İtalyan Mısır taarruzu

İtalyan Mısır taarruzu
II. Dünya Savaşı, Kuzey Afrika Cephesi
Tarih 9 - 16 Eylül 1940 Bölge Mısır Sonuç Sonuçsuz
Taraflar
Birleşik Krallık	İtalya Krallığı
Komutanlar ve liderler
William Gott John Campbell	Rodolfo Graziani Mario Berti Pietro Maletti
Güçler
1 takviyeli tugay 205 uçak	4 tümen 300 uçak
Kayıplar
40 ölü	120 ölü 410 yaralı

İtalyan Mısır taarruzu, II. Dünya Savaşı sırasında Mısır'da üslenmiş olan Birleşik Krallık, İngiliz Milletler Topluluğu ve Özgür Fransa kuvvetlerine karşı girişilen bir İtalyan taarruzudur. İtalya'nın bu saldırısı, devamında (Mihver Devletleri safında yer alması dolayısıyla) Nazi Almanyası'nın da Kuzey Afrika'ya asker göndermesine yol açmıştır. General Rommel komutasındaki Alman ve İtalyan birlikleriyle İngiliz kuvvetleri arasındaki askerî harekâtlar "Batı Çölü Seferi" olarak adlandırıla gelmiştir.

Taarruz öncesinde İtalyan Komutanlığı'nın hedefi Süveyş Kanalı idi. Bu amaçla Libya'daki İtalyan kuvvetleri Mısır'ın kuzey kesimi üzerinden Süveyş Kanalı üzerine ilerleyeceklerdir. Ancak harekât defalarca ertelendiği gibi bu hedef de önemli ölçüde sınırlandırılmıştır. Sonuçta harekât amacı, Mısır içlerinde ilerlemek ve karşılaşılan İngiliz ve müttefiki kuvvetlere taarruz etmek olarak belirlenmiştir.

Taarruz sırasında İtalyan kuvvetleri Mısır sınırından 105 km. içeri girmeyi başardılar. Bu arada sadece İngiliz örtme kuvvetleriyle muharebeye girmiş, esas kuvvetlerle temasa geçmemişlerdi. İngiliz örtme kuvveti, 7. Zırhlı Tümen'e bağlı takviyeli bir tugaydan oluşmaktaydı. İngiliz kuvvetlerinin esas kısmı, en ileri İtalyan girmesinden 130 km. daha doğuda, Mersa Matruh'ta tertiplenmiş bulunmaktadır. Bu kuvvetler, 7. Zırhlı Tümen'in diğer unsurlarıyla 4. Hint Piyade Tümeni'dir.

Harekât öncesi

Batı Çölü 1940

İtalya Krallığı 10 Haziran 1940 tarihinde İngiltere ve Fransa'ya savaş ilan etti ve Nazi Almanyası ile ittifak antlaşması imzaladı. Buna bir tepki olarak Mısır Parlamentosu 13 Haziran'da İtalya ile diplomatik ilişkileri kesti. Fakat, herhangi bir saldırı olmadığı sürece savaşmayacaklarını ilan ettiler. Mısır Hükûmeti, 1939 yılı Eylül ayında aynı tutumu Almanya'ya karşı takınmıştır. Her ne kadar bu dış politikayla Mısır kendini savaşın dışında tutmuş, tarafsız kalmış görünüyorsa da 1936 yılında imzalanmış olan Anglo-Mısır Antlaşması halen yürürlükteydi. Bu antlaşma şartlarına göre Süveyş Kanalı'na yönelik bir tehdit ortaya çıktığında Birleşik Krallık Mısır'a askeri kuvvet getirebilecektir.

İtalya'nın Nazi Almanyası yanında, neticede İngiltere karşısında savaşa katılması İngiltere için çok ciddi bir kriz yaratmıştır. İngiliz askeri tarihçi ve askeri kuramcı Liddell Hart'a göre İngiltere tarihinin en karanlık dönemi sayılıyordu. Her ne kadar Dunkirk'ten ordusunun büyük bir kısmını çıkartabillmişse de askeri malzemenin hemen tümünü bırakmak zorunda kalmıştı. Bu koşullarda kendi toprakları istila tehdidi altındaydı. Öte yandan İtalyan Donanması nedeniyle Akdeniz, askeri nakliye işleri için çok riskliydi. İngiltere'nin, Afrika'daki İtalyan kuvvetlerine karşı Mısır ve Sudan'ı korumak için bulundurduğu birliklerini takviye etmesi, bu yolla çok güçtür. Dahası Uzakdoğu'daki çıkarlarını korumak da uzun bir yolu gerektirecektir, Afrika kıtasının güneyinden dolanan bir deniz yolu. Bu yol Süveyş için denendi, 1940 yılı Mayıs ayında gemilere bindirilen bir İngiliz birliğinin hedefine ulaşması Ağustos ayı sonlarını bulmuştur. Bu durumda İngiltere'nin Akdeniz deniz yolunu güven altına alması ve ardından Mısır'daki kuvvetlerini takviye etmesi öncelikli görünüyordu.

İtalya'nın, savaşa girdiği tarihte Libya'da konuşlanmış iki ordusu vardı. 5. Ordu ve 10. Ordu. Bu ordulardan batıda, Trablusgarp'ta konuşlanmış olan 5. Ordu karşısında Tunus'taki Fransız kuvvetleri vardır. Doğuda, Sirenayka'da konuşlanmış olan 10. Ordu karşısında ise Mısır'daki İngiliz kuvvetleri bulunmaktadır. Bu tarihlerde bu iki ordudan 10. Ordu eksik kadrolu beş tümenlik bir ordudur. 5. Ordu'nun ise dokuz tümeni vardır. Nazi Almanyası'nın Fransa Seferi ardından Trablusgarp'taki Fransız tümenlerinin de çözülmüş olması sayesinde İtalyan 5. Ordusu'nun 10. Orduyu takviye etmesi mümkün olmuştu. Nitekim İtalyan kuvvetleri Mısır'a saldırıya geçtikleri tarihte 10. Ordu on tümene, 5. Ordu ise dört tümene komuta etmekteydi. Ancak Mısır'daki İngiliz kuvvetleri karşısında Sirenayka'daki İtalyan kuvvetlerinin bu sayısal üstünlüğü, nakliye araçlarının yetersizliği, subay kadrosundaki eğitim düzeyi düşüklüğü ve silahların desteklenmesindeki eksiklikler nedeniyle etkisiz kalmaktadır. Buna rağmen İtalyan Kraliyet Ordusu'ndaki (Regio Esercito) topçu ve zırhlı sınıfların moral düzeyi, tüm ordu içinde en iyi durumdadır. Bununla birlikte toplar genellikle eski model ve hafif kalibreliydi. Libya'daki İtalyan zırhlıları, esas itibarıyla L3 hafif tankıdır. Bu zırhlılar gerçekte iki kişilik personeli olan ve ana silahın makineli tüfek olduğu tankettelerdir. Zaten savaş başlamadan önce bile yetersizlikleri ve kullanım alanının sınırlığını ortaya çıkmıştı. Tankettelerin temel zayıflığı tanklara karşı kullanılabilecek topları olmaması, dolasıyla bir tank karşısında tümüyle etkisiz kalmalarıydı. Esasen İtalyan Kuzey Afrika kuvvetlerinin gerçek zırhlı kuvveti yaklaşık yetmiş kadar M11/39 orta sınıf tanktan oluşmaktadır.

L3 tankette

Birleşik Krallık Kuzey Afrika kuvvetleri'nde, 6. Piyade Tümeni karargahı yeniden düzenlenerek Batı Çölü Kuvvetleri Karargahı teşkil edildi. Batı Çölü Kuvvetleri 7. Zırhlı Tümen ve 4. Piyade Tümeni oluşmaktaydı. İngiliz Milletler Topluluğu askeri teşkili olarak düzenlenen kuvvetler, Sirenayka'daki İtalyan kuvvetleri karşısındaki birlikleri kapsıyordu ve Birleşik Krallık Orta Doğu Kuvvetleri Komutanı General Wavell'e bağlı olarak görev yapan Tümgeneral Richard O'Connor komutasındaydı. Bu komuta görevi için Korgeneralliğe terfi ettirilen O'Connor emrinde onbin kişilik kuvvet, hava unsurları yanında zırhlı ve topçu birlikleri de vardır. General O'Connor'un görevi tüm sınır boyunca saldırgan bir devriye görevi yürütmekti. Bu amaçla 7. Zırhlı Tümen unsurlarından karma devriye kolları oluşturdu. Bu birlikler bünyesinde motorize piyadenin yanı sıra tanklar ve topçu bataryaları da yer almaktadır. Bu küçük muvazzaf birlikler oldukça iyi eğitimliydiler. İlk akınlarını sınır ötesinde, İtalyan tahkimatlarına ve ilk saldırılarını konvoylara yaptılar. İtalyan savaş ilanını izleyen bir hafta içinde İngiliz 11. Hussar (hafif zırhlı alay), Libya'daki Fort Capuzzo'yu aldılar. Bardiya'nın doğusundaki bir baskında İtalyan 10. Ordusu'nun istihkam komutanı General Lastucci tutsak alındı.

İtalyan Kuzey Afrika Kuvvetleri Başkomutanı ve Libya Genel Valisi olan Mareşal Italo Balbo 28 Haziran 1940 tarihinde Tobruk'ta limana çıkarken "dost ateşi"yle öldü. Mareşal Balbo, savaş alanında teknolojinin etkisini çağdaşlarından daha iyi değerlendiren bir asker olarak görülmüştür. Ayrıca İtalya'nın Kuzey Afrika'da tek başarı şansının sürprize dayanan hızlı bir taarruz olduğunu görmüştür. İtalya henüz savaşa girmeden Mussolini'ye kuşkularını dile getirmişti. "Endişem sadece asker sayısı değil, fakat ellerindeki silahlar konusunda da endişeliyim… Sınırlı sayıda ve çok eski toplar, yok denecek kadar tanksavar ve uçaksavar silahı… Manevra ve muharebe için vazgeçilmez teçhizatla destekleyemeyeceksek binlerce adam göndermenin bir yararı yok." Hemen her çeşit savaş malzemesine ihtiyacı vardı, bin kamyon, yüz su tankeri, daha fazla sayıda orta sınıf tank ve tanksavar topu. İtalya'nın elinde bu kadar malzeme olmadığı gibi kısa dönemde üretme olanağı da yoktu. Bu isteklere cevap, İtalyan Kara Kuvvetleri Genelkurmay Başkanı Mareşal Pietro Badoglio'dan, yerine getirilemeyecek vaatlerdi. Mareşal Badoglio şöyle diyordu. "Yetmiş orta sınıf tankınız olduğunda duruma hakim olursunuz." Yine de ölümünden önce Mareşal Balbo, Mısır üzerine 15 Temmuz'da başlayacak bir taarruz için hazırlık yapıyordu.

Mussolini, Mareşal Balbo'nun yerine Mareşal Rodolfo Graziani'yi atadı ve Mareşale, 8 Ağustos'ta Mısır'a bir genel taarruz başlatması için emir verdi. Bu, Mareşal Graziani'nin ulaşamadığı birçok zamanlamadan biridir. Graziani, 10. Ordu'nun böylesi bir harekât için uygun donanıma sahip olmadığını açıkladı. Ardından da Mısır'a yapılacak bir saldırının başarı şansı olmadığını ileri sürdü. Yine de Mussolini Mareşale her durumda taarruz etmesi emri vermiştir.

Mussolini, 10 Ağustos 1940 tarihinde Mareşal Graziani'ye kesin bir talimat gönderdi. Büyük Britanya'nın işgalinin hazırlıklarına başlanmasına karar verildiğini bildirmiş, "düşman"a saldırılmasını istemiştir. Mareşal Graziani'nin yanıtı, 10. Ordu Komutanı General Berti'ye 27 Ağustos'ta hazır olma emridir. Fakat ne Mareşal Graziani ve General Berti, ne de Kuzey Afrika'daki herhangi bir İtalyan general, bir genel saldırının yapılabilir olduğuna inanmıyordu. Mussolini'nin Roma'daki Mussolini'nin Kurmay Başkanı Mareşal Pietro Badogli, yeterli ikmal ve nakliye aracı sözü verdi ancak bu söz tatminkâr biçimde yerine getirilmemişti. Görevden azledilme riski ile karşı karşıya olan Mareşal Graziani, 8 Eylül'de bir sonraki gün Mısır'a taarruz etmeyi kabul etti.

Aslında birçok faktör İtalyanlar lehineydi. Her şeyden önce sayısal olarak birkaç kat üstün kuvvetlere sahiptiler. Diğer yandan İtalyan Hava Kuvvetleri'nin belirgin üstünlüğü vardı. Daha da önemlisi İngiliz kuvvetleri donanım yönünden zayıf olmalarının yanı sıra Akdeniz üzerinden takviyeleri de olanaksız görünüyordu.

Muharebe alanı

İtalyan Genelkurmayı Mısır'a genel taarruz hazırlıkları yaparken İngiliz komutanlığı da, İtalyanların 230 km. lik sahil yolu üzerinden, Mersa Matruh mevzilerini ve demiryolu indirme istasyonunu ele geçirmeye yöneleceği varsayımı üzerine hazırlık yapmaktaydı. Çöle özgü arazi yapısı, zırhlı savaşı yönünden (tank birlikleri ve motorize piyade) neredeyse ideal bir ortam sayılmaktadır. Kıyıdan 16 km. derinlikten hemen sonra Libya Platosu'nun sarp kayalıkları başlamaktadır. Bu kayalıklarla sahil arasındaki kesim, olası ileri hareketlerin tüm eksenleri boyunca geniş bir görüş açısı vermektedir.

Mersa Matruh'a kadar demiryolu ve karayolui ayrıca Sidi Barrani'ye kadar uzanan sert zeminli bir karayolu vardır. Fakat buradan Libya sınırına kadar olan yol kötüdür.

Ancak bu kayalık arazi sahil şeridiyle, küçük bir liman kenti olan Sallum yakınlarında birleşmektedir. Bu bölgede yoğun kayalık ve taşlık arazi, manevra olanaklarını sınırlamaktadır. İtalyan kuvvetlerinin harekât yapacağı kurak ve el değmemiş bu arazide, kıyıdan içeriye herhangi bir mesafede yapılacak operasyon alanı menzili, iki faktöre dayanmaktadır. İlk çözülmesi gereken sorun eldeki kuvvetleri harekât hattı boyunca nakletmekte kullanılacak motorlu araçların yeterli sayıda olmasıdır. İkinci problem ise taarruz kuvvetlerinin ve yardımcı kuvvetlerin beraberlerinde taşıyabilecekleri malzemedir. Bu malzeme, esas itibarıyla erzak, akaryakıt ve yedek parçadır, fakat çöl şartlarındaki bir askeri operasyonda en önemli ikmal malzemesi sudur. Cepheye yakın Sollum'da küçük bir liman bulunmaktadır ama hiçbir liman tesisi yoktur. Ayrıca su kaynağı da bulunmamaktadır.

Kuvvetler

İtalyan

Kuzey Afrika'daki General Mario Berti komutasındaki İtalyan birlikleri, yeni teşkil edilen "Libya Tümenler Grubu" ya da kısaca "Libya Kolordusu" ile 10. Ordu'dan oluşmaktadır. Bu ordunun on tümeni dört kolordu bünyesinde toplanmıştır. Bunlar, 20., 21., 22. ve 23. Kolordu'lardır. Böylelikle General Berti komutasındaki kuvvet, beş kolordudan oluşan bir kuvvettir. Ancak İtalyan 10. Ordusu tümenleri, İtalyan Kara Kuvvetleri'ndeki standarda göre ikişer piyade alayından, Kara Gömlekliler piyade tümenlerinden ya da sömürge Libya piyade tümenlerinden oluşmaktadır. General Berti kuvvetlerinden Libya Kolordusu ve 10. Ordu'nun 21. ve 23. Kolorduları Libya harekâtına katılmıştır.

Libya Kolordusu iki Libya piyade tümeniyle Maletti Grubu'ndan oluşmaktadır. General Pietro Maletti emrinde altı Libya motorize piyade taburu ile iki tank taburu vardır. Tank taburlarından birinde 35 L3/33 ya da L3/35 tankette, diğer taburda ise 35 M11/39 orta sınıf tank bulunmaktadır. Harekâta General Gaziani, Tobruk'tan çok uzaktaki karargahından komuta etmiştir.

General Berti, çöl deneyimi yetersiz olan 21. Kolordu'yu sahil yolundan ilerlemekle görevlendirmiştir. Çöl koşulları için daha deneyimli olan Libya Tümenleri ve motorize bir kuvvet olan Maletti Grubu, 21. Kolordu'nun güney kanadını örtmekle görevliydi. General Berti emrindeki kuvvetler İtalyan Hava Kuvvetleri'nin (Regia Aeronautica) Libya Hava Komutanlığı'na bağlı değişik tiplerden 300 uçağı tarafından desteklenecektir. Bu uçaklar, dört bombardıman filosu, bir avcı filosu, üç diğer avcı grubu, iki keşif grubu ve iki sömürge keşif filosu şeklinde teşkillenmiştir. Libya Hava Komutanlığı kara kuvvetlerini harekât sırasında çölde izleyecek ve destekleyecekti, ancak General Berti, İtalyan Deniz Kuvvetleri'nden (Regia Marina) ancak sınırlı bir destek umabilirdi. Savaş ilanından bu yanda İtalyan Donanması on denizaltı kaybetmişti. Bu yüzden ortaya çıkan bu kritik durumda Donanma'nın durumu daha önemliydi. Öte yandan Donanma ciddi bir akaryakıt sıkıntısı içindeydi.

İngiliz Milletler Topluluğu

İtalyan harekâtının hazırlıkları sürerken Mısır'daki İngiliz Ortadoğu Kuvvetleri Komutanı General Archibald Wavell emrinde, yardımcı birlikler ve idari personel dahil 36 bin kişilik bir kuvvet vardır. General Wavell bu kuvvetlerle Mısır'ı ve Süveyş Kanalı'nı, Libya'da üstlenmiş 250 bin kişilik ve İtalyan Doğu Afrikası'nda üstlenmiş yine 250 bin kişilik İtalyan kuvvetlerine karşı savunmak durumundadır. Bu dönemde General Richard O'connor komutasındaki İngiliz Batı Çölü Kuvvetleri, General Noel Beresford-Peirse komutasındaki 4. Hİnt Piyade Tümeni ile "Çöl Fareleri" olarak ünlenen 7. Zırhlı Tümen'den oluşmaktadır. Ancak İngiltere Orta Doğu'ya yetersiz askeri donanım sevk etmiştir, dolayısıyla bu teşkiller tam donanımlı değildiler. Ağustos ayı ortalarında İngiliz Komutanlığı, İtalyan kuvvetlerinin Mersa Matruh üzerinden bir taarruza geçeceği beklentisiyle zırhlı birliklerini büyük kısmını Mersa Matruh civarında toplamıştı. Zaten sınır bölgesine olan ulaşım olanaklarının elverişli olmaması ve kıt su ikmal olanağı yüzünden birliklerin büyük kısmının geride tutulması gerekmektedir. Tuğgeneral William Gott komutasındaki 7. Destek Grubu'nu cepheyi tutmak üzere ileride bırakmıştır. Bu durumda Batı Çölü'ndeki en ileri İngiliz savunma mevzileri, Libya sınırından yaklaşık 195 km. ilerideki bu Mersa Matruh mevzileridir. Tuğgeneral Gott kuvvetleri, üç motorize piyade taburu, bir istihkam müfrezesi ve destek topçusu ile makineli tüfekçilerden oluşuyordu. Grup, İtalyan kuvvetlerini taciz etmek ve eğer taarruza geçerlerse, kesin sonuçlu bir muharebeden kaçınarak ileri hareketi geciktirmekle görevliydi. Bu şekilde sınırla Mersa Matruh arasındaki arazi, ciddi kayıplara katlanılmadan tutulmuş, öte yandan kuvvetlerin yıpranmamış asıl bölümü, İtalyan taarruzunu yenilgiye uğratmak için elde bulundurulmuş olacaktır. İngiliz savunma planı yalındı. Esas olarak Destek Grubu'ndan oluşan ve 11. Hüssar'ın (hafif zırhlı alay) katıldığı "hafif örtme kuvveti", İtalyan kuvvetlerini olabildiğince yıpratarak kademe kademe Mersa Matruh yönünde geri çekilecekti. Mersa Matruh'ta ise güçlü bir piyade kuvveti İtalyan saldırısını göğüslerken 7. Zırhlı Tümen'in esas kısmı bir karşı taarruz için hazır olacaktı. Örtme kuvvetinin hedefi, olduğundan daha büyük görünmeliydi. Destek Grubu'nun esas büyük kısmı (ve motorize unsurları) bölgenin çöl kanadını örterken topçunun büyük kısmı tarafından desteklenen birkaç tabur da sahil kesimini tutmaktadır.

İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetleri (RAF), Ortadoğu'da 1940 yılı Mayıs ayı sonu itibarıyla çeşitli tipte 205 uçak bulundurmaktadır. Bu uçaklar, 96 eski model Bristol Bombay orta sınıf bombardıman, 75 eski model (çift kanatlı) Gloster Gladiator avcı uçağı ve 34 diğer modellerde uçaklardır. Temmuz ayında dört Hurricane avcı uçağı Ortadoğu Komutanlığı emrine gönderildi ancak bunlardan sadece biri Batı Çölü'ne verilebildi.

Temmuz sonu itibarıyla İngiliz Kraliyet Donanması Doğu Akdeniz'de hakimiyeti sağlamıştı. Bu sayede İngilizler İtalyan sahil mevzilerini denizden bombardıman etme olanağına sahip oldukları gibi, Mersa Matruh ve doğusundaki kıyılar boyunca nakliye ve her türlü ikmal malzemesi sevkiyatını güven altına almışlardı.

İtalyan taarruzu

İleri harekâta katılacak İtalyan kuvvetleri beş piyade tümeni ile "Maletti Grubu" kuvvetlerinden oluşmaktadır. Libyalı birliklerin büyük bölümü ileri harekâta katılacaktı. Muazzaf Libya süvarisi (Savari), "Libya Tümenleri Grubu" ya da kısaca "Libya Kolordusu" olarak da bilinen "Libya Sömürge Birlikleri Kraliyet Kolordusu" içinde teşkillenmiştir. Bu birlikler çöl ve deve birlikleri, piyade taburları, topçu ve muazzaf olmayan süvari sınıflarını içermektedir. İleri harekâta ilişkin planda, nakil araçlarının yetersiz olması nedeniyle, bu soruna çözüm getirmek üzere değişiklik yapıldı. Çölden yapılacak bir kanat hareketi iptal edildi ve 23. Kolordu'nun piyade tümenlerine (iki Libya piyade tümeni) sahile daha yakın bir yol boyunca öncü unsur görevi verildi. Maletti Grubu, ileri harekâtın kanat güvenliğini sağlamakla görevlendirildi. Bu durumda General Berti, İngiliz kontrolündeki arazide ilerlerken kendi topçusu ve tanklarıyla piyadesini destekleyecektir.

İtalyan Hava Kuvvetleri'ne bağlı uçaklar 9 Eylül 1940 günü İngiliz hedeflerine karşı harekâta geçtiler ve aynı gün RAF'la (İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetleri) çatışmaya başladılar. Libya'nı doğusu ve Mısır'ın batısı üzerinde her iki tarafın avcı uçakları it dalaşına girdiler. Aynı şekilde her iki tarafın bombardıman uçakları da "düşman" hedeflere akınlar düzenlediler. İngiliz bombardıman uçakları Tobruk'u ve İtalyan geri hatlarındaki diğer mevzileri bombaladı. İtalyan bombardıman uçakları ise ileri harekât hattı üzerindeki İngiliz mevzilerine saldırdılar.

Karadaki İtalyan ilerlemesi bir dizi aksaklık baş gösterdi. Kuzey Afrika'daki İtalyan harekâtında, neredeyse baştan itibaren işler iyi gitmemişdi. 12 Haziran'da 63 İtalyan askeri İngilizler tarafından tutsak edildi. Bir tümen, izlemesi gereken güzergâhı kaybetti ve birçok aracın motoru aşırı ısındı. Bu arada çok sayıda İngiliz birliği, araziyi mayınlayarak geri çekilmekteydi. Öte yandan Maletti Grubu, Mısır sınırı yakınlarında Sidi Omar'da, kademelenmede ileri çıkarken düzenini yitirdi. Sonuç olarak İtalyan genel taarruzu yavaş ve düzensiz bir taarruz çıkışı yapmıştır. İtalyan radyoları, dünyanın birçok radyo istasyonları tarafından alınan bildirilerinde bu durumu açıklamışlardı. Bununla birlikte İngiliz 11. Hussar, Maletti Grubu'nun çölde ilerleyişini 10 Eylül'e kadar durdurabilmiş değildi. Yoğun bir sis İngiliz birliklerini gizledi ve İtalyan birliklerinin taarruzun ileri hatlarına intikalinde gecikmelere yol açtı. Sis kalktığında 11. Hussar, havadan İtalyan uçaklarının, karadan ise tanklarının ve İtalyan topçusunun taarruzu altında kalmıştır.

Bu arada İtalyan ileri hareketi gelişiyordu. İtalyan 1. Karagömlekliler Tümeni, 13 Eylül 1940 günü Fort Capuzzo'yu geri aldı. Daha sonra İtalyan ileri hareketi Libya - Mısır sınırını geçti. Dört gün sonra Mısır içlerinde ilerlemekteydiler. Aynı gün Sallum'da tek bir İngiliz müfrezesi, tüm İtalyan 1. Libya Tümeni'nin saldırısı karşısında yalnız kaldı. Plato üzerinde konuşlanmış İngiliz mevzileri yoğun bir ateş altına alındı. Ancak taarruz öncesi bu baraj ateşi başladığında ileri mevzilerdeki İngiliz askerler zaten Halfaya Geçidi'ne geri çekilmeye başlamışlardı. Bu arada ilerleyen İtalyan askerleri de, İngiliz mevzilerinden açılan hafif ateş altına alınmışlardı.

İtalyan kuvvetlerinin dört tümenden oluşan unsurları yavaş yavaş, ciddi bir kayba uğramadan geçidden ilerlediler. Bu ilerlemedeki İtalyan kayıpları daha çok İngiliz istihkamcıların döşemiş olduğu mayınlar yüzünden olmuştur. İngiliz kuvvetlerinin çekilme hatlarında tahrip olmuş ve terk edilmiş araç ve silahlar geride bırakıldı.

Gün sonunda İngiliz örtme kuvvetinin büyük bölümü Mersa Matruh civarına geri çekilmişti. Bu arada İtalyan ileri hareketi sürmüş ve 1. Karagömlekliler Tümeni Sidi Barrani'ye girmiştir. Sidi Barrani'den 16 km. mesafedeki Maktila yönündeki ileri hareket ise Mareşal Graziani tarafından, ikmal sorunları gerekçe gösterilerek durdurulmuştur. Mussolini'ye sorunlar hakkında karamsar bir rapor verdi. Her şeyden önce Mersa Matruh'a yaklaşma yürüyüşünün altı günlerini alacağını ileri sürdü. Ordunun yeni bazı ihtiyaçları vardı, bunlar arasında 600 katıra ihtiyaç duyuluyordu. Mareşal Graziani, görünüşe göre umutlarını, daha fazla nakliye olanağına sahip olmaya başlamıştı.

Mussolini'nin ileri harekâta devam etmesi yönünde baskı yapmasına karşın Mareşal Graziani Sidi Barrani'de ilerlemeyi durdurdu ve siper kazdırmaya başladı. Ayrıca ikisi Tummar'da, dördü Sofafi'de sarp kayalıkların üstünde olmak üzere dokuz tahkimat hazırlattı. Bu tahkimatlar zincirinin gerisinde, Buq Buq'da, Sidi Omar'da ve Halfaya Geçidi'nde İtalyan tümenleri konuşlandı. Mareşal Graziani'nin kuvvetleri bu konuşlanmayla İngiliz ana kuvvetlerinin Mersa Matruh'taki savunma mevzilerinden 130 km. batıdaydı.

Sonuçları ve devamı

Sonuç itibarıyla Kuzey Afrika'daki İtalyan askerî harekâtı, başlardaki stratejik hedefi olan Süveyş Kanalı'na ulaşmadan çok daha geride, kendi Komutanlığı tarafından durduruldu. İtalyan harekâtı bu şekliyle İngiliz kuvvetlerine taarruz etmekten çok, İngiliz örtme kuvvvetlerini geri atarak cephe hattını ileri almak olarak görünmektedir.

İngiliz kuvvetleri ile ilgili olarak General Wavell'in yazdıkları şöyledir. " Bu geri çekilmenin paniksiz ve beceriyle gerçekleştirilmesinde, aynı zamanda birliklerin dayanıklılık ve taktik becerilerinde elimizdeki en büyük dayanak, General Gott komutasındaki Destek Grubu ve Yarbay Campbell Komutasındaki topçuydu."

Mısır istilası ile ilgili olarak Mussolini 26 Ekim'de uzun süren duraklamadan memnun değildi. Sidi Barrani'nin ele geçirilmesinden sonraki bu kırk günlük duraklamanın "düşman"ın işine yaradığını düşünüyordu. İki gün sonra 28 Ekim 1940 günü İtalyan Ordusu Yunanistan'a taarruz etti ve tüm dikkatler Mısır ve Mareşal Graziani'den uzaklaştı. Böylece Mareşal Graziani'nin aceleye getirmeden harekât planı yapmaya fırsatı oldu. Mersa Matruh yönündeki yeni ileri harekât için 15 Aralık ya da 18 Aralık tarihi belirlendi. Ancak kısa bir süre sonra Mareşal Graziani ve dolayısıyla İtalyan kuvvetleri Mısır'da olayların gidişatı üzerindeki inisiyatiflerini kaybettiler.

İngiliz kuvvetleri 8 Aralık 1940 tarihinde, Sidi Barrani dışından geçen bir hat boyunca düzenlenmiş olan İtalyan tahkimatlarına karşı bir genel taarruz başlattılar. General Berti hastalık izni nedeniyle Kuzey Afrika'dan ayrılmış, O'nun birliklerinin komutasını geçici olarak General İtalo Gariboldi üstlenmişti. İngiliz taarruzu son derece parlak bir başarıyla baskın tarzında gelişti. İtalyan 10. Ordusu'ndan imha edilmeyen ancak birkaç birlik geri çekilmeyi başarabildi. İngiliz taarruzu 11 Aralık'ta, Compass Harekâtı kapalı adını alan geniş ölçekli bir karşı taarruz şeklini aldı. İtalyan kuvvetleri Libya içlerine kadar çekilmek zorunda kaldılar. Bir baskın olarak başlayan genel taarruz sona erdiğinde İtalyan 10. Ordusu'nun tümü imha olmuştu.

Kaynakça

• Liddell Hart, II. Dünya Savaşı Tarihi Cilt 1. YKB Yayınları
• Winston Churchill, The Second World War, Volume II, Their Finest Hour Boston: Houghton Mifflin Company. ISBN 0-395-41056-8
• Martin Gilbert, The Second World War Phoenix. ISBN 1-84212-262-2.
• Major Kenneth Macksey, Beda Fomm: Classic Victory. Ballentine's Illustrated History of the Violent Century Battle Book Number 22. Ballantine Books
• Ian W. Walker, Iron Hulls, Iron Hearts: Mussolini's elite armoured divisions in North Africa Marlborough: Crowood. ISBN 1-86126-646-4
• Archibald Wavell, Despatch on Operations in the Middle East From August, 1939 to November, 1940 London: War Office. in London Gazette: (Supplement) no. 37609. pp. 2997–3006. 13 June 1946. Retrieved 2009-10-31
• Ian Stanley Playfair, "The Mediterranean and Middle East" Cilt 1 Naval & Military Press. ISBN 1-84574-065-3
• The New Zealand Electronic Text Centre www.nzetc.org 24 Kasım 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.