Shqiptarët në Serbi

Shqiptarët në Serbi
*Албанци у Србији*
Popullsia e përgjithshme
	rreth 100,000 - 120,000
Gjuhët
	Shqip; (Gegë)
Fetë
	Islami synit (shumicë); Bektashizmi (pakicë)

Shqiptarët në Serbi (serbisht: Албанци у Србији, Albanci u Srbiji) janë një pakicë etnike, që përbëjnë një komunitet me nga 50,000 deri 80,000 banorë.^[1]^[2]^[3]^[4] Sipas censusit të vitit 2002, në Serbi u deklaruan 61,647 shqiptarë (ose 0.82% e popullsisë), nga këto 59,952 (ose 1.10%) në Serbinë Qendrore dhe 1,695 (0.08%) në Vojvodinë.^[5]^[6] Shumica e shqiptarëve bojkotuan censusin e vitit 2011, që rezultoi në regjistrimin e vetëm 5,809 shqiptarëve në Serbi.^[7]

Shqiptarët në Serbi përbëjnë me shekuj në jug të vendit një popullsi autoktone. Ata sot, kryesisht jetojnë në Luginën e Preshevës, një trevë kufitare në mes Kosovës dhe Republikës së Maqedonisë, dhe sipas censusit të vitit 2002 në dy komuna përbëjnë shumicën e popullsisë, në komunën e Preshevës (89,10 %) dhe të Bujanocit (54,69 %), ndërsa përbëjnë një pakicë të konsiderueshme në komunën e Medvegjës (26,17 %).^[6]

Përveç këtyre trevave, shqiptarët jetojnë edhe në jugperëndim të Serbisë, gjegjësisht në Sanxhakun e Pazarit të Ri. Popullsinë e Peshterrit e përbëjnë kryesisht boshnjakët që janë kryesisht pasardhës të shqiptarëve. Për shkak të çështjeve politike që lidhen me shqiptarët pas Luftës së Dytë Botërore, banorët shqiptar kanë deklaruar veten e tyre si boshnjakë për të shmangur diskriminimin. Gjuha shqipe ende flitet nga disa fshatarët shqiptarë në Peshterr.^[8]^[9] Në Serbi është shumë e përhapur ndjenja antishqiptare, apo albanofobia.

Qyteti më i madh shqiptar dhe qendra e shqiptarëve në Serbi është Presheva, selia e Këshillit Kombëtar Shqiptar, institucion i vetëqeverisjes i shqiptarëve në Serbi.

Gjeografia

Lugina e Preshevës

Në komunat e Preshevës dhe Bujanocit shqiptarët përbëjnë shumicën e popullsisë (89,10 % në Preshevë dhe 54,69 % në Bujanoc sipas censusit 2002). Në komunën e Medvegjës, shqiptarët janë grupi i dytë më i madh etnik (pas serbëve), me 28,67 % në vitin 1991 dhe 26,17 % në vitin 2002.^[6]

Rajoni i Bujanocit dhe Preshevës, ndonjëher dhe i Medvegjës, njihet si Lugina e Preshevës. Disa shqiptarë ende u referohen kësaj lugine si "Kosovë lindore".

Rrafshnalta e Peshterrit

Është dhe një komunitet i vogël shqiptar që jeton në rajonin e Peshterit në Sanxhak (gjegjësisht në fshatra si Borovshticë, Doliq dhe Ugël). Sot, ata vetëdeklarohen "boshnjakë" ose "myslimanë" (sipas kombësisë).^[10]

Beogradi

Kryeqyteti i Serbisë, Beogradi, ka një bashkësi të vogël shqiptare. Në regjistrimin e vitit 1981 u deklaruan 8.212 shqiptarë në Beograd, ndërsa në vitin 1991 u deklaruan 4.985 të tillë. Pas Luftës së Kosovës, ky numër ra në 1.492.

Viti	Shqiptarë
1948	1.137
1953	3.262
1961	8.262
1971	6.978
1981	8.212
1991	4.985
2002	1.492

Shqiptarë të shquar që kanë jetuar në Beograd janë: Faruk Begolli, Sokol Nimani, Ali Taraku, Bekim Fehmiu edhe Zana Nimani.

Historia

Hartë e vitit 1878, ku shqiptarët janë paraqitur me ngjyrë të gjelbërt dhe shihet qartë se popullojnë zonat deri në pragun jugor të Nishit.

Shqiptarët janë popullsi autoktone në territoret e sotme të Serbisë.

Gjatë Principatës së Serbisë (1815–1882)

Për më shumë informacione shikoni artikullin Dëbimi i shqiptarëve 1877-1878

Pas Luftës serbo-turke dhe zgjerimit territorial të Principatës së Serbisë në vitin 1878, vjen deri tek dëbimi në masë e me dhunë i shqiptarëve nga rajonet e sapo pushtuara (kryesisht nga qarku i Toplicës, dikur pjesërisht të banuar me shqiptarë) dhe djegia e fshatrave dhe lagjeve shqiptare.^[11]

Gjatë Mbretërisë së Serbisë (1882–1918)

Për më shumë informacione shikoni artikullin Dëbimi i shqiptarëve nga Kosova

Gjatë Mbretërisë së Jugosllavisë dhe Luftë së II Botërore (1918–1945)

Për më shumë informacione shikoni artikullin Reforma agrare dhe kolonizimi i Kosovës

Në censusit e vitit 1921, në Mbretërinë e Jugosllavisë jetonin 439.657 folës amtarë të gjuhës shqipe (zyrtarisht të regjistruar si folës amtar të gjuhës së arnautëve), që përbënin rreth 3,67 % të popullsisë.^[12] Në vitin ky numër ishte 505.259 ose 3,63 % e popullsisë.^[13]

Gjatë Jugosllavisë komuniste (1945–1990)

Në vitin 1981, shqiptarët e Kosovës, atëherë e njohur si Krahina Socialiste Autonome e Kosovës, zhvilluan demonstrata mbarëpopullore, të njohura si Demonstratat e '81-shit.

Nga viti 1990

Në vitin 1992, shqiptarët e Serbisë jugore organizuar një referendum në të cilën ata votuan se Preshevë, Medvegjë dhe Bujanoc duhet të bashkohet me Kosovën. Ndërmjet 1999 dhe 2001, një shqiptar etnik organizatë guerile, Ushtrisë Çlirimtare të Preshevës, Medvegjës dhe Bujanocit (UÇPMB), ishte operacionale në këtë rajon me një qëllim të shkëputet nga këto tri komuna RF të Jugosllavisë dhe të bashkohen me ato të Kosovës, pas arritjes së pavarësisë. Aktiviteteve të tërhequr më pak ndërkombëtare interesimit të medias se ngjarjet të lidhura e Kosovës dhe Republikën e Maqedonisë.

Kultura

Shqiptarët në Serbi flasin dialektin gegë të gjuhës shqipe dhe shumica i përkasin fesë Islame. Lidhjet kulturore me shqiptarët në Kosovë, Shqipëri dhe Republikën e Maqedonisë janë shumë të ngushta. Jo rrallë, Lugina e Preshevës është vizituar nga politikanët të lartë shqiptarë.

Arsimi

Arsimi në gjuhën shqipe është i mundësuar në nivel fillor dhe të mesëm. Mund të ketë disa kurse universitare të nivelit të lartë në gjuhën shqipe, në kryeqytetin e Serbisë, Beograd, por kryesisht nxënësit kryejn studimet universitare në Universitetin e Prishtinës në Kosovë apo në universitet e Republikës së Maqedonisë dhe Shqipërisë.

Referime

^ "South Serbia Albanians Seek Community of Municipalities". Marrë më 17 korrik 2013. South Serbia is home to 50,000 or so Albanians. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Partos, Gabriel (2 shkurt 2001). "Presevo valley tension". BBC. Marrë më 14 janar 2015. Initially, the guerrillas' publicly acknowledged objective was to protect the local ethnic Albanian population of some 70,000 people from the repressive actions of the Serb security forces. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "The Presevo Valley of Southern Serbia alongside Kosovo The Case for Decentralisation and Minority Protection" (PDF). Marrë më 24 tetor 2013. The total population of the Valley is around 86,000 inhabitants of whom around 57,000 are Albanians and the rest are Serbs and Roma {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "Yugoslavia: Serbia Offers Peace Plan For Presevo Valley". Marrë më 24 tetor 2013. The Serbian peace proposal calls for integrating the Presevo valley's 70,000 ethnic Albanian residents into mainstream Serbian political and social life. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ FINAL RESULTS OF THE CENSUS 2002 Republic Statistical Office Arkivuar 30 janar 2012 tek Wayback Machine[ [arkivuar]]
^ ^a ^b ^c Popis stanovništva, domaćinstava i Stanova 2002. Knjiga 1: Nacionalna ili etnička pripadnost po naseljima (në serbisht). Statistical Office of the Republic of Serbia. 2003. Gabim referencash: Invalid <ref> tag; name "popis" defined multiple times with different content
^ "2011 Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of Serbia: Ethnicity" (PDF). Belgrade: Statistical Office of the Republic of Serbia. 2012. Marrë më 17 shkurt 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Andrea Pieroni, Maria Elena Giusti, & Cassandra L. Quave (2011). "Cross-cultural ethnobiology in the Western Balkans: medical ethnobotany and ethnozoology among Albanians and Serbs in the Pešter Plateau, Sandžak, South-Western Serbia." Human Ecology. 39.(3): 335. "The current population of the Albanian villages is partly “bosniakicised”, since in the last two generations a number of Albanian males began to intermarry with (Muslim) Bosniak women of Pešter. This is one of the reasons why locals in Ugao were declared to be “Bosniaks” in the last census of 2002, or, in Boroštica, to be simply “Muslims”, and in both cases abandoning the previous ethnic label of “Albanians”, which these villages used in the census conducted during “Yugoslavian” times. A number of our informants confirmed that the self-attribution “Albanian” was purposely abandoned in order to avoid problems following the Yugoslav Wars and associated violent incursions of Serbian para-military forces in the area. The oldest generation of the villagers however are still fluent in a dialect of Ghegh Albanian, which appears to have been neglected by European linguists thus far. Additionally, the presence of an Albanian minority in this area has never been brought to the attention of international stakeholders by either the former Yugoslav or the current Serbian authorities."
^ https://www.youtube.com/watch?v=d_UpMa_HKtc/ Top Channel Albania
^ Andrea Pieroni, Maria Elena Giusti, & Cassandra L. Quave (2011). "Cross-cultural ethnobiology in the Western Balkans: medical ethnobotany and ethnozoology among Albanians and Serbs in the Pešter Plateau, Sandžak, South-Western Serbia." Human Ecology. 39.(3): 335. "The current population of the Albanian villages is partly “bosniakicised”, since in the last two generations a number of Albanian males began to intermarry with (Muslim) Bosniak women of Pešter. This is one of the reasons why locals in Ugao were declared to be “Bosniaks” in the last census of 2002, or, in Boroštica, to be simply “Muslims”, and in both cases abandoning the previous ethnic label of “Albanians”, which these villages used in the census conducted during “Yugoslavian” times. A number of our informants confirmed that the self-attribution “Albanian” was purposely abandoned in order to avoid problems following the Yugoslav Wars and associated violent incursions of Serbian para-military forces in the area. The oldest generation of the villagers however are still fluent in a dialect of Ghegh Albanian, which appears to have been neglected by European linguists thus far. Additionally, the presence of an Albanian minority in this area has never been brought to the attention of international stakeholders by either the former Yugoslav or the current Serbian authorities."
^ "MANJINSKI PROBLEM U NOVOJ JUGOSLAVIJI". Arkivuar nga origjinali më 18 tetor 2017. Marrë më 19 maj 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ POPISA STANOVNISTVA od 31 januara 1921. godine
^ POPISA STANOVNISTVA od 31. marta 1931. godine

Shih dhe

Lidhje te jashtme

[1] "South Serbia Albanians Seek Community of Municipalities". Marrë më 17 korrik 2013. South Serbia is home to 50,000 or so Albanians. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Presevo_valley_tension-2] Partos, Gabriel (2 shkurt 2001). "Presevo valley tension". BBC. Marrë më 14 janar 2015. Initially, the guerrillas' publicly acknowledged objective was to protect the local ethnic Albanian population of some 70,000 people from the repressive actions of the Serb security forces. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[3] "The Presevo Valley of Southern Serbia alongside Kosovo The Case for Decentralisation and Minority Protection" (PDF). Marrë më 24 tetor 2013. The total population of the Valley is around 86,000 inhabitants of whom around 57,000 are Albanians and the rest are Serbs and Roma {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[4] "Yugoslavia: Serbia Offers Peace Plan For Presevo Valley". Marrë më 24 tetor 2013. The Serbian peace proposal calls for integrating the Presevo valley's 70,000 ethnic Albanian residents into mainstream Serbian political and social life. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[5] FINAL RESULTS OF THE CENSUS 2002 Republic Statistical Office Arkivuar 30 janar 2012 tek Wayback Machine[ [arkivuar]]

[popis-6] Popis stanovništva, domaćinstava i Stanova 2002. Knjiga 1: Nacionalna ili etnička pripadnost po naseljima (në serbisht). Statistical Office of the Republic of Serbia. 2003. Gabim referencash: Invalid <ref> tag; name "popis" defined multiple times with different content

[popis2011-7] "2011 Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of Serbia: Ethnicity" (PDF). Belgrade: Statistical Office of the Republic of Serbia. 2012. Marrë më 17 shkurt 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[8] Andrea Pieroni, Maria Elena Giusti, & Cassandra L. Quave (2011). "Cross-cultural ethnobiology in the Western Balkans: medical ethnobotany and ethnozoology among Albanians and Serbs in the Pešter Plateau, Sandžak, South-Western Serbia." Human Ecology. 39.(3): 335. "The current population of the Albanian villages is partly “bosniakicised”, since in the last two generations a number of Albanian males began to intermarry with (Muslim) Bosniak women of Pešter. This is one of the reasons why locals in Ugao were declared to be “Bosniaks” in the last census of 2002, or, in Boroštica, to be simply “Muslims”, and in both cases abandoning the previous ethnic label of “Albanians”, which these villages used in the census conducted during “Yugoslavian” times. A number of our informants confirmed that the self-attribution “Albanian” was purposely abandoned in order to avoid problems following the Yugoslav Wars and associated violent incursions of Serbian para-military forces in the area. The oldest generation of the villagers however are still fluent in a dialect of Ghegh Albanian, which appears to have been neglected by European linguists thus far. Additionally, the presence of an Albanian minority in this area has never been brought to the attention of international stakeholders by either the former Yugoslav or the current Serbian authorities."

[9] ttps://www.youtube.com/watch?v=d_UpMa_HKtc/ Top Channel Albania

[10] Andrea Pieroni, Maria Elena Giusti, & Cassandra L. Quave (2011). "Cross-cultural ethnobiology in the Western Balkans: medical ethnobotany and ethnozoology among Albanians and Serbs in the Pešter Plateau, Sandžak, South-Western Serbia." Human Ecology. 39.(3): 335. "The current population of the Albanian villages is partly “bosniakicised”, since in the last two generations a number of Albanian males began to intermarry with (Muslim) Bosniak women of Pešter. This is one of the reasons why locals in Ugao were declared to be “Bosniaks” in the last census of 2002, or, in Boroštica, to be simply “Muslims”, and in both cases abandoning the previous ethnic label of “Albanians”, which these villages used in the census conducted during “Yugoslavian” times. A number of our informants confirmed that the self-attribution “Albanian” was purposely abandoned in order to avoid problems following the Yugoslav Wars and associated violent incursions of Serbian para-military forces in the area. The oldest generation of the villagers however are still fluent in a dialect of Ghegh Albanian, which appears to have been neglected by European linguists thus far. Additionally, the presence of an Albanian minority in this area has never been brought to the attention of international stakeholders by either the former Yugoslav or the current Serbian authorities."

[11] "MANJINSKI PROBLEM U NOVOJ JUGOSLAVIJI". Arkivuar nga origjinali më 18 tetor 2017. Marrë më 19 maj 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[12] POPISA STANOVNISTVA od 31 januara 1921. godine

[13] POPISA STANOVNISTVA od 31. marta 1931. godine

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]