Abolisionizm

Abolissionizm (latynça: abolitio - ýok etmek, ýatyrmak) - 1) haýsy hem bolsa bir kanunyň ýatyrylmagyny talap edýän jemgyýetçilik hereketi; 2)XVIII-XIX asyrlarda Angliýanyň, Fransiýanyň we beýleki Ýewropa ýurtlarynyň koloniýalarynda gulçulygyň ýatyrylmagy ugrunda ýaýbaňlanan göreş; 3)XVIII-XIX asyrlarda ABŞ-da negrleri gulçulykdan azat etmek ugrundaky hereket. 1833-nji ýylda gulçulyga garşy göreşmegiň Amerikan jemgyýetiniň döredilmegi milli masştabda guramaçylykly abolissionistik hereketiň başlangyjyny goýdy. Abolissionizm plantatorlara - gul eýerine garşy ýer ugrunda göreşýän fermerleriň giň köpçüligini, plantassiýalarda işleýän işçileri, öňde baryjy inteligensiýany, negrlei azat ediş hereketiniň işgärlerini, gulzulygy ýurtuň kapitalistik ösüşine päsgel berýär diýip hasaplaýan buržuaziýanyň bir bölegini özüne birleşdirýär. Duglasyň baştutanlygyndaky iň rewolýussiýon toparlary gulçulyga garşy göreşde ýaragly güýjüň ulanylmagynyň zerurlygyna düşünipdirler. J. Braunyň (1859) ýolbaşçylygyndaky gozgalaň gylçulyga garşy göreşde esasy ähmiýete eýe bolýar. ABŞ-da Granždanlyk urşunyň (1861-1865) gidişinde halk köpçüligi gulçulygy ýok etmekde görnükli rol oýnaýar. Prezident Linkolnyň 1863 ýylynyň 1-nji ýanwaryndaky manifestine görä, gozgalaňa gatnaşan günorta ştatlaryň negrleri azat diýlip yglan edilýär. 1865-nji ýylda ABŞ-nyň konstitutsiýasyna girizilen 13-nji düzedişe laýyklykda ABŞ-da gulçulyk ýatyrylýar we gullar şahsy azatly alýarlar. Emma gulçulygyň formal taýdan ýatyrylmagyna garamazdan, negrler hakykatda gullardan az tapawutlanýan agyr şertlerde ýaşapdyrlar. Olar ýerden we iň ýönekeý graždanlyk hukuklaryndan mahrum edilýär. ABŞ-da negrler biziň günlerimizde hem jyns taýdan kemsitmelere sezewar edilýär. Prograssiw güýçler negrleriň jyns taýdan kemsidilmegine garşy, olaryň deň hukuklylygy ugrunda alyp barýan göreşlerinden Abolissionizmiň rewolýussiýon däplerini giňden ulanýarlar.