Kürtlerin kökeni
| Makale serilerinden |
 |
Kürtlerin kökeni, Orta Doğu'da yaşayan bir etnik grup olan Kürtlerin oluşumu. Akademisyenler, Kürt sözcüğünün kökeni için farklı teoriler ortaya atmışlardır. Bir teoriye göre, Orta Farsçada "göçebe; çadır-satıcısı" terimi olan 𐭪𐭥𐭫𐭲 kwrt- olarak kullanıldığı öne sürülmüştür.[1][2] Kürt sözcüğü en az 17. yüzyıla kadar bir kolektif kimlik terimi (etnonim) olarak kullanılmamıştır. Sözcük, bundan ziyade Kürtçe konuşan nüfusa (muhtemelen Kürtçe konuşmayan gruplar da dahil), komşu popülasyonlarca verilen bir isimdi. Bölgede yaşayan kitle için bu kimliğin ana belirteci klan ve aşiretlerinin belirledikleri mensubiyetleri olmuştur.[3] Kürtler, Hint-Avrupa göçü öncesi bölgede bulunan gruplar dahil olmak üzere, birden çok kabile ve etnik grubun birleştiği heterojen kökenlere sahiptir.[4]
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Kürt veya Kürd sözcüğünün etimolojisi oldukça tartışmalı bir konudur ve tam olarak nasıl türediği kesin olarak bilinmemektedir.[5] Kürt sözcüğünün belgeli tarihi milattan sonra 6-7. yüzyıllardan başlar.[3][6] İslam fetihlerinde, İran'ın fethinden sonra bu terim Arapçaya aynı şekilde kabul edilmiş ve özellikle İranlı göçebe kabileler için kullanılmıştır.[7] 16.Yüzyılda Şerefhan-ı Bitlisi’ye göre Kürtler dört gruptan oluşmaktadır: Kurmanç, Lur, Kelhor ve Goran ayrıca her biri farklı bir lehçe veya dil varyasyonu konuşmaktadır. Kürt dilinin Şerefhan tarafından kaydedildiği şekliyle 16. yüzyıl kullanımının dilsel gruplamaya bakılmaksızın, yine de Kurmanç, Kelhor ve Goran'ı birleştiren Kuzeybatı İran "Kürt" etnik kimliğini yansıtabileceğini belirtmektedir.[8]
Etnogenez
[değiştir | kaynağı değiştir]
Arap fetihleri döneminde Kürt terimi (çoğulu Akrād) İranlı ve İranileşmiş kabilelerin bir birleşimi için kullanılmıştır. Bu İranlılaşmış kabileler arasından bazıları yerliyken bazıları Semitik ve bazıları ise muhtemelen Ermeni kökenliydi.[9] Kürt sözcüğü, 16. yüzyılda Şerefhan tarafından, her biri farklı bir lehçe veya dil varyasyonu konuşan dört kabile grubunu, Kurmanç, Lur, Kelhor ve Goran'ı kapsayan ulus için kullanılmaktadır. Pavlus (2008), Kürtlerin bir Kuzeybatı İran grubu birleşimi olarak görece yeni bir etnogenez olduğuna işaret ediyor, çünkü bu dört gruptan üçü bugün en azından kısmen Kürt olarak tanımlayan grupların ataları olarak tanımlanabilirken, Lurlar Kürt bir grup değildir ve aslında Kuzeybatı İran'a değil, Güneybatı İran dilbilimsel ailesine aittir. Pavlus ayrıca, açıkça Kürtçe yazılmış ilk metinlerin aynı dönemde göründüğünü belirtmektedir.[10]
Öncül gruplar
[değiştir | kaynağı değiştir]Medlerin, Kürt (ve Beluçlar) etnogenezi için bir başlangıç noktası olduğu yönünde hipotezler mevcuttur, ancak bu hipotezler Med İmparatorluğu'nun çöküşüyle Kürtlerden ayrı bir halk olarak bahsedilen en eski tarihi kaynak arasındaki 1000 yıldan uzun zaman boşluğunu açıklamakta yetersiz kalır. Med hipotezi Vladimir Minorski tarafından ortaya atıldı.[11] Minorski'nin görüşü, daha sonra 20. yüzyılda çok sayıda Kürt milliyetçisi tarafından benimsendi.[11] I. Gershevitch, Minorski'nin hipotezinde ve sonra başka bir "sosyolinguistik" arrgümana "bir parça dilbilimsel delil" sundu. Gernot Windfuhr (1975), Kürt dillerini Medce alt katmanlı Partça olarak tanımladı.[12] Kürtlerin Med kökeninden geldikleri hipotezi Martin van Bruinessen tarafından reddedildi.[11] Bruinessen'e göre: "Bazı Kürt entelektüelleri, halklarının Medlerden türediğini iddia etse de, Medler'in hakimiyetiyle Kürtlerin tarihteki ilk tasdiki arasındaki hatırı sayılır aralıkta böyle bir bağlantıyı olanaklı kılacak yeterli kanıt yoktur."[11] Garnik Asatrian (2009), "Başta Kaşan bölgesindekiler olmak üzere Orta İran lehçeleri ve Eski Azerice lehçeleri (Güney Tatçası da denir), muhtemelen doğrudan Medceden türemiş olduklarını iddia edebilecek tek İran dilleridir... Genel olarak, Kürtçe ve Medce arasındaki ilişki, Medce ile diğer Kuzeybatı lehçeleri -Beluçça, Talişçe, Güney Hazarca, Zazaca ve Goranice- arasındakinden daha yakın değil," diye belirtti.[13]
Kürt dili
[değiştir | kaynağı değiştir]Kürtçe hakkındaki mevcut bilgi durumu, en azından kabaca, çağdaş Kürt lehçelerinin konuşmacılarının ana etnik çekirdeğinin oluşturulduğu alanların yaklaşık sınırlarının çizilmesine izin vermektedir. Kürtçe Hint-Avrupa dil ailesinin Batı İran koluna ait bir dildir. Genellikle Kuzeybatı İran dilleri arasında sınıflandırılmıştır.[14] Ludwig Paul, Kürtçenin köken olarak Kuzeybatı İran dili gibi göründüğü sonucuna varmış ancak uzun süre devam eden ve yoğun tarihsel temaslar nedeniyle Farsça gibi Güneybatı İran dilleriyle de birçok özelliği paylaştığını ifade etmiştir.[10]
Köken efsaneleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Kürtlerin kökenlerini detaylandıran birçok efsane vardır. Bunlardan biri Yahudi inancına göre;
"Kürtlerin Kral Süleyman’ın Cin hizmetçilerin’in soyundan geliyor olmasıdır. İnanışa göre Kral Süleyman haremi için Cinlerine beş yüz güzel cariye getirmeleri için Avrupa'ya gönderdi. Ancak Cinler güzel cariyeleri bulup İsrail’e dönene kadar Kral Süleyman’ın öldüğünü işittiler. Böylece, cinler Zagros dağlarına yerleşti ve getirdikleri kadınlarla evlendi ve hem güzellikte, hem de güç ve kuvvette dünyada eşine rastlanmayan nitelikte çocukları oldu ardından onlardan olan çocuklar Kürt olarak adlandırıldı".[15][16][17][18][19][20][21]
Bunlardan bir diğeri ise yaklaşık bin yıl önce Firdevsî tarafından Şehnâme'de şiirleştirilmiştir. Firdevsî'nin rivayetine göre;
"Bir zamanlar Azdehhak adlı zalim bir hükümdar vardı. Bu zalim kralın omuzlarında iki büyük yılanbaşı belirmiştir. Doktorlar bunları yok edememiş ve aciz kalmışlardı. Ardından Doktorlar bu sebepten ötürü her gün iki insanın beyni ile onları beslemek ağrılarını dindirmek zorunda kalırlar. Bu da her gün iki insanın boğazlanması ve beyinlerinin çıkarılması anlamına geliyordu. Bu durum uzun bir süre bu şekilde devam etti. İnsanlar canlarını kurtarmak için ülkeyi ve kentleri terk edip dağların zirvelerine sığınmaya başladılar. Vadilerin derinliklerinde saklanmaya başladılar. Böylece gün geçtikçe bu halk çoğaldı ve içlerinde Demirci Kawa adlı bir şahıs isyan etti. Kralın katliamlarından hoşnut kalmayan insanlar onun etrafında birleştiler. Zulümden kurtulmak için dağlara sığınanlar ona katıldılar. Azdehhak ve ailesi tahttan indirildi. Kawa yeni Kral olarak seçildi ve takipçileri Kürt halkının başlangıcını oluşturdu."[22][23]
Ayrıca Osmanlı Döneminde Evliya Çelebi'nin seyahatnamesinde Kürtlerin doğuşu ile ilgili de bir efsane vardır. Evliya Çelebi bu efsaneyi Ermeni bir tarihçi olan Migdisî'den öğrendiğini belirtiyor:
"Tarihçi Migdisî'ye göre, Nuh Tufanı'ndan sonra inşa edilen ilk kasaba Cudi kasabasıydı, onu Sincar ve Silvan kaleleri izledi. Cudi kenti, 600 yıldan az yaşamamış ve Kürdistan'ın uzunluğunu ve genişliğini gezmiş olan Peygamber Nuh'un cemaatinden Melik Kürdim tarafından yönetiliyordu. Silvan’a geldiğinde iklimi sevdi ve oraya yerleşti, kendisinden koca bir zürriyet doğdu. İbranice'den bağımsız olarak kendi dillerini konuştular. Ne İbranice ne de Arapça, Farsça, Dari veya Pehlevi değil; hala Kürdim'in dili diyorlar. Silvan'da doğup konuşulan ve şu anda Kürdistan'da kullanılan Kürt dili, adını Peygamber Nuh topluluğundan Melik Kürdim'e borçludur."[24]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Asatrian, Prolegomena to the Study of the Kurds, Iran and the Caucasus, böl.13, s. 1–58, 2009.
- ^ W. Adamec, Ludwig (2009). Historical Dictionary of Islam. Scarecrow Press. s. 84. ISBN 978-0-8108-6161-9
- ^ a b G. Asatrian, Prolegomena to the Study of the Kurds, Iran and the Caucasus, Vol.13, pp. 1–58, 2009: "At any rate, at least until the 17th century, Kurd had not yet become a real term of collective identity, being, rather, a name given to the Kurdish-speaking mass (possibly, to non-Kurdish-speaking similar groups as well) by the Arabs, Turks, Persians, and Armenians. The main markers of identity for this mass were clan affiliation and tribal belonging"
- ^ M. Van Bruinessen, Agha, Shaikh and State, 373 pp., Zed Books, 1992. p.122:"The Kurds are undoubtedly of heterogeneous origins. Many people lived in what is now Kurdistan during the past millennia and almost all of the [sic?] them have disappeared as ethnic or linguistic groups.", p.117: "It is certainly not true that all tribes in Kurdistan have a common origin."
- ^ Limbert, John (1968). "The Origins and Appearance of the Kurds in Pre-Islamic Iran". Iranian Studies. Cilt 1 (2 bas.). ss. 41-51. 26 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2009.
- ^ G. Asatrian, Prolegomena to the Study of the Kurds, Iran and the Caucasus, Vol.13, pp. 1–58, 2009
- ^ Martin van Bruinessen, "The ethnic identity of the Kurds", in: Ethnic groups in the Republic of Turkey, compiled and edited by Peter Alford Andrews with Rüdiger Benninghaus [=Beihefte zum Tübinger Atlas des Vorderen Orients, Reihe B, Nr.60]. Wiesbaden: Dr. Ludwich Reichert, 1989, s. 613–21
- ^ Hakan Ozoglu, Kurdish notables and the Ottoman State, 2004, SUNY Press, 186 s., ISBN 0-7914-5993-4 bkz.s.23
- ^ The classification of the Kurds among the Iranian nations is based mainly on linguistic and historical data and does not prejudice the fact there is a complexity of ethnical elements incorporated in them" Excerpt 3: "We thus find that about the period of the Arab conquest a single ethnic term Kurd (plur. Akrād ) was beginning to be applied to an amalgamation of Iranian or iranicised tribes. Among the latter, some were autochthonous (the Ḳardū; the Tmorik̲h̲/Ṭamurāyē in the district of which Alḳī = Elk was the capital; the Χοθα̑ίται [= al-Ḵh̲uwayt̲h̲iyya] in the canton of Ḵh̲oyt of Sāsūn, the Orṭāyē [= al-Arṭān] in the bend of the Euphrates); some were Semites (cf. the popular genealogies of the Kurd tribes) and some probably Armenian (it is said that the Mamakān tribe is of Mamikonian origin)."Kurds". Encyclopaedia of Islam (İngilizce). Brill Online. Erişim tarihi: 1 Eylül 2024.
- ^ a b Ludwig Paul "HISTORY OF THE KURDISH LANGUAGE 17 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Encyclopedia Iranica (2008)
- ^ a b c d Hakan Özoğlu, Kurdish notables and the Ottoman state: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries, SUNY Press, 2004, p. 25. 21 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Windfuhr, Gernot (1975), “Isoglosses: A Sketch on Persians and Parthians, Kurds and Medes”, Monumentum H.S. Nyberg II (Acta Iranica-5), Leiden: 457–471
- ^ G. Asatrian, Prolegomena to the Study of the Kurds, Iran and the Caucasus, Vol. 13, pp. 1–58, 2009. (p. 21 [1])
- ^ Gernot Windfuhr, ed., 2009. The Iranian Languages. Routledge.
- ^ Kahn, M. (1980). Children of the Jinn: in Search of the Kurds and their Country. Michigan: Seaview Books, pp. xi.
- ^ Zorab Aloian. "The Kurds in Ottoman Hungary 12 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Transoxiana: Journal Libre de Estudios Orientales. Buenos Aires: Universidad del Salvador. December 9, 2004
- ^ Baron Patrick Balfour Kinross, Within the Taurus: a journey in Asiatic Turkey, 1970, s,191 bkz s. 89
- ^ George Smith, The Cornhill Magazine, böl.167, 1954, s. 228
- ^ Peter Schäfer, Catherine Hezser, The Talmud Yerushalmi and Graeco-Roman Culture, böl.3, Mohr Siebeck, 2002 – 486 sayfaları, s. 80
- ^ Adolf Büchler, Studies in Jewish history, Oxford University Press, 1956, s.279, s. 84
- ^ Israel Abrahams, Adolf Büchler, The Foundations of Jewish life: three studies, Arno Press, 1973, s.512, s . 84
- ^ Masudi. Les Prairies d’Or. Trans. Barbier de Meynard and Pavet de Courteille, böl.9 . Paris: La Société Asiatique, 1861.
- ^ Özoglu, H. (2004). Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries. Albany: State University of New York Press, s. 30.
- ^ Van Bruinessen, M. (2000). Kurdistan in the 16th and 17th centuries, as reflected in Evliya Çelebi’s Seyahatname. The Journal of Kurdish Studies, 3.1:1-11.