Etiopski kalendar
Etiopski kalendar (amharski: የኢትዮጵያ ዘመን አቆጣጠር ye'Ītyōṗṗyā zemen āḳoṭaṭer), poznat i kao Ge'ez kalendar, glavni je kalendar koji se koristi u Etiopiji, a takođe se koristi i u liturgijske svrhe različitih hrišćanskih denominacija u Eritreji. Zasnovan je na aleksandrijskom, odn. koptskom kalendaru, koji potiče od starog egipatskog kalendara. Kao i kod julijanskog kalendara, svaka četvrta godina je prestupna, bez izuzetka. Godina počinje 29. ili 30. avgusta po julijanskom kalendaru. Razlika od sedam ili osam godina između etiopskog i gregorijanskog kalendara potiče od različitog proračuna datuma Blagovesti (Isusovog začeća).
Od 30. avgustajul./12. septembragreg. 2015. teče etiopska 2008, koja je redovna.
Kao i kod koptskog kalendara, godina ima 12 meseci od po 30 dana, plus pet ili šest tzv. epagomenalnih dana, koji se obično nazivaju trinaesti mesec. Meseci počinju istim danima kao i koptski, samo što su imena drugačija, na jeziku Ge'ez. Šesti epagomenalni dan se dodaje svake četiri godine bez izuzetka 29. avgusta po julijanskom kalendaru, šest meseci pre julijanskog prestupnog dana. Tako je prvi dan etiopske godine, 1 Mäskäräm, 11. septembar/rujna odn. 12. septembar/rujna pred julijansku prestupnu godinu (po gregorijanskom, tokom 20. i 21. veka, odn. 1900-2100. inkluzivno).
Nova godina se na zvaničnom, amharskom, jeziku zove Enkutatash, a na Ge'ezu Ri'se Awde Amet (Godišnjica glave); ovaj drugi naziv radije koristi Eritrejska pravoslavna tevahedo crkva.
Etiopljani i sledbenici eritrejskih crkvi za označavanje godina danas koriste Eru Inkarnacije, koja počinje od Isusove Inkarnacije (utelovljenja) tj. Blagovesti, 25. marta 9. n.e. - po računu Anijana Aleksandrijskog iz oko 400; po tome je prva građanska godina počela sedam meseci ranije, 29. avgusta 8. godine (oba datuma po julijanskom). Evropljani su u međuvremenu prihvatili proračun Dionisija Malog iz 525., po kome su Blagovesti bile osam godina ranije nego po Anijanovom. Zbog ovoga je broj etiopske godine manji za osam od gregorijanske većim delom godine, odn. za sedam između 10/11. septembra i kraja decembra.
U prošlosti su se u Etiopiji i Kraljevstvu Aksum koristile razne druge ere:
Najznačajnija era - koju su nekada dosta koristile istočne crkve, a još uvek je koristi Koptska crkva - bila je Era Mučenika, poznata i kao Dioklecijanova era, čija je prva godina počela 29. avgusta 284.
U odnosu na zapadnu (i julijansku) Novu godinu, oko tri meseca kasnije, razlika između Ere Mučenikâ i Anno Domini je 285 (= 15×19) godina. Ovo je zato što je Dionisije mali 525. odlučio dodati 15 Metonskih ciklusa na postojećih 13 Metonskih ciklusa Dioklecijanove ere (15×19 + 13×19 = 532) kako bi dobio čitav srednjovekovni uskršnji ciklus (u Srbiji poznat kao "obhod" ili "obhoždenije", vidi Vizantijski kalendar), čiji se prvi ciklus završio 247. (= 13×19) godinom Ere Mučenika, što je odgovaralo godini DXXXI (531).
Aleksandrijski monah po imenu Panodor je oko 400. utvrdio Aleksandrijsku eru (Anno Mundi, "u godini sveta"), datum postanja, na 29. avgust 5493. pne. Egipatski i etiopski hronolozi su iza 6. stoleća koristili ovu eru. Dvanaesti 532-godišnji ciklus ove ere je počeo 29. avgusta 360. tj. 4×19 godina posle Ere Mučenika.
Pomenuti episkop Anijan je davao prednost Blagovestima, 25. marta, kao Novoj godini. Zato je Panodorovu eru pomerio za oko šest meseci, kako bi počela 25. marta 5492. pne.
Četiri godine ciklusa prestupnih godina su povezane sa četvoricom jevanđelista: prva godina posle etiopske prestupne godine je imenovana u čast Jovana/Ivana, zatim slede Matejeva/Matijina i Markova godina, a prestupna je posvećena Luki.
Svaka četvrta godina je prestupna bez izuzetka, za razliku od gregorijanskog kalendara.
| Ge'ez, Amharski, i Tigrinja (sa tigrinjskim sufiksima u zagradama) | Koptski | Počinje po gregorijanskom |
|---|---|---|
| Mäskäräm (መስከረም) | Tut (Thout) | 11. septembar * |
| Ṭəqəmt(i) (ጥቅምት) | Babah (Paopi) | 11. oktobar * |
| Ḫədar (ኅዳር) | Hatur (Hathor) | 10. novembar * |
| Taḫśaś ( ታኅሣሥ) | Kiyahk (Koiak) | 10. decembar * |
| Ṭərr(i) (ጥር) | Tubah (Tobi) | 9. januar * |
| Yäkatit (Tn. Läkatit) (የካቲት) | Amshir (Meshir) | 8. februar * |
| Mägabit (መጋቢት) | Baramhat (Paremhat) | 10. mart |
| Miyazya (ሚያዝያ) | Baramundah (Paremoude) | 9. april |
| Gənbot (ግንቦት) | Bashans (Pashons) | 9. maj |
| Säne (ሰኔ) | Ba'unah (Paoni) | 8. jun |
| Ḥamle (ሓምሌ) | Abib (Epip) | 8. jul |
| Nähase (ነሓሴ) | Misra (Mesori) | 7. august |
| Ṗagʷəmen/Ṗagumen (ጳጐሜን/ጳጉሜን) | Nasi (Pi Kogi Enavot) | 6. septembar |
Zvezdicom označeno treba uvećati za jedan u godini posle šestog epagomenalnog dana (tj. posle prestupne etiopske godine). Dati gregorijanski datumi vrede od marta/ožujka 1900. do februara/veljače 2100.
- "The Ethiopian Calendar", Appendix IV, C.F. Beckingham and G.W.B. Huntingford, The Prester John of the Indies (Cambridge: Hakluyt Society, 1961).
- Ginzel, Friedrich Karl, "Handbuch der matematischen und technischen Chronologie", Leipzig, 3 vol., 1906-1914
(na engleskom:)
- The Ethiopic Calendar by Aberra Molla Arhivirano 2012-12-05 na Archive.is-u
- Ethiopian Calendar Converter Arhivirano 2015-05-12 na Wayback Machine-u
- Ethiopian Perpetual Calendar Software
- Ethiopian Online Calendar Arhivirano 2007-09-18 na Wayback Machine-u
