Sosyalist hukuk
Sosyalist hukuk, komünizmin hakim olduğu eski SSCB ve Doğu Avrupa ülkelerinde ve günümüzde Küba, Kuzey Kore ve yumuşatılmış şekilde Çin'de uygulanan Marksist-Leninist ideolojiye dayalı hukuk sistemi.
Sosyalizm (toplumsalcılık) bir hukuk sistemi olmanın ötesinde bir yönetim biçimi, siyasal ve ekonomik sistem ve ideolojidir. Ancak hukuktaki yansımaları nedeniyle bir hukuk sistemi olarak da ele alınabilir. Temel belirleyicisi devletin, üretim araçlarına (fabrikalara, tarım arazilerine, hayvan çiftliklerine, maden ocaklarına) ve temel tamamlayıcı kurumlarına (bankalar, kooperatifler) mutlak egemen ve sahip olmasıdır. (Kolhoz: Kolektif tarım çiftliği).[1] Devletçi bir modeldir. Özel teşebbüs, üretim araçlarına sahip olamaz. Ancak daha sonra tercihen gayrımenkuller de devletleştirilebilir. Üretici gücün insan emeği ve dolayısıyla toplum olduğu düşüncesi benimsenir. Devlet üretime hakim güç olarak ön plana çıkar. Kişilerarası eşitlik vurgusu yapılır. Kolektif (topluluk olarak, kitle halinde) hareket etme ve buna uygun bir biçimde örgütlenme ve çalışma planlanır. Devlet toplum adına tüm piyasayı kontrolü altında tutar. Serbest piyasa ekonomisi geçerli değildir; Merkezi planlama esastır. Bir yıl içinde tüm ülkede ne üretilip ne kadar tüketileceği önce yerel ve bölgesel olarak hesaplanır, daha sonra tek merkezde (başkentte) eşgüdümlü olarak değerlendirilir ve düzeltmeler yapılır. İşçi sınıfına özel bir önem verilir. Bankacılık sistemi etkin değildir, çünkü ihtiyaç duyulmaz. Topluma ve dayanışmaya büyük önem verilir. Bu durumun doğal sonucu olarak özel hukukun önemi büyük ölçüde azalmıştır.[2] Kamu yararı en önemli kavramlardan biri olarak öne çıkar.
Marksist ideoloji de toplumsal kurumlar arasında altyapı ve üstyapı ayrımı vardır. Altyapı kurumu olan ekonomi, üst yapı kurumları olan ahlak, din ve hukuku belirler. Bu nedenden dolayı burjuva toplumlarda üstyapı kurumu olan hukuk toplumu idare edenler için bir araçtır.
Sosyalist hukukta üretim araçlarının özel mülkiyetine izin verilmemiş ve bireyin menfaati yerine toplumun menfaati esas alınmıştır.[3] Bu sistemde "sosyalist kanunîlik" ilkesine göre kanunlar idarecileri değil yönetilenleri bağlıyor ve idareciler toplum yararına gördükleri durumlarda kanunlardan ayrılabiliyorlardı. Sosyalist hukukta, hukukun amacı burjuva adaletini tesis etmek değil toplumu değiştirerek komünist topluma geçişi sağlamaktır.[4] Marksist teoriye göre komünist topluma geçişle birlikte hukukta devlet gibi kendiliğinden ortadan kalkacaktır. Sosyalizmden komünizme geçiş dönemindeki bu sistemde hukuk, komünist topluma geçişte bir araçtır.[4]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Doğu toplumlarını inceleyen ve bazılarında devlet mülkiyeti ve ortak çalışma kavramına rastlayan Karl Marx, bu uygulamaları teorik olarak geliştirmiş ve ilk defa Das Kapital (The Capital) adlı eserinde sosyalizmin esaslarını ortaya koymuştur. Karl Marx’dan etkilenen pek çok düşünürün katkılarıyla sosyalizm kavramı daha da çok rağbet görmüş ve 1917 yılında Vladimir Lenin önderliğinde Rusya'da bir devrim yapılarak dünya tarihinde ilk kez bir kapitalist rejim yıkılarak yerine sosyalist bir sistem (Sovyetler Birliği) kurulmuştur. Orta Asya’da pek çok devlet Sovyetler Birliği’ne katılmıştır. Ayrıca daha sonra Çin’de gerçekleşen bir devrim ile de Çin Halk Cumhuriyeti sosyalizme geçmiştir. Doğu Avrupa ülkeleri de sosyalist rejimler kurarak Doğu Bloku'nu oluşturmuşlardır. Bazı Uzak Asya ülkeleri ve Arap ülkeleri de yine sosyalizme geçmişlerdir. Ancak yaşanan olumsuzluklar sebebiyle 1980’li yıllardan başlayarak ilk önce Sovyetler Birliği dağılmış, ardından da Doğu Bloku çökmüştür.[5]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ E.V. Serova, Agricultural Cooperation in the USSR, Agropromizdat, Moscow (1991) (Russian).
- ^ Glenn, H. Patrick (2010). Legal Traditions of the World: Sustainable Diversity in Law (4th ed.). New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-958080-4. OCLC 650838256.
- ^ M. Kemal Oğuzman, Nami Barlas - Medeni Hukuk, 20. bası, s. 14
- ^ a b Kemal Gözler, Hukuka Giriş, 11. Baskı, s. 145-146
- ^ Markovits, I. (Aralık 2007). "The Death of Socialist Law?". Annual Review of Law and Social Science. 3: 233–253
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Stuchka, P.I. (1988). Selected Writings on Soviet Law and Marxism. Robert Sharlet, Peter B. Maggs, and Piers Beirne (eds.). Armonk, N.Y.: M.E. Sharpe. ISBN 978-0-87332-473-1. OCLC 17353762.
- Evenson, Debra (2003). Law and Society in Contemporary Cuba (2nd bas.). The Hague: Kluwer Law International. ISBN 978-90-411-2165-3. OCLC 52976800.
- Partlett, W & E. Ip, Is Socialist Law Really Dead? 48 NYU Journal of International Law and Politics 463 (2016). Available at: https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2660098 8 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
