Şeybanîler
Şeybanîler | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1428-1599 | |||||||||||||
| Başkent | Semerkand | ||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Farsça, Çağatayca | ||||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||||
| Han | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Şeybanîler (1428-1468, 1500-1599), Cengiz Han'ın oğullarından Cuci'nin 5. oğlu ve Batu'nun kardeşi olan Şeyban'ın (Şiban) sülalesinden olup Özbekleri yöneten Ebu'l Hayr tarafından kurulmuş Türk[1] veya Türk-Moğol[2] sonradan Farslaşan hanlık.[3]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]İkinci kuruluş
[değiştir | kaynağı değiştir]1468'de Timur İmparatorluğu tarafından yıkılmış ve 1500'de Muhammed Şeybani tarafından yeniden kurulmuştur. (Bu hanlık Özbek Hanlığı olarak da bilinir.)
Muhammed Şeybani 1506 yılında Buhara'yı ele geçirmiş ve 1561'de yönetim merkezini Buhara'ya taşıdığı için Hanlık, Buhara Hanlığı olarak anılmaya başlamıştır. Şeybani ya da Şibanoğulları Hanlığı 1599'da yılında Astrahan Hanlığı kökenli olan Can Han'ın oğulları Din Muhammed, Bakî Muhammed ve Vali Muhammed kardeşler tarafından yıkılmış ve Buhara Hanlığı Astrahan Hanları hanedanının (ya da Canoğulları) eline geçmiştir.
Nüfus ve diller
[değiştir | kaynağı değiştir]Devlet nüfusu hakkında güvenilir veri yoktur. Varsayımlara göre, eyalette ortalama birkaç milyon insan yaşıyordu. Yapılan araştırmalara göre, 16. yüzyılın başında Maverannahr'daki yeniden yerleştirilmiş göçebe Özbeklerin sayısı 300 ila 500 bin arasında değişiyordu.[4] Ulusal kompozisyon oldukça karışıktı. Şehirlerde çoğunlukla Farsça konuşan nüfus yaşadı. Çiftçilerin çoğu (köylüler) ayrıca, Türkçe ve Farsça konuşuyordu. Bazıları kendilerini Özbeklere, " Taciklere ", Türkmenlere, Kazaklara, Perslere, Araplara çağırdı. Fars dili, ofis işleri, aydınlar, kültür, şiir ve kısmen din dili olarak kabul edildi. Türk Dili konuşan Türklerin büyük çoğunluğu, bazıları kendilerini “ Özbek ”, Kazaklar, Türkmenler, Araplar, Türkler ve devletin egemen hanedanı - Şeybanidler olarak adlandırılan devlette yaşadılar. Türk dili, esas olarak ofis çalışma dili, saray, şiir, askeri ilişkiler ve omurgasını Özbek Türklerinden oluşan devlet ordusunun ana diliydi. Ayrıca devlette, dinin ana dili olan Arapça idi. 16. yüzyılın ikinci yarısında Özbek kabileleri, Sheibanid devletinin topraklarında genişlik, kerait, katagan, alchin, hity, ming, bakhrin, jalair, utarchi, kangli, kungrat, dop, kushchi, majar, kenagasy olarak bahsetti.[5]
Dil ve şiir
[değiştir | kaynağı değiştir]Abdulatif Han döneminde, resmî belgelerde yalnızca Farsça değil, Özbek Türkçesi de kullanılmıştır.
Şeybaniler döneminde, Türk dilinde şiir, edebiyat ve tarih gelişmiştir. Türk tarihçiler arasında bazı Şeybanlıların ünlü şairleri, Abdullah Nasrullahi'yi tanımlayabilir. Şeybani Han şiire düşkündü ve Türk dilinde şiir yazdı. Şiirlerinin bir koleksiyonu bize ulaştı. Şeybani Han'ın hem Türk hem de Farsça şiir yazdığı kaynaklara dair kanıt vardır.[6] Şeybani Han’ın Orta Asya Türkçesi edebiyat dilinde yazılmış Divanı şu anda İstanbul’daki Topkapı El Yazması Koleksiyonunda. 192 sayfadan oluşmaktadır. Felsefi ve dini eserinin el yazması: 1508'de Orta Asya Türkçesi edebi dilinde yazılmış "Bahr ul bad" Londra'da bulunuyor.[7] Şeybani Han, "Shibani" takma adı altında şiir yazdı. Sheibani Khan, “Risale-yi Maarif-i Sheibani” başlıklı bir yazı yazdı. 1507 yılında Çağatay'da yazılmıştır. Horasan'ı ele geçirdikten kısa bir süre sonra oğlu Muhammed Timur'a (el yazması İstanbul'da tutulur) adanmıştır. Ubaidullah Han çok eğitimli biriydi, Kur'an'ı ustaca okudu ve ona Türk dilinde yorumlar sağladı, yetenekli bir şarkıcı ve müzisyendi. 16. yüzyılın ilk yarısında Maverannahr'daki en önemli mahkeme edebi çevrelerinin oluşumu Ubaidulla Hanının adıyla ilişkilendirilir. Ubaidullah, edebi takma ad Ubaidiy'nin altında Türk, Fars ve Arapça dillerinde şiir yazdı. Şiirlerinin bir koleksiyonu günümüze geldi.[8]
Ubaidullah Han, Sabrnoma, Shavknam ve Gayratnam gibi didaktik şiirlerin yazarıydı. Edebiyattaki kendine özgü yolu, eserine hikmat ve yar-yar edebi türlerini dahil etmektir. Türk dilinde Kur'an hakkında bir yorum yazdı. Buhara'da kendine özgü bir Buhara tarzı minyatür resmin oluşturulduğu duvarlar içinde Buhara'daki ilk gerçek kitabhana'nın kurucusu olarak kabul edilir. Ubaidullah Han'ın mirasçıları altında geliştirildi ve Buhara okulu adını aldı.
Ünlü Herath kaligrafı Sultan-Ali Mashhadi'nin kopyaladığı Türk el yazması "Divan-ı Ubaidi" (el yazması Londra'daki İngiliz Müzesinde saklanır) adlı şiirinin listesi bize ulaştı. Ubaidulla Peru, Orta Asya Türk dili “Kaşash-i Fazail” (“Bilgelik Tercümanı”) dilinde bir tefsire sahiptir ve Özbekistan Cumhuriyeti Oryantal Araştırmalar Enstitüsü'nün el yazması fonunda, Ubaidullah'ın Arapça, Farsça ve Türkçede bulunan “Kulliyat-ı Ubaidi” kelimelerinin bir listesi bulunmaktadır.
Din
[değiştir | kaynağı değiştir]Şeybaniler, Maverannahr nüfusunun çoğu gibi, Sünni İslami mezhebe bağlı kaldılar. Bu durumda birçok taraftarları vardı Tasavvuf, yanı sıra çeşitli tarikatlar, özellikle tarikatlar Yassaviya ve Nakşibendi . Sheibanidler kendilerini "gerçek İslam savunucuları" olarak nitelendirdiler ve 1501'de komşu Safevilerin Devletinde egemen olan Şiilik'e düşman oldular. Dini çelişkiler nedeniyle, Şeybanilerin ve Safevilerin devletleri hemen hemen her zaman vardı ve birbirleriyle düşmanlık içindeydiler. İle 1510 için 1570 bu devletler ve hanedan arasında çatışmalar ve savaşlar ve düzinelerce meydana gelmiştir. Safeviler Sheibanids öldürüp de Şii İslam'ı onaylaması çalıştı Maurya Şiilik shift - ve Shaybanids tersine Horasan ve İran.
Dış politika
[değiştir | kaynağı değiştir]Başlıca jeopolitik ve dini rakip ve Şeybanilerin düşmanı, Şiiliğin hüküm sürdüğü Safevilerin Devletiydi . Farsça'nın her iki devlette de baskın dil olmasına ve Türkçe konuşulan hanedanların devletlerin başında olmasına rağmen, iki devlet arasındaki ilişkiler sadece dini farklılıklar ve çelişkiler nedeniyle gergin kaldı.
Osmanlı İmparatorluğu, Batıdan Safevi Devleti ile rekabet etmiş, Sheibanidler ile Osmanlı İmparatorluğu arasında güçlü diplomatik bağların ve müttefik ilişkilerin gelişmesini sağlamıştır. Osmanlı İmparatorluğu, Safibid Devletinin kuzey-doğu bölümünü işgal eden ve Osmanlı İmparatorluğu'nun jeopolitik iddialarının yörüngesine girmeyen Horasan'da üstünlük mücadelesinde Sheibanidleri destekledi. Devletlerin arasına karavanlar ve tüccarlar döküldü, büyükelçiler bahçeye iki yöneticiye de geldiler.
Kuzeybatı komşusu ile - Horezm Devleti ile farklı ilişkiler vardı. Farklı dönemlerde, çeşitli olaylar ve faktörler nedeniyle ilişkiler gelişti veya kötüye gitti. Ayrıca, Şeybaniler , Ming İmparatorluğu ile ilişkileri sürdürdü. varış güvenilir rapor mevcuttur 1536 İmparator sarayına Shaybanid büyükelçileri Jiajing . Kazak Hanlığı ile sıcak ilişkilerin yanı sıra Şirvanşah Devleti ile de ilişkiler sürdürüldü.
Şeybaniler ve kişilik algısı Timur
[değiştir | kaynağı değiştir]Her ne kadar Şeybaniler başka bir hanedanlığa ait olsalar da Timur'un kişiliği, Turan'ın tarihinde büyük bir egemen olarak algılandı ve bazıları onu taklit etmeye çalıştı. Örneğin, Abdullah Han Hafız Tanysh Buhari'nin kronikleri 1582 kampanyası hakkında şunları yazdı: “Gökyüzü kadar görkemli olan Lord 'Abdullah Han, o dağın tepesine tırmandı (Timur'un 1391'de olduğu dağ) ve sınırsız genişliğe baktı. Rab'bin bildiği uzunluk ve genişlik. [Khan] öğlen namazından önceki gün burada durdu ve düşüncelerini yönlendirdi, böylece askerler bu kadar görkemli alanda çok fazla taş toplayacak ve yüksek bir cami inşa edeceklerdi. tıpkı cennetteki yeri, barış ve inanç direği olan Emir Timur-kurekan'ın hükümdarlığı üzerine, merhamet ve nimetler, Toktamış Han aleyhindeki kampanya sırasında Ulug-Tag'e ulaştı, bir gün içinde parkın bayrağını açtı ve görkemli emretti Ordu varoşlardan taşlar bir sürü toplamak ve bir minare andıran bir yapıya dikmek için. Masonlar, majestelerinin bölgede kaldığı tarihi işaretlemiştir."[9]
| Makale serilerinden |
 |
| Makale serilerinden |
 |
Şeybani hanları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ebu'l Hayır (1429-1468)
- Muhammed Şeybani (1500-1510)
- Köçkuncu (1510-1531)
- Müzafferreddin Ebu Said (1531-1534)
- Ebu'l Gazi Ubeydallah (1534-1539)
- I. Abdallah (1539-1540)
- Abdüllatif (1540-1552)
- Nevruz Ahmed (1552-[556)
- I. Pir Muhammed (1556-1561)
- İskender (1561-1583)
- II. Abdallah (1583-1598)
- Abdül Mumin (1598-1598)
- II. Pir Muhammed (1598-1598)
Soy ağacı
[değiştir | kaynağı değiştir]| Cengiz Han | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Cuci | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Şiban | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bahadur | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Coç Buka | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yagdar | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Min Temür | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Pulado | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İbrahim | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Devlet Şeyh | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ebu'l Hayır (1429 - 1468) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Şah Budak - | Hoca Muhammed - | Şeyh Haydar - | Köçkuncu 2.(1510 - 1530) | Sevinç Hoca - | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Şeybani Han 1.(1500 - 1510) | Mahmud - | Cani Bek - | Ebu Said 3.(1530 - 1533) | I. Abdüllah 5.(1540) | Abdüllatif 6.(1540 - 1552) | Barak Han 7.(1552 - 1556) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ubeydüllah 4.(1533 - 1540) | I. Pir Muhammed 8.(1556 - 1561) | Süleyman - | İskender 9.(1561 - 1583) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| II. Pir Muhammed 12.(1598 - 1599) | II. Abdüllah 10.(1583 - 1598) | Zehra Hanım - | Cani Muhammed - | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Abdül Mümin 11.(1598) | Aştarhan Hanedanı | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Roux, Jean Paul (1984). Türklerin Tarihi (Historie des Turks). Ad. ISBN 975-506-018-9.
- ^ Shibanids, R.D. McChesney, The Encyclopaedia of Islam, Vol. IX, ed. C. E. Bosworth, E. Van Donzel, W. P. Heinrichs AND G. Lecomte, (Brill, 1986), 428;"SHIBANIDS, a Turco-Mongol dynasty of Central Asia, the agnatic descendants of Shiban, the fifth son of Djoci son of Cinggis Khan".
- ^ Introduction: The Turko-Persian tradition, Robert L. Canfield, Turko-Persia in Historical Perspective, ed. Robert L. Canfield, (Cambridge University Press, 1999), 19.
- ^ Holzwarth Wolfgang., The Uzbek state as reflected in eighteenth century Bukharan sources in Asiatische Studien Etudes Asiatiques LX. 2. 2006. Bern. Berlin. Bruxelles. Frankfurt am Main. New York. Oxford. Wien: Peter Lang, p.323
- ^ Хафиз-и Таныш Бухари Шараф-нама-йи шахи (Книга шахской славы). Часть 1. Перевод с персидского, введение, примечания и указатели. М.,1983, с.142, 151,
- ^ "Салих Мухаммед. Из поэмы «Шейбани-наме»". 9 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2019.
- ^ A.J.E.Bodrogligeti, «MuÌammad Shaybænî’s Bahru’l-huda : An Early Sixteenth Century Didactic Qasida in Chagatay», Ural-Altaische Jahrbücher, vol.54 (1982), p. 1 and n.4
- ^ Б. В. Норик, Роль шибанидских правителей в литературной жизни Мавераннахра XVI в. // Рахмат-намэ. Спб, 2008, y.230.
- ^ Материалы по истории казахских ханств XV-XVIII веков. (Извлечения из персидских и тюркских сочинений). Алма-Ата. Наука. 1969, с.280-281
