berlina: švedski krunski princ, nekadašnji maršal Jean Bernadotte, porazio je svog bivšeg kolegu Oudinota. Istog dana kod Goldberga, Lauriston je pobedio Ruse i Pruse.
- 24. 8. - Izvedena prva pozorišna predstava na srpskom - Joakim Vujić postavio komad "Kreštalice" u peštanskom Mađarskom pozorištu.
- 25. 8. - Martinique, sada pod britanskom vlašću, pogođen uraganom koji je odneo oko 3.000 žrtava. "Mnogo života" je izgubljeno i dva dana kasnije blizu Charleston, South Carolina i početkom meseca na Jamajci.
- 26. 8. - Nugent u Rijeci.
- 26. 8. - Bitka kod Katzbacha: Blücher porazio francuskog maršala MacDonalda u donjoj Šleskoj.
- 26-27. 8. - Bitka kod Drezdena - Napoleon porazio udružene Austrijance, Ruse i Pruse (poslednja francuska pobeda na nemačkom tlu).
- 27. 8. - Guverner Ilirskih provincija Joseph Fouché stiže iz Ljubljane u Trst, 8. septembra administracija prelazi u Goricu.
- 29 - 30. 8. - Bitka kod Kulma u Češkoj: gen. Dominique Vandamme ne uspeva presresti savezničko povlačenje, obe strane imaju velike gubitke.
- 6. 9. - Bitka kod Dennewitza: Francuzi definitivno poraženi u Berlinskoj kampanji - Bavarska će napustiti koaliciju, Bernadotte poziva Saksonce da promene stranu.
- 6. 9. - Bitka kod Feistritza u Koruškoj je francuski uspeh - ipak, sledećih dana sledi niz austrijskih uspeha u Kranjskoj, naročito kod Jelšina (14) i Višnje Gore (16), gde se istakao Teodor Milutinović.
- 8. 9. - San Sebastián se predao Wellingtonu.
- 8. 9. - Vladika Petar I izdao proglas o napadu na Francuze u Boki - kasnije: jedna crnogorska vojska zauzima Budvu i Verige a druga ide na Kotor, dok Englezi zauzimaju Herceg Novi.
- 9. 9. - Ugovor iz Töplitza: savez Rusije, Austrije i Pruske protiv Napoleona, još jedan ugovor u oktobru zaključen između Velike Britanije i Austrije.
- 10. 9. - Rat iz 1812.: Bitka na jezeru Erie je važna američka pobeda.
- 12. 9. - Nugent dovršio povratak Istre Habsburzima.
- 12/13. 9. - Bitka kod Ordala u Kataloniji: Suchet porazio saveznike na jakom položaju u Ordalskoj klisuri.
- 13. 9. - Poplava odnela most na reci Izar u Minhenu, stradalo preko 100 posmatrača.
- septembar - Turci probili front kod Smedereva, osujećena planirana poslednja bitka kod Šapca (Karađorđeva bolest uticala na moral vojske).
- 20. 9. - U Herceg Novom se pobunili francuski vojnici iz Ilirije, tražeći zaostale plate; ovih dana u Budvi ubijen komandant mesta[8]
- 30. 9. - Karl Theodor von Dalberg napušta Veliko Vojvodstvo Frankfurt - sledećeg meseca ga prepušta Eugenu de Beauharnaisu, ali biće podeljeno.
- 3. 10. - Karađorđe napustio Beograd, odlazi u Austriju.
- 3. 10. - Bitka kod Wartenburga: Prusi prelaze Elbu i ugrožavaju Napoleona u Saksoniji - početak njegovog okružavanja u Lajpcigu.
- 5. 10. - Bitka na Temzi u Gornjoj Kanadi je odlučujuća američka pobeda, William Henry Harrison porazio Britance, poginuo indijanski vođa Tecumseh.
- 5. 10.? - Turci ušli u Beograd, poraz Prvog srpskog ustanka (ipak, otpor u unutrašnjosti traje još oko mesec i po dana);
- u Austriju beži preko 120.000 ljudi, većina se vraća u Srbiju do kraja godine[9].
- 7. 10. - Bitka na Bidasoi: Wellington prelazi reku i ulazi u Francusku.
- 8. 10. - Ugovor iz Rieda: Kraljevina Bavarska prelazi u redove Koalicije, šest dana kasnije objavljuje rat Francuskoj. Metternich ovim ometa i planove ujedinjenja Nemačke pruskog državnika Steina.
- 9. 10. - HMS Bacchante kapetana Williama Hostea ispred Splita - zauzima ga uz pomoć ličkih krajišnika, Klis je okružen.
- 9. 10. - U Francuskoj pozvano 120.000 regruta iz klase 1814 i 1815 - nazivaju ih Marie-Louise, po carici-regentkinji koja je potpisala dekret (ili 300.000 u novembru?).
- 12. 10. - Engleski vojnici nakratko ulaze u Herceg Novi[8].
- 14. 10. - Počinje britansko-crnogorska Opsada Kotora (do januara).
- 16 - 19. 10. - Bitka kod Lajpciga ili Bitka naroda - Rusija, Pruska i Austrija odlučujuće porazili Napoleona. Saksonci su promenili stranu tokom bitke.
- 17. 10. - Čileanski rat za nezavisnost: Bitka kod El Roblea je prva pobeda patriota nakon niza rojalističkih uspeha.
- 18. 10. - Pobuna u Konavlima protiv Francuza[3].
- 18. 10. - Prusi opkolili francuski garnizon u Torgau, zauzet u decembru.
- 24. 10. - Rusko-persijski rat okončan Gulistanskim mirom - kadžarska Persija gubi današnji Azerbejdžan, Dagestan i istok Gruzije.
- 26. 10. - Gen. Franjo Tomašić kreće u osvajanje Dalmacije.[10]
- 26. 10. - Kraj Kraljevine Vestfalije, Jérôme Bonaparte pobegao u Francusku.
- 28. 10. - Opsada Trsta: anglo-austrijske snage zauzele grad Trst.
- 30 - 31. 10. - Bitka kod Hanaua, nedaleko od Frankfurta na Majni: austro-bavarske snage ne uspevaju presresti Napoleonovo povlačenje.
- 31. 10. - Predao se i Gornji grad Knina.
- 31. 10. - Francuzi u Pamploni se predali.
- oktobar/novembar - Bitka kod Turube, na granici Hedžasa i Nedžda: dirijske snage su potukle osmanske.
- 1. 11. - Sava Plamenac ušao u Herceg Novi (privremeno?)[8].
- 2. 11. - Ugovor iz Fulde: Kraljevina Württemberg prelazi na stranu Koalicije.
- 5. 11. - Napoleon je u Mainzu a ruski car Aleksandar u Frankfurtu.
- 6. 11. - Kongres u Chilpancingu proglasio nezavisnost Meksika (Miguel Hidalgo y Costilla je proglasio 1810).
- 9. 11. - Frankfurtski predlog: Napoleonu je, na Metternichovu inicijativu, ponuđeno da ostane car u prirodnim francuskim granicama (Pirineji, Alpi, Rajna) - on okleva, a Britanci ne žele da Belgija ostane francuska.
- 10. 11. - Bitka na Nivelli: saveznička pobeda u jugozapadnom kutu Francuske. Španske trupe pljačkaju francuske (zapravo baskijske) civile, zbog čega će Wellington poslati većinu španskih jedinica nazad. Francuske trupe takođe pljačkaju lokalno stanovništvo.
- 10. 11. - Skupština u Dobroti proglasila ujedinjenje Crne Gore i Boke (u Kotoru su još uvek Francuzi).
- 11. 11. - Bitka kod Cryslerove farme je britanska pobeda nad znatno brojnijim Amerikancima u Ontariju, koji moraju prekinuti jesenju ofanzivu.
- novembar (zul-kada 1228 AH) - Šarif Meke Ghalib ibn Musa'id je smenjen - završava život u Solunu 1815.
- 15. 11. - Pobuna protiv francuske vlasti u Amsterdamu. U narednim danima Francuzi napuštaju zemlju a trijumvirat (Driemanschap) formira privremenu vladu u očekivanju restauracije kuće Oranž.
- 22. 11. - Opsada Zadra: započeo austrijski i engleski "topovski rat" - ima dosta civilnih žrtava (britanski komandant je George Cadogan, 3. erl Cadogan.
- 23. 11. - Konavljani napali francuski Dubrovnik[3].
- 30. 11. - Princ Willem se iskrcao u Holandiji. par dana kasnije u Amsterdamu uzima titulu suverenog kneza Nizozemske (kralj Nizozemske i veliki vojvoda Luksemburga 1815-40, od 1830. bez Belgije).
- 30. 11. - Bitka kod Arnhema: Prusi zauzimaju holandski grad.
- 1. 12. - Poslije neodređenog Napoleonovog odgovora na mirovne uslove saveznika, Rusija, Pruska i Austrija su se odlučile za invaziju Francuske. U Frankfurtskoj deklaraciji ističu da se bore protiv Napoleona a ne Francuske.
- 2. 12. - Pobuna ličkog bataljuna u Zadru, na čelu sa kaplarom Dmitrom Mileusnićem - sutradan im je dopušten izlazak, što znači prepolovljenu posadu i, s posljednjim bombardiranjem 3/4. 12., slomljen otpor.
- 2. 12. - Holandija proglasila nezavisnost od Francuske, za suverena proglašava Willema I.
- 6. 12. - Francuski Zadar se predao austrijskoj vojsci Franje Tomašića posle 34-dnevne opsade - odlaze 9-tog.
- 8. 12. - Praizvedba Beethovenove Sedme simfonije u Beču, kao i orkestarskog dela "Wellingtonova pobeda" (u Vitoriji).
- 9 - 13. 12. - Bitke na Nivi: saveznički uspeh blizu Bayonnea.
- 10. 12. - Anglo-sicilijanski puk se iskrcao u Toskani kod Viareggia, ali odlaze već posle pet dana, nakon neuspešnog napada na Livorno.[11]
- 10. 12. - Bitka kod Sehesteda: danski uspeh nad saveznicima, ali Danska već sledećeg meseca završava rat ustupcima.
- 11. 12. - Ugovor iz Valençaya: francusko-špansko primirje i povratak Ferdinanda VII. na španski presto. Kortes će odbaciti ugovor čim Ferdinand stigne u Madrid, u maju.
- 18. 12. - Počinje opsada francuskog garnizona u Hamburgu, nakon što su iz mesta izbačeni siromasi. Maršal Louis Nicolas Davout drži grad do maja, i nakon Napoleonovog pada.
- 18. 12. - Britanci i indijanski saveznici ušli u SAD, sutradan zauzimaju Fort Nijagaru.
- 20. 12. - Austrijski general Todor Milutinović prvi put ušao u Herceg Novi (zatim se nakratko udaljio)[8].
- 20/21. 12. - Saveznici prelaze Rajnu kod Bazela - kraj perioda Medijacije u Švajcarskoj (ustav ukinut osam dana kasnije).
- 27. 12. - Osnovana Ujedinjena velika loža Engleske.
- 28. 12. - Pao francuski Klis.
- 29. 12. - Britanci zapalili američki Buffalo.
- 31. 12. - Republika Ženeva obnovljena nakon 15 godina francuske vlasti (deo Švajcarske konfederacije od 1815).
- U Habsburškoj monarhiji uveden tzv. Opći cehovski red kojim su administrativno izjednačene cehovske privilegije[12].
- Traité des poisons Mathieu Orfila - začetak toksikologije.
- U Velikoj Britaniji obnovljena povelja Britanske istočnoindijske kompanije: uglavnom gubi trgovački monopol, istaknut suverenitet Krune nad Indijom.
- Švajcarac (Johann) Jean Louis Burckhardt video Abu Simbel.
- 4. 1. - Alexander von Bach, austrijski političar († 1893)
- 13. 1. - Ljudevit Vukotinović, hrvatski književnik i političar († 1893)
- 19. 1. - Sir Henry Bessemer, engleski pronalazač († 1898)
- 11. 2. - Otto Ludwig, njemački književnik († 1865)
- 15. 2. - Persida Karađorđević, kćerka Jevrema Nenadovića, majka kralja Petra († 1873)
- 17. 3. - Kamehameha III, kralj Havaja († 1854)
- 19. 3. - David Livingstone, istraživač († 1873)
- 5. 5. - Sören Kierkegaard, danski filozof († 1855)
- 22. 5. - Richard Wagner, njemački kompozitor († 1883)
- 12. 7. - Claude Bernard, francuski fiziolog
- 5. 8. - Ivar Aasen, norveški pisac
- 10. 10. - Giuseppe Verdi, italijanski kompozitor († 1901)
- 13. 11. (1. 11. po j.k.) - Petar II Petrović Njegoš, srpski vladika Crne Gore († 1851)
- 29. 11. - Fran Miklošič, slovenački filolog, srpski akademik († 1891)
- Bogdan Zimonjić, hercegovački ustanik († 1909)
- Gligor Milićević, hercegovački ustanik († 1911)
- 1813-14? - Mehmed Refik Hadžiabdić, šejh-ul-islam († 1871)
- 10. 4. - Joseph Louis Lagrange, matematičar i astronom (* 1736)
- 28. 4. - Mihail Kutuzov, ruski feldmaršal (* 1745)
- 1. 5. - Jean-Baptiste Bessières, maršal Francuske, vojvoda Istre (* 1768)
- 20. 7. - Hajduk Veljko Petrović, srpski vojvoda (* 1780)
- 6. 8. - Dimitrije Parezan, srpski vojvoda
- avgust - Petronije Šišo, srpski bimbaša
- 28. 8. - Jovan Kursula, heroj Prvog srpskog ustanka (* 1768)
- 2. 9. - Jean Victor Marie Moreau, bivši francuski general (* 1763)
- 10. 12. - Adalbert Adam Barić, pravnik, ekonomist, spisatelj (* 1742)
- Ivan Jugović, profesor Velike škole, sekr. Pravitelstvujuščeg sovjeta (* 1772)
- Anta Bogićević, srpski vojvoda (* ca. 1758)
- Zeka Buljubaša, junak (* ca. 1785)
- Jovan Došenović, srpski pesnik (* 1781)
- Jovan Kursula, srpski ratnik (* 1768)
- ca. Stojan Abraš, srpski ratnik
- Jovan Došenović, srpski književnik (* 1781)
- ↑ York and the Luddites 1813. yorkalternativehistory.wordpress.com
- ↑ Hüseyin Hilmi Işık (1998). Advice for the Muslim. Hakikat Kitabevi. str. 380–. GGKEY:FB45DHGALRN.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Frano Bona, Osvrt na ustanak podignut u Dubrovniku 1813.–1814.[mrtav link], matica.hr
- ↑ Istorija s. n., 59
- ↑ Sir Archibald Alison, History of Europe from the commencement of the French revolution in 1789 to the restoration of the Bourbons in 1815, 336
- ↑ Alexander Buczynski. Tinjajući krajiški patriotizam i opsada Zadra 1813. godine, 240. hrcak.srce.hr
- ↑ Buczynski, 242
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Bogumil Hrabak, Herceg-Novi u doba propasti Mletačke republike i Napoleonovih ratova, rastko.rs
- ↑ Istorija s. n., 97
- ↑ Buczynski, 250
- ↑ George F. Nafziger, Marco Gioannini. The Defense of the Napoleonic Kingdom of Northern Italy, 1813-1814, 125
- ↑ HR-DAZG-1098 Gradečki ceh brijača Arhivirano 2012-04-23 na Wayback Machine-u, daz.hr (pristup 18.7.2013.)
- Literatura
- Istorija srpskog naroda, knjiga 5, tom 1, SKZ Beograd 1981.