Renesansni humanizam u Sjevernoj Evropi
Renesansni humanizam dospio je u Njemačku i Sjevernu Evropu mnogo kasnije općenito nego u Italiju, a kada jeste, naišao je na određeni otpor od strane skolastičke teologije koja je vladala na univerzitetima. Humanizam se može datirati od otkrića mašine za štampanje oko 1450. godine. Njegov period cvjetanja počeo je koncem 15. vijeka i trajao je samo do oko 1520. godine, kada ga je apsorbirao popularniji i moćniji religijski pokret, reformacija, a talijanski humanizam je zamijenila papska protivreformacija. Značajne osobine činile su novu kulturu sjeverno od Alpa drukčijom od kulture Talijana. Univerzitet i škola igrali su mnogo važniju ulogu nego na jugu, prema riječima katoličkih historičara. Predstavnici novog učenja bili su učitelji; čak je i Erazmo podučavao na Cambridgeu i bio je u bliskim odnosima sa profesorima u Baselu. Tokom napretka tog pokreta pojavili su se novi univerziteti, od Basela do Rostocka. Ponovo, u Njemačkoj, nisu postojali vlastelinski pokrovitelji umjetnosti i učenja koji bi se mogli usporediti s inteligencijom i darežljivosti renesansnih papa i porodice Medici.[nedostaje referenca] Nova kultura tu također nije bila isključiva i aristokratska. Ciljala je na opće širenje znanja i bila aktivna u razvoju osnovnih i gramatičkih škola. Zapravo, kada su se tokovi talijanske renesanse počeli preusmjeravati prema sjeveru, snažna, neovisna, intelektualna struja tekla je dolje iz cvjetajućih škola koje su vodili Braća zajedničkog života. U humanističkom pokretu, Nijemci su bili daleko od imitatora. Primili su impuls sa juga, ali su prokrčili svoj vlastiti put.
Na sjeveru, humanizam je završio u službi religijskog napretka. Njemački učenjaci bili su manje brilijantni i elegantni, ali ozbiljniji u svojoj svrsi i precizniji u svom učenju od svojih talijanskih predaka i savremenika. Na jugu, antička klasična djela obuzela su pažnju književnikam. To nije bio slučaj na sjeveru. Nije postojala obuzimajuća strast za prevođenje klasičnih djela na njemački kao što je to bilo u Italiji. Ni talijanska književnost, sa svojim često opuštenim moralnim pristupom, nije pronašla imitatore na sjeveru. Boccaccijev Decameron prvo je preveden na njemački od strane doktora, Henryja Stainhowela, koji je umro 1482. godine. Sjeverno od Alpa, pažnja je prije svega bila uperena na Stari i Novi zavjet. Proučavani su grčki i hebrejski, ne u svrhu dodvoravanja kultu antike, već radi adekvatnijeg dostizanja izvora kršćanskog sistema. Na taj način izvršene su pripreme za djelo protestantske reformacije. Taj fokus na prevođenje bio je osobina kršćanskih humanista koji su pomogli u pokretanju nove, poslijeskolastičke ere, a među njima su bili Erazmo i Luther. Time su također postavili biblijske tekstove iznad bilo kakvog ljudskog ili institucijskog autoriteta, pristup koji je naglašavao ulogu čitatelja u razumijevanju teksta samog za sebe. U bliskoj vezi sa prelazom obrazovanja iz manastira u univerzitete krajem srednjeg vijeka, kršćanski humanizam stvorio je novu slobodu izrađavanja, iako su se neki od njegovih zastupnika protivili toj slobodi izražavanja drugdje, kao u svojoj cenzuri anabaptista.
Ono što je bilo istinito za skolastiku u Njemačkoj važilo je i za njenu umjetnost. Slikari, Albrecht Dürer, koji se rodio i umro u Nurembergu (1471–1528), Lucas Cranach Stariji (1472–1553) i većim dijelom Hans Holbein Mlađi (1497–1543), malo su se interesovali za mitologiju, osim Cranachovog slikanja obnaženih tijela, i vođeni su reformacijom, iako je većina nastavila primati narudžbe sa tradicionalnim katoličkim temama. Dürer i Holbein bili su u bliskom kontaktu sa vodećim humanistima. Cranach je živio u Wittenbergu nakon 1504. i slikao portrete Martina Luthera, Philipa Melanchthona i drugih vođa njemačke reformacije. Holbein je oslikavao korice i ilustracije za protestantske knjige i napravio portrete Erazma i Melanchthona.
Ukoliko se bilo koja ličnost više od bilo koje druge može nazvati poveznicom između učenja u Italiji i u Njemačkoj, onda je to Aeneas Sylvius. Kod njegove rezidencije na dvoru Fridrik III i u Baselu, kao jedan od sekretara vijeća, postao je poznata ličnost sjeverno od Alpa dugo prije nego što je izabran za papu. Posredovanje, međutim, nije bilo pod utjecajem bilo kojeg pojedinca. Slava renesanse prenesena je trgovačkim putevima koji su vodili od sjeverne Italije do Augsburga, Nürnberga, Konstanza i drugih Njemačkih gradova. Posjete Fridrika III i kampanje Karla VIII i uspon prinčeva Aragona na napuljski prijesto doveli su Nijemce, Francuze i Špance u centre tog poluotoka. Neprekidan tok hodočasnika kretao se prema Rimu, a španski pape povukli su se u gradsku vrevu Španaca. Kako se slava talijanske kulture širila, učenjaci i umjetnici počeli su putovati u Veneciju, Firencu i Rim i postajali nadahnuti novom erom.
Za Talijane, Njemačka je bila zemlja barbara. Prezirali su njemački narod zbog njihove nepristojnosti i neumjerenosti u hrani i piću. Aeneasa se dojmila ljepota Beča, iako je bio vrlo malen u usporedbi sa talijanskim gradovima.[1] Međutim, zaključio je da su njemački prinčevi i plemići više brinuli o konjima i psima nego pjesnicima i učenjacima i više voljeli svoje vinske podrume od muza. Campanus, dovitljivi pjesnik papinskog dvora, koji je poslan kao izaslanik na Reichstag u Regensburgu (1471) od strane pape Pavla II., a kasnije učinjen biskupom na zahtjev pape Pija II, vrijeđao je Njemačku zbog njenog blata, hladne klime, siromaštva, gorkog vina i žalosne hrane. Žalio je svoj nesretni nos, koji je morao mirisati sve, i gvalio svoje uši, koje nisu razumjele ništa. Johannes Santritter, i sam Nijemac koji je živio u Italiji, priznao je da je ona bila malo ispred Njemačke u pogledu humaniora. Međutim, također je smatrao da su mnogi Talijani zavidili Nijemcima na nauci i tehnologiji, koju je smatrao superiornom, navodeći primjere štamparske mašine i djela astronoma Johannesa Regiomontanusa.
Takvi dojmovi uskoro su neutralizirani dobrom učenošću koja se pojavila u Njemačkoj i Nizozemskoj. Također, ukoliko je Italija doprinijela Njemačkoj intelektualnim impulsom, Njemačka je svijetu dala štamparsku mašinu, najvažnijeg agenta u historiji intelektualne kulture od otkrića abecede.
Prije nego što se osjetio prvi rast novog pokreta, stariji njemački univerziteti već su bili osnovani: Univerzitet u Beču 1365. godine, Univerzitet u Heidelbergu 1386. godine, Univerzitet u Kölnu 1388. godine, Univerzitet u Erfurtu 1392. godine, Univerzitet u Würzburgu 1402. godine, Univerzitet u Leipzigu 1409. i Univerzitet u Rostock 1419. godine. Tokom posljednje polovine 15. vijeka, tom su spisku brzo dodani univerziteti u Greifswaldu i Freiburgu 1457. godine, Trieru 1457. godine, Baselu 1459. godine, Ingolstadtu 1472. godine, Tübingenu i Mainzu 1477. godine, te Wittenbergu 1502. godine. Ingolstadt je izgubio svoju odvojenu egzistenciju spajanjem sa Univerzitetom u Münchenu 1826. i Wittenberg premještanjem u Halle.
Većina tih univerziteta imala je četiri fakulteta, iako su pape sporo izdavali odobrenja za teološki odjel, kao što je bio slučaj sa bečkim i rostočkim univerzitetima, gdje je sekularni princ odobravao njihovo osnivanje. S obzirom na snagu religijskih utjecaja, društvene i moralne navike studenata svakako nisu bile vrijedne hvale. Roditelji su, govorio je Luther, slanjem svojih sinova na univerzitete njih slali u svoju pripast i u činu Univerziteta u Leipzigu iz perioda blizu 15. vijeka, izjavio je da su studenti dolazili iz svojih domova poslušni i pobožni, ali "kako su se vraćali, samo je Bog znao."
Teološkim učenjem vladali su skolastici, a dijalektički metod preovladavao je u svim odjelima. U sukobu sa skolastičkim metodom i programom, novo učenje susrelo se sa mnogim otporima i ni u kojem slučaju nije u potpunosti izašlo kao pobjednik sve do početka perioda reformacije. Erfurt se može smatrati prvim mjestom koje je pružilo dom toj novoj kulturi. On je 1466. primio Petera Ludera iz Kislaua, koji je posjetio Grčku i Malu Aziju i prethodno bio izabran na poziciju u Heidelbergu 1456. godine. Čitao je Vergilija, Jeronima, Ovida i druge latinske pisce. Tu je studirao Agricola, a grčki je podučavao Nicolas Marschalck, pod čijim je nadzorom izdata prva grčka knjiga štampana u Njemačkoj, 1501. godine. To je bilo mjesto učenja Jovana od Wesela, kao i Lutherova alma mater, a on je među svojim profesorima naročito isticao Trutvettera kao onog koji ga je uputio na studiranje Svetog pisma.
Heidelberg, ovlašten od strane birača Ruprechta I i pape Urbana VI, pokazao je malo simpatije novom pokretu. Međutim, birač-palatinat Philip (1476–1508) na svom je dvoru okupio neke od njegovih predstavnika, među njima i Reuchlina. Ingolstadt je neko vrijeme imao Reuchlin kao profesora, a 1492. je Conrad Celtes izabran za profesora poezije i elokventnosti.
Glavna pozicija za poeziju 1474. je uspostavljena u Baselu. Osnovana od strane Pija II, među njenim ranim učiteljima bila su dva Talijana, Finariensis i Publicije. Sebastian Brant je tu podučavao krajem vijeka i među njegovim spomena vrijednim učenicima bili su Reuchlin i reformatori Leo Jud i Zwingli. Tübingen je 1481. imao platu oratorija. Tu je podučavao Gabriel Biel sve do samog kraja vijeka. Godinu nakon Bielove smrti, Heinrich Bebel je pozvan da podučava poeziju. Jedan od Bebelovih istaknutih učenika bio je Philip Melanchthon, koji je studirao i podučavao na tom univerzitetu od 1512. do 1518. godine. Reuchlin je pozvan iz Ingolstadta u Tübingen 1521. da podučava hebrejski i grčki, ali je umro nekoliko mjeseci kasnije.
Leipzig i Köln ostali su nepristupačne utvrde skolastike do pojave Luthera, kada je došlo do promjene u Leipzigu. Posljednji njemački univerzitet srednjeg vijeka, Wittenberg, osnovan od strane Frederick Mudrog i stavljen pod pokroviteljstvo Djevice Marije i Sv. Augustina, pridobio je svjetski utjecaj kroz svoje profesore, Luthera i Melanchthona. Sve do 1518. nije imao podučavanje na grčkom, kada je Melanchthon, uskoro glavni grčki učenjak u Njemačkoj, pozvan na jednu od njegovih pozicija u 21. godini života. Prema Lutheru, njegova učionica je odmah bila sasvim puna, te su se i viši i niži teolozi povlačili u nju.
Kao sjedišta nove kulture, Nürnberg i Strasbourg su postajali zauzeti, možda i istaknutije mjesto od bilo kojih univerzitetskih gradova. Ta dva grada, sa Baselom i Augsburgom, imala su najuspješnije njemačke štamparske ustanove. Pri kraju 15. vijeka, Nürnberg, izvor izuma, imao je četiri latinske škole i bio je dom slikara Albrechta Dürera i njegovog prijatelja Willibalda Pirkheimera, pokrovitelja učenja.
Popularno obrazovanje, tokom vijeka prije reformacije, bilo je mnogo naprednije u Njemačkoj nego u drugim nacijama.[nedostaje referenca] Pored tradicionalnih monaških i građanskih škola, Braća zajedničkog života imali su škole u Zwolleu, Deventeru, 's-Hertogenboschu i Liègeu u Nizozemskim. Svi vodeći gradovi imali su škole. Grad Schlettstadt(Selestat) u Alsaceu naznačen je kao klasički centar. Tu je Thomas Platter pronašao učitelja Hansa Sapidusa i smatrao je tu školu najboljom koju je do tada našao. U Weselu je 1494. bilo pet pedagoga koji su podučavali čitanje, pisanje, aritmetiku i pjevanje. Jednog Božića sveštenstvo tog mjesta zabavljalo je učenike, dajući svakom od njih tkaninu za novi ogrtač i malo novca počevši s 4. razredom.
Među istaknutim pedagozima bi je Alexander Hegius, koji je podučavao u Deventeru gotovo četvrt vijeka, do svoje smrti 1498. godine. U dobi od 40 godina nije se sramio sjediti do Agricolinih stopala. Učinio je klasike centralnima u obrazovanju i izbacio stare udžbenike. Trebonije, koji je podučavao Luthera u Eisenachu, pripadao je klasi vrijednih ljudi. Pokajničke knjige tog doba poticale su roditelje da budu marljivi u sklanjanju svoje djece sa ulica i slanju u škole.
Vodeći humanisti sa sjevera bili su Rudolph Agricola, Reuchlin i Erazmo. Agricola, čije je izvorno ime bilo Roelef Huisman, rođen je u blizini Groningena 1443. godine, a umro je 1485. godine. Uživao je najviši ugled u svoje vrijeme kao učenjak i primao je izlišne riječi hvale od Erazma i Melanchthona. Smatra se da je on za humanizam u Njemačkoj uradio ono što je za Italiju učinio Petrarka, čiji je prvi život Agricola spremao na njemačkom. Nakon studija u Erfurtu, Louvainu i Kölnu, Agricola je otišao u Italiju, provevši neko vrijeme na univerzitetima u Paviji i Ferrari. Odbio je poziciju profesora u korist pristupanja dvoru Philipa od Palatinata u Heidelbergu. Cicerona i Kvintilijana učinio je svojim uzorima. U posljednjim godinama svog života preusmjerio je pažnju na teologiju i studirao je hebrejski. Kao i Pico della Mirandola, bio je monah. Natpis na njegovom grobu u Heidelbergu navodio je da je studirao ono što se uči o Bogu i istinskoj vjeri Spasitelja u knjigama Svetog pisma.
Još jedan humanista bio je Jacob Wimpheling, 1450–1528, iz Schlettstadta, koji je podučavao u Heidelbergu. Bio je naklonjen oštroj kritici zloupotreba svešteničkog položaja, ali je pri kraju svoje karijere htio nedomjestiti za studij Vergilija i Horacija, Sedulija i Prudencija. Pjesnik Sebastian Brant, 1457–1521, autor djela Brod glupaka, započeo je svoju karijeru kao učitelj prava u Baselu. Mutianus Rufus, u svojoj korespondenciji, čak je iznio da je kršćanstvo jednako staro kao i svijet i da su Jupiter, Apolon, Ceres i Krist samo različiti nazivi jednog skrivenog Boga.
Naziv koji zaslužuje visoko mjesto u njemačkoj književnosti posljednjih godina srednjeg vijeka je Johannes Trithemius, 1462–1505, opat benediktinskog manastira u Sponheimu, koji je, pod njegovim vođstvom, dobio reputaciju cijenjene akademije. Prikupio je biblioteku od 2000 svezaka i napisao patrologiju ili enciklopediju Očeva, kao i katalog poznatih ljudi Njemačke. Rastuća neslaganja između njega i manastira dovela su do njegove ostavke 1506. godine, kada je odlučio prihvatiti ponudu biskupa Würzburga, Lorenza von Bibre (biskup od 1495. do 1519. godine) da postane opat Schottenklostera u Würzburgu. Tu je ostao do kraja života. Prelati i plemići posjećivali su ga kako bi se posavjetovali i pročitali latinske i grčke autore koje je prikupio. Oni i drugi ljudi dali su svoj doprinos pokretu čija su glavna svjetla bili Reuchlin i Erazmo i koji je doveo do protestantske reformacije.
- ↑ History of Vienna, Jean-Paul Bled
- Philip Schaff History of the Christian Church, Svezak VI, 1882.
- Marco Heiles: Topography of German humanism 1470-1550. An approach [1]