İçeriğe atla

Hava durumu

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Başlığın diğer anlamları için Hava (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Madeira yakınlarında oraj

Hava durumu ya da kısaca hava, yaşam ve insan aktiviteleri üzerindeki etkisini de göz önüne almak koşuluyla atmosferin belirli bir anda, belirli bir bölgedeki hali. Bazen çoğul olarak havalar şeklinde kullanılır. Hava durumu kavramı ile genellikle uzun dönemde gerçekleşen yani iklimsel değişimler değil, atmosferdeki kısa dönemde gerçekleşen değişimler kastedilir. Gökyüzünün görüş, bulutluluk, nem, yağış, sıcaklık ve rüzgâr durumu gibi çeşitli özelliklerini ifade eder.[1]

Hava tahmin ve raporları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Belirli bir bölgedeki mevcut hava durumu hava raporu, gelecekte beklenen durumlar ise hava tahmini şeklinde, ilgili meteoroloji otoriteleri tarafından yayımlanır.

Nedenler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Stratokümülüs ile çevrilmiş Kümülonimbus bulutu

Dünya üzerindeki rüzgar, bulut, yağmur, kar, sis ve toz fırtınaları olağan hava olaylarıdır. Hortumlar, kasırgalar, tayfunlar ve kar fırtınaları gibi doğal afetler daha az görülen nadir olaylardır. Neredeyse tüm tanıdık hava olayları troposferde (atmosferin alt kısmı) oluşurr.[2] Hava durumu stratosferde oluşur ve troposferin alt kısımlarında hava durumunu etkileyebilir ama kesin mekanizmalar tam olarak anlaşılamamıştır.[3]

Hava, öncelikle hava basıncı, sıcaklık ve nem bir yerden diğerine farklılıklar nedeniyle oluşur. Bu farklılıklar, tropik bölgelerden enleme göre değişen herhangi bir noktadaki güneş açısı nedeniyle oluşabilir. Başka deyişle, tropik bölgelerden ne kadar uzaksa, güneş açısı o kadar azdır, bu ise güneş ışığının daha büyük yüzeye yayılması nedeniyle bu yerlerin daha soğuk olmasına neden olur.[4] Kutup ve tropik hava arasındaki güçlü sıcaklık zıtlığı, büyük ölçekli atmosferik dolaşım hücrelerine ve jet akışına neden olur.[5] Ekstratropikal siklonlar gibi orta enlemlerdeki hava durumu sistemleri, jet akışı'nın dengesizliklerinden kaynaklanır.[6] Tropik bölgelerdeki musonlar veya düzenli gök gürültülü fırtına sistemleri gibi hava sistemlerine farklı süreçler neden olur.

2015 – 2021 itibarıyla kaydedilmiş (1880'den beri) 5. En Sıcak Küresel Yıl – Renkler sıcaklık anormalliklerini gösterir (NASA/Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi[NOAA]; 20 Ocak 2016).[7]

Dünyanın ekseni yörünge düzlemine göre eğik olduğundan, güneş ışığı yılın farklı zamanlarında farklı açılarda gelir. Haziran ayında Kuzey Yarımküre güneş'e doğru eğilir, bu nedenle herhangi bir Kuzey Yarımküre enleminde güneş ışığı aralık ayına göre o noktaya daha doğrudan düşer.[8] Bu etki mevsimlere neden olur. Binlerce ila yüz binlerce yıl boyunca, Dünya'nın yörünge parametrelerindeki değişiklikler, Dünya tarafından alınan güneş enerjisi miktarını ve dağılımını ve uzun vadeli iklimi etkiler. (Bkz. Milankoviç döngüsü).[9]

Güneşin düzensiz olarak Dünya'yı ısıtması (sıcaklık ve nem gradyan bölgelerinin oluşumu veya frontogenesis), bulutluluk ve yağış şeklinde havanın kendisinden de kaynaklanabilir.[10] Adyabatik geçiş hızı oluşturan daha yüksek yüzey sıcaklıklar ve radyasyonla ısınmanın sonucunda yüksek rakımlar genellikle alçak rakımlardan daha soğuktur.[11][12] Bazı durumlarda sıcaklık aslında rakımla birlikte artar. Bu hadiseye sıcaklık terselmesi denir ve dağ zirvelerinin aşağı vadilerden daha sıcak olmasına neden olabilir. Bu terslikler sis oluşturabilir ve genellikle gök gürültülü fırtına gelişimini bastıran bir sınır görevi görür. Yerel ölçeklerde, farklı yüzeylerin (okyanuslar, ormanlar, buz tabakaları veya insan yapımı nesneler) yansıtma, pürüzlülük veya nem içeriği gibi farklı fiziksel özellikleri olduğundan sıcaklıkta farklılıklar oluşabilir.

Yüzey sıcaklık farkları da basınç farklarına neden olur. Sıcak yüzey, üzerindeki havayı ısıtarak genleşmesine neden olarak yoğunluğu ve oluşan yüzey hava basıncını düşürür.[13] Oluşan yatay basınç gradyanı havayı daha yüksek basınç bölgelerinden daha alçak basınç bölgelerine doğru hareket ettirerek rüzgar oluşturur ve ardından Dünya'nın dönüşü Coriolis etkisi nedeniyle bu hava akışını saptırır.[14] Bu şekilde oluşan basit sistemler daha karmaşık sistemler ve dolayısıyla diğer hava olaylarını oluşturmak için acil davranış gösterebilir.

Büyük ölçekli örneklere Hadley hücresi, daha küçüklerine ise kıyı meltemleri örnek verilebilir.

Atmosfer kaotik bir sistem'dir. Sonuçta, sistemin bir parçasındaki küçük değişiklikler birikebilir ve büyüyerek sistemin tamamı üzerinde büyük etkilere neden olabilir.[15] Bu atmosferik düzensizlik, hava tahminini gelgitlerden veya çeşitli tutulmalardan daha az tahmin edilebilir yapar.[16] Hava durumunu birkaç günden daha öncesine doğru bir şekilde tahmin etmek zor olsa da, hava tahmincileri meteorolojik araştırma yoluyla bu sınırı genişletmek ve hava tahminindeki mevcut metodolojileri geliştirmek için sürekli çalışırlar. Ancak, gelişmiş tahmin becerisi için üst sınırı zorlamak, yaklaşık iki haftadan daha uzun bir süre öncesinden günlük tahminler yapmak teorik olarak imkansızdır.[17]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Klimatoloji 24 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., s.3, Erişim tarihi 31 Mayıs 2013
  2. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :0 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  3. ^ O'Carroll, Cynthia M. (18 Ekim 2001). "Weather Forecasters May Look Sky-high For Answers". Goddard Space Flight Center (NASA). 12 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ NASA. World Book at NASA: Weather. Archived copy at WebCite (10 March 2013). Retrieved on 27 June 2008.
  5. ^ John P. Stimac. [1] 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Air pressure and wind. Retrieved on 8 May 2008.
  6. ^ Carlyle H. Wash, Stacey H. Heikkinen, Chi-Sann Liou, and Wendell A. Nuss. A Rapid Cyclogenesis Event during GALE IOP 9. Retrieved on 28 June 2008.
  7. ^ Brown, Dwayne; Cabbage, Michael; McCarthy, Leslie; Norton, Karen (20 Ocak 2016). "NASA, NOAA Analyses Reveal Record-Shattering Global Warm Temperatures in 2015". NASA. 20 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2016. 
  8. ^ Windows to the Universe. Earth's Tilt Is the Reason for the Seasons! 8 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Retrieved on 28 June 2008.
  9. ^ Milankovitch, Milutin. Canon of Insolation and the Ice Age Problem. Zavod za Udz̆benike i Nastavna Sredstva: Belgrade, 1941. 86-17-06619-9.
  10. ^ Ron W. Przybylinski. The Concept of Frontogenesis and its Application to Winter Weather Forecasting. 24 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Retrieved on 28 June 2008.
  11. ^ Mark Zachary Jacobson (2005). Fundamentals of Atmospheric Modeling (2. bas.). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-83970-9. OCLC 243560910. 
  12. ^ C. Donald Ahrens (2006). Meteorology Today (8. bas.). Brooks/Cole Publishing. ISBN 978-0-495-01162-0. OCLC 224863929. 
  13. ^ Michel Moncuquet. Relation between density and temperature. 27 Kasım 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Retrieved on 28 June 2008.
  14. ^ Encyclopedia of Earth. Wind. 9 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Retrieved on 28 June 2008.
  15. ^ Spencer Weart. The Discovery of Global Warming. 7 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Retrieved on 28 June 2008.
  16. ^ Lorenz, Edward (July 1969). "How Much Better Can Weather Prediction Become?" (PDF). web.mit.edu/. Massachusetts Institute of Technology. 17 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2017. 
  17. ^ "The Discovery of Global Warming: Chaos in the Atmosphere". history.aip.org. January 2017. 28 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2017. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Hava_durumu&oldid=34165891" sayfasından alınmıştır