Bjerkreim

Bjerkreim er ein innlandskommune med rik og variert natur. Nord i kommunen er det fjell og dalar som dominerer. Skoglause heiområder dominerer størstedelen av kommunen. Desse når cirka 900 meter over havet på begge sider av Bjerkreimsvassdraget. Den høgste fjelltoppen er Vinjakula, 907 meter over havet i fjellområdet mot Gjesdal i nord. Det største vatnet er Ørsdalsvatnet. I dei sørlege delane finn vi lågareliggjande område, godt eigna til jordbruk.

Bjerkreimselva er rekna som ei av dei beste lakseelvane i landet og er eit av dei største vassdraga i Rogaland. Heiene har stort sett svært sparsamt med lausmassar, og landskapet har mange stadar eit nokså goldt preg, stadvis med store steinurer, til dømes i Gloppedalen med Gloppedalsura i nord. Gloppedalsura i Bjerkreim og nabokommunen Gjesdal blir rekna som den største steinura i Nord-Europa – skapt for cirka 10 000 år sidan, då isbreane smelta frå Gloppedalen.

Berggrunnen består hovudsakleg av gneis av grunnfjellsopphav med ei strøkretning nordaust–sørvest. Bjerkreimsvassdraget følgjer denne strøkretninga i størstedelen av lengda si, i den øvre delen med ei rekkje lange innsjøar. Størst er det 16,5 kilometer lange Ørsdalsvatnet.

Lausmassar av betydning finst i dalane i nedre del av vassdraget i søre del av kommunen, og her finn ein det aller meste av dyrkingsjorda og busetjinga.

Bjerkreim kommune har tre naturvernområde:

• Foreknuten naturreservat, edellauvskog, 108 dekar, verna i 1984
• Fotlandsvatnet, fuglefredningsområde, 1411,5 dekar, verna i 1996
• Trollhaug naturreservat, myr, 955,2 dekar, verna i 1986

Kaldaste månad er februar, med normal på 2,2 °C, og varmaste månad er august, med normal på 15,4 °C. Målingane er frå Eigerøya målestasjon. Nedbørsstatistikk for Bjerkreim er ikkje tilgjengeleg.

Busetjinga er for ein vesentleg del konsentrert til områda langs Bjerkreimsvassdraget i dei sørlege delane av kommunen. Her ligg administrasjonssenteret Vikeså ved Svelavatnet og kyrkjestaden Bjerkreim med tettgrend der Oreåna (Ørsdalsåna) og Bjerkreimsåna møtest.

Folkemengda i Bjerkreim har vore aukande i det meste av tida etter andre verdskrigen. I tiårsperioden 2007—2017 var auken gjennomsnittleg 1,2 prosent årleg, mot 1,6 prosent i Rogaland samla sett.

Ifylgje definisjonen til Statistisk sentralbyrå er det to tettstader i Bjerkreim. Tettstadene er til saman 1,4 km², og omfattar 0 % av arealet i kommunen.

Jordbruk er viktigaste næringsveg målt etter sysselsetjing, med 21 prosent av Bjerkreims arbeidsplassar i 2016. Industrien omfattar til samanlikning 16 prosent av arbeidsplassane, 29 prosent inkluderte byggje- og anleggsverksemd og kraft- og vassforsyning/renovasjon.

Husdyrhald, i særleg grad sauehald, er viktigaste driftsform i jordbruket. Bjerkreim har etter Oppdal det største talet sauer av kommunane i landet, med 18 114 sauer i 2016. Sauene utnyttar dei store heiområdene både i Bjerkreim og i Sirdalsheiene og Setesdalsheiene lenger aust. Det er òg eit betydeleg storfehald på gardane i kommunen. Bjerkreim er saman med Gjesdal dei einaste kommunane i Rogaland med geitehald.

Viktigaste industribransje etter sysselsetjing er produksjon og installasjon av maskiner og utstyr, med 57 prosent av sysselsetjinga i industrien (2015). Samla hadde verkstadsindustrien dette året 61 prosent. Andre viktige industribransjar i kommunen er trelast- og trevareindustri og gummi-, plast- og mineralsk industri, med høvesvis 20 og 15 prosent av sysselsetjinga i industrien (2015).

Av dei busette yrkestakarane i kommunen har 47 prosent arbeid utanfor kommunen, derav 15 prosent i Stavanger-området (Stavanger, Sandnes, Randaberg og Sola), 14 prosent i Egersund og i alt 13 prosent i dei fire jærkommunene Hå, Time, Klepp og Gjesdal.

Gjennom vestre del av Bjerkreim går E39 til Stavanger og Kristiansand. Frå Vikeså fører fylkesveg 503 frå E39 mot nordaust på nordsida av Vinjakula (907 moh.) og opp gjennom Gloppedalsura, ei av dei største største steinurene i Skandinavia, til Byrkjedal i Gjesdal ved fylkesveg 45 Ålgård–Sirdal. Frå Bue på E39 tek fylkesveg 504 av vestover til fylkesveg 44 på Varhaug.

Det er båttrafikk på Ørsdalsvatnet søndagar om sumaren. Tidlegare var busetjinga i Ørsdalen avhengig av båtsamband med resten av kommunen. Etter opning av vegsambandet frå Malmheim på fylkesveg 503 over fjellet til Ørsdalen vart båtsambandet nedlagt i 1983.

Bjerkreim høyrer til Sør-Vest politidistrikt, Sør-Rogaland tingrett og Gulating lagmannsrett.

Kommunen er med i regionrådet Regionråd Dalane saman med Eigersund, Lund og Sokndal.

Bjerkreim kommune svarer til soknet Bjerkreim i Dalane prosti (Stavanger bispedømme) i Den norske kyrkja.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Bjerkreim til Jæderen og Dalerne fogderi i Stavanger amt.

På Storrsheia like nord for Vikeså finst eit fullstendig gardsanlegg frå jernalderen, eit av dei største i landet frå denne tida. Også andre stader i kommunen er det registrert gardsanlegg frå jernalderen. Det er alpinsenter på Stavtjørn i Ørsdalen.

Det var gruvedrift på sørsida av Ørsdalen i fleire periodar frå rundt 1900 og fram til 1953. Den vart starta som molybdengruve, men wolfram kom snart til å bli det heilt dominerande produktet.

Bjerkreim kyrkje er ei langkyrkje i tre, oppført i 1835 og restaurert til 150-årsjubileumet i 1985. Det finst kapell i Ivesdal og i Ørsdalen.

FN-parken på Vikeså ved E39 er eit minnesmerke over soldatar frå Rogaland som har falle i teneste for FN.

Kommunevåpenet (godkjent i 1985) er inspirert av kommunenamnet og har eit opprett bjørkekvist med sju blad og fire raklar i sølv mot ein grøn bakgrunn.

Namnet Bjerkreim kjem av norrønt Bjarkreimr (eldre form Bjarkareimr), der førsteleddet er genitiv eintal av norrønt bjǫrk, trenamnet ‘bjørk'. Sisteleddet er heim.

• Rogaland
• Noregs geografi

• Bjerkreim kommune sine nettsider
• Statistisk sentralbyrås kommunefakta, Bjerkreim

• Austrumdal, Sem (1932): Bjerkreim (þenxardalr): skipreida, herad og kyrkjesogn.
• Risa, Lisabet: Bjerkreimboka, 1997–2002, fire bind.
• Skjæveland, Jørgen (1981): Gamalt fraa Bjerkreim.