ยาดม
ยาดม (อังกฤษ: smelling salt, ammonia inhalant, spirit of hartshorn, หรือ sal volatile) เป็นสารประกอบทางเคมีซึ่งใช้ดมเพื่อกระตุ้นหรือกู้สติจากการสลบหรือวิงเวียน[1]
ในโลกตะวันตก ยาดมมีประวัติการใช้งานมาตั้งแต่ยุคโรมัน และกล่าวถึงหลายครั้งในงานเขียนของพลินีผู้อาวุโส นักวิชาการยุคโรมัน โดยเรียกชื่อว่า "Hammoniacus sal"[1] ต่อมาในคริสต์ศตวรรษที่ 13 มีหลักฐานว่า ยาดมกลายเป็นวัตถุหนึ่งในการเล่นแร่แปรธาตุ[1] ในคริสต์ศตวรรษที่ 17 โลกตะวันตกนิยมทำยาดมด้วยสิ่งระเหยจากเขาและกีบของฮาร์ต (hart) ซึ่งเป็นกวางประเภทหนึ่ง ทำให้ยาดมได้อีกชื่อว่า "spirit of hartshorn" (สิ่งระเหยจากเขาฮาร์ต) หรือ "salt of hartshorn" (ผลึกจากเขาฮาร์ต)[1] ในยุควิกตอเรีย (คริสต์ศตวรรษที่ 19) ยาดมนิยมใช้ช่วยสตรีที่เป็นลม และตำรวจในบางพื้นที่จะพกยาดมไว้เพื่อการนี้โดยเฉพาะ[2] ในยุคนี้เองที่นิยมละลายยาดมด้วยน้ำส้มสายชูหรือสุราที่มีเครื่องหอม แล้วชุบฟองน้ำเล็ก ๆ ใส่ขวดสวยงามไว้พกติดตัว เรียกว่า วินิเกร็ต (vinaigrette)[3][4] ครั้นช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 ยาดมได้รับแนะนำให้ใช้อย่างแพร่หลาย โดยเฉพาะในที่ทำงานทุกแห่งได้รับคำแนะนำจากกาชาดบริเตนและเซนต์จอห์นแอมบิวลันซ์ให้มียาดมไว้ในกล่องปฐมพยาบาล[5]
โดยทั่วไปแล้ว วัตถุออกฤทธิ์ในยาดมได้แก่เกลือแอมโมเนียมคาร์บอเนต[1] ยาดมสูตรสมัยใหม่อาจผสมอย่างอื่น เช่น เครื่องหอม หรือใช้ประกอบกับแอมโมเนียอย่างน้ำมันลาเวนเดอร์หรือน้ำมันยูคาลิปตัส[6]
อ้างอิง
[แก้]- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 McCrory, P (2006). "Smelling Salts". British Journal of Sports Medicine. 40 (8): 659–660. doi:10.1136/bjsm.2006.029710. PMC 2579444. PMID 16864561.
- ↑ "Antique gadgets". BBC News. สืบค้นเมื่อ 2009-01-03.
- ↑ "Vinaigrettes by Sampson Mordan". Antiques in Oxford. สืบค้นเมื่อ 2020-10-05.
- ↑ ""Bad Smells" and "Fragrance": Reading Mansfield Park through the Eighteenth-Century Nose". Jane Austen Society of North America.
- ↑ "Air Raids fact sheet: First aid kits". Caring on the home front. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2008-11-20.
- ↑ "Mackenzies Smelling Salts". Electronic Medicines Compendium. March 2007. สืบค้นเมื่อ 2009-01-03.[ลิงก์เสีย]
 | บทความแพทยศาสตร์นี้ยังเป็นโครง คุณสามารถช่วยวิกิพีเดียได้โดยการเพิ่มเติมข้อมูล |