Pređi na sadržaj

Vibrafon

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Vibrafon
KlasifikacijaUdaraljke
Hornobestel-Zaks sistem111.222
PronalazačHenri Šluter
Razvijen1927
Opseg
Srodni instrumenti
Marimba, ksilofon, glokenšpil
Graditelji
Musser, Yamaha, Adams Musical Instruments, Saito, Marimba One
F-dur skala svirana na vibrafonu sa uključenim motorima
Tipičan vibrafon kompanije Ludvig-Maser

Vibrafon je najmlađi instrument iz grupe udaraljki, a nastao je 1924. godine u SAD-u.[1] Kod vibrafona se ispod svake pločice nalaze metalne cevi različitih dužina obešene uspravno, kod kojih je donji kraj cevi zatvoren, a na gornjem otvoru se nalazi pokretan poklopac - „leptir“. On se pod dejstvom električne struje okreće oko svoje osovine i tako naizmenično otvara i zatvara rezonator, izazivajuči upadljivo vibriranje jačine zvuka. Ovaj instrument sadrži i pedal za regulisanje trajanja odzvuka. Opseg vibrafona je od f do f³. Ime je dobio prema rečima „vibra“ — vibrirati i „fone“ — zvuk. Koristi se za muzičke efekte u simfonijskom orkestru, kao i u džez i zabavnim orkestrima.

Vibrafon podseća na marimbafon i čeličnu marimbu, koji je zamenio.[2] Jedna od glavnih razlika između vibrafona i ostalih udaraljki sa tastaturom je ta što se svaka šipka suspendovana preko rezonatorske cevi sa motorom-vođenim leptirastim ventilom na vrhu. Ventili se međusobno povezuju na zajedničkoj osovini, koja proizvodi tremolo ili vibrato efekat dok motor rotira osovinu. Vibrafon takođe ima dampersku pedalu slično klaviru. Sa podignutom papučicom, šipke proizvode utišan zvuk. Kada je pedala spuštena, šipke se zadrže nekoliko sekundi, ili dok se pedalom ne utišaju.

Vibrafon se obično koristi u džez muzici, u kojoj često igra istaknutu ulogu i bio je odlučujući element zvuka egzotike „Tiki lounge” sredine 20. veka, koju je popularizovao Artur Lajman. To je drugi najpopularniji perkusioni instrument sa tastaturom u klasičnoj muzici, nakon marimbe, i deo je standardnog obrazovanja za udaraljke na fakultetskom nivou. To je standardni instrument u modernoj sekciji udaraljki za orkestre, koncertne bendove i marširajuće bendove (kao deo prednjeg ansambla).[3][4]

Istorija

[uredi | uredi izvor]
Nekadašnje sedište J.C. Deagan, Inc. u Čikagu, gde je Henri Šluter izumio vibrafon. Sada (2008) dom preduzeća Century Mallet Instrument Service.

Oko 1916. godine, proizvođač instrumenata Herman Vinterhof, iz kompanije Leedy Manufacturing Company, počeo je da eksperimentiše sa efektima „vox humana“ na tri oktave (F-F) čelične marimbe.[5][6] Pričvršćivanjem motora mogao je da stvori vibrato efekte, pa otuda i naziv „vibrafon“. Ovaj instrument plasirala je na tržište kompanija Leedy Manufacturing Company u Sjedinjenim Državama počev od 1924. godine.[7] Međutim, ovaj instrument se značajno razlikovao od instrumenta koji se sada naziva vibrafon. Lidijev vibrafon nije imao mehanizam za pedale i imao je šipke izrađene od čelika, a ne od aluminijuma. Lidijev vibrafon postigao je određeni stepen popularnosti nakon što ga je 1924. godine vodviljski izvođač Luis Frank Čiha koristio u novim snimcima „Aloha 'Oe“ i „Gypsy Love Song“.[8][9]

Lionel Hampton svira vibrafon 1946.

Popularnost Lidijevog instrumenta navela je konkurenta J.C. Deagan, Inc., izumitelja originalne čelične marimbe na kojoj se zasnivao Lidin dizajn, da zatraži od svog glavnog štimera Henrija Šlutera da razvije sličan instrument 1927. Međutim, umesto da samo kopira Lidijev dizajn, Šluter je predstavio nekoliko značajnih poboljšanja: uvodeći šipke od aluminijuma umesto od čelika za „mekši“ ton, prilagođavajući dimenzije i podešavanje šipki radi uklanjanja disonantnih harmonika u Lidijevom dizajnu (dalje ublažavanje tona), i uvođenje stopalom kontrolisane zaklopka koja omogućava muzičarima da je sviraju sa više izražaja. Šluterov dizajn je stekao veću popularnost od Lidijevog dizajna i postao je obrazac za sve instrumente koji se sada nazivaju „vibrafon“.[10]

Međutim, kada je Digan počeo da prodaje Šluterov instrument 1928. godine, nazvali su ga „vibraharpa“.[11] Budući da je Digan zaštitio ime, drugi proizvođači bili su primorani da koriste raniji naziv „vibrafon“ za svoje instrumente koji uključuju noviji dizajn.

Korišćenje vibrafona u džezu popularizovao je Lionel Hampton, džez bubnjar iz Kalifornije.[12] Na jednoj sesiji snimanja sa vođom benda Lujom Armstrongom, od Hamptona je zatraženo da svira vibrafon koji je zaostao u studiju.[13] To je rezultiralo snimanjem pesme „Memories of You“ 1930. godine, pesme koja se često smatra prvom instancom improvizovanog vibrafonskog soloa.[14][15]

Prvi klasični kompozitori koji su koristili vibrafon bili su Alban Berg, koji ga je istaknuto koristio u svojoj operi Lulu 1935. godine,[16][17] i Vilijam Grant Stil, koji ga je koristio u svom delu Kejntak iste godine.[18] Iako vibrafon nije korišćen toliko često u sferi klasične muzike, često se može čuti u pozorišnoj ili filmskoj muzici, kao što je Bernštajnova Priča sa zapadne strane.

Početna svrha vibrafona bila je da doda veliki arsenal udaraljki koje su vodviljski orkestri koristili za efekte noviteta. Ova upotreba je 1930-ih brzo nadvladana razvojem džez instrumenta. Od 2020. godine zadržava se upotrebi kao džez instrument i uspostavljen je kao glavni instrument klavirskih udaraljki, često korišćen za samostalna izvođenja, u kamernim ansamblima i modernim orkestarskim kompozicijama.[3][19]

Proizvođači

[uredi | uredi izvor]
Vidi još: Spisak proizvođača vibrafona

Tokom 1930-ih i 1940-ih, svaki proizvođač je privlačio svoje sledbenike u raznim specijalnostima, ali Diganovi vibrafoni su bili modeli koje su preferirali mnogi iz nove klase specijalizovanih džez svirača. Digan je sklopio dogovore o indosamentu sa mnogim vodećim muzičarima, uključujući Lionela Hamptona i Milta Džaksona. Diganova kompanija je prestala sa radom 1980-ih, a njen zaštitni znak i patente je kupila Jamaha.[20] Jamaha je nastavila da proizvodi instrumente sa udaraljkama po dizajnu Digana.[21]

Godine 1948, kompaniju Musser Mallet Company je osnovao Kler Omar Maser, koji je bio dizajner u Diganu. Maserova kompanija nastavlja da proizvodi vibrafone kao deo kompanije Ludwig Drum Company i mnogi te instrumente smatraju industrijskim standardom.[22]

Delovi vibrafona

[uredi | uredi izvor]

Vibrafon se sastoji od metalnog okvira iznad kojeg su dve drvene letve na kojima se nalazi niz od šest do petnaest pločica od mekog metala (aluminijum). Pločice su postavljene na postolje (saron) iznad rezonatora od cevi. Cevi su normalno obešene ispod pločica i sadrže male lopatice koje se okreću pomoću električnog motora učvršćenom na desnoj strani metalnog okvira. Ispod pločica nalazi se prigušivač zvuka, na kojem se nalazi poluga koja se pokreće pedalom. Kada je pedala u gornjem položaju, poluga se diže i ton je prigušen i prilično je kratak. Pop pločicama se udara palicama koje mogu biti različite veličine, a najčešće imaju glavu presvučenu vunom. Da bi se odsvirao čitavi akord, u isto vreme se koriste dve, tri ili čak četiri palice.

Tehnika sviranja

[uredi | uredi izvor]
Vibrafonista Gari Berton i gitarista Džulijan Lage. Stila sviranja sa četiri palice.

Svetski vibrafonisti se grubo mogu podeliti u dve grupe, oni koji sviraju s dve palice i oni sa četiri, dok u stvarnosti takva podela i nije slučaj. Mnogi svirači biraju između dve, tri i četiri palice, što zavisi od muzičkog zahteva i njenoj situaciji.

Određenim brojem palica prilikom izvođenja muzike dobivaju se različiti zvukovi i stilovi. U novije doba te razlike nisu toliko opsežne kao što su bile kada je Gari Berton prvi put predstavio svjetu stil sa četiri palice, ali još uvek postoje u velikoj meri.

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ „Vibist definition and meaning | Collins English Dictionary”. www.collinsdictionary.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-08-29. 
  2. ^ „The Deagan Resource”. www.deaganresource.com. Pristupljeno 2020-08-29. 
  3. ^ a b Blades, James; Holland, James. "Vibraphone". Grove Music Online. Oxford Music Online. Oxford University Press. Accessed August 17, 2015.
  4. ^ Siwe, Thomas (1995). Percussion Solo Literature. Media Press. str. 74. ISBN 9780963589118. 
  5. ^ „Leedy Vibraphone”. Rhythm! Discovery Center (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 2020-09-23. g. Pristupljeno 2020-08-31. 
  6. ^ „History - Vienna Symphonic Library”. www.vsl.co.at. Pristupljeno 2020-08-31. 
  7. ^ Strain, James Allen. A dictionary for the modern percussionist and drummer. Lanham, Maryland. ISBN 978-0-8108-8692-6. OCLC 972798459. 
  8. ^ The Vibraphone: A Summary of Historical Observations with a Catalog of Selected Solo and Small-Ensemble Literature; by Harold Howland; Percussionist. 13  (2):.
  9. ^ Stallard, Carolyn (jul 2015). „The Vibraphone: Past, Present, and Future”. 
  10. ^ J.C. Deagan Inc., (1977), The Story of Mallet Instruments (Film)
  11. ^ „Deagan Vibraharps”. Malletshop. 
  12. ^ Harrison, David (2012-10-19). „Continuum Encyclopedia of Popular Music of the World. Volume VIII Genres: North America Edited by David Horn. Continuum Encyclopedia of Popular Music of the World. Volume VIII Genres: North America. New York, NY and London: Continuum 2012. xviii+561 pp., 2012362; £150 $250”. Reference Reviews. 26 (8): 50—51. ISBN 978-1-4411-6078-2. ISSN 0950-4125. doi:10.1108/09504121211278430. 
  13. ^ „Lionel Hampton | American musician”. Encyclopedia Britannica (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-08-29. 
  14. ^ „Feeling The Vibes: The Short History of a Long Instrument”. NPR.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-08-29. 
  15. ^ „History - Vienna Symphonic Library”. www.vsl.co.at. Pristupljeno 2020-08-29. 
  16. ^ „Vibraphone | musical instrument”. Encyclopedia Britannica (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-08-29. 
  17. ^ Blades, James (1992). Percussion instruments and their history (Rev. izd.). Westport, Conn.: Bold Strummer. ISBN 0-933224-71-0. OCLC 28230162. 
  18. ^ „Kaintuck'”. www.musicshopeurope.com. Pristupljeno 2021-03-01. 
  19. ^ Keller, Renee (jun 2013). „Compositional and Orchestrational Trends in the Orchestral Percussion Section Between the Years of 1960-2009” (PDF). [mrtva veza]
  20. ^ Strain, James A. „John Calhoun Deagan”. Hall of Fame. Indianapolis, IN: Percussive Arts Society. Arhivirano iz originala 2016-01-30. g. Pristupljeno 2016-01-23. 
  21. ^ „Percussion – Musical Instruments”. Yamaha. Pristupljeno 2016-01-23. 
  22. ^ „Musser”. Our Brands. Conn-Selmer, Inc. Arhivirano iz originala 2015-12-22. g. Pristupljeno 2016-01-23. 

Literatura

[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Вибрафон&oldid=28467251”