Dimitrije Davidović
| Dimitrije Davidović | |
| |
| Mandat(i) | |
|---|---|
| 9. predsednik vlade Srbije | |
| 1826. - 1828. | |
| Monarh | Miloš Obrenović I |
| Prethodnik | Miloje Todorović |
| Naslednik | Koča Marković |
| Biografija | |
| Veroispovest | pravoslavac |
| Politička partija | nestranačka ličnost |
| Profesija | lekar, novinar |
uredi  |
|
Dimitrije Davidović (Zemun, 23. oktobar 1789 – Smederevo, 6. april 1838) bio je srpski političar i diplomata, ustavopisac, novinar i publicista. Davidović je karijeru u Srbiji započeo kao lekar i knežev privatni (porodični) sekretar, nastavio kao knežev državni sekretar, istakao se u Carigradu kao diplomata, da bi svoju delatnost krunisao pisanjem Sretenjskog ustava i stekao položaj popečitelja (ministra). Dimitrije Davidović je uspeo da postane prva ličnost uz kneza Miloša Obrenovića.
.jpg)
Dimitrije Davidović je rođen u Zemunu, 23. oktobra 1789. godine od oca Gavrila Georgijevića i majke Marije. Rođen je u jednospratnoj kući koja se danas nalazi na broju 171, na uglu ulice Glavne i Kanalske ulice. Dimitrije se rodio za vreme poslednjeg austro-turskog rata (1788–1791) u periodu kada su austrijske trupe tek zauzele Beograd 1789. godine i u vreme Revolucije u Francuskoj. Dimitrijev otac Gavrilo je bio regimentski sveštenik i kapelan u grčkoj crkvi u Beču i za tu službu odlikovan je posebnim krstom. Gavrilo se potom vratio u Zemun u svešteničko zvanje prote. Napustivši sveštenički poziv, Gavrilo se opredelio za trgovinu.
Dimitrijev deda zvao se David Georgijević (Đorđević) i bio je jedan od poznatijih nastavnika Latinske škole u Sremskim Karlovcima, koju je osnovao mitropolit Pavle Nenadović. Dimitrije je kasnije po najpoznatijoj ličnosti u porodici dedi, Davidu, uzeo prezime Davidović. Dimitrije je u petoj godini preležao „velike kraste“ (boginje). Davidović je tokom celog života bio nežne prirode, plave puti, rošavog lica usled preležanih velikih boginja i slabog vida. Dimitrije je u šestoj godini pošao u srpsku školu, i u njoj učio do jedanaeste. Završio je srpsku školu i odslušao „nemacku normu“ između 1795. i 1801. godine. Otac Gavrilo rešio je da sinu omogući da nastavi školovanje, pa ga je uputio u Sremske Karlovce, gde je od 1792. godine radila Gimnazija. Davidović je pohađao šestogodišnju gimnaziju, sa pripremnim razredom 1801/2 i tri razreda gramatikalne klase od 1802. do 1805. godine i dve humanitarne (čovečnosti) klase od 1805. do 1807. godine.
U Sremskim Karlovcima je s uspehom došao do kraja poslednjeg razreda, šestog, kada je, zbog jedne paskvile (pogrdnog pisma), izazvao sukob sa mitropolitom Stevanom Stratimirovićem i profesorom Gavrilom Hranislavom. On je u pismu (knjižici) u satiri u zajedljivim stihovima izvrgao ruglu profesora Hranislava. Davidović je zbog ozlogašenih knjižica protiv svojih pretpostavljenih isključen iz škole i tom prilikom dobio i deset udaraca korbačom. Dimitrijev otac Gavrilo koji je bio trgovac aktivno je pomagao ustanike tokom Srpske revolucije. Dimitrije Davidović je otputovao na sever, u nameri da dovrši svoje školovanje. U Kežmeraku je završio prvu, a u Pešti drugu godinu filozofije na Liceju 1809. godine. U Kežmeraku i Pešti bio je školski drug i veliki prijatelj sa budućim tvorcem srpskog romana, slušaocem prava Milovanom Vidakovićem.
Davidović je završio drugu godinu filozovije i upisao medicinsku školu u Pešti. Kada je imao dvadeset i dve godine završio je treći razred lekarske škole 1812. godine, tada je preveo i štampao Ajzemanovo Nastavlenije k blagonaraviju, brošuru malog formata namenjeno deci. U Pešti je sa Davidovićem učio medicinu, Dimitrije Frušić sa kojim je pohađao Karlovačku gimnaziju. U jesen 1812. iz Pešte Davidović i Frušić odlazi u Beč da nastavi sa učenjem medicine i steknu gradus. Ali, Davidović se odmah po završetku prvog semestra brzo razočarao u studije medicine, koje nije nikad završio.
Na Frušićevu ideju da pokrenu izdavanje novina, Davidović je svesrdno prihvatio. Dva studenta medicine, brucoši, Dimitrije Davidović i Dimitrije Frušić, podstaknuti Jernejem Kopitarom, podneli su 2. februara 1813. godine Vrhovnoj policijskoj upravi u Beču zahtev za izdavanje novina. Međutim, kancelar Meternih odbio je njihov zahtev zbog ratovanja u Srbiji i nerešenog njenog položaja. Na Kopitarov nagovor, oni su se obratili 10. marta 1813. godine lično caru Francu, oni su dobili carsku saglasnost, a posle policijske provere dobili su pozitivno rešenje 26. aprila 1813. godine. Prvi broj izašao je iz štampe 23. avgusta 1813. godine pod nazivom Novine serbske iz carstvujuščeg grada Vijene. Od 1816. godine štampane su pod skraćeni nazivom – Novine serbske. U početku su štampane svaki dan sem nedelje i praznika, a od 1817. do 1822. godine dva puta nedeljno.
Posle sloma Prvog srpskog ustanka i velikog turskog terora pojavile su se srpske izbeglice u Austrijskom carstvu. U Beč su pristigli Vuk Karadžić i Prota Mateja Nenadović, kojima su se našli na usluzi novinari Davidović i Frušić. Oni su bili na usluzi Proti Mateji, zvaničnom predstavniku ustaničkih Srba. Oni su prevodili, sastavljali evropskim vladarima zvanične molbe, vodili Protu Mateju na audijencije. Austrijski car Franc primio je Protu Mateju i Davidovića u audijenciju 20. maja 1814. godine, tom prilikom su tražili zaštitu i pomoć za izbegle Srbe.
Davidovićeve i Frušićeve novine postale su nosilac književnog života Srba svojim rubrikama „Smesnice knjižestvene“ „Knjižestvo srbsko“ i „Priključenija vnutranja“. Davidović uvodi novi književni list u vidu almanaha pod nazivom – Zabavnik. U Beču je objavio šest brojeva Zabavnika od 1815. do 1821. godine. Frušić 1816. godine, posle diplomiranja napustio Beč i novinarski rad i posvetio se medicini. Davidović od tada sam uređuje novine. Davidović se zainteresovao za izdavanje knjiga, a i verovao je da će moći da popravi svoj materijalni položaj ako poseduje sopstvenu štampariju, zbog toga je zatražio dozvolu za tipografiju i počeo da uči štamparski zanat.
Godine 1819. položio je za majstora. Kupio je štampariju, ali je dobio ograničeno štamparsko pravo da pečata knjige samo na vostočnim jezicima. Davidović je govorio više jezika – staroslovenski, ruski, latinski, nemački i francuski. Na Davidovića je bitno uticala Francuska revolucija. Davidović je, kako svojim tako i drugim tekstovima štampanim u Novinama serbskim i Zabavniku, podržao Vuka Karadžića, srpskog književnog reformatora, što je oduševilo njihovog „mentora“ Kopitara. Ali je tako dobio protivnike koji su branili crkvenoslovenski književni jezik. Davidović je po nagovoru Kopitara stavio svoje novine Vuku na raspolaganje da se bespoštedno „obračuna“ sa Milovanom Vidakovićem. Davidović je omogućio Vuku da iskaže svoj borbeni duh i smisao za polemiku, da uredi nekoliko brojeva novina, da u njima štampa svoje polemike, kao i mnoge tekstove njegovih prijatelja.
Davidović je podržao Ćirila Cvetkovića, protosinđela manastira Savine, u suprostavljanju episkopu dalmatinskom Venediktu Kraljeviću koji je stvorio plan o osnivanju unijatskog semeništa u Šibeniku i izazvao nezadovoljstvo srpskih pravoslavnih hrišćana duž Jadrana. Opadanje broja pretplatnika, ograničeno štamparsko pravo, polemike o književnom jeziku, zaduženost i uplitanje u problem unijaćenja, bili su dovoljan povod Davidoviću da napusti Beč i preseli se u Srbiju. Kada se uputio prema Srbiji 1821. godine, novine je prepustio studentu prava Petru Matiću. Poslednje veliko delo koje je uradio u Beču bili su Djejanija k istoriji srbskog naroda izašla u poslednjem broju Zabavnika 1821. godine.
Kao student medicine, prvi je pokrenuo u XIX vijeku novine ("Novine srbske"), koje je izdavao najprije u Beču 1813–1821. godine, a potom u Srbiji od 5. januara 1834. do 16. marta 1835.)
Prešao je u Srbiju 1821. i do 1829. godine bio je sekretar kneževe kancelarije. Od 1829. do 1833. godine je bio član delegacije za pregovore s Turcima i zaslužan je za njihov dobar ishod.
Godine 1835. godine je izradio Sretenjski ustav, koji je obnarodovan iste godine u Kragujevcu i u ustavnom periodu je bio ministar unutrašnjih poslova i prosvjete. Po ukidanju ovog ustava pao je u nemilost kod kneza Miloša Obrenovića i do kraja života je ostao u siromaštvu.
Bio je zagrejan prosvetiteljskim idejama i slobodoumljem; bavio se i književnošću i istorijom.
Glavno njegovo istoriografsko djelo, "Djejanija k istoriji srpskoga naroda", objavljeno je 1824. godine, a zatim 1846. i 1848. godine pod naslovom "Istorija naroda srbskog". Radovan Samardžić, jedan od najistaknutijih izučavalaca razvoja srpske istoriografije, svrstao je ovo delo u prelazni period srpske istoriografije između dela Jovana Rajića i prvih modernih srpskih istoričara (Aleksandra Stojačkovića, Nikole Krstića i Ilariona Ruvarca). Iako se poput sličnih dela uglavnom oslanja na ranije radove ovo delo je, prema rečima Sime Ćirkovića, ostvarilo znatan uticaj jer je doživelo više izdanja a korišćeno je i kao udžbenik.
- Sretenjski ustav
- Istorija srpskog novinarstva
- Srpska ustavnost u 19. veku
- Spisak ministara inostranih poslova Srbije
- Kuća u kojoj se rodio Dimitrije Davidović
- Osnovna škola „Dimitrije Davidović“ Smederevo
- Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.
- Orijentalni novinar, evropski političar - Dimitrije Davidović (1789 - 1938), Radoš Ljušić, Politika, Tanjug, Beograd, 2006.
- „Dimitrije Davidović“ Arhivirano 2014-10-03 na Wayback Machine-u, Dragan Đorđević, Srpsko nasleđe, istorijska sveska, broj 7, 1998.
- „Portret Dimitrija Davidovića“, Narodni muzej u Beogradu, rad Uroša Kneževića iz 1834.
- „Manastir Žiča u prvoj polovini 19. veka“, Živorad Janković, Pravoslavlje - novine Srpske Patrijaršije, feljton, broj 948.
- „Prvi srpski ustav“, D. I., Republika.
- „Nagrada Dimitrije Davidović“, Udruženje novinara Srbije
- „Dimitrije Davidović - vrhunski profesionalac“, Davorin Darko Ribnikar, Fond Ribnikar, Beograd, 29. april 2009.
- Obeležena 170. godišnjica smrti Dimitrija Davidovića („Politika“, 24. april 2008.)
- Tvorac Sretenjskog ustava – od progona do zaborava („Politika”, 14. februar 2018)
