ผลต่างระหว่างรุ่นของ "ไทยใต้"
แอนเดอร์สัน (คุย | ส่วนร่วม) ไม่มีความย่อการแก้ไข |
แอนเดอร์สัน (คุย | ส่วนร่วม) ไม่มีความย่อการแก้ไข |
||
บรรทัด 16: | บรรทัด 16: | ||
'''ชาวไทยใต้'''<ref name="กาญจนาภิเษก">{{cite book | author = ดาริกา ธนะศักดิ์ศิริ | title = รักษ์วัฒนธรรมกลุ่มชาติพันธุ์ | url = https://www.finearts.go.th/storage/contents/file/Tp8BygjTyuX8vDxnOJtKrAAU3R5GRj9DAqt81jAW.pdf | publisher = พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กาญจนาภิเษก | location = ปทุมธานี | year = 2555 | page = 12}}</ref> เอกสารเก่าเรียก '''ชาวนอก'''<ref name="จดหมาย">อุดมสมบัติ (จัน), หลวง. ''จดหมายหลวงอุดมสมบัติ''. พระนคร : ศิวพร. 2505, หน้า 136</ref><ref name="สุจิตต์">{{cite web |url= https://www.matichon.co.th/columnists/news_1079341 |title= ชาวนอกอยู่ภาคใต้ คนเมืองในอยู่ภาคกลาง |author= สุจิตต์ วงษ์เทศ |date= 9 สิงหาคม 2561 |work= มติชนออนไลน์ |publisher=|accessdate= 14 มกราคม 2567 }}</ref><ref name="โขน">{{cite web |url= https://www.silpa-mag.com/history/article_12725 |title= เจาะลึกโขนละคร วังพระเจ้านครศรีธรรมราช จากกรุงธนบุรีถึงรัตนโกสินทร์ |author= วันพระ สืบสกุลจินดา |date= 23 เมษายน 2566 |work= ศิลปวัฒนธรรม |publisher=|accessdate= 14 มกราคม 2567 }}</ref> ส่วนชาวมลายูเรียกว่า '''ชาวสยาม''' (''เซียม'' ใน[[ภาษามลายู]] และ ''ซีแย'' ใน[[ภาษามลายูปัตตานี]]){{Efn-t|group=2|ในภาษามลายูปัตตานี คำว่า ''ซีแย'' ({{lang|ms|سيٍّي}}) แปลว่า "คนสยาม" หรือ "ไทยพุทธ"<ref>{{cite book | author = นูรียัน สาแล๊ะ | title = ลักษณะ "ความเป็นมลายู" ที่ปรากฏในเรื่องสั้นไทยฝีมือชาวใต้ | url = http://kb.tsu.ac.th/jspui/bitstream/123456789/700/1/article5.pdf | publisher = วารสารมนุษยศาสตร์สังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยทักษิณ 1(1) | location = | year = เมษายน–กันยายน 2549 | page = 121–123}}</ref><ref>{{cite book | author = เกรียงไกร เกิดศิริ, ดร. และคณะ | title = "ความเป็นมลายู" ความหมายที่สัมพัทธ์กับประวัติศาสตร์ ชาติพันธุ์ ศาสนา รัฐ และความรู้สึก | url = https://peaceresourcecollaborative.org/wp-content/uploads/2019/10/C_History_002_edit.pdf | publisher = ประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม ศิลปสถาปัตยกรรม และสถาปัตยกรรมไทย | location = | year = 2560 | page = 32–33}}</ref>}} เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ขนาดใหญ่ทางตอนเหนือของ[[คาบสมุทรมลายู]] พบได้ทั่วทุกจังหวัดใน[[ภาคใต้]]ของ[[ประเทศไทย]] แบ่งออกเป็นสองกลุ่มใหญ่ คือ ชาวไทยใต้ตะวันออก ได้แก่ [[จังหวัดนครศรีธรรมราช]] [[จังหวัดพัทลุง]] [[จังหวัดสงขลา]] [[จังหวัดสตูล]] และบางอำเภอใน[[จังหวัดปัตตานี]] และชาวไทยใต้ตะวันตก ได้แก่ [[จังหวัดกระบี่]] [[จังหวัดพังงา]] [[จังหวัดภูเก็ต]] [[จังหวัดสุราษฎร์ธานี]] [[จังหวัดระนอง]] และ[[จังหวัดชุมพร]]<ref name="กาญจนาภิเษก" /> ทั้งยังพบชุมชนชาวไทยใต้ในบางพื้นที่ของ[[จังหวัดประจวบคีรีขันธ์]]<ref>{{cite web |url= http://www.thaistudies.chula.ac.th/2018/10/17/ภาษาไทยถิ่นใต้-ความหลาก/ |title= ภาษาไทยถิ่นใต้: ความหลากหลายและประสานกลมกลืน |author= ฉันทัส ทองช่วย, ดร. |date= 17 ตุลาคม 2561 |work= สถาบันไทยศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย |publisher=|accessdate= 14 มกราคม 2567 }}</ref> ทางตอนใต้ของ[[ภาคตะนาวศรี]] [[ประเทศพม่า]]<ref>{{cite web |url= https://nuir.lib.nu.ac.th/dspace/handle/123456789/5377 |title= การสร้างอัตลักษณ์ความเป็นไทยของคนไทยพลัดถิ่นบ้านสิงขร มณฑลตะนาวศรี สาธารณรัฐแห่งสหภาพเมียนมา |author= วรพจน์ วิเศษศิริ และคณะ |date= 2565 |work= มหาวิทยาลัยนเรศวร |publisher=|accessdate= 14 มกราคม 2567 }}</ref> และทางภาคเหนือของ[[รัฐปะลิส]] [[รัฐเกอดะฮ์]] [[รัฐเปรัก]] และ[[รัฐปีนัง]] [[ประเทศมาเลเซีย]] ชาวไทยใต้ส่วนใหญ่นับถือ[[ศาสนาพุทธ]] และยึดอาชีพทำไร่ ทำสวน และประมงเป็นหลัก<ref name="กาญจนาภิเษก" /> |
'''ชาวไทยใต้'''<ref name="กาญจนาภิเษก">{{cite book | author = ดาริกา ธนะศักดิ์ศิริ | title = รักษ์วัฒนธรรมกลุ่มชาติพันธุ์ | url = https://www.finearts.go.th/storage/contents/file/Tp8BygjTyuX8vDxnOJtKrAAU3R5GRj9DAqt81jAW.pdf | publisher = พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กาญจนาภิเษก | location = ปทุมธานี | year = 2555 | page = 12}}</ref> เอกสารเก่าเรียก '''ชาวนอก'''<ref name="จดหมาย">อุดมสมบัติ (จัน), หลวง. ''จดหมายหลวงอุดมสมบัติ''. พระนคร : ศิวพร. 2505, หน้า 136</ref><ref name="สุจิตต์">{{cite web |url= https://www.matichon.co.th/columnists/news_1079341 |title= ชาวนอกอยู่ภาคใต้ คนเมืองในอยู่ภาคกลาง |author= สุจิตต์ วงษ์เทศ |date= 9 สิงหาคม 2561 |work= มติชนออนไลน์ |publisher=|accessdate= 14 มกราคม 2567 }}</ref><ref name="โขน">{{cite web |url= https://www.silpa-mag.com/history/article_12725 |title= เจาะลึกโขนละคร วังพระเจ้านครศรีธรรมราช จากกรุงธนบุรีถึงรัตนโกสินทร์ |author= วันพระ สืบสกุลจินดา |date= 23 เมษายน 2566 |work= ศิลปวัฒนธรรม |publisher=|accessdate= 14 มกราคม 2567 }}</ref> ส่วนชาวมลายูเรียกว่า '''ชาวสยาม''' (''เซียม'' ใน[[ภาษามลายู]] และ ''ซีแย'' ใน[[ภาษามลายูปัตตานี]]){{Efn-t|group=2|ในภาษามลายูปัตตานี คำว่า ''ซีแย'' ({{lang|ms|سيٍّي}}) แปลว่า "คนสยาม" หรือ "ไทยพุทธ"<ref>{{cite book | author = นูรียัน สาแล๊ะ | title = ลักษณะ "ความเป็นมลายู" ที่ปรากฏในเรื่องสั้นไทยฝีมือชาวใต้ | url = http://kb.tsu.ac.th/jspui/bitstream/123456789/700/1/article5.pdf | publisher = วารสารมนุษยศาสตร์สังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยทักษิณ 1(1) | location = | year = เมษายน–กันยายน 2549 | page = 121–123}}</ref><ref>{{cite book | author = เกรียงไกร เกิดศิริ, ดร. และคณะ | title = "ความเป็นมลายู" ความหมายที่สัมพัทธ์กับประวัติศาสตร์ ชาติพันธุ์ ศาสนา รัฐ และความรู้สึก | url = https://peaceresourcecollaborative.org/wp-content/uploads/2019/10/C_History_002_edit.pdf | publisher = ประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม ศิลปสถาปัตยกรรม และสถาปัตยกรรมไทย | location = | year = 2560 | page = 32–33}}</ref>}} เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ขนาดใหญ่ทางตอนเหนือของ[[คาบสมุทรมลายู]] พบได้ทั่วทุกจังหวัดใน[[ภาคใต้]]ของ[[ประเทศไทย]] แบ่งออกเป็นสองกลุ่มใหญ่ คือ ชาวไทยใต้ตะวันออก ได้แก่ [[จังหวัดนครศรีธรรมราช]] [[จังหวัดพัทลุง]] [[จังหวัดสงขลา]] [[จังหวัดสตูล]] และบางอำเภอใน[[จังหวัดปัตตานี]] และชาวไทยใต้ตะวันตก ได้แก่ [[จังหวัดกระบี่]] [[จังหวัดพังงา]] [[จังหวัดภูเก็ต]] [[จังหวัดสุราษฎร์ธานี]] [[จังหวัดระนอง]] และ[[จังหวัดชุมพร]]<ref name="กาญจนาภิเษก" /> ทั้งยังพบชุมชนชาวไทยใต้ในบางพื้นที่ของ[[จังหวัดประจวบคีรีขันธ์]]<ref>{{cite web |url= http://www.thaistudies.chula.ac.th/2018/10/17/ภาษาไทยถิ่นใต้-ความหลาก/ |title= ภาษาไทยถิ่นใต้: ความหลากหลายและประสานกลมกลืน |author= ฉันทัส ทองช่วย, ดร. |date= 17 ตุลาคม 2561 |work= สถาบันไทยศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย |publisher=|accessdate= 14 มกราคม 2567 }}</ref> ทางตอนใต้ของ[[ภาคตะนาวศรี]] [[ประเทศพม่า]]<ref>{{cite web |url= https://nuir.lib.nu.ac.th/dspace/handle/123456789/5377 |title= การสร้างอัตลักษณ์ความเป็นไทยของคนไทยพลัดถิ่นบ้านสิงขร มณฑลตะนาวศรี สาธารณรัฐแห่งสหภาพเมียนมา |author= วรพจน์ วิเศษศิริ และคณะ |date= 2565 |work= มหาวิทยาลัยนเรศวร |publisher=|accessdate= 14 มกราคม 2567 }}</ref> และทางภาคเหนือของ[[รัฐปะลิส]] [[รัฐเกอดะฮ์]] [[รัฐเปรัก]] และ[[รัฐปีนัง]] [[ประเทศมาเลเซีย]] ชาวไทยใต้ส่วนใหญ่นับถือ[[ศาสนาพุทธ]] และยึดอาชีพทำไร่ ทำสวน และประมงเป็นหลัก<ref name="กาญจนาภิเษก" /> |
||
ชาวไทยใต้มีวัฒนธรรมที่ผสมผสานกับหลายชนชาติ เช่น [[ชาวมลายู|มลายู]] [[จีนโพ้นทะเล|จีน]] [[ชาวอินเดีย|อินเดีย]] [[ชาวอาหรับ|อาหรับ]] [[ชาวเขมร|เขมร]] และชนพื้นเมืองอื่น ๆ ในภาคสมุทรมลายู<ref name="กาญจนาภิเษก" /><ref name="สุจิตต์" /> |
จากการศึกษาของรองศาสตราจารย์ ดร. วิภู กุตะนันท์ พบว่า [[ดีเอ็นเอ]]ของชาวไทยสยามในภาคกลางกับชาวไทยใต้ คล้ายกับดีเอ็นเอของ[[ชาวมอญ]] อีกทั้งชาวไทยสยามและชาวไทยใต้บางส่วนยังมีดีเอ็นเอตรงกับ[[ทราวิฑ|ชาวอินเดียตอนใต้]] อันแสดงถึงการผสมผสานทางพันธุกรรมซึ่งเกิดขึ้นเมื่อราว 600-700 ปีก่อน ซึ่งตรงกับยุค[[อาณาจักรอยุธยา]]<ref>{{cite web |url= https://themomentum.co/theframe-wibhu-kutanan/ |title= วิภู กุตะนันท์ พบคำตอบ ‘คนไทยมาจากไหน’ บนเกลียวดีเอ็นเอ |author=|date= 29 ธันวาคม 2564 |work= The Momentum |publisher=|accessdate= 14 มกราคม 2567 }}</ref> ด้วยเหตุนี้ชาวไทยใต้จึงมีวัฒนธรรมที่ผสมผสานกับหลายชนชาติ เช่น [[ชาวมลายู|มลายู]] [[จีนโพ้นทะเล|จีน]] [[ชาวอินเดีย|อินเดีย]] [[ชาวอาหรับ|อาหรับ]] [[ชาวเขมร|เขมร]] และชนพื้นเมืองอื่น ๆ ในภาคสมุทรมลายู<ref name="กาญจนาภิเษก" /><ref name="สุจิตต์" /> มีวัฒนธรรมที่โดดเด่น คือ [[ภาษาไทยถิ่นใต้]] ที่มีสำเนียงและคำศัพท์บางคำเป็นของตนเอง แตกต่างไปจากภาษาไทยถิ่นกลาง นอกจากภาษาแล้ว ยังมีขนบธรรมเนียมประเพณีเฉพาะตน เช่น [[ประเพณีสารทเดือนสิบ]] ประเพณี[[ห่มผ้าขึ้นธาตุ]] และประเพณี[[ชักพระ]]<ref name="กาญจนาภิเษก" /> ด้านอาหารโดดเด่นด้านความเผ็ดร้อน เช่น [[แกงเหลือง]] [[แกงไตปลา]] [[บูดู|น้ำบูดู]] [[ข้าวยำ]] [[คั่วกลิ้ง]] และ[[ผักเหนาะ]]<ref name="กาญจนาภิเษก" /> และยังมีศิลปะการแสดงที่มีชื่อเสียง เช่น [[มโนราห์ (รำ)|มโนราห์]] [[ละครชาตรี]] [[ละครนอก]] และ[[โขน]]ละครวังพระเจ้านครศรีธรรมราช ซึ่งล้วนแต่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว<ref name="โขน" /><ref>{{cite web |url= https://www.silpa-mag.com/history/article_79048#google_vignette |title= โนราภาคใต้ ไปจากภาคกลาง สมัยอยุธยา |author= สุจิตต์ วงษ์เทศ |date= 5 มกราคม 2566 |work= ศิลปวัฒนธรรม |publisher=|accessdate= 14 มกราคม 2567 }}</ref> ด้วยเหตุนี้ชาวไทยใต้จึงถูกเรียกว่า ''ชาวนอก'' มาตั้งแต่ยุค[[อาณาจักรอยุธยา]]เป็นต้นมา ด้วยมองว่าเป็นคนต่างชาติต่างภาษากับกลุ่มไทยสยาม<ref name="สุจิตต์" /><ref name="โขน" /> ต่อมา[[พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว]] มีพระราชวินิจฉัยถึงเรื่องนี้ว่า "...เมืองนครศรีธรรมราชซึ่งยังไม่ได้สาบสูญ คงเป็นบ้านเมืองอยู่บัดนี้ และเป็นชาติไทยแท้ ยังหลงไปว่าเป็นชาวนครชาวนอก นับเข้าใน 12 ภาษาได้..."<ref name="สุจิตต์" /> |
||
== เชิงอรรถ == |
== เชิงอรรถ == |
รุ่นแก้ไขเมื่อ 21:02, 14 มกราคม 2567
คนใต้ | |
---|---|
ชาวไทยใต้ในอำเภอสิชล จังหวัดนครศรีธรรมราช | |
ภูมิภาคที่มีประชากรอย่างมีนัยสำคัญ | |
ประเทศไทย (ภาคใต้) ประเทศมาเลเซีย (รัฐเกอดะฮ์, รัฐปะลิส, รัฐเปรัก และรัฐปีนัง) ประเทศพม่า (ภาคตะนาวศรี) | |
ภาษา | |
ไทยถิ่นใต้ | |
ศาสนา | |
ศาสนาพุทธนิกายเถรวาท ส่วนน้อยศาสนาอิสลาม | |
กลุ่มชาติพันธุ์ที่เกี่ยวข้อง | |
ไทยสยาม · มอญ · ไทยเชื้อสายมลายู · มาเลเซียเชื้อสายสยาม (ซัมซัม) · ไทยเชื้อสายจีน · พม่าเชื้อสายไทย |
ชาวไทยใต้[1] เอกสารเก่าเรียก ชาวนอก[2][3][4] ส่วนชาวมลายูเรียกว่า ชาวสยาม (เซียม ในภาษามลายู และ ซีแย ในภาษามลายูปัตตานี)[ก] เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ขนาดใหญ่ทางตอนเหนือของคาบสมุทรมลายู พบได้ทั่วทุกจังหวัดในภาคใต้ของประเทศไทย แบ่งออกเป็นสองกลุ่มใหญ่ คือ ชาวไทยใต้ตะวันออก ได้แก่ จังหวัดนครศรีธรรมราช จังหวัดพัทลุง จังหวัดสงขลา จังหวัดสตูล และบางอำเภอในจังหวัดปัตตานี และชาวไทยใต้ตะวันตก ได้แก่ จังหวัดกระบี่ จังหวัดพังงา จังหวัดภูเก็ต จังหวัดสุราษฎร์ธานี จังหวัดระนอง และจังหวัดชุมพร[1] ทั้งยังพบชุมชนชาวไทยใต้ในบางพื้นที่ของจังหวัดประจวบคีรีขันธ์[7] ทางตอนใต้ของภาคตะนาวศรี ประเทศพม่า[8] และทางภาคเหนือของรัฐปะลิส รัฐเกอดะฮ์ รัฐเปรัก และรัฐปีนัง ประเทศมาเลเซีย ชาวไทยใต้ส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ และยึดอาชีพทำไร่ ทำสวน และประมงเป็นหลัก[1]
จากการศึกษาของรองศาสตราจารย์ ดร. วิภู กุตะนันท์ พบว่า ดีเอ็นเอของชาวไทยสยามในภาคกลางกับชาวไทยใต้ คล้ายกับดีเอ็นเอของชาวมอญ อีกทั้งชาวไทยสยามและชาวไทยใต้บางส่วนยังมีดีเอ็นเอตรงกับชาวอินเดียตอนใต้ อันแสดงถึงการผสมผสานทางพันธุกรรมซึ่งเกิดขึ้นเมื่อราว 600-700 ปีก่อน ซึ่งตรงกับยุคอาณาจักรอยุธยา[9] ด้วยเหตุนี้ชาวไทยใต้จึงมีวัฒนธรรมที่ผสมผสานกับหลายชนชาติ เช่น มลายู จีน อินเดีย อาหรับ เขมร และชนพื้นเมืองอื่น ๆ ในภาคสมุทรมลายู[1][3] มีวัฒนธรรมที่โดดเด่น คือ ภาษาไทยถิ่นใต้ ที่มีสำเนียงและคำศัพท์บางคำเป็นของตนเอง แตกต่างไปจากภาษาไทยถิ่นกลาง นอกจากภาษาแล้ว ยังมีขนบธรรมเนียมประเพณีเฉพาะตน เช่น ประเพณีสารทเดือนสิบ ประเพณีห่มผ้าขึ้นธาตุ และประเพณีชักพระ[1] ด้านอาหารโดดเด่นด้านความเผ็ดร้อน เช่น แกงเหลือง แกงไตปลา น้ำบูดู ข้าวยำ คั่วกลิ้ง และผักเหนาะ[1] และยังมีศิลปะการแสดงที่มีชื่อเสียง เช่น มโนราห์ ละครชาตรี ละครนอก และโขนละครวังพระเจ้านครศรีธรรมราช ซึ่งล้วนแต่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว[4][10] ด้วยเหตุนี้ชาวไทยใต้จึงถูกเรียกว่า ชาวนอก มาตั้งแต่ยุคอาณาจักรอยุธยาเป็นต้นมา ด้วยมองว่าเป็นคนต่างชาติต่างภาษากับกลุ่มไทยสยาม[3][4] ต่อมาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระราชวินิจฉัยถึงเรื่องนี้ว่า "...เมืองนครศรีธรรมราชซึ่งยังไม่ได้สาบสูญ คงเป็นบ้านเมืองอยู่บัดนี้ และเป็นชาติไทยแท้ ยังหลงไปว่าเป็นชาวนครชาวนอก นับเข้าใน 12 ภาษาได้..."[3]
เชิงอรรถ
อ้างอิง
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 ดาริกา ธนะศักดิ์ศิริ (2555). รักษ์วัฒนธรรมกลุ่มชาติพันธุ์ (PDF). ปทุมธานี: พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กาญจนาภิเษก. p. 12.
- ↑ อุดมสมบัติ (จัน), หลวง. จดหมายหลวงอุดมสมบัติ. พระนคร : ศิวพร. 2505, หน้า 136
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 สุจิตต์ วงษ์เทศ (9 สิงหาคม 2561). "ชาวนอกอยู่ภาคใต้ คนเมืองในอยู่ภาคกลาง". มติชนออนไลน์. สืบค้นเมื่อ 14 มกราคม 2567.
{{cite web}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
(help) - ↑ 4.0 4.1 4.2 วันพระ สืบสกุลจินดา (23 เมษายน 2566). "เจาะลึกโขนละคร วังพระเจ้านครศรีธรรมราช จากกรุงธนบุรีถึงรัตนโกสินทร์". ศิลปวัฒนธรรม. สืบค้นเมื่อ 14 มกราคม 2567.
{{cite web}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
(help) - ↑ นูรียัน สาแล๊ะ (เมษายน–กันยายน 2549). ลักษณะ "ความเป็นมลายู" ที่ปรากฏในเรื่องสั้นไทยฝีมือชาวใต้ (PDF). วารสารมนุษยศาสตร์สังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยทักษิณ 1(1). p. 121–123.
- ↑ เกรียงไกร เกิดศิริ, ดร. และคณะ (2560). "ความเป็นมลายู" ความหมายที่สัมพัทธ์กับประวัติศาสตร์ ชาติพันธุ์ ศาสนา รัฐ และความรู้สึก (PDF). ประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม ศิลปสถาปัตยกรรม และสถาปัตยกรรมไทย. p. 32–33.
- ↑ ฉันทัส ทองช่วย, ดร. (17 ตุลาคม 2561). "ภาษาไทยถิ่นใต้: ความหลากหลายและประสานกลมกลืน". สถาบันไทยศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. สืบค้นเมื่อ 14 มกราคม 2567.
{{cite web}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
(help) - ↑ วรพจน์ วิเศษศิริ และคณะ (2565). "การสร้างอัตลักษณ์ความเป็นไทยของคนไทยพลัดถิ่นบ้านสิงขร มณฑลตะนาวศรี สาธารณรัฐแห่งสหภาพเมียนมา". มหาวิทยาลัยนเรศวร. สืบค้นเมื่อ 14 มกราคม 2567.
{{cite web}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
(help) - ↑ "วิภู กุตะนันท์ พบคำตอบ 'คนไทยมาจากไหน' บนเกลียวดีเอ็นเอ". The Momentum. 29 ธันวาคม 2564. สืบค้นเมื่อ 14 มกราคม 2567.
{{cite web}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
(help) - ↑ สุจิตต์ วงษ์เทศ (5 มกราคม 2566). "โนราภาคใต้ ไปจากภาคกลาง สมัยอยุธยา". ศิลปวัฒนธรรม. สืบค้นเมื่อ 14 มกราคม 2567.
{{cite web}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
(help)