babayuh

babayuh (kamu nu Hulam: 毛毛蟲), sibanuhay a wawa nu adipapang atu pilaluhu' (蝴蝶或蛾的有毛幼蟲)

毛蟲也叫毛毛蟲，是鱗翅目昆蟲（蝶或蛾）的幼蟲。

sibanuhay a cilekay u babayuhan, u wawaay a cilekay nu sikinesay sisakubatay a kun-cong (adipapang atu pilaluhu'[蛾]).

有些蟲表面光滑，稱為dadipana'，也有些蟲長有肉角，還有些長有臭角。毛蟲有三對前足，腹部和尾部大多有五對偽足。

anu kina cilekay idaw ku masaditay nu hekal nuheni, u dadipana' ciniza, anu kina cilekay idaw ku singawaay, idaw ku siangtulay a ngawaan. babayuhan idaw ku matatusaay nu tuluay a kuku’an nu ayawan, bili han atu kikul idaw ku matatusaay nu limaay a pacebaay nu kuku’an.

到變態為成蟲時只保留三對前足。毛蟲有別於蛾的幼蟲—蠶，兩者在發育過程有所不同，蠶會以蠶絲結成的「繭」包覆住蛹，但毛蟲沒有這類行為。

makatukuh tunika sacilekaya han tulu tu kuliwan nu tatengay a ayaw nu kuku’an. babayu han idaw kumasa cilekaya nu wawaan a cilekayan--kayku, caay kalecad kuni kaudipan nuheni, kayku han si alilaylay cinida mala ti’kuk tabuen nida ku cilekay i labu, nina babayuhan inai kumahiniay a kawaan.

「babayuh」和「dadipana'」並不相同。

babayuh atu dadipana' cay kaw malecaday.

沒有毛的幼蟲才會有假眼或是色彩鮮明的花紋，可以嚇退想吃牠們的動物。有毛的幼蟲不會有假眼。

nayi' ku banuh nu cilekay sipacebaay a mata atu bangcalay nu sikulitay, sapaceba tu mukanay a aadupan. sibunuhay nu cilekay nayi' ku pacebaay a mata.

kakanen (食物)

毛蟲多以植物的葉子為食，不同種類會吃不同的植物。有些吃有毒植物的毛蟲會把毒素儲存在體內。

babayuh u langaw nu papah ku kanen nuheni, caaya kalecaday a babayuhan caay kalecad ku kan. idaw kumukanay tu si ledekay a langawan sapakay udipen nuheni ku ledek i labu nu udipang.

最後成為有毒的蝴蝶或蛾成蟲；少數一些毛蟲會以其他昆蟲為食。 天敵為鳥類螞蟻。

sadikuday satu malasiledekay a adipapang atu wawa nu malacilekaya, pinay kiya ku mukanay tu cilekay a babayuhan. Katalawan nuheni sa u ayam atu puduh.

katalawan atu hican mihaymaw (危害及防治)

剛過了農民曆中的「驚蟄」，象徵春天到了，蟄伏在泥土裡的動物們也開始甦醒活動，周遭環境裡的昆蟲數量，比起過去幾個月增加不少，「空降部隊」毛毛蟲還會突然懸掛在樹枝上，嚇到不少民眾，台北市立動物園表示，毛毛蟲為了在樹上活動，除了靠自己的腳，還會分泌絲線幫助固定，在受到驚嚇時才會逼不得已垂降下來。

kalakuwitan tu ku piusiwgacu nu malukay, ya "cing-ce" hananay u katukuhan tu nu adinsing a demiadan sikelekeleng tu ku tapuku tungusay a kapah tu ku nikalukan sananay kahini nu demiad, u celekay sa mulekal tu a musaungaay tahkal tu a mulatlat, i liwliway a cilekay sa katinengan tu kiyadahan ku kasadumaan nu demiaday, mademec ku iayaway a pinaabulad nu culal, ya pabesut sananay a micuyacuyay a dadipana’ sa sikaydih a makay kilang a mulatlat sa, mapatawit ku miculilay nu tademaw namakadih, ya mamikuwanay tu aadupan nu Taypakay tungusay, u dadipana’ sa u kuku ku sapikayakay, nika anu maydih a mulimad taydaen i masadumaay a kilang mulatlat atu mukan tu tuudtuud sa, matineng a mulpuwiy tu calay nu udip u sikaydih a pacukat tu kasaicelang, anu caay sa namapatawit kyu mulaliw a piedap tu calay nida mucuyacuy.

毛毛蟲是蝴蝶與蛾幼蟲的俗稱，許多人對身上佈滿的毛與柔軟的身體而感到害怕，不過，台北市立動物園表示，毛毛蟲身上的構造，是為了警告掠食者及保護自己而演化出的防禦機制呢，一些小型掠食者不太喜歡毛本身的口感，或是某些毛蟲的刺毛會讓天敵攻擊後產生紅腫刺痛或引發過敏反應，有些種類再配合上鮮豔的顏色更讓捕食者退避三舍；而較為低調的種類，則選擇讓自身與四周圍環境融合在一起，使掠食者難以發現來逃過一劫。

ina dadipana’ sa nau nu adipapang atu ya pilalihuay a cilekay ku sapangangan, katuud ku tademaw tu piadih tuya banuh atu kulit matalaw, sisa ya mamikuwanay tu aadupan nu Tayhuku tungusay, u kulit nu kahidaan nu dadipana’ sa, u mamiading tu udip patalaw tu maydihay a mukan tu udip nida, haymaw saan a kaidawan tu nikasumadan,kaidawan nu dumaay a dadipana’ katebingan nu mamicebisay sa mapacadici ku kapanaan malaliw a matalaw tu picucuk, caay sa yakulit nu udip niya dadipana’ katalawan sa, u mahidaay u kaladamsayan ku wayway sa sasengien ku kulit nu udip, mahida u kulit nu papah sikaliyuhan u dadipana’ kuydaan sa ku mimelaway, mahini sa u sipilaliw tu maydihay a mukan sapaading tu udip kanatatan nu lihat a maudip.

（以上段落由Buting Nukay所翻譯。）

(ipabaway a ulic ku nisulit ni Buting Nukay.)     

毛毛蟲掉到人身上，其眾多的刺毛接觸皮膚後可斷折，毛腔內的毒液便注入皮內，因毒毛的毛腔內充滿毒液可引起皮膚劇烈瘙癢與疼痛，有時痛得像被火燒一樣。

anu mahetik ku babayuh i udip nu tademaw, hatidaay tu nu banuhan mahetik i banges numita maputun ku banuh nida i udip numita, ya banuh nida micumud ku ledek i banges numita, micumud satu ku banuh nu ledek i banges numita micidek kunika calenged atu adada, mahida unika tuduhan kunika adadaan.

被蟄傷的皮膚中心可有小丘疹，癢痛症狀可持續數小時或更久。毛毛蟲皮炎是在某一部位出現大小一致、且數量較多的紅色丘疹。

nuni kalatan ku banges numita idaw ku adidiay nu masakuulay, matenes kuni ka adada atu calenged. nikalatan nina nu “Furcula borealis” babayuhan caay kalecad ku kuu’l i bangesan, u sumanahay nu kuul han yadahay.

毛毛蟲分布很廣，各種樹木上多生有這種小毛蟲。

babayuhan yadah kunika liwasak a maudip, nu hatidaay i kilangan yadah ku adidiay nu babayuhan.

到樹下納涼時應戴寬邊草帽或遮陽帽，穿長袖衣服，不要在有毛毛蟲的樹下停留。

anu isasa nu titican misasapi’ kanca acaay ka walesaysa kasi ahebalay tu tupelan, atu sidikuc tu siledungay a tanayuan a dikucan, amana’ kaisasa’ nusi babayuhan nanay a titican a pahanhan.

若不慎身上落有毛毛蟲，不要亂拍打，應輕輕抖動掉，皮膚上如沾有毒毛，可用醫用膠布把毒毛粘去。

anu kahtikan ku udip nu babayu, amana tepai’, hamawhan amibihbih mihetik, anu idaw ku banuh nu babayu i banges, hiyan tu tept amihuduc tu siledekay a banuhan.

若一時找不到醫用膠布，可用透明膠紙代用。千萬不可抓撓或亂摸，否則會越發嚴重，身體局部就會出現極癢的紅疹，且會快速擴散，癢不堪言，嚴重時紅疹還會形成水皰。

anu caay ka tepa’ ku tept, kawida u takelalay nu tatipeluk. amana pikuskus atu mikaped, alaw macunus kunika calenge’dan, tahekal satu ku i bangesan nu mapatay a calenged, kalamkam amulahat, mapatay nu calenge’, anu micidek kunika sumanah micidek sa malababesian.

毒毛徹底清除乾淨後，在局部受傷的皮膚上塗抹皮膚藥膏，每日可塗抹多次，並經常自行冰敷，兩個星期即可痊癒。

anu mamin tu maala ku banuh, pasapayu hantu ku banges, kina pinaan a demiad a pasipasid tu sapayuan tu dimiad, hina pakulien tu pina a kulian, tusa a lalipayan mangaay tu.  

癢痛劇烈者，或有全身症狀，或發生嚴重皮疹，可口服能止癢的藥物，重症患者需及時送醫院治療。如果全身有反應，如發熱、頭痛、腹痛等，應馬上送醫院搶救。

anu micidek ku calenget nu adada, atu utiih nu udipan, atu micidek ku kuul nu banges, muka tu sakacaay ka calengt nu sapayuan, anu caay pakadungdung pataydan hantu i padekuan. anu udiih tu ku udip, akuti’, adada ku tangah, adada ku bili sa, kalamkamen tu tayda i padekuan.

（以上段落由Iing Habay所翻譯。）

(ipabaway a ulic ku nisulit ni Iing Habay.)     

masakiketay nu dadipana’ (相關毛蟲)

青蟲，白粉蝶的幼蟲（學名：Pieris rapae，英文俗名：Small White, Small Cabbage White，別名：紋白蝶、日本紋白蝶、白紋蝶、菜白蝶）。在台灣以外漢語使用地區又名菜粉蝶，是屬於粉蝶科的一種蝴蝶，是粉蝶屬的一種。

langdaway hananay a dadipana’ sa, sanu salengacay masabihunayay a adipapang (ngangan nu ulic sa; Pieris rapae, nu Ing-guay nipangangan sa: Small White, Small Cabbage White, nu dumaay a ngangan sa unpay a adipapang, nu Dipunay a salengacay a adipapang, salengacay a adipapang, atu ya lamiay salengacay a adipapang). i hekal nu Taywanay sa nu Hulamena kenis singangan aca tu ya cay-hun hananay a adipapang, u masa nu hunay a adipapanay a sapamata.

廣泛分布於歐亞大陸大部分地區，並已入侵並立足於北美、北非、澳洲、紐西蘭等地低至高海拔地區。

kalaliwasakan i nu O-ya a tukutukusan a buluku, itawya tu a micumud ikaamisan nu amuhiwan, atu i kaamisan nu Africa, Australia, New Zealand akanatal i makasasaay nu kakitidaan mulatlat.

在撒奇萊雅語中，多稱為「cilekay」。

i kamu nu Sakizaya, u "cilekay" saan.

以上青蟲段落由Buting Nukay所翻譯。     

siwkay nu babayuh

u babayuhh sa, u wawa nu adipapang. tanaya' ku kidu, siceka i kidu. yadah ku kulit, matalaw ku tademaw atu aadupan maazih. siwalak ku ceka' nu babayuh, anu maceka' sa tu banges, malebawa tu ku banges nu misu. sisa matalaw ku tademaw tu babayuh. babalaki tu ku babayuh sa, mala adipapang tu. bangcal ku adipapang, la'cus ku babayuh.

mibabayuh

Hairy caterpillar (Costa Rica)

mibabayuh 抓毛毛蟲/ mibabayuh ci Benel i kilakilangan.

sibabayuh

sibabayuh 有毛毛蟲/ sibabayuh i nu ayawan a kilang.

sibabayuhay

sibabayuhay 有毛毛蟲的/ sibabayuhay ku laku ni Bunuk.

u sulit nu Amilika

Caterpillars /ˈkætərˌpɪlər/ are the larval stage of members of the order Lepidoptera (the insect order comprising butterflies and moths).

As with most common names, the application of the word is arbitrary and the larvae of sawflies commonly are called caterpillars as well.

Caterpillars of most species are herbivorous, but not all; some (about 1%) are insectivorous, even cannibalistic. Some feed on other animal products; for example clothes moths feed on wool, and horn moths feed on the hooves and horns of dead ungulates.

Caterpillars as a rule are voracious feeders and many of them are among the most serious of agricultural pests. In fact many moth species are best known in their caterpillar stages because of the damage they cause to fruits and other agricultural produce, whereas the moths are obscure and do no direct harm. Conversely, various species of caterpillar are valued as sources of silk, as human or animal food, or for biological control of pest plants.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

1. 撒奇萊雅族語詞典
2. 原住民族委員會線上字詞典
3. 中文維基-毛蟲：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%AF%9B%E8%9F%B2
4. 毛毛蟲[鱗翅目昆蟲的幼蟲]：https://www.easyatm.com.tw/wiki/%E6%AF%9B%E6%AF%9B%E8%9F%B2