Alergen
Alergen je materija koja unete u organizam izaziva alergijsku reakciju. Teško ih je pri uobičajenom načinu života izbeći jer su svuda u životnoj sredini; hrani, sredstvima za održavanje higijene, lekovima, odeći, nakitu, prirodi, na radnom mestu u okolini u kojoj živimo. Najčešći alergeni su; proteini u hrani, grinje, perje i hemikalije u kući, polen i insekti u prirodi, hemijska i druga isparenja na radnom mestu itd.[1]
Osnovna uloga ljudskog i životinjskog organizma je da štiti i odbrani telo od mnogih čestica sa kojima je on došao u kontakt, i koje se u njemu ponašaju kao strano i potencijalno štetna supstanca, bilo da su poreklom iz unutrašnje ili spoljašnje sredine.[2]
Tako alergen može kod zdravih osoba da pokrene, alergijsku reakciju ili promenjeno, preosetljivo stanje imunog sistema pojedinih osoba na materije iz našeg okruženja, a na koje većina ne reaguje, jer suštinski ne pretstavljaju pretnju.
U skopu opšte imunološke reakcije, materije koje predstavljaju „okidače” reakcije nazivaju se antigeni. Antigenom se danas smatra bilo koja supstanca koja u kontaktu sa odgovarajućim tkivom indukuje stanje preosetljivosti i/ili rezistencije na infekciju. Nakon što je Pirket uveo termin „alergen”,[3] došlo se do sledeće definicije:
Alergen je supstanca (ili antigen) koja dovodi do stanja preosetljivosti ili alergijske reakcije.
Iako se alergen danas definiše kao antigen koji pokazuje svojstvo imunogenosti, jer indukuje stvaranje ali i ulazi u interakciju sa IgE antitelima, razlika između antigena i alergena još uvek nije potpuno jasna, jer nisu uvek prisutna gore navedena dva svojstva. Najbolji primer za to su hapten-materije male molekularne težine, koje nisu imunogeni, ali reaguju specifično sa antitelima i tako stvaraju hapten-proteinske komplekse.
Na osnovu usvojene podele antigena u dve grupe: T-limfocit zavisne i T limfocit nezavisne antigene, alergeni se svrstavaju u prvu grupu T-limfocit zavisnih.[4]
Sklonost ka alergiji izazvanoj alergenima je nasledna i u oko 30% populacije je prisutna u vidu poremećaja, a kod oko 20% osoba ona se i ispolji. Broj obolelih sklonih na štetno dejstvo alergena je u stalnom porastu u svetu.[5]
Alergeni se najčešće dele u nekoliko velikih grupa na osnovu način na koji organizam čoveka dolazi u kontakt sa njima na:
- Kontaktni alergeni
U kontakne alergene spadaju: hemikalije, kozmetika, nakit ..
- Nutritivni ili alergeni hrane
Ova vrsta alergena potiče iz hrana (orasi, kikiriki, čokolada, jaja, riba, mleko, konzervansi i aditivi u hrani i dr.)
- Respiratorni ili aeroalergeni
U aeroalergene spadaju; polen, spore gljiva i plesni, dlake, epitel i izlučevine sisara, komadiće tela i izlučevine člankonožaca (najčešće grinje i bubašvabe), komadiće biljnog tkiva i sl. Aeroalergenske čestice koje prevladavaju u ambijentalnom vazduhu su polen i spore gljiva i plesni, dok u vazduh u zatvorenim prostorima prevladavaju grinje i bubašvabe sa svojim izlučevinama, dlake, epitel i izlučevine sisara, a u vlažnim prostorima i spore plesni.
Izlaganje aeroalergenima uzrokuje kod određenog dela populacije alergijske bolesti disajnog sistema, načešće kijavicu, zapaljenje vežnjače oka i astmu. Dubina ulaska čestica aeroalergena u disajni sistem zavisi od njihove veličine i dubine udaha vazduha. Čestice veće od 10 μm uglavnom se deponuju u ekstratorakalnoj regiji (nos, usta, ždrelo). Manje čestice u rasponu veličina između 5 i 8 μm dopiru do traheobronhijalnog dela disajnog sistema, dok se male čestice (1-3 μm) deponuju u plućnim alveolama.[6]
U zavisnosti od veličine čestica postoje tri mehanizma koji omogućavaju odlaganje čestica u disajnom sistemu. To su impakcija, sedimentacija i difuzija.
- Alergeni iz životinjskih otrova
Alergeni iz životinjskih otrova najčešće u organizam dospevaju nakon uboda insekata.
- Alergeni iz lekova i lekovitih supstanci
- Profesionalni alergeni
-
Polen -
Izvor nutritivnih alergena -
Grinje -
Izvori glutena
Po hemijskom sastavu alergeni su molekuli proteina velike molekularne težine (uključujući konjugovane proteine kao što su glikoproteini, lipoproteini i nukleoproteine) i polisaharidi (uključujući lipopolisaharide).
Na površini alergena nalaze se fragmenti - epitopi, koji se vežu na receptore T i B-limfocita i na slobodne molekule antitela. Veličina epitop ekvivalentna je 5-15 aminokiselina ili 3-4 ugljikohidratnih rezidua. Polisaharidni antigeni imaju velik broj epitop koji svi imaju istu specifičnost, dok proteinski antigeni imaju manji broj epitopa različite specifičnosti.[7][8]
- Određivanje alergena kožnim testom
Za određivanje alergena primenjuju se testovi na koži da bi se uočile reakcije na različite, danas poznate alergene. Reakcije u toku testa javlja se nakon nekoliko minuta do jednog dana od početka testa.
- Određivanje nutritivnih alergena
Kod sumnje na nutritivne alergene, pacijent se ispitivanjima podvrgava na tačno određenoj išrani kako bi se uočile namirnice sa alergenima. Mnogo složeniji pristup je eliminacijska dijeta, koja neko vreme išranom stabilizuje stanje organizma, a nakon toga uvodi u išranu novu vrstu namirnice. Ako pacijent reaguje na novu hranu, to znači da se potencijalni alergen nalazi u njoj.
Nedostatak ove dijete je njena cena i trajanje, kao i poremećaj u unosu potrebnih nutritienata.
- ↑ Darinka Popović i Bojana Kuzmanovski Alergeni u hrani, Enciklopedija - Hemija hrane. 2016 Tehnologija hrane, Magazin.
- ↑ Goldsby, Ričard A.; et al. Immunology (5th ed.). New York: W.H. Freeman.
- ↑ Jakson B. Allergy: The history of a Modern Malady. (Ed.) Reaktion Books Ltd. 2006.
- ↑ Lockey RF, Bukantz SC and Bousquet J. Allergens and Allergen Immunotherapy. 3rd edition. Taylor & Francis 2005.
- ↑ Hasnain, SM.; Wilson, JD.; Newhook, FJ.; Segedin, BP. (May 1985). Allergy to basidiospores: immunologic studies. N Z Med J. 98 (779): 393–6.
- ↑ Roitt I, Brostoff J and Male D. Immunology. 5th edition. London:Mosby 1998.
- ↑ Mayer G. Microbiology and Immunology. University of South Carolina 2009.
- ↑ Alberts B, Johnson A, Lewis J, Raff M, Roberts K and Walter P. Molecular Biology of the Cell. 4th edition. Taylor & Francis 2002.
