Харпер (film)
| Harper | |
|---|---|
 Filmski poster sa sloganom 'Pol Njuman kao PRIVATNI DETEKTIV' | |
| Izvorni naslov | Harper IMDb  6,9/10 (9 197 glasova) |
| Žanr | neonoar |
| Tvorac | Vilijam Goldman Ros Makdonald |
| Režija | Džek Smajt |
| Scenario | Vilijam Goldman |
| Temelji se na | "Pokretna meta" Rosa Makdonalda |
| Glavne uloge | Pol Njuman Loren Bakol Džuli Haris Dženet Li Robert Vagner Artur Hil |
| Muzika | Džoni Mandel |
| Montaža | Stefan Arnstren |
| Producentska kuća | Warner Bros. |
| Godina | 1966. |
| Trajanje | 121 minuta |
| Zemlja | Sjedinjene Američke Države |
| Jezik | engleski |
| Budžet | 3,5 miliona |
| Zarada | 12 miliona |
| Nagrade | Nagrada Edgar za najbolji filmski scenario |
| Sledeći | Bazen za utapanje (1975) |
| IMDb veza | |
Harper (engl. Harper) ili alternativno Privatni detektiv ili Pokretna meta[1][a] je američki neonoar film sniman u Tehnikoloru koji je imao svoju premijeru 1966. godine i koji je režiran od strane Džeka Smajta.[2] Harper je baziran na romanu "Pokretna meta" američko-kanadskog pisca Rosa Makdonalda kojeg je za ekran adaptirao scenarista Vilijam Goldman.
Radnja filma je smeštena u šezdesete godine prošlog veka i prati privatnog detektiva Lua Harpera (Pol Njuman) koji je unajmljen od strane bogate i prepredene Ilejn Sampson (Loren Bakol) da pronađe njenog muža, milijardera Ralfa. Glumačku postavu još čine i Robert Vagner, Džuli Haris, Dženet Li, Šeli Vinters i Artur Hil.[3]
Harper je stilski pretežno baziran na romanima američkih autora tvrdokuvanog detektivskog žanra, Rejmonda Čandlera i Dašijela Hameta. Uloga Loren Bakol u filmu predstavlja omaž ulozi koju je ona tumačila u filmu Duboki san koji je bio adaptacija Čandlerovog istoimenog romana.
Harper je premijerno prikazan u Los Anđelesu u Kaliforniji, 22. februara 1966. godine.[4] Film je bio veliki komercijalni uspeh i lansirao je karijeru scenariste Vilijama Goldmana. On je 1967. godine osvojio nagradu Edgar za najbolji filmski scenario za film Harper. Uprkos kolosalnom komercijalnom uspehu, Harper je podelio kritičare i nije bio nominovan ni za jednu veću filmsku nagradu.[5]
Devet godina kasnije, Njuman je obnovio svoju ulogu Harpera u filmu Bazen za utapanje, kojeg je režirao Stjurart Rozenberg.[6]
Radnja
[uredi | uredi izvor]Lu Harper (Pol Njuman), neuspešni privatni detektiv čiji brak propada, biva unajmljen od strane bogate ali paralizovane Ilejn Sampson (Loren Bakol), da pronađe njenog muža Ralfa Sampsona koji je misteriozno nestao nakon što je njegov privatni avion sleteo na Aerodrom Ven Najz u Los Anđelesu.[7] Ilejn je unajmila Lua po preporuci Alberta Grejvsa (Artur Hil), porodičnog advokata porodice Sampson, i dugogodišnjeg Harperovog prijatelja u nadi da će Lu pronaći Ralfa pre nego što Ralf potroši svo bogatstvo koje Ilejn potencijalno može da nasledi. Ralf je, po Ilejninom svedočenju o njegovom karakteru, pijanica koji voli da luta i da razdeljuje svoje bogatstvo kada je pijan. Ilejn naglašava da je pri prethodnom pijanstvu Ralf poklonio celu planinu "nekom polu-golom religioznom ludaku iz Los Anđelesa". Ilejn objašnjava potrebu da se Ralf pronađe što pre, zbog straha da će Ralf pronaći neku drugu ženu i njoj ostaviti svoje bogatstvo. Nakon toga, Lu odlazi da bi započeo svoju istragu.
Prihvatanjem istrage nestanka Ralfa Sampsona, Lu zanemaruje odlazak na potpisivanje papira za razvod njegovog braka sa Suzan Harper (Dženet Li) što dovodi do daljeg sukoba između njih dvoje.
Lu započinje istragu ispitivanjem Alana Tagerta (Robert Vagner), privatnog pilota Ralfa Sampsona i poslednje osobe koja je videla Sampsona živog, i Mirande Sampson (Pamela Tifin), Ralfove ćerke jedinice. Tagert tvrdi da je Sampson izašao iz aviona negde oko petnaest časova i trideset minuta, nakon čega je sa šaltera pozvao Bel Er hotel u kojem je on vlasnik bungaloa, da bi zatim nestao. Tagert i Harper odlučuju da zajedno posete Alberta Grejvsa. Na putu do Grejvsove kancelarije, Harper odlučuje da ispita Tagerta u vezi Mirande, primetivši da ona flertuje sa svima iako je još uvek adolescent. Tagert odbija Harperovu ideju da postoji romansa između njega i Mirande jer on "već ima pravu ženu". Harper ispituje Tagerta o odnosu između Mirande i njenog oca, i saznaje da je njihov odnos iskvaren, jer je Ralf pokušao da sklopi brak između nje i Alberta Grejvsa.
Na sastanku sa Grejvsom, Lu saznaje da je Ralf Sampson poludeo kada je njegov sin preminuo u avionskoj nesreći i da je Tagert Sampsonu bio kao sin. Takođe, Grejvs naglašava da je bio član Kanadske vazduhoplovne jedinice i potvrđuje svoju opsesiju Mirandom, koju Harper ne odobrava.
Miranda, Alan i Harper odlaze zajedno do Bel Er hotela gde Harper saznaje da je Sampson pozvao hotel i zatražio limuzinu ali da je nekoliko minuta kasnije pozvao ponovo i otkazao svoj zahtev. U Sampsonovom bungalou, Miranda pokušava da zavede Harpera, ali on odbija njene pokušaje zavođenja. Istraga bungaloa donosi sa sobom dva zaključka: da je Sampson bio opsednut horoskopom ili nekom drugom vrstom spiritualnog pokreta i da je poznavao starletu Fej Estabruk (Šeli Vinters) i bio njen obožavalac.
Harper pronalazi Fej Estabruk i zavodi je, tvrdeći da je okoreli obožavalac sa juga pod imenom Bili Lu. Harper odlučuje da prati Fej do njene kuće, ne bi li saznao još nešto o njenoj konekciji sa Sampsonom, ali Fej, pod uticajem alkohola pada u san i ostavlja Harpera samog u njenoj kući. Tu, Harper presreće poziv namenjen Dvajtu Troju (Robert Veber) od strane Beti Frejli (Džuli Haris), a zatim naleće na Troja, Fejinog muža, koji je sumnjičav u vezi Harpera, ali mu veruje da je njen obožavalac koji je sa njom proveo noć. U međuvremenu Ilejn dobija pismo od Ralfa u kojem zahteva da ona unovči pola miliona američkih dolara u obveznicama. Čuvši ovu informaciju od Mirande i Tagerta, Harper zaključuje da je Ralf otet.
Saznavši ime i lokaciju Trojove saradnice, Harper odlazi u "the Piano" (srp. Klavir), bar u zapuštenom delu grada. Beti, sviračica klavira u baru prepoznaje Harperov glas kada on počinje da je ispituje u vezi Sampsona, i ona poziva Padlera, izbacivača, da ga odvede u uličicu i da ga pretuče. Harperov život spašava Tagert koji udara Padlera pištoljem. Harper se, zajedno sa Tagertom vraća u kuću Dvajta Troja, gde presreće kamion nepoznatog sadržaja koji, uprkos pokušajima Tagerta i Harpera da ga zaustave, uspeva da pobegne ostavljajući za sobom jasne i jedinstvene tragove.
Sledećeg dana, Harper i Miranda odlaze na planinu koju je Sampson poklonio, i tu upoznaju Kloda (Stroter Martin), ekcentričnog religijskog vođu. Na planini, takođe, Harper pronalazi tragove kamiona koji su identični onima koje je ostavio kamion sa kojim se sukobio noć ranije. Po povratku sa planine, Harper pronalazi poruku za otkup koja naglašava mesto i lokaciju za dostavljanje novca Ralfovim otmičarima. Harper šalje Tagerta i Grejvsa da dostave novac potencijalnom otmičaru, ali se razmena izjalovi i čovek zadužen za preuzimanje novca od Tagerta i Grejvsa biva ubijen, a novac je odnesen od strane osobe u belom kadilaku. Na telu otmičara, Harper pronalazi kutiju šibica koja ga upućuje u kafanu "the Corner" (srp. Ugao). U kafani, Harper saznaje da se otmičar zvao Edi i da je tri dana pre njegovog ubistva zvao nekoga u Las Vegasu. Pri povratku iz kafane, Harper primećuje Padlera kako vozi kamion sličan onom kojeg je video u dvorištu Dvajtove kuće i odlučuje da ga prati. Njihova potera se završava na planini koju je Sampson poklonio Klodu.
Na planini, Harper otkriva da je planina služila za ilegalno krijumčarenje Meksikanaca, kojim su se bavili Dvajt Troj i Ralf Sampson. U razgovoru sa Harperom, Troj saznaje da je Edi mrtav i da je novac uzela osoba sa belim kadilakom, i zaključuje da je Edijev partner bila Beti Frejli. Troj odlazi da se suoči sa Beti, a Padler odvodi Harpera na luku gde će ostati zatočen dok Troj ne izda nova naređenja. Na luci, Harper uspeva da pobegne iz utočišta, a zatim i da ubije Padlera.
Harper se te večeri vraća svojoj ženi Suzen i sa njom provodi noć, ali sledećeg jutra uprkos njenim molbama da ostane, on odlazi ponovo na posao, i time okončava njihov brak. Tog istog jutra, Harper odlazi nazad u vilu porodice Sampson gde optužuje Alana Tagerta da je kidnapovao Sampsona sa Beti Frejli i Edijem, kao i da je bio nepoznati broj u Las Vegasu sa kojim je komunicirao Edi i glas koji je otkazao limuzinu za Bel Er umesto Sampsona. Tagert u početku odbija ove optužbe, ali kasnije puca pod pritiskom i pokušava da ubije Harpera, ali ga u poslednjem trenutku ubija Grejvs, i time spasava Harperov život.[8]
Harperova istraga se nastavlja, on odlazi u Kesl Bič (eng. Castle Beach) kojeg je spomenuo Tagert pre nego što je bio ubijen. U kućici blizu okeana, Harper pronalazi Troja, Kloda i Fej Estabruk kako muče Beti ne bi li saznali lokaciju novca. Beti ne uspeva da izdrži torturu i odaje lokaciju novca, a u tom trenutku Harper upada u kućicu, ubija Troja, nokautira Kloda i zatvara Fej u ormar. Beti saznaje od Harpera da je Tagert mrtav i odaje mu lokaciju na kojoj je Sampson sakriven - usamljeni naftni tanker na obali Santa Tereze. U tankeru, Harper pronalazi Sampsonovo telo, ali biva nokautiran sa leđa. Grejvs pronalazi Harpera onesvešćenog i obaveštava ga da je "četvrti otmičar" verovatno ukrao Harperova kola i da beži sa Beti. Posle nekog vremena, Harper i Grejvs uspevaju da sustignu Beti u Harperovim kolima, ali ona gubi kontrolu nad svojim vozilom i pada sa litice u svoju smrt.
U epilogu filma, Harper, zajedno sa Grejvsom odlazi po novac i na putu do Sampsonove vile otkriva Grejvsu da zna da je on četvrti otmičar i da je motivacija bila njegova opsesija Mirandom. Harper daje Grejvsu mogućnost da ga upuca u leđa dok on bude išao ka vratima Sampsonove vile, inače će Harper pozvati policiju i otkriti da je Albert četvrti otmičar. Na kraju, Grejvs ne može da natera sebe da ubije Harpera, a Harper ne može da natera sebe da uđe u kuću i da otkuca Alberta te podiže ruke i govori "E, dođavola!"
Uloge
[uredi | uredi izvor]Kasting
[uredi | uredi izvor]Pri biranju glumca koji bi tumačio glavnog junaka, Goldmanov prvi izbor bio je glumac i pevač Frenk Sinatra koji je iz nedefinisanih razloga odbio ovu ulogu.[9][3] Nakon Sinatre uloga je ponuđena Polu Njumanu koji je želeo da snimi "savremeni" film nakon uloge koju je imao u istorijskoj komediji Dama L. (engl. Lady L.).[10] Iako je lik Ralfa Sampsona ključan u glavnoj misteriji radnje filma, Sampson se pojavljuje samo u jednoj sceni i glumac koji ga tumači nije naveden na kraju filma.
Glavne uloge
[uredi | uredi izvor]- Pol Njuman - Lu Harper
- Loren Bakol - Ilejn Sampson
- Pamela Tifin - Miranda Sampson
- Dženet Li - Suzen Harper
- Robert Vagner - Alan Tagert
- Džuli Haris - Beti Frejli
- Artur Hil - Albert Grejvs
Sporedne uloge
[uredi | uredi izvor]- Robert Veber - Dvajt Troj
- Šeli Vinters - Fej Estabruk
- Harold Guld - Šerif Spaner
- Roj Dženson - Padler
- Stroter Martin - Klod
Nastanak
[uredi | uredi izvor]Pre nastanka filma Harper Goldman je pretežno bio poznat kao romanopisac, njegov jedini ekranizovani scenario, Maskarada (eng. Masquerade), bio je kritički i komercijalni neuspeh. Kada je producent Eliot Kastner kupio prava da snimi film baziran na Goldmanovom romanu "Boys and Girls Together" izrazio je želju da kreira film "sa mudima" nakon što je video uspeh vestern filma Profesionalci.[11] Goldman je preporučio Kastneru da adaptiraju knjigu iz serijala romana o Lu Arčeru koje je napisao Ros Makdonald. Kastner je Goldmanu ponudio osamdeset hiljada američkih dolara (prilagođeno inflaciji danas ova cifra iznosi skoro sedamsto hiljada dolara) za adaptaciju romana "Pokretna meta" što je Goldman prihvatio.[12]
Najveća razlika između filma i romana na kojem je on baziran je ime glavnog lika, koje je iz izvornog Lu Arčer pretvoreno u Lu Harper. Ova promena je nastala jer je studio zadužen za dobijanje licence na ime kupio licencu samo za prvi roman koji je Makdonald napisao, a ne na celo Lu Arčer ime koje je bilo deo serijala romana. U intervjuu sa Džonijem Karsonom za The Tonight Show, Džoana Vudvard, žena Pola Njumana, podelila je anegdotu u kojoj je Njuman tražio da se ime glavnog lika promeni u nešto "što počinje sa slovom 'H'" da bi se slagalo sa njegovim ranijim filmovima Hazarder (1961) i Had (1963) koji su mu doneli mnogo uspeha.[13][14] Vilijam Goldman je u biografiji Rosa Makdonalda tvrdio da je on kreirao ime Harper i rekao je o anegdoti Džoane Vudvard: "Ako znate išta o Holivudu, znate da je sve izmišljotina."[15]
Napomene
[uredi | uredi izvor]- ^ U Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji film se prikazivao pod imenom Privatni detektiv dok se u Srbiji emitovao pod imenom Harper. U Velikoj Britaniji film je zadržao ime originalnog romana, pa se prevod tog imena na srpski često navodi i kao Pokretna meta.
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Tarantino, Kventin (2023). Bioskopska promišljanja. Prevod: Skrobonja, Goran. Srbija: Laguna. str. 61. ISBN 978-86-521-4998-8.
- ^ Harper (na jeziku: srpski), Pristupljeno 2022-01-18
- ^ a b Goldman 1984, str. 178.
- ^ Goldman 1984, str. 189 - 190.
- ^ „Edgar Award - 1967 | Winners & Nominees”. awardsandwinners.com. Pristupljeno 2022-01-18.
- ^ Rosenberg, Stuart (1975-07-18), The Drowning Pool, First Artists, Coleytown, Turman-Foster Company, Pristupljeno 2022-01-19
- ^ Goldman 1984, str. 180 - 184.
- ^ Goldman 1984, str. 186 - 187.
- ^ says, L. E. Alba (2011-11-21). „Harper”. Forgotten Films (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-09-13.
- ^ Goldman 1984, str. 177 - 179.
- ^ Goldman 1984, str. 177.
- ^ Goldman, Vilijam (1985). Adventures in the Screen Trade. Sjedinjene Američke Države: Futura. str. 56. ISBN 0-7088-2596-6.
- ^ Powell, Steven (2012-08-07). 100 American Crime Writers (na jeziku: engleski). Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-52537-5.
- ^ Stecher, Raquel. „Paul Newman is Harper”. Pristupljeno 2022-01-18.
- ^ Nolan, Tom (1999). Ros Makdonald: Biografija. Scribner. ISBN 1-439-10205-8.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Goldman, Vilijam (1984). Adventures in the Screen Trade. Sjedinjene Američke Države: Warner BooksC. ISBN 9780446391177.
