Madame Bey
Madame Sıdki Bey | |
|---|---|
 Mademe Bey Washington DC'de. | |
| Doğum | Hranoush Agaganian 1881 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 30 Ocak 1942 |
| Evlilik | Mehmet Sıdki Bey |
Madame Sıdki Bey (Hranuş Sıdki Hanım) (d. 1881 – ö. 30 Ocak 1942), diplomat eşi olarak gittiği ABD'de 1923-1942 yılları arasında dünya şampiyonu boksörler yetiştiren bir boks kampı işletmiş Osmanlı kadınıdır.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Hranuş Hanım, 1881 yılında İstanbul'da doğdu.[1] Babası Ermeni, annesi Fransızdı. Üsküdar Amerikan Kız Koleji'nde eğitim gördü. İtalya'da opera eğitimi aldı.[1]
Osmanlı Tercüme Odası'nda çalışan Mehmet Sıdki Bey'le okul yıllarında tanıştı.[2] Aileleri evlenmelerine onay vermeyince Washington sefaretinde kendisine bir görev ayarlayan Mehmed Sıdk Bey ile birlikte ABD'ye gitti. Çift, New York'a vardıklarında evlenip Mehmed Sıdki Bey'in görev yeri olan Washington'a gitti.[3]
Müslüman diplomat eşleri yurt dışına çıkamadığı için Washington politikacıları ve diplomatlarına verilen davetlerde konukları sefaretteki ilk yılında Hiranuş Hanım ağırlamaktaydı. Mehmet Sıdki Bey ile Hranuş Hanım'ın tek çocukları Rüstem, 1898'de dünyaya geldi ve ABD topraklarında doğan ilk Osmanlı vatandaşı oldu.[3][4] Çift, ABD Başkanı William McKinley ve eşiyle sıkı dostluklarının etkisiyle oldukça popüler oldu.[3] Hranuş Hanım, McKinley'in isteği üzerine ABD ulusal marşını söylemek üzere 5 Eylül 1901'de Panamerikan Sergisi'nin açılışına katıldı. McKinley, açılış konuşmasını yaptıktan sonra suikasta uğrayıp öldüğünde Hiranuş Hanım, oğlu Rüstem ile birlikte yanı başındaydı.[4]
Hranuş Hanım, 1910 yılında kendi ismini kullanmadan "Bir Diplomatın Eşi'nden Washington'daki Türk Diplomatik Hayatı" adlı kitabı yayımladı.[4] New York'ta opera söylemeye başlayan Hranuş Hanım, aynı yıl Carnegie Hall'da bir konser verdi. Metropolitan Opera'da söyleme teklifi aldı; ancak reddetti.[2][3]
1908'deki Jön Türk Devriminden sonra eşi Mehmet Sıdki Bey, New York Başkonsolosu olmuştu; yolsuzluk yaptığı iddiasıyla bir süre görevden alındıysa da suçsuzluğu ortaya çıkıp göreve iade edildi. Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı'na girdiğinde Mehmed Sıdki Bey Berlin'de görevlendirildi ancak bu görevi kabul etmeyip Amerika'da kaldı; yıllardır biriktirdiği kıymetli halı, kilim ve sanat eserleriyle ticaret işine girişmeye karar verdi.[4] Karı-koca ABD vatandaşı oldu.[2]
Mehmed Sıdki Bey, o yıllarda New York'a göç eden İran asıllı İstanbullu dostu İhsan Karadağlı ile ortak olup 1915'te New York 5. Cadde'de Teheran Rug Company isminde bir mağaza açtı. İki yıl sonra ABD'nin Almanya'ya savaş ilan etmesiyle işleri sekteye uğradı. 1918 yılında Trabzon'dan değerli halı ve kilim yüklettikleri geminin yolda Ruslar tarafından ele geçirilip içindekilere el konulması Sıdki Bey ve eşinin tüm mal varlıklarını kaybetmesine neden oldu.
Çift, iflas etmeden önce New Jersey eyaletine bağlı Chatham bölgesinde otuz dönümlük bir arazi satın almıştı.[5] Bu arazideki çiftliğe yerleşip çiftçilik yaparak yaşamaya başladılar, İhsan Bey de artık onlarla birlikte yaşamaktaydı.[1] Çiftlikleri, 1914-1917 Dünya Hafif Sıklet Boks Şampiyonu Fredy Welsh'in sağlıklı yaşam çiftliğine komşu idi. Burası, Fredy Welsh'in ününden ötürü boksörlerin hazırlık için geldiği bir kamp haine gelmişti. Freddy Welsh, 1925'te orduda görev yapmaya karar verip çiftlikten ayrılınca Hranuş Hanım, yokluğu sırasında çiftliğin yöneticiliğini yapmayı kabul etti.
Madame Bey adıyla tanınan Hranuş Sıdki Hanım'ın başarılı yöneticiliği sayesinde kamp kısa sürede ünlendi. Welsh ile yaşadığı bir anlaşmazlık üzerine çiftlikten ayrılıp kendi evinde boksörlerin maçlara hazırlanması için bir kamp kurdu. Merkezin adı, "Bey'in Eğitim Kampı" oldu.[1] Madame Bey'in kampında eğitim gördükten sonra dünya şampiyonu olan birçok boksör yetişti. James J. Braddock, Max Schmeling, Freddie Steele, Tommy Farr, Paul Berlenbach, Primo Carnera, Lou Ambers ve Gene Tunney bu boksörlerdendir.[1]
Madame Bey, 1937'de eşi Sıdki Bey'i bir kalp rahatsızlığından kaybetti. Eşinin kaybından 5 yıl sonra 30 Ocak 1942'de kalp krizi geçirerek hayatını kaybetti.
Ölümünden sonra kampı İhsan Karadağlı yönetiminde yirmi yıl daha hizmet vermiştir.[1]
Madama Bey'in hayatı boks tarihçisi Gene Pantalone'nin 2016 tarihli ‘Madame Bey’s: Home to Boxing Legends’ adlı kitabına konu oldu.[5] Yazar Gene Pantalone Madame Bey'in ve Mehmed Sıtkı Bey'in Fair Mount Mezarlığı'nda bir mezar taşı olmadan defnedildiğini keşfetmiş; bu keşiften sonra Sıdkı Bey ve eşi Hranuş Hanım adına bir anıt mezar yapılmıştır.[6]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f "ABD'nin En Ünlü Boksörlerini Yetiştiren Bir Osmanlı Diplomat Eşi: Madame Bey". Turksinamerica.com sitesi, 13 Ağustos 2019. 3 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2020.
- ^ a b c Hageman, Robert A. "Madam Bey's - Training Camp for Champion prizefighters". The Summit Historical Society web sitesi, 10 Eylül 2002. 27 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2020.
- ^ a b c d "Washington Osmanlı Sefareti'nin son diplomatları ve çalkantılı hayatları". Forumusa.com sitesi, 2 Şubat 2020. Erişim tarihi: 3 Şubat 2020.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b c d Acehan, Işıl. "Osmanlı Washington Sefareti'nin ilk bebeği, Chatham'ın ilk Polis Şefi: Rüstem Bey". Forumusa.com sitesi, 21 Ocak 2020. 2 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2020.
- ^ a b Tzourou, Ira (6 Haziran 2021). "Madame Bey olarak anılan Hranuş Ağaganyan". HyeTert. 27 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2023.
- ^ Oktay, Mücahit (21 Eylül 2020). "ABD'de hayatını kaybeden Osmanlı diplomatı ve eşi için anıt mezar yaptırıldı". www.aa.com.tr. 27 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2023.