Nil Deltası: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
Yazım düzeltildi Etiket: 2017 kaynak düzenleyici |
Yazım düzeltildi |
||
10. satır: | 10. satır: | ||
Delta kimi zamanlarda Batı ve Doğu bölümü olarak iki grupta sınıflandırılır. Nil Nehri, deltadan sonra [[Dimyat]] ve [[Reşid]] adındaki iki kola ayrılarak, yine bu isimlerdeki liman kentlerinden Akdeniz'e dökülür. Geçmişte deltanın daha çok kolu vardı ancak bu kollar sel kontrolü ve alüvyon birikimi gibi nedenlerden dolayı yok oldu. Buna örnek olarak [[Tumilat vadisi]] verilebilir. Süveyş Kanalı, deltanın doğusundan geçer ve bölgenin kuzey doğusundaki [[Manzala Gölü]]'ne girer. Kuzey batıya doğru, burada üç kıyı gölü yer alır: [[Burullus Gölü]], [[Idku Gölü]] ve [[Maryut Gölü]]. |
Delta kimi zamanlarda Batı ve Doğu bölümü olarak iki grupta sınıflandırılır. Nil Nehri, deltadan sonra [[Dimyat]] ve [[Reşid]] adındaki iki kola ayrılarak, yine bu isimlerdeki liman kentlerinden Akdeniz'e dökülür. Geçmişte deltanın daha çok kolu vardı ancak bu kollar sel kontrolü ve alüvyon birikimi gibi nedenlerden dolayı yok oldu. Buna örnek olarak [[Tumilat vadisi]] verilebilir. Süveyş Kanalı, deltanın doğusundan geçer ve bölgenin kuzey doğusundaki [[Manzala Gölü]]'ne girer. Kuzey batıya doğru, burada üç kıyı gölü yer alır: [[Burullus Gölü]], [[Idku Gölü]] ve [[Maryut Gölü]]. |
||
Nil Deltası, kavisli bir deltadır. Yukarıdan bakıldığında üçgenimsi veya nilüfer çiçeğine benzer bir motif göze çarpar. Deltanın dış kenarları aşınmakta olup |
Nil Deltası, kavisli bir deltadır. Yukarıdan bakıldığında üçgenimsi veya nilüfer çiçeğine benzer bir motif göze çarpar. Deltanın dış kenarları aşınmakta olup bazı kıyı göllerinde Akdeniz'e açılan yollara kavuşmaları nedeniyle yüksek tuzluluk oranları gözlenir. [[Asvan Barajı]]'nın inşası nedeniyle deltaya artık yukarı akıştan yıllık besin ve tortu gelmediğinden, taşkın yataklarındaki topraklar daha da fakirleşmiş olup artık büyük miktarlarda gübre kullanılmaktadır. Bölgedeki tarım toprağının derinliği 20 metreyi geçmektedir. |
||
[[Dosya:Nile River Delta at Night.JPG|küçükresim|upright=0.91|Nil Deltasının gece görünüşü]] |
[[Dosya:Nile River Delta at Night.JPG|küçükresim|upright=0.91|Nil Deltasının gece görünüşü]] |
||
== |
== Tarihçe == |
||
[[Dosya:Nile Delta Surrounding.jpg|küçükresim|Nil Deltası' |
[[Dosya:Nile Delta Surrounding.jpg|küçükresim|Nil Deltası'nın kolları ve çevre bölgeleri.]] |
||
İnsanın Nil Deltası üzerindeki geçmişi binlerce yıla uzanmakta olup, delta en az beş bin yıldır tarımsal bir merkezdir. Delta, Asvan Barajı'nın tamamlanmasına kadar her yıl sel altında kalmaktaydı. [[Gaius Plinius Secundus]]'un kayıtlarına göre deltanın yedi kolu vardı.<ref>Wilson, Ian. ''The Exodus Enigma'' (1985), page 46. London: Wiedenfeld & Nicolson.</ref> |
İnsanın Nil Deltası üzerindeki geçmişi binlerce yıla uzanmakta olup, delta en az beş bin yıldır tarımsal bir merkezdir. Delta, Asvan Barajı'nın tamamlanmasına kadar her yıl sel altında kalmaktaydı. [[Gaius Plinius Secundus]]'un kayıtlarına göre deltanın yedi kolu vardı.<ref>Wilson, Ian. ''The Exodus Enigma'' (1985), page 46. London: Wiedenfeld & Nicolson.</ref> |
||
===Nil'in antik kolları=== |
===Nil'in antik kolları=== |
||
*[[Pelusium]], |
*[[Pelusium]], |
||
*[[Tanis]], |
|||
*Tanitik, |
|||
*Mendesian, |
*Mendesian, |
||
*Phatnitic (veya Phatmetic) |
*Phatnitic (veya Phatmetic) (daha sonraları [[Dimyat]] olarak adlandırıldı)<ref>Wilson, Ian. ''The Exodus Enigma'' (1985), sayfa 46. London: Weidenfeld & Nicolson.</ref> |
||
*Sebennytic, |
*Sebennytic, |
||
*Bolbitine,(daha sonraları [[Reşid]] denildi)<ref>Hayes, W. 'Most Ancient Egypt', p. 87, ''Journal of Near Eastern Studies'', 23 (1964), 73–114.</ref> |
|||
*Bolbitine, |
|||
*Kanopik (Herakleotik<ref>e.g. at [[Callisthenes]] Alexander 1.31.</ref> ve Agathodaemon{{refn|e.g. in Ptolemy, ''Geography''.}} olarak da adlandırılır) |
*Kanopik (Herakleotik<ref>e.g. at [[Callisthenes]] Alexander 1.31.</ref> ve Agathodaemon{{refn|e.g. in Ptolemy, ''Geography''.}} olarak da adlandırılır) |
||
Ancak günümüzde sel kontrolü ve alüvyon birikimi gibi nedenlerden dolayı Dimyat ve Reşid olmak üzere iki kol kalmıştır.<ref>Hayes, W. 'Most Ancient Egypt', p. 87, JNES, 23 (1964), 73-114.</ref> 1787'de Reşid'de bulunan [[Rosetta Taşı]] çıkartılmaya başladı. Firavunlar döneminde deltanın adı "Aşağı Mısır" veya "Goshen'in Ülkesi" olarak anılırdı. Günümüzde delta üzerinde birçok arkeolojik yer vardır.<ref>[http://www.e-c-h-o.org/khd/location.html Location of the site] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20100115044418/http://www.e-c-h-o.org/khd/location.html |tarih=15 Ocak 2010 }}, Kafr Hassan Dawood On-Line, with map of early sites of the delta.</ref> |
Ancak günümüzde sel kontrolü ve alüvyon birikimi gibi nedenlerden dolayı Dimyat ve Reşid olmak üzere iki kol kalmıştır.<ref>Hayes, W. 'Most Ancient Egypt', p. 87, JNES, 23 (1964), 73-114.</ref> 1787'de Reşid'de bulunan [[Rosetta Taşı]] çıkartılmaya başladı. Firavunlar döneminde deltanın adı "Aşağı Mısır" veya "Goshen'in Ülkesi" olarak anılırdı. Günümüzde delta üzerinde birçok arkeolojik yer vardır.<ref>[http://www.e-c-h-o.org/khd/location.html Location of the site] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20100115044418/http://www.e-c-h-o.org/khd/location.html |tarih=15 Ocak 2010 }}, Kafr Hassan Dawood On-Line, with map of early sites of the delta.</ref> |
||
Temmuz 2019'da, MÖ üçüncü ve dördüncü yüzyıllara dayanan, [[II. Ptolemaios]] döneminden kalma küçük bir Yunan tapınağı, antik granit sütunlar, hazine taşıyan gemiler ve bronz sikkeler, halk arasında Mısır'ın Atlantis'i olarak bilinen batık Heracleion şehrinde bulundu. Araştırmalar, su altı arkeoloğu Franck Goddio liderliğindeki Mısırlı ve Avrupalı dalgıçlar tarafından yürütüldü. Ayrıca, Mısır'ın kuzey kıyılarında su altında harap olmuş tarihi bir tapınağı (şehrin ana tapınağı) ortaya çıkardılar.<ref>{{web kaynağı|url=https://www.9news.com.au/world/ancient-egypt-news-underwater-archaeologist-discovery-treasures--subaquatic-temple-city-of-heracleion/265ba5c2-d31d-4e80-9487-d4475f86b8a3|başlık=Mysterious temple discovered in the ruins of sunken ancient city|website=www.9news.com.au|tarih=26 Temmuz 2019 |erişimtarihi=17 Ağustos 2019}}</ref><ref>{{web kaynağı|url=https://www.livescience.com/66045-underwater-ancient-egypt-city-temple.html|başlık=Divers Find Remains of Ancient Temple in Sunken Egyptian City|soyadı=History|ad=Laura Geggel 2019-07-29T10:37:58Z|website=livescience.com|tarih=29 Temmuz 2019|dil=ingilizce|erişimtarihi=17 Ağustos 2019}}</ref><ref>{{web kaynağı|url=https://nosymedia.info/archaeologists-discover-a-sunken-ancient-settlement-underwater/1410/|başlık=Archaeologists discover a sunken ancient settlement underwater|soyadı=Santos|ad=Edwin|tarih=28 Temmuz 2019|website=Nosy Media|dil=ABD ingilizcesi|erişimtarihi=17 Ağustos 2019|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190817155916/https://nosymedia.info/archaeologists-discover-a-sunken-ancient-settlement-underwater/1410/|arşivtarihi=17 Ağustos 2019|ölüurl=evet}}</ref><ref>{{web kaynağı|url=https://www.newsweek.com/ancient-egypt-underwater-cities-sunken-cities-temple-coins-jewelry-archaeology-1450695|başlık=Ancient Egypt: Underwater archaeologists uncover destroyed temple in the sunken city of Heracleion|soyadı=EDT|ad=Katherine Hignett On 7/23/19 at 11:06 AM|tarih=23 Temmuz 2019|website=Newsweek|dil=ingilizce|erişimtarihi=17 Ağustos 2019}}</ref> |
|||
== Nüfus == |
== Nüfus == |
||
39 milyon kadar insan Nil Deltası ve çevresinde yaşamaktadır. Büyük kentler dışında nüfus yoğunluğu ortalama 1,000 insan/km²'den fazladır. [[İskenderiye]], dört milyonluk nüfusuyla delta üzerindeki en büyük yerleşimdir. Diğer büyük kentler |
39 milyon kadar insan Nil Deltası ve çevresinde yaşamaktadır. Büyük kentler dışında nüfus yoğunluğu ortalama 1,000 insan/km²'den fazladır. [[İskenderiye]], dört milyonluk nüfusuyla delta üzerindeki en büyük yerleşimdir. Diğer büyük kentler [[Şübre El-Heyma]], [[Port Said]], [[El-Mahalla El-Kubra]], [[Mansûre]], [[Tanta]] ve [[Zagazig]]'dir.<ref>[http://www.citypopulation.de/Egypt.html City Population website] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130902164545/http://www.citypopulation.de/Egypt.html |tarih=2 Eylül 2013 }}, citing Central Agency for Public Mobilisation and Statistics Egypt (web), accessed 11 April 1908.</ref> |
||
== Flora ve fauna == |
== Flora ve fauna == |
||
[[Dosya:Chlidonias hybrida 3 (Marek Szczepanek).jpg|küçükresim|sol|[[Bıyıklı sumru]].]] |
[[Dosya:Chlidonias hybrida 3 (Marek Szczepanek).jpg|küçükresim|sol|[[Bıyıklı sumru]].]] |
||
Sonbahar aylarında Nil Nehri yoğun olarak [[ |
Sonbahar aylarında Nil Nehri yoğun olarak [[Hint lotusu|Hint lotus]]larıyla kaplıdır. Nehir boyunca, kıyılarda sık bitki örtüsü bulunur. Kuzey kısımda Mısır nilüferi yaygınken, güneyde [[papirüs]] yayılış gösterir. Papirüs her ne kadar geçmişte çok bol bulunan bir bitki olsa da, günümüzde yayılışı gittikçe azalmaktadır. |
||
Bunun yanında deltada kış aylarında çeşitli su kuşu türleri bulunur. Özellikle [[küçük martı]] ve [[bıyıklı sumru]] nüfusu kış aylarında |
Bunun yanında deltada kış aylarında çeşitli su kuşu türleri bulunur. Özellikle [[küçük martı]] ve [[bıyıklı sumru]] nüfusu kış aylarında büyük artış gösterir. Deltada yuva yapan diğer kuş türleri [[gri balıkçıl]]lar, [[akça cılıbıt]]lar, [[anas clypeata]]lar, [[yarım halkalı yağmurcun]]lar, [[kaşıkgaga]]lar, [[Karabatakgiller|karabatak]]lar, [[akbalıkçıl]]lar ve [[aynak]]lar'dır. |
||
Deltada bu kuş türlerinin dışında yoğun olarak [[kurbağa]], [[kaplumbağa]], [[firavunfaresi]] ve [[Nil varanı]] nüfusu |
Deltada bu kuş türlerinin dışında yoğun olarak [[kurbağa]], [[kaplumbağa]], [[kara kaplumbağası]], [[kuyruksürengiller]], [[firavunfaresi]] ve [[Varanus niloticus|Nil varanı]] nüfusu vardır. [[Crocodylus niloticus|Nil timsahları]] ve [[suaygırı|suaygırları]] geçmişte bu bölgede yaygın bir dağılıma sahipken, günümüzde bulunmamaktadırlar. Nehirde yer alan başlıca balık türleri arasında [[kefal|has kefal]] ve [[dil balığı]]'dır. |
||
== İklim == |
== İklim == |
||
Nil Deltası, az yağış rejimli bir [[Akdeniz iklimi]]nin hüküm sürdüğü bölgedir. Yıl boyunca delta üzerine, çoğunlula kış aylarında yağmak üzere 100 ilâ 200 mm'lik [[yağış]] düşer. Bölgedeki en sıcak aylar Temmuz ve Ağustos olup ortalama 30 °C'lik yaz sıcaklığı gözlemlenir. Bölgede ölçülmüş en yüksek sıcaklık 48 °C'dir. Kış sıcaklıkları genelde 10° ilâ 19 °C arasında değişir. Daha serin olan bu aylarda yağışın artmasıyla beraber nemli bir iklim gözlenir. |
Nil Deltası, az yağış rejimli bir [[Akdeniz iklimi]]nin hüküm sürdüğü bölgedir. Yıl boyunca delta üzerine, çoğunlula kış aylarında yağmak üzere 100 ilâ 200 mm'lik [[yağış]] düşer. |
||
Bölgedeki en sıcak aylar Temmuz ve Ağustos olup ortalama 30 °C'lik yaz sıcaklığı gözlemlenir. Bölgede ölçülmüş en yüksek sıcaklık 48 °C'dir. Kış sıcaklıkları genelde 10° ilâ 19 °C arasında değişir. Daha serin olan bu aylarda yağışın artmasıyla beraber nemli bir iklim gözlenir. |
|||
== Bölgedeki antik ve çağdaş kentler == |
== Bölgedeki antik ve çağdaş kentler == |
Sayfanın 10.46, 2 Eylül 2024 tarihindeki hâli
Nil Deltası (Arapça: دلتا النيل, Delta an-Nīl veya sadece Arapça: الدلتا, ad-Delta), Nil Nehri'nin yayılarak Akdeniz'e döküldüğü Aşağı Mısır'da oluşan deltadır.[1] Batıda İskenderiye'den, doğuda Port Said'e kadar yayılan delta, dünyanın en geniş deltalarındandır. Akdeniz kıyı şeridinin 240 kilometre (150 mi)'sini kaplar ve zengin bir tarım bölgesidir.[2] Kuzeyden güneye delta yaklaşık 160 km (100 mil) uzunluğundadır. Delta Kahire'den nehrin biraz aşağısında başlar.[3]
Coğrafya
Delta kimi zamanlarda Batı ve Doğu bölümü olarak iki grupta sınıflandırılır. Nil Nehri, deltadan sonra Dimyat ve Reşid adındaki iki kola ayrılarak, yine bu isimlerdeki liman kentlerinden Akdeniz'e dökülür. Geçmişte deltanın daha çok kolu vardı ancak bu kollar sel kontrolü ve alüvyon birikimi gibi nedenlerden dolayı yok oldu. Buna örnek olarak Tumilat vadisi verilebilir. Süveyş Kanalı, deltanın doğusundan geçer ve bölgenin kuzey doğusundaki Manzala Gölü'ne girer. Kuzey batıya doğru, burada üç kıyı gölü yer alır: Burullus Gölü, Idku Gölü ve Maryut Gölü.
Nil Deltası, kavisli bir deltadır. Yukarıdan bakıldığında üçgenimsi veya nilüfer çiçeğine benzer bir motif göze çarpar. Deltanın dış kenarları aşınmakta olup bazı kıyı göllerinde Akdeniz'e açılan yollara kavuşmaları nedeniyle yüksek tuzluluk oranları gözlenir. Asvan Barajı'nın inşası nedeniyle deltaya artık yukarı akıştan yıllık besin ve tortu gelmediğinden, taşkın yataklarındaki topraklar daha da fakirleşmiş olup artık büyük miktarlarda gübre kullanılmaktadır. Bölgedeki tarım toprağının derinliği 20 metreyi geçmektedir.
Tarihçe
İnsanın Nil Deltası üzerindeki geçmişi binlerce yıla uzanmakta olup, delta en az beş bin yıldır tarımsal bir merkezdir. Delta, Asvan Barajı'nın tamamlanmasına kadar her yıl sel altında kalmaktaydı. Gaius Plinius Secundus'un kayıtlarına göre deltanın yedi kolu vardı.[4]
Nil'in antik kolları
- Pelusium,
- Tanis,
- Mendesian,
- Phatnitic (veya Phatmetic) (daha sonraları Dimyat olarak adlandırıldı)[5]
- Sebennytic,
- Bolbitine,(daha sonraları Reşid denildi)[6]
- Kanopik (Herakleotik[7] ve Agathodaemon[8] olarak da adlandırılır)
Ancak günümüzde sel kontrolü ve alüvyon birikimi gibi nedenlerden dolayı Dimyat ve Reşid olmak üzere iki kol kalmıştır.[9] 1787'de Reşid'de bulunan Rosetta Taşı çıkartılmaya başladı. Firavunlar döneminde deltanın adı "Aşağı Mısır" veya "Goshen'in Ülkesi" olarak anılırdı. Günümüzde delta üzerinde birçok arkeolojik yer vardır.[10]
Temmuz 2019'da, MÖ üçüncü ve dördüncü yüzyıllara dayanan, II. Ptolemaios döneminden kalma küçük bir Yunan tapınağı, antik granit sütunlar, hazine taşıyan gemiler ve bronz sikkeler, halk arasında Mısır'ın Atlantis'i olarak bilinen batık Heracleion şehrinde bulundu. Araştırmalar, su altı arkeoloğu Franck Goddio liderliğindeki Mısırlı ve Avrupalı dalgıçlar tarafından yürütüldü. Ayrıca, Mısır'ın kuzey kıyılarında su altında harap olmuş tarihi bir tapınağı (şehrin ana tapınağı) ortaya çıkardılar.[11][12][13][14]
Nüfus
39 milyon kadar insan Nil Deltası ve çevresinde yaşamaktadır. Büyük kentler dışında nüfus yoğunluğu ortalama 1,000 insan/km²'den fazladır. İskenderiye, dört milyonluk nüfusuyla delta üzerindeki en büyük yerleşimdir. Diğer büyük kentler Şübre El-Heyma, Port Said, El-Mahalla El-Kubra, Mansûre, Tanta ve Zagazig'dir.[15]
Flora ve fauna
Sonbahar aylarında Nil Nehri yoğun olarak Hint lotuslarıyla kaplıdır. Nehir boyunca, kıyılarda sık bitki örtüsü bulunur. Kuzey kısımda Mısır nilüferi yaygınken, güneyde papirüs yayılış gösterir. Papirüs her ne kadar geçmişte çok bol bulunan bir bitki olsa da, günümüzde yayılışı gittikçe azalmaktadır.
Bunun yanında deltada kış aylarında çeşitli su kuşu türleri bulunur. Özellikle küçük martı ve bıyıklı sumru nüfusu kış aylarında büyük artış gösterir. Deltada yuva yapan diğer kuş türleri gri balıkçıllar, akça cılıbıtlar, anas clypeatalar, yarım halkalı yağmurcunlar, kaşıkgagalar, karabataklar, akbalıkçıllar ve aynaklar'dır.
Deltada bu kuş türlerinin dışında yoğun olarak kurbağa, kaplumbağa, kara kaplumbağası, kuyruksürengiller, firavunfaresi ve Nil varanı nüfusu vardır. Nil timsahları ve suaygırları geçmişte bu bölgede yaygın bir dağılıma sahipken, günümüzde bulunmamaktadırlar. Nehirde yer alan başlıca balık türleri arasında has kefal ve dil balığı'dır.
İklim
Nil Deltası, az yağış rejimli bir Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü bölgedir. Yıl boyunca delta üzerine, çoğunlula kış aylarında yağmak üzere 100 ilâ 200 mm'lik yağış düşer.
Bölgedeki en sıcak aylar Temmuz ve Ağustos olup ortalama 30 °C'lik yaz sıcaklığı gözlemlenir. Bölgede ölçülmüş en yüksek sıcaklık 48 °C'dir. Kış sıcaklıkları genelde 10° ilâ 19 °C arasında değişir. Daha serin olan bu aylarda yağışın artmasıyla beraber nemli bir iklim gözlenir.
Bölgedeki antik ve çağdaş kentler
- Abusir
- İskenderiye
- Avaris
- Bilbeys
- Bubastis
- Canopus
- Demenhur
- Damietta
- Kafrü'ş-Şeyh
- Leontopolis
- Mendes
- Mit Abu al-Kum
- Mansoura
- Naucratis
- Pelusium
- Port Said
- Rosetta
- Sais
- Tanis
- Tanta
- Zagazig
Kaynakça
- ^ Dumont, Henri J. (6 Mayıs 2009). The Nile: Origin, Environments, Limnology and Human Use (ingilizce). Springer Science & Business Media. s. 88. ISBN 978-1-4020-9726-3.
- ^ Negm, Abdelazim M. (25 Mayıs 2017). The Nile Delta (ingilizce). Springer. s. 36. ISBN 978-3-319-56124-0.
- ^ Zeidan, Bakenaz. (2006). The Nile Delta in a global vision. Sharm El-Sheikh., 10 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 10 Temmuz 2020
- ^ Wilson, Ian. The Exodus Enigma (1985), page 46. London: Wiedenfeld & Nicolson.
- ^ Wilson, Ian. The Exodus Enigma (1985), sayfa 46. London: Weidenfeld & Nicolson.
- ^ Hayes, W. 'Most Ancient Egypt', p. 87, Journal of Near Eastern Studies, 23 (1964), 73–114.
- ^ e.g. at Callisthenes Alexander 1.31.
- ^ e.g. in Ptolemy, Geography.
- ^ Hayes, W. 'Most Ancient Egypt', p. 87, JNES, 23 (1964), 73-114.
- ^ Location of the site 15 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Kafr Hassan Dawood On-Line, with map of early sites of the delta.
- ^ "Mysterious temple discovered in the ruins of sunken ancient city". www.9news.com.au. 26 Temmuz 2019. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019.
- ^ History, Laura Geggel 2019-07-29T10:37:58Z (29 Temmuz 2019). "Divers Find Remains of Ancient Temple in Sunken Egyptian City". livescience.com (ingilizce). Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019.
- ^ Santos, Edwin (28 Temmuz 2019). "Archaeologists discover a sunken ancient settlement underwater". Nosy Media (ABD ingilizcesi). 17 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019.
- ^ EDT, Katherine Hignett On 7/23/19 at 11:06 AM (23 Temmuz 2019). "Ancient Egypt: Underwater archaeologists uncover destroyed temple in the sunken city of Heracleion". Newsweek (ingilizce). Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019.
- ^ City Population website 2 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., citing Central Agency for Public Mobilisation and Statistics Egypt (web), accessed 11 April 1908.
Dış bağlantılar
- Keyway.ca
- Worldwildlife.org2 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.