Yuan Shikai

Yuan Shikai fekk utdanninga si i det gamle kinesiske utdanningssystemet. Han kom frå ein relativt velståande militær familie som ville gi han ei utdanning for å bli embetsmann, men Yuan bestod ikkje dei keisarlege eksaminasjonane. Etter å ha mislukkast for andre gong i 1879 bestemde han seg for heller å gå inn i militæret.

Yuan starta karrieren som tenestemann i ein brigade under reformatoren Li Hongzhang. Brigaden vart i 1882 send til Korea for å hevde kinesisk overhøgd over landet. Yuan fekk etter kvart ansvar for å trene ein ny koreansk garde, og han utmerka seg som ein dyktig reformator og ny maktfaktor ved det koreanske hoffet.

I 1885 peika derfor Li Hongzhang han ut som ny resident i Korea, det vil seie Kina sin hovudrepresentant i landet. I løpet av dei ni åra i denne stillinga makta Yuan å hevde kinesisk suzerenitet over Korea og nøytralisere den nye japanske innverknaden. Men den kraftfulle framferda var òg ein viktig grunn til at Japan gjekk til krig mot Kina i 1894. Kina tapte krigen i 1895, og Korea vart etter kvart ein japansk koloni.

Ettersom krigen hadde synt behovet for nytenking i det kinesiske forsvaret, fekk Yuan likevel ansvaret for å byggje opp ei ny moderne grein etter at han vende heim i 1894. Yuan vart ein føregangsmann for politiske og militære reformer, men viste pragmatisk kløkt då han støtta det konservative kuppet til enkjekeisarinne Ci Xi i 1898. Under bokseropprøret støtta han igjen den vinnande parten og sikra seg eit godt omdøme hjå vestmaktene.

Etter hundreårsskiftet sigla Yuan såleis fram som ein av dei aller mektigaste personane i Kina. Han fekk ansvaret for å reorganisere heile hæren og vart så øvstkommanderande for denne. Han sikra seg ei rekkje politiske stillingar, som guvernør i Shandong i 1899–1901, som generalguvernør i Zhili i 1901–1907 og som utanriksminister i 1907–1907.

Som politikar heldt Yuan først fram med å vere ei viktig kraft for modernisering. Forutan store reformer i byråkrati og politi var han sentral i opprettinga av eit vestleginspirert utdanningssystem i 1905 og i utarbeidinga av eit vegkart for overgang til konstitusjonelt monarki i 1908.

Då enkjekeisarinna døydde i 1908, vart Yuan avsett frå alle militære og politiske stillingar og bortvist til heimbyen sin. Då den republikanske revolusjonen braut ut i oktober 1911, var Yuan likevel framleis den militært mektigaste personen i Kina. Qing-hoffet innsåg at dei igjen hadde bruk for Yuan sine tenester, og han vart utnemnd til keisarleg øvstkommanderande og statsminister.

Yuan si støtte var uunnverleg for både keisarmakta og republikanarane, og dette brukte han til sin fordel. Innleiingsvis støtta han Qing-dynastiet og heldt opprørarane i sjakk i nokre månadar. I februar 1912 gjekk Yuan derimot over til republikanarane og sørgde samstundes for at keisaren abdiserte, mot at republikanarane gav han sjølv stillinga som president, etter revolusjonsleiaren Sun Yat-sen.

Yuan kom seinare i motsetning til Sun sitt parti, det revolusjonære Kuomintang. Leiaren av det nyoppretta parlamentet, Song Jiaoren (1882–1913), freista å avgrense makta til presidentembetet. Song vart skoten og drepen i 1913, og fleire spor peika mot at oppdraget om attentatet kom frå personar knytte til Yuan. Sun Yat-sen oppmoda etter dette til opprør mot Yuan, men lukkast ikkje då Yuan med basis i militær makt oppløyste nasjonalforsamlinga og gav seg sjølv diktatorisk makt som ny president for ein periode på fem år. Han plasserte lojale offiserar i guvernørpostar og la med det grunnlaget for krigsherreperioden (1916–1928).

Yuan mista mykje prestisje etter 1914, då første verdskrigen gjorde at europearane ikkje lenger stogga Japan, som Yuan måtte gi audmjukande konsesjonar i Kina. Samstundes gjekk konsolideringa av politisk makt utover grepet på militærmakta.

I 1915 freista Yuan å fullbyrde dei diktatoriske framstøytane sine ved å utrope seg sjølv til keisar. Yuan overvurderte støtta i folket, hjå eigne undersåttar, frå den japanske keisarmakta og frå tidlegare europeiske allierte. Han vart tvinga til retrett etter eit opprør i Sør-Kina og truslar om lausriving frå ei rekkje guvernørar. Etter 83 dagar som keisar gjenoppretta han republikken i mars 1916. Tre månader seinare døydde han av uremi.

Då Yuan døydde, kollapsa sentralmakta i Kina.

• Republikken Kinas historie
• Kinas historie
• Qing-dynastiet
• Kuomintang