ภาษาวาคี

ภาษาวาคี
	ښیکوار زیک; X̌ikwor zik, х̆икв̆ор зик
	คำว่า วาคี เขียนในอักษรอาหรับแบบแนสแทอ์ลีก, อักษรละติน และอักษรซีริลลิก
ประเทศที่มีการพูด	อัฟกานิสถาน, จีน, ปากีสถาน, ทาจิกิสถาน
ชาติพันธุ์	ชาววาคี
จำนวนผู้พูด	ไม่ทราบ (20,000 คนในปากีสถาน (2016);; 58,000 คน อ้างถึง1992–2012)
ตระกูลภาษา	อินโด-ยูโรเปียน อินโด-อิเรเนียน อิหร่าน ตะวันออก ภาษาวาคี; ; ; ;
รูปแบบก่อนหน้า	ไซเทีย ซากา ภาษาวาคี; ;
ระบบการเขียน	เปอร์เซีย-อาหรับ, ซีริลลิก, ละติน
รหัสภาษา
ISO 639-3	wbl
Linguasphere	58-ABD-c
	บทความนี้มีสัญลักษณ์สัทอักษรสากล หากระบบของคุณไม่รองรับการแสดงผลที่ถูกต้อง คุณอาจเห็นปรัศนี กล่อง หรือสัญลักษณ์อย่างอื่นแทนที่อักขระยูนิโคด

ภาษาวาคี (วาคี: وخی/В̌aхi, สัทอักษรสากล: [waχi]) เป็นภาษากลุ่มอิหร่าน กลุ่มย่อยอิหร่านตะวันออกเฉียงใต้

การจัดจำแนก

ภาษาวาคีเป็นกลุ่มของภาษาที่อยู่ในภาษากลุ่มปามีร์ บางครั้งเรียกภาษาปามีริสหรือภาษาทาจิกภูเขา จุดกำเนิดของภาษานี้อยู่ในวัคคาน ซึ่งถูกแยกไปอยู่ระหว่างอัฟกานิสถานตะวันออกเฉียงเหนือและจังหวัดปกครองตนเองโครโน-บาดักสถานในทาจิกิสถาน ประมาณว่ามีผู้พูดราว 50,000 คนทั่วโลก ชาววาคีอาศัยอยู่ในหลายประเทศคือทางเหนือของปากีสถาน ทาจิกิสถาน อัฟกานิสถาน และจีน

ในทาจิกิสถาน

โดยทั่วไปชาวทาจิกถือว่าเป็นสำเนียงของภาษาทาจิก แต่นักภาษาศาสตร์ทั่วไปแยกเป็นอีกภาษาต่างหาก แต่ในปากีสถาน ชาววาคีถือว่าตนเป็นชาวทาจิก

ในปากีสถาน

ในปากีสถาน องค์กรที่เกี่ยวข้องกับภาษาวาคีคือ สมาคมวัฒนธรรมวาคีทาจิก (WTCA) เน้นในด้านการอนุรักษ์ภาษาและวัฒนธรรมวาคี ทั้งที่เป็นเอกสารและดนตรี อัตราการรู้หนังสือของชาววาคีในปากีสถานเป็น 60% วิทยุในปากีสถานมีที่ออกอากาศเป็นภาษาวาคีด้วย

อักขรวิธี

เดิมที ภาษาวาคีไม่มีรูปอักษรของตนเอง ทำให้มีการพัฒนารูปเขียนโดยใช้อักษรอาหรับ, อักษรซีริลลิก และอักษรละติน

อักษรอาหรับ

อักษรอาหรับ โดยหลักแล้ว ใช้กันในประเทศอัฟกานิสถานและปากีสถาน:^[5]

อักษรอาหรับ
อักษร (อัฟกานิสถาน)	ا	آ	ب	پ	ت	ټ	ث	ٿ	ج	ڃ	چ	ڇ	څ	ځ	ح	خ	د	ډ	ذ	ڎ	ر	ز	ږ	ژ
อักษร (ปากีสถาน)	ا	آ	ب	پ	ت	ٹ	ث	ٿ	ج	ڃ	چ	ڇ	څ	ڗ	ح	خ	د	ڈ	ذ	ڌ	ر	ز	ݝ	ژ
สัทอักษรสากล	[a], Ø	[o]	[b]	[p]	[t̪]	[ʈ]	[s]	[θ]	[d͡ʒ]	[ɖ͡ʐ]	[t͡ʃ]	[ʈ͡ʂ]	[t͡s]	[d͡z]	[h]	[χ]	[d̪]	[ɖ]	[z]	[ð]	[r]	[z]	[ɣ]	[ʒ]
อักษร (อัฟกานิสถาน)	ڙ	س	ش	ڜ	ښ	ص	ض	ط	ظ	ع	غ	ف	ڤ	ق	ک	گ	ل	م	ن	ه	و	ؤ	ی	ي
อักษร (ปากีสถาน)	ڙ	س	ش	ݜ	ݗ	ص	ض	ط	ظ	ع	غ	ف	ڤ	ق	ک	گ	ل	م	ن	ه	و	ؤ	ی	ے
สัทอักษรสากล	[ʐ]	[s]	[ʃ]	[ʂ]	[x]	[s]	[z]	[t]	[z]	Ø	[ʁ]	[f]	[v]	[q]	[k]	[g]	[l]	[m]	[n]	[h]	[w], [ə]	[ɨ]	[i], [e], [j]	[e]

อักษรซีริลลิก

อักษร	А а	Б б	В в	В̌ в̌	Г г	Ғ ғ	Г̌ г̌	Д д	Д̣ д̣	Д̌ д̌	Е е	Ё ё	Ж ж	Ж̣ ж̣	З з	Ҙ ҙ	И и	Й й	К к	Қ қ	Л л	М м	Н н	О о	П п
สัทอักษรสากล	[a]	[b]	[v]	[w]	[g]	[ʁ]	[ɣ]	[d̪]	[ɖ]	[ð]	[e], [je]	[jo]	[ʒ]	[ʐ]	[z]	[d͡z]	[i]	[j]	[k]	[q]	[l]	[m]	[n]	[o]	[p]
อักษร	Р р	С с	Т т	Т̣ т̣	Т̌ т̌	У у	Ф ф	Х х	Х̌ х̌	Ҳ ҳ	Ц ц	Ч ч	Ч̣ ч̣	Ҷ ҷ	Ҷ̣ ҷ̣	Ш ш	Ш̣ ш̣	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	Ә ә	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я
สัทอักษรสากล	[r]	[s]	[t̪]	[ʈ]	[θ]	[u]	[f]	[χ]	[x]	[h]	[t͡s]	[t͡ʃ]	[ʈ͡ʂ]	[d͡ʒ]	[ɖ͡ʐ]	[ʃ]	[ʂ]	[ʃt͡ʃ]	Ø	[ɨ]	[ə]	Ø	[e]	[ju]	[ja]

อักษรละติน

Haqiqat Ali เป็นผู้พัฒนาภาษานี้เป็นอักษรละตินใน ค.ศ. 1984 :^[6]

อักษร	A a	B b	C c	Č č	Č̣ č̣	D d	Ḍ ḍ	Δ δ	E e	Ə ə	F f	G g	Ɣ ɣ	Ɣ̌ ɣ̌	H h	I i	J̌ ǰ	J̣̌ ǰ̣	K k	L l	M m	N n
สัทอักษรสากล	[a]	[b]	[t͡s]	[t͡ʃ]	[ʈ͡ʂ]	[d̪]	[ɖ]	[ð]	[e]	[ə]	[f]	[g]	[ʁ]	[ɣ]	[h]	[i]	[d͡ʒ]	[ɖ͡ʐ]	[k]	[l]	[m]	[n]
อักษร	O o	P p	Q q	R r	S s	Š š	Ṣ̌ ṣ̌	T t	Ṭ ṭ	Θ ϑ	U u	V v	W w	X x	X̌ x̌	Y y	Z z	Ž ž	Ẓ̌ ẓ̌	Ʒ ʒ	Ы ы
สัทอักษรสากล	[o]	[p]	[q]	[r]	[s]	[ʃ]	[ʂ]	[t̪]	[ʈ]	[θ]	[u]	[v]	[w]	[χ]	[x]	[j]	[z]	[ʒ]	[ʐ]	[d͡z]	[ɨ]

ตัวอย่าง

ตัวอย่างคำแปลในคัมภีร์ไบเบิลใน ค.ศ. 2001 เป็นไปตามข้างล่างนี้:^[7]

**คำอธิษฐานขององค์พระผู้เป็นเจ้า (ลูกา 11:2–4)**
ภาษาวาคีแบบอักษรละติน	ภาษาวาคีแบบอักษรซีริลลิก	ภาษาไทย (พระคริสตธรรมคัมภีร์ไทย ฉบับอมตธรรมร่วมสมัย)
²Yiso yavər x̆atəy: «Sayišt ʒi dəo carəv, x̆anəv: „Ey bzыrgwor Tat ki də osmonət cəy! Ti bəzыrg nung bər olam ыmыt! Ləcər dəwroni Ti podšoyi ɣ̆at-ət, zəmin-ət zəmon də hыkmi taw ыmыt!	²Йисо йавəр х̌атəй: «Сайишт ҙи дəо царəв, х̌анəв: „Ей бзыргв̌ор Тат ки дə осмонəт цəй! Ти бəзырг нунг бəр олам ымыт! Лəцəр дəв̌рони Ти подшойи г̌ат-əт, зəмин-əт зəмон дə ҳыкми тав̌ ымыт!	²พระองค์จึงตรัสกับพวกเขาว่า “เมื่อพวกท่านอธิษฐาน จงทูลว่า “ ‘ข้าแต่พระบิดา ขอให้พระนามของพระองค์เป็นที่เทิดทูนสักการะ ขอให้อาณาจักรของพระองค์ได้รับการสถาปนาไว้
³Spo rыsq-ət rыzi sakər nəsib car!	³Спо рысқ-əт рызи сакəр нəсиб цар!	³ขอโปรดประทานอาหารประจำวันแก่ข้าพระองค์ทั้งหลาย
⁴Cə spo gənoən šəxs! Sak bə kuy, ki sakər šakiɣ̆, cə kərk! kыx̆tər baxṣ̌əṣ̌ carən. Cə bandi nafs-ət awasən, Cə waswasayi Iblisən saki niga δыr!“»	⁴Цə спо гəноəн шəхс! Сак бə куй, ки сакəр шакиг̌ цə кəрк! Кых̌тəр бахш̣əш̣ царəн. Цə банди нафс-əт ав̌асəн, Цə в̌асв̌асайи Иблисəн саки нига д̌ыр!“»	⁴ขอทรงอภัยบาปของข้าพระองค์ทั้งหลาย เพราะข้าพระองค์ทั้งหลายอภัยให้ทุกคนที่ทำผิดบาปต่อข้าพระองค์ทั้งหลายเช่นกัน และขออย่าให้ข้าพระองค์ทั้งหลายล้มลงเมื่อถูกทดลอง’ ”

คำศัพท์

**การเปรียบเทียบศัพท์ในกลุ่มภาษาอิหร่าน 7 ภาษา**^[8]
ไทย	เปอร์เซีย	ทาจิก	ซุกนี	ซาริโกลี	ปาทาน	วาคี	อเวสตะ
หนึ่ง	jæk (یک)	jak (як)	jiw	iw	jaw (يو)	ji	aēuua-
เนื้อ	ɡuʃt (گوشت)	ɡuʃt (гушт)	ɡuːxt	ɡɯxt	ɣwaxa, ɣwaʂa (غوښه)	ɡuʂt	?
ลูกชาย	pesær (پسر)	pisar (писар)	puts	pɯts	zoi (زوی)	putr	puθra-
ไฟ	ɒteʃ (اتش)	otaʃ (оташ)	joːts	juts	or (اور)	rɯχniɡ	ātar-
น้ำ	ɒb (اب)	ob (об)	xats	xats	obə (اوبه)	jupk	āp-, ap-
มือ	dæst (دست)	dast (даѕт)	ðust	ðɯst	lɑs (لاس)	ðast	zasta-
เท้า	pɒ (پا)	po (по)	poːð	peð	pxa, pʂa (پښه)	pɯð	pāδ-
ฟัน	dændɒn (دندان)	dandon (дандон)	ðinðʉn	ðanðun	ɣɑx, ɣɑʂ (غاښ)	ðɯnðɯk	daṇt-
ดวงตา	tʃæʃm (چشم)	tʃaʃm (чашм)	tsem	tsem	stərɡa (سترګه)	tʂəʐm	cašman-
ม้า	æsb (اسب)	asp (асп)	voːrdʒ	vurdʒ	ɑs (ชาย), aspa (หญิง) (آس,اسپه)	jaʃ	aspa-
ก้อนเมฆ	æbr (ابر)	abr (абр)	abri	varm	urjadz (اوريځ)	mur	maēγa-, aβra-
ข้าว	ɡændom (گندم)	ɡandum (гандум)	ʒindam	ʒandam	ɣanam (غنم)	ɣɯdim	gaṇtuma-
จำนวนมาก	besjɒr (بسيار)	bisjor (бисёр)	bisjoːr	pɯr	ɖer (ډېر)	təqi	pouru-
สูง	bolænd (بلند)	baland (баланд)	biland	bɯland	lwaɻ (لوړ)	bɯland	bərəzaṇt-
ไกล	dur (دور)	dur (дур)	ðar	ðar	ləre (لرې)	ðir	dūra-
ดี	χub (خوب)	χub (хуб)	χub	tʃardʒ	xə, ʂə (ښه)	baf	vohu-, vaŋhu-
เล็ก	kutʃik (کوچک)	χurd (хурд)	dzul	dzɯl	ləɡ, ləʐ (لږ)	dzəqlai	?
เพื่อพูด	ɡoft (گفت)	ɡuft (гуфт)	lʉvd	levd	wajəl (ويل)	xənak	aoj-, mrū-, saŋh-
เพื่อทำ	kærd (کرد)	kard (кард)	tʃiːd	tʃeiɡ	kawəl (کول)	tsərak	kar-
เพื่อดู	did (ديد)/ bin (present stem)	did (дид)/ bin(бин)	wiːnt	wand	lid (لید)/ win (present stem)	wiŋɡ	dī-, vaēn-

สัทวิทยา

สระ

	หน้า	กลาง	หลัง
ปิด	i	ɨ	u
กึ่ง	e	ə	o
เปิด	a

พยัญชนะ

	ริมฝีปาก	ฟัน	ปุ่มเหงือก	ปุ่มเหงือก- เพดานปาก	ปลายลิ้นม้วน	เพดานอ่อน	ลิ้นไก่	เส้นเสียง
นาสิก	m	n
หยุด	p b	t̪ d̪			ʈ ɖ	k ɡ	q
กักเสียดแทรก			t͡s d͡z	t͡ʃ d͡ʒ	ʈ͡ʂ ɖ͡ʐ
เสียดแทรก	f v	θ ð	s z	ʃ ʒ	ʂ ʐ	x ɣ	χ ʁ	h
เปิด		l		j		w
โรติก		r

อ้างอิง

↑ ภาษาวาคี ที่ Ethnologue (18th ed., 2015) (ต้องสมัครสมาชิก)
↑ Frye, R.N. (1984). The History of Ancient Iran. p. 192. ISBN 9783406093975. [T]hese western Saka he distinguishes from eastern Saka who moved south through the Kashgar-Tashkurgan-Gilgit-Swat route to the plains of the sub-continent of India. This would account for the existence of the ancient Khotanese-Saka speakers, documents of whom have been found in western Sinkiang, and the modern Wakhi language of Wakhan in Afghanistan, another modern branch of descendants of Saka speakers parallel to the Ossetes in the west.
↑ Bailey, H.W. (1982). The culture of the Sakas in ancient Iranian Khotan. Caravan Books. pp. 7–10. It is noteworthy that the Wakhi language of Wakhan has features, phonetics, and vocabulary the nearest of Iranian dialects to Khotan Saka.
↑ Carpelan, C.; Parpola, A.; Koskikallio, P. (2001). "Early Contacts Between Uralic and Indo-European: Linguistic and Archaeological Considerations: Papers Presented at an International Symposium Held at the Tvärminne Research Station of the University of Helsinki, 8–10 January, 1999". Suomalais-Ugrilainen Seura. 242: 136. ...descendants of these languages survive now only in the Ossete language of the Caucasus and the Wakhi language of the Pamirs, the latter related to the Saka once spoken in Khotan.
↑ http://www.pamirian.ru/Wakhi_language_transition.pdf เก็บถาวร 2018-05-02 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
↑ Ali, Haqiqat (1984). Wakhi Language. Vol. 1.
↑ Luqo Inǰil (Gospel of Luke). (in Wakhi). Bəzыrg Kitob tarǰimacrakыzg institute. 2001.: Title page, passages in Roman alphabet [1], passages in Cyrillic alphabet [2]
↑ Gawarjon (高尔锵/Gāo Ěrqiāng) (1985). Outline of the Tajik language (塔吉克语简志/Tǎjíkèyǔ Jiǎnzhì). Beijing: Nationalities Publishing House.

อ่านเพิ่ม

"Double oblique case and agreement across two dialects of Wakhi" (PDF). Daniel Kaufman, Queens College, CUNY GC & Endangered Language Alliance.

แหล่งข้อมูลอื่น

[e18-1] ภาษาวาคี ที่ Ethnologue (18th ed., 2015) (ต้องสมัครสมาชิก)

[2] Frye, R.N. (1984). The History of Ancient Iran. p. 192. ISBN 9783406093975. [T]hese western Saka he distinguishes from eastern Saka who moved south through the Kashgar-Tashkurgan-Gilgit-Swat route to the plains of the sub-continent of India. This would account for the existence of the ancient Khotanese-Saka speakers, documents of whom have been found in western Sinkiang, and the modern Wakhi language of Wakhan in Afghanistan, another modern branch of descendants of Saka speakers parallel to the Ossetes in the west.

[3] Bailey, H.W. (1982). The culture of the Sakas in ancient Iranian Khotan. Caravan Books. pp. 7–10. It is noteworthy that the Wakhi language of Wakhan has features, phonetics, and vocabulary the nearest of Iranian dialects to Khotan Saka.

[4] Carpelan, C.; Parpola, A.; Koskikallio, P. (2001). "Early Contacts Between Uralic and Indo-European: Linguistic and Archaeological Considerations: Papers Presented at an International Symposium Held at the Tvärminne Research Station of the University of Helsinki, 8–10 January, 1999". Suomalais-Ugrilainen Seura. 242: 136. ...descendants of these languages survive now only in the Ossete language of the Caucasus and the Wakhi language of the Pamirs, the latter related to the Saka once spoken in Khotan.

[5] ttp://www.pamirian.ru/Wakhi_language_transition.pdf เก็บถาวร 2018-05-02 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน

[6] Ali, Haqiqat (1984). Wakhi Language. Vol. 1.

[7] Luqo Inǰil (Gospel of Luke). (in Wakhi). Bəzыrg Kitob tarǰimacrakыzg institute. 2001.: Title page, passages in Roman alphabet [1], passages in Cyrillic alphabet [2]

[Gawarjon-8] Gawarjon (高尔锵/Gāo Ěrqiāng) (1985). Outline of the Tajik language (塔吉克语简志/Tǎjíkèyǔ Jiǎnzhì). Beijing: Nationalities Publishing House.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]