Rimski građanski ratovi
Ukošeni tekstU istoriji Drevnog Rima je bilo mnogih oružanih sukoba među njegovim građanima, ali su oni kojima istoričari - bilo antički, bilo suvremeni - daju karakter građanskog rata obično datiraju od 1. vijeka pne.. U užem smislu se pod izrazom rimski građanski ratovi smatraju sukobi u posljednjim decenijama Rimske Republike, i to zato što su, za razliku od kasnijih građanskih ratova svedenih na borbu za carsko prijestolje, imali mnogo izraženiju ideološku komponentu, odnosno vođeni su zbog različitih gledišta o tome kakva bi rimska država trebala biti. Ponekad se i ustanci robova u 2. i 1. vijeku pne. također vode po rimske građanske ratove.
Dolje je naveden njihov popis.
- Saveznički rat (91–88. pne.) između Rima i pobunjenih italijanskih saveznika - rimska pobjeda.
- Sulin prvi građanski rat (88–87. pne.), između pristaša optimatskog vođe Lucija Kornelija Sule i populara na čelu s Gajem Marijem - pobjeda Sule.
- Sertorijev ustanak u Hispaniji (83–72. pne.), između Rima i pobunjene provincije Hispanije na čelu s popularskim prvakom Sertorijem - rimska pobjeda.
- Sulin drugi građanski rat (82–81. pne.), između Sulinih optimata i marijevskih populara - Sulina pobjeda.
- Lepidova pobuna (77. pne.), u kojoj se Lepid bez uspjeha digao protiv optimatskog Senata.
- Katilinina zavjera (63–62. pne.), između pretežno optimatskog Senata i sljedbenika populističkog Katoline - senatska pobjeda.
- Cezarov građanski rat (49–45. pne.), između popularskog prvaka Julija Cezara i optimata na čelu s Pompejem - Cezarova pobjeda.
- Post-cezarovski građanski rat, također poznat i kao Mutinski rat (44. pne.), između senatske vojske (prvo pod Ciceronom, potom pod Oktavijanom) te pro-cezarovskih pobunjenika na čelu s Markom Antonijem i Lepidom - primirje kojim je stvoren Drugi trijumvirat
- Oslobodilački građanski rat (44–42. pne.) između Drugog trijumvirata i Oslobodilaca, frakcije Cezarovih ubica na čelu s Brutom i Kasijem - pobjeda Trijumvirata.
- Sicilijanski ustanak (44–36. pne.), između Drugog trijumvirata i Pompejevog sina Seksta Pompeja - pobjeda Trijumvirata.
- Fulvijin građanski rat (41–40. pne.), između Lucija Antonija i Fulvije Antonije (mlađeg brata i supruge Marka Antonija) na jednoj i Oktavijana na drugoj strani - pobjeda Oktavijana.
- Završni rat Rimske Republike (32–30. pne.), između zapadnih provincija (pod vodstvom Oktavijana) i istočnih provincija (pod Markom Antonijem i Kleopatrom) - zapadna pobjeda.
Pobjeda Oktavijana nad Markom Antonijem je dovela do konsolidacije novog režima poznatog kao principat, čije su institucije u sljedeća dva i pol vijeka rimskoj državi donijele dugotrajnu stabilnost. Iako političko nasilje nikada nije u potpunosti nestalo iz Rima, dugotrajni i iscrpljujući građanski ratovi su postali stvar prošlosti, te je taj period kasnije poznat kao pax romana ("rimski mir"), tokom koga su oružani sukobi u pravilu bili ograničeni na rimska granična područja i udaljene provincije, dok je ostatak Carstva uglavnom uživao prosperitet. Jedini izuzetak je bila tzv. Godina četiri cara (68/69), odnosno oružani sukobi nakon smrti cara Nerona. Međutim, oni su završili vrlo brzo, te je sljedeći vijek Rim nastavio uživati u miru pod dinastijom Flavijevaca i tzv. Pet dobrih careva.
Taj je period završio ubistvom cara Komoda 193. nakon koga će građanski ratovi postati postati sve češći i nastaviti se do propasti Carstva u 5. vijeku. To su bili:
- Godina pet careva (193)
- Godina šest careva
- Kriza 3. vijeka
- Građanski ratovi tetrarhije (306 - 324)
- Rimski građanski rat (350 - 351)
- Rimski građanski rat (360 - 361)
- Rimski građanski rat (387 - 388)
- Rimski građanski rat (394)
- Kohn, George Childs, 'Dictionary of Wars, Revised Edition' (Checkmark Books, New York, 1999)