Manx

Manx
Baald in	Isle of Man
Baalere	2.223 (2022)
Sproakfamilie	Indogermaniske Sproaken Keltiske Sproaken Ailoundkeltiske Sproaken Goideliske Sproaken Manx
Alfabet	Latiensk Alphabet
Stoatus
Offizielle Stoatus	Isle of Man
Sproakorganisation	Coonceil ny Gaelgey (Manx Gaelic Räid)
Sproakkodes
ISO 639-1	gv
ISO 639-2	glv
ISO 639-3	glv
Koarte mäd do wichtichste Noomen in Manx.

Manx is ne keltiske Sproake, ju der boald wäd ap dät Ailound Man twiske Groot-Britannien un Irlound. Die lääste Spreeker fon dät Manx waas Ned Maddrell, hie stoorf 1974. Ätters sunt do dan ounfangd, ju Sproake wier tou Lieuwend tou brangen. Fuul Ljuude leere ju as twäide Sproake un deer wäide wier Bäidene ap Manx apleeken. Däälich baale 23 Ljuude Manx as Määmesproake un 2.223 as twäide Sproake (2022).

Klassifikation

Dät Manx heert mäd dät Iriske un dät Skottiske Gälisk tou do Goideliske Sproaken un is also gjucht ferskeeden fon dät Walisiske. Deertou is ju Sproake gjucht beienflouded fon dät Ooldnordiske, deeruum dät do Vikinger deer siedelden.

Skichte

In dät 18. Jierhunnert wuude Manx fon 20.000 Moanskene boald, sowät ju ganse Befoulkenge fon dät Ailound Man. In dät Jier 1765 wuude dät Ailound fon dät Köönichriek Grootbritannien annektiert un deermäd koom ju ängelske Sproake ätter dät Ailound wai, ju unner politisken un sozioalen Druk wichtiger wuude as dät Manx. 1899 wuude ju Yn Cheshaght Ghailckagh (Ju Manx-Gäliske Sälskup) apgjuchtet, uum ju Ailoundsproake tou bewoarjen. Bie ju Foulkställenge 1901 boalde 9,1 % fon do Bewoonere fon Man noch Manx, man een groot Deel deerfon waas aal oolder as 50 Jier. In do 1930er Jiere roate et noch een houndfuul Ljuude, do ju Sproake as Määmesproake baalen dieden. Deerätter wuude et gjucht stuur uum Moanskene tou fienden, do Manx as Määmesproake hieden, daach wuuden 1946 noch 20 Manxbaalere fuunen. In do 1950er Jiere begon Yn Cheshaght Ghailckagh mäd dät apniemen fon Toonapnoamen, uum deermäd ju Originoaluutsproak tou bewoarjen. Ned Meddrell stoof 1974 un waas die lääste, die Manx as Määmesproake hiede. In disse Tied begonnen uk eenige Ljuude mäd dät revitalisierjen fon ju Sproake.

Dät Manx Museum mäd twosproakige Apskrift.

Bie ju Foulkställenge 1991 boalden wier 634 Moanskene Manx (fon uung. 80.000 Ienwoonere), wät koom truch ju Oarbaid fon Sproakaktivisten. Siet 1992 rakt et in aal do Skoulen ap Manx ju Muugelkaid Manx tou leeren. Bie ju Foulkställenge fon 2001 hieden 1.689 Ljuude anroat, Manx baale tou konnen. Wo goud do Ljuude manx baalen dieden wuude nit fräiged. Bie ju Foulkställenge fon 2021 waas ju Antaal fon Manxbaalere 2.223.

Skriftsproake

Do ooldste Skrieuwsele stamme uut dät 17. Jierhunnert. Literatuur rakt et nit fuul. 1610 wuude fon Biskop John Philipps dät Book of Common Prayer in dät Manx uursät. Fon ju sonaamde Traditionary Ballad, een wät loanger Gedicht uur ju Skichte fon dät Ailound, is een Version uut dät 18. Jierhunnert bewoard bleeuwen, man is in ju Midde fon dät 16. Jierhunnert äntsteen. Een groot Deel fon do uur Skrieuwsele in dät Manx sunt apskreeuwen Versionen fon traditionelle Dööntjene un Läide.

Fonologie

Konsonanten	Bilabiaal	Labiodentaal	Dentoal / Alveoloar	Palatoal	Veloar	Labioveloar	Glottoal
Plosiv	p  b		t  d	t'  d'  k'  g'	k  g
Nasoal	m		n	ɲ	ŋ
Frikativ		f  v	s  ʃ	(ç)  (ʝ)	x  (ɣ)		h
Approksimant			r	j		w
Lateroalapproksimant			l	ʎ

Vokale
i(ː)		u(ː)
e(ː)	ə*	o(ː)
	a(ː)
aj ej əj oj uj aw ew ow əw iə uə

(*) Wäd een Silbe mäd /ə/-Foneem sekundär loanger moaked, so kon dät /ə/ als [øː] realisiert wäide.

N Biespil fon ju Sproake

manx Moghrey mie 'gouden Mäiden'

irisk Maidin mhaith

skottisk Madainn mhath

Ferbiendengen ätter buuten

   Wikipedia ap Manx

• Manx leere (ängelsk)
• Woudebouk Manx–Ängelsk
• Ju Manxe Grammatik fon 1854
• Text fon dät Book of Common Prayer

Wällen, Anmäärkengen un Ätterwiesengen

Wällen, Anmäärkengen un Ätterwiesengen: