Gabon

Gabon (kamu nu Hulam: 加彭)

Gabon mibalad tu teleklal (赤道), itiza i saetipan nu Africa (西非) i lilis nu waliyu, u akuti'ay a kilakilangan a kanatal i kacaledesan a kakitizaan.[1]

kakilimaan (摘要)

misiwkay tu kanatal nu Gabon.

caay kai liwliw nu Taywan.

nilacul

u Gabon (加彭) sa ilabu nu Africa (非洲), itiza i 1 00 S, 11 45 E. u ahebal nu lala’ mapulung sa izaw ku 267,667 km². u ahebal nu lalaay sa izaw ku 257,667 km², u ahebal nu nanumay sa izaw ku 10,000 km². hamin nu tademawan sa 1,738,541. kakalukan umah sa 19%, kilakilangan umah sa 81%, zumaay henay umah sa 0%. u kulit nu hata sa, situlu ku kulit, izaw ku landaway, takuliaway atu semilaway. naayaway a demaid, inayi' ku katinengan tu nu Gabon kanatal. yu 1400 a mihcaan sa, musakamu tu Patu a kamuay a binacadan, mabulaw tayni. 1500 a mihcaan, napasubayay a tademaw, taynitu. sakacacay tayniay a binacadan u Pantu. uzuma sa, u Portugal(葡萄牙) Yinkulisi(英國) atu Belans (France 法國) a tademaw tayni.

u kuwanay a kamu sa u France a kamu.

tapang tusu nu kanatal (首都)

u tapang tusu nu kanatal sa u Libreville (利伯維爾).

kakinginan nu kanatal demiad (國家紀念日)

kakingingan nu kanatal demiad sa i 17 a bulad 8 a demiad.

tabakiay a tapang nu kanatal (元首)

u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Ali Bongo Ondimba (Ali．Pangke．Ungtinba 阿里·邦戈·翁丁巴), 1959 a mihca 2 a bulad 9 a demiad nalecuhan. u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) nu Gabon (加彭) ayza, micakat a demiad sa i 2009 a mihca 10 bulad 16 demiad.

cunli (總理)

u cunli nu Gabon (加彭) ayza sa ci Rose Christiane Raponda, micakat a demiad sa i 2020 a mihcaan 7 bulad 16 demiad.

likisi (歷史)

yu caay henay kalcacayat atu Europe a tademaw (O-Cuo, 歐洲人), inayay ku matinengay tu likisi nu Gabon.

sabaw sepat a se-ci (世紀), u musakamuay tu Pan-Tu a tademaw (班圖人) malingatu tu mabulaw tayzaitiza.

i zikuz tu sabaw lima a se-ci, uyza mitahaway a Portugal a tademaw (葡萄牙人) u misuybayay makatukuh itiza.

i sabaw enem a se-ci, itiza i lilis nu bayu u nu Netherlands(荷蘭), Yinkulisi(英國), Belans (France 法國) a cacakayan tu malakuliay a kakitizaan.

1839 a mihca atu 1841 a mihca, patizeng ku Belans (France 法國) tu sapidama a kakitizaan i lilis nu bayu.

1960 a mihca waluay a bulad sabaw pitu a demiad, mitukulic tu ku Gabon.[2]

keyzay (經濟)

keyzay nu Gabon kikapahen ku liwliway a kanatal nuheni, u lipida nu binawlan nu heni sa, 4 bay kayadah tutibul nu aflika. zaysa sisimal i labulabu nu bayu kuheni.

(u sulit nu hulam: 加彭的經濟比周圍的國家繁榮，「人均國民收入」（全國人民的平均收入）是「撒哈拉沙漠」以南的非洲國家平均的4倍。這主要歸功於「海中的石油」生產。)

caay kakatuud ku tademaw itiza yadah ku nu laylayan a lacul, atu nu taw a kanatal u tayzaay mipalacul a tademaw, kyu tabaki tabaki satu ku Ga-bon, u sakanibociay itiza nu tibulan nu Aflika.

(u sulit nu hulam: 低人口密度加上豐富的自然資源，以及外國的個人投資，讓加彭成為非洲中西部最繁榮的國家，其「人類發展指數」（英語：Human Development Index）是「撒哈拉沙漠」以南的非洲國家裡最高的。)

hini sa ku tada seynbon a tademaw, u lacul nu Gabon caay henay kapatizengen i ayzaay a lekakawa. nayay henay ku cacananay a keyzay hananay,u sapacakat tu keyzay tada nu laylayan a lacul adada’ ku aidaan. [3]

(u sulit nu hulam: 專業的批評家和觀察者指出，加彭的國家收入並沒有投資到「現代化建設」，也沒有發展「經濟多樣化」，所以發展經濟的方式，仍然太依賴自然資源。)

ceng-ce (政治)

yu kalingatuan nu 1990 a mihca, patahkal ku Gabon tu yadahay a masakaputay nu cen-ce (政黨) a lekakawa atu baluhay a sunida ulic (民主憲法), u patucekan sa misingkiw (選舉) amangaleb kananihal, misumad aca tulekakawa nu cenhu misakakawawan (政府機構).[4]

u cong-li (總理) nu Gabon, u cong-tung (總統) ku mienaay. nu ayzaay a cong-tung ci Bang-Ke (Ali Bongo Ondimba), na i 2009 a mihca malacong-tung ciniza katukuh ayza. 2020 a mihca pituay a bulad, maena ni Bang-Ke ku sakaenemay a cong-li, yuza naayaway a tabakikay a tapang nu palangatay (國防部長) ci Hapangta (Rose Christiane Ossouka Raponda 羅絲·克里斯蒂亞娜·哈龐達).

u saayaway a tatayna a cong-li nu Gabon ci Hapangtaan (哈龐達). u tabakiay a kawaw niza sa amisakapah tu COVID-19 a libung, sakadaecus nu keyzay (經濟) atu syakay (社會) nuheni. zaysa ci Hapangta (Rose Christiane Ossouka Raponda 羅絲·克里斯蒂亞娜·哈龐達) na micudaday tu keyzay, uyza ya libung u COVID-19 sakadaecus nu keyzay (經濟) i hamin nu hekal, sikadaecus tu nipacakay tu simal (石油) nuheni, kyu apacakat tu keyzay a kawaw malaangangan tu a kawaw nu cong-li.

micidek ku nipiena ni Bang-Ke ci Hapangtaan (哈龐達). ayza yuza u ngayaway a masakaputay (在野黨；反對黨) a kaput atu nu binawlan a kaput pabaliw tu ataneng henay ci Bang-Ke malacong-tung hakiya, zaysa i 2018 a mihca cacay a bataan a bulad maepi' ciniza, i 2019 a mihca tayza ciniza i nu taw a kanatal paising, naizaw tu mamibelin i cinizaan.[5]

lalangawan (文化)

paseneng kuheni katuud ku mudaiway nuheni. u sadadiw nuheni sa u "obala", u "ngombi", u "balafon", izaw aca ku nu tuas a satumtum nuheni. izaw ku namakayzaay i Yingkelisi (United Kingdom 英國) atu Amilika a dadiw mahizaay u yaw-kun (搖滾) a dadiw.

i 21 a se-ci (世紀), katuud katuud ku micudaday nuheni, matineng tu misulit atu miasip, masumad tu caay tu kahiza nu sumamad u musakamuwan (口傳).

yadah ku nakamuan nu binawlan atu u kungku nu tuas.u matinengay a pakungku a tademaw nu bibinacadan, ayza midama kuheni tu lalangawan a kawaw, mahiza u fang-zuk ci Mvett atu Nzebis a binacadan ci Ingwala.

(u sulit nu hulam: 加彭有豐富的民間傳說和神話故事。各族群中「善於講故事的人」現在正在做保護傳統文化的工作例如「芳族」的Mvett和「Nzebis族」的Ingwala等。)

singangan ku sakibihid a tuud, mahiza fang-cuay ci n'goltang aci relicary figures. payniyazu’ izaw t uku nuheni tu a sakibihid a tuud, i masazumaay a kawaw masazumaay tu kasisakibihid, i kalaacawaan, kalecuhan, kapatayan u mahiniay nu laylayan a lisin a sisakibihid amin. u miduducay tu nu laylay a kawaw miala tu kasaetiman a kilang misanga'.[6]

(u sulit nu hulam: 加彭在國際上以「面具」而聞名，像「芳族」的n'goltang和「科塔族」的relicary figures。每個部落都有自己的面具，並用於不同的場合，例如結婚、出生和葬禮這樣的傳統儀式中。追求傳統的人會用當地稀少的木材和珍貴的材料進行儀式。)

midama tu lala'yan (自然保護)

katinengen nu hekal ku nikabilil nu Ganon amidama tu lala'yan. i 2002 a mihca, u naayaway a cong-tung nu Gabon ci Aw-Ma-Al Bon-Go Aw-Pa-Ti tuzu' han niza kiza lala' a kitabakian tu sabaw cacay a paseyntu (11%) a lala’ a palako-yuanen sa ciniza, kyu malasabaw tuluay a kanatal a ko-yuan tu, u satabakiay a ko-yuan itini i hekal.

(u sulit nu hulam: 加彭以對保護自然環境所作出的努力而聞名。2002年，加彭總統「奧馬爾·班戈·奧迪巴」指定國土大於11%的面積要作為國家公園，於是成立了13個國家公園，包含世界上最大的自然公園之一。)

mala angangan tu a sapidang a kakitizaan itini i hekal ku Gabon.[7]

(u sulit nu hulam: 這讓加彭成為了國際上重要的「生態旅遊地點」。)

malalitin tu ihekalay atu zumaay a natinengan (外部連結)

CIA
外交部Palecabayay a pu
List of current heads of state and government
wikipayke-加彭
加彭：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%8A%A0%E8%93%AC
加彭總統任命首位女總理：https://www.storm.mg/article/2866487