Adem-i merkeziyetçilik
Ademimerkeziyetçilik[1] veya adem-i merkeziyetçilik ya da ademi merkeziyetçilik, devlet merkezinin gücünü azaltarak yerel yönetimlerin yetkilerinin artırılmasını savunan siyasi görüş. Özellikle planlama ve karar alma ile ilgili faaliyetlerin bir merkezden dağıtıldığı veya devredildiği süreçtir. Yetki, grup veya içindeki daha küçük gruplara verilir.[2] Ademimerkeziyet kelimesi, Arapça "merkezin yokluğu" anlamına gelir.[3] Liberal ideolojinin savunduğu görüşlerden biridir.[4]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
"Merkezileşme" terimi, 1794 yılında Fransız Devrimi sonrası Fransız Direktoryumu liderliği yeni bir hükûmet yapısı oluşturduğunda Fransa'da kullanılmaya başladı. "Merkezileşme" kelimesinin kullanımı 1820'lerde başladı. "Centralization" terimi, yazılı İngilizcede 1800'lerde ortaya çıktı; "decentralization" terimi de o yıllarda ilk kez ortaya çıktı. 1800'lerin ortalarında Tocqueville, Fransız Devrimi'nin "merkezileşmeye karşı bir itişile başladığını... [ancak] sonunda merkezileşmenin bir uzantısı haline geldiğini" yazacaktı. 1863 yılında emekli Fransız bürokratı Maurice Block, bir Fransız dergisi için "Decentralization" başlıklı bir makale yazdı; bu makale, hükûmetin ve bürokrasinin merkezileşmesinin dinamiklerini ve hükûmet işlevlerinin merkezileştirmeye karşı yapılan son Fransız çabalarını gözden geçiriyordu.[5][6][7][8]
19. ve 20. yüzyıllarda, özgürlük ve merkeziyet karşıtı siyasi aktivistler olan "anarşistler", "liberteryenler" ve hatta "merkeziyetçiler" olarak adlandıranlar tarafından özgürlük ve merkeziyet düşünceleri mantıklı sonuçlarına taşındı. Tocqueville, bir savunucusu olarak şunları yazdı: "Ademimerkeziyetçilik sadece idari bir değere sahip değil, aynı zamanda vatandaşların kamu işlerine ilgi gösterme fırsatlarını artırarak onlara özgürlüğü kullanma alışkanlığı kazandırır. Ve bu yerel, aktif, titiz özgürlüklerin birikmesinden, merkezi hükümetin taleplerine karşı en etkili karşı ağırlık doğar, hatta bu, kişisel olmayan, kolektif bir irade tarafından desteklenmiş olsa bile." Etkili bir anarşist teorisyen olan Pierre-Joseph Proudhon (1809–1865), şunları yazdı: "25 yıl boyunca geliştirilen tüm ekonomik fikirlerimi tarımsal-sanayi gelişmelerini kelimeleriyle özetleyebilirim. Tüm siyasi fikirlerim benzer bir formüle indirgenebilir: Siyasi federasyon veya merkeziyetçilik."[9][10][11][12]
Osmanlı'da Ademimerkeziyetçilik
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlı Devleti'nde başlıca savunuculuğunu Prens Sabahattin ve onun liderliğini yaptığı Ahrar Fırkası yapmıştır. Prens Sabahattin'in görüşleri yerinden yönetim ve bireysel girişim ilkelerine dayanıyordu. Buna göre, merkezi hükûmetin yetkileri azaltılacak, buna karşılık imparatorluktaki çeşitli unsurların yönetime katılma yetkileri arttırılacak, liberal ekonomi uygulanacaktır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Ademimerkeziyetçilik" Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim tarihi: {{{3}}}.
- ^ Definition of decentralisation 26 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Merriam-Webster Dictionary, accessed march 5, 2013.
- ^ "ademimerkeziyet". Nişanyan Sözlük. 1 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2023.
- ^ Robert Leroux, French Liberalism in the 19th Century: An Anthology, Chapter 6: Maurice Block on "Decentralization", Routledge, 2012, p. 255 29 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 9781136313011
- ^ Robert Leroux, French Liberalism in the 19th Century: An Anthology, Chapter 6: Maurice Block on "Decentralization", Routledge, 2012, p. 255 29 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 978-1136313011
- ^ Barbara Levick, Claudius, Psychology Press, 2012, p. 81 2 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 978-0415166195
- ^ Vivien A. Schmidt, Democratizing France: The Political and Administrative History of Decentralization, Cambridge University Press, 2007, p. 22 5 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 978-0521036054
- ^ Vivien A. Schmidt, Democratizing France: The Political and Administrative History of Decentralization, p. 10 20 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ "Du principe Fédératif" ("Principle of Federation"), 1863.
- ^ A History of Decentralization 11 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Earth Institute of Columbia University website, accessed February 4, 2013.
- ^ George Edward Rines, (Ed.) (1918). Encyclopedia Americana. New York: Encyclopedia Americana Corp. s. 624. OCLC 7308909.
- ^ Hamilton, Peter (1995). Émile Durkheim. New York: Routledge. s. 79. ISBN 978-0415110471.
