İçeriğe atla

Sosyokültürel evrim

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Makale serilerinden
Sosyoloji


Konular

Metodlar
Dallar
Kişiler
Doğu Asya

Güney Asya

Orta Doğu

Avrupa

Kuzey Amerika

Sosyolojik perspektifler
Liste

Sosyokültürel evrim, sosyokültürel evrimcilik veya kültürel evrim, toplumların ve kültürün zaman içinde nasıl değiştiğini tanımlayan sosyobiyoloji ve kültürel evrim teorilerinin ortaya konduğu alandır. Sosyokültürel gelişme, bir toplumun veya kültürün karmaşıklığını artırma eğiliminde olan süreçleri takip ederken, sosyokültürel evrim, karmaşıklıkta azalmaya (sosyal dejenerasyon) yol açabilen veya karmaşıklıkta görünürde önemli değişiklikler olmaksızın varyasyon veya çoğalma üretebilen (kladogenez) süreçleri de dikkate alır. Sosyokültürel evrim, "yapısal yeniden yapılanmanın zaman içinde etkilendiği, nihayetinde atasal biçimden niteliksel olarak farklı bir biçim veya yapı ürettiği süreçtir".[1]

İnsanlık tarihi boyunca pek çok farklı toplum var olmuştur ve tahminler toplamda bir milyonu aşkın sayıda ayrı toplum olduğunu yönündedir; ancak, (2013 (2013) itibarıyla) mevcut farklı toplumların sayısı sadece yaklaşık iki yüz olarak tahmin edilmiştir.[2]

Tanıtım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Antropologlar ve sosyologlar genellikle insanların doğal sosyal eğilimleri olduğunu ve belirli insan sosyal davranışlarının genetik olmayan nedenleri ve dinamikleri olduğunu varsaymaktadır. Yani insanlar bunları sosyal bir ortamda ve sosyal etkileşim yoluyla öğrenirler. Toplumlar (doğal kaynaklar ve kısıtlamaları ile birlikte) karmaşık sosyal ortamlarda bulunur ve kendilerini bu ortamlara uyum göstererek varlıklarını sürdürürler. Dolayısıyla tüm toplumların değişmesi kaçınılmazdır.

Belirli sosyal veya kültürel evrim teorileri, genellikle, farklı toplumların farklı gelişim aşamalarına ulaştığını varsayarak, yaşıt toplumlar arasındaki farklılıkları açıklamaya çalışır. Bu tür teoriler tipik olarak teknolojiler, sosyal yapı veya bir toplumun değerleri arasındaki ilişkileri anlamak için modeller sağlasa da, belirli varyasyon ve değişim mekanizmalarını tanımladıkları ölçüde farklılık gösterirler.

İnsanlarla ilgili evrimsel düşüncenin tarihi, en azından Aristoteles ve diğer birçok Yunan filozofuna kadar geri götürülebilirken, erken sosyokültürel evrim teorileri – Auguste Comte (1798-1857), Herbert Spencer (1820-1903) ve Lewis Henry Morgan'ın (1818-1881) fikirleri – Charles Darwin'in çalışmalarıyla eşzamanlı olarak, ancak onlardan bağımsız olarak geliştirildi. Bu fikirler 19. yüzyılın sonlarından I. Dünya Savaşı'nın sonuna kadar popüler oldu. 19. yüzyıla ait bu tek hatlı evrim teorileri, toplumların ilkel bir durumda başladığını ve zaman içinde giderek daha uygar hale geldiğini iddia ediyordu; Batı medeniyetinin kültür ve teknolojisini ilerleme ile bir tuttular. Erken sosyokültürel evrim teorilerinin bazı formları (özellikle unilineal olanlar) gibi çok eleştirilen teorilerin ortaya atılmalarına yol açmıştır. Sosyal Darwinizm ve bilimsel ırkçılık bunların en başında gelenlerdendir ve bazen mevcut politikaları haklı çıkarmak için Avrupalı emperyal güçler tarafından geçmişte kullanılan, sömürgeciliğe, köleliğe ve bu gibi politikalara haklılık payı çıkarmak için öjenik teorilere bile prim tanınmıştır.[3]

Richard Dawkins 1976'daki kitabı The Selfish Gene (Gen Bencildir) kitabında şöyle yazmıştı: "Kuşlarda ve maymunlarda kültürel evrimin bazı örnekleri vardır, ama ... kültürel evrimin neler yapabileceğini asıl gösteren kendi türümüzdür."[4]

Stadyum teorisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

19. yüzyılda sosyal ve tarihsel değişime ilişkin üç ana klasik teori ortaya çıktı:

Bu teorilerin ortak bir faktörü vardı: hepsi, insanlık tarihinin belirli bir sabit yol, büyük olasılıkla sosyal ilerleme izlediği konusunda hemfikirdi. Böylece, her geçmiş olay sadece kronolojik olarak değil, aynı zamanda nedensel olarak şimdiki ve gelecekteki olaylara da bağlıydı. Teoriler, bu olayların sırasını yeniden yaratarak sosyolojinin tarihin "yasalarını" keşfedebileceğini varsayıyordu.

Sosyokültürel evrimcilik ve ilerleme fikri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Auguste Comte (1798–1857)

Sosyokültürel evrimciler, evrim benzeri bir sürecin sosyal ilerlemeye yol açtığı konusunda hemfikir olsalar da, klasik sosyal evrimciler, tek hatlı evrim teorileri olarak bilinen birçok farklı teori geliştirdiler. Sosyokültürel evrimcilik, erken dönem sosyokültürel antropoloji ve sosyal görüşlerin hakim teorisi haline geldi ve Auguste Comte, Edward Burnett Tylor, Lewis Henry Morgan, Benjamin Kidd, Leonard Hobhouse ve Herbert Spencer gibi akademisyenlerle ilişkilendirildi. Böyle sahne modelleri ve doğrusal ilerleme modellerinin, fikirlere, beşeri ve sosyal bilimlere, gelecek evrimsel yaklaşımlara büyük etkisi oldu.[5] Sadece bilimsel değil, aynı zamanda halkı yapılandırma, yükselen bireycilik ve nüfus düşüncesini kapsayan bilimsel söylemler öne çıktı.[6] Sosyokültürel evrimcilik, biyolojik evrim teorisinin ek etkisiyle, sosyal düşünceyi bilimsel çizgiler boyunca resmîleştirmeye çalıştı. Organizmalar zaman içinde fark edilebilir, belirlenimci yasalara göre gelişebildiyse, toplumların da gelişebileceği makul görünüyordu. İnsan toplumu biyolojik bir organizma ile karşılaştırıldı ve varyasyon, doğal seçilim ve kalıtım gibi kavramların sosyal bilimdeki eşdeğerleri, toplumların ilerlemesini sağlayan faktörler olarak tanıtıldı. İlerleme fikri, insan toplumlarının ilerlediği, genellikle üç basamaktan oluşan sabit bir "aşama" fikrine yol açtı. Bunlar – vahşet, barbarlık ve medeniyet – ama bazen çok daha fazlasıydı. O zamanlar antropoloji, genellikle dini görüşlere dayanan "ilkel" kültürlerin geleneksel görüşlerinden ayrılan yeni bir bilimsel disiplin olarak yükseliyordu.[7]

Daha 18. yüzyılda, bazı yazarlar insanların evrimi üzerine teoriler üretmeye başladılar. Montesquieu (1689-1755), yasaların özel olarak iklim ve genel olarak çevre ile olan ilişkisi hakkında, özellikle de farklı iklim koşullarının belirli özelliklerin farklı insanlar arasında nasıl ortak olmasına neden olduğu hakkında makale yazdı.[8] Yasaların gelişimini, sivil özgürlüğün varlığını veya yokluğunu, ahlaktaki farklılıkları ve farklı kültürlerin tüm gelişimini ilgili insanların iklimine benzetiyor[9] ve bir halkın toprağı nasıl ve ne şekilde ekeceğini çevrenin belirlediği sonucuna varıyor. Toplumlarının nasıl inşa edildiğini ve kültürlerinin nasıl oluşturulacağını belirleyen, Montesquieu'nun deyimiyle “bir ulusun genel ruhudur”.[10] Zamanla, toplumlar basitten karmaşığa doğru geliştikçe, insanlar giderek daha az çevre tarafından yönetilmeye başlandı (en azından ılıman iklimlerde olanlar) ve çevre etkisinin yerini ahlaki ve yasal güçler aldı.[11] Ayrıca Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) insanın sosyokültürel evriminin varsayımsal bir aşama modelini sundu:[12] Başlangıçta, insanlar çiftleşirken veya çocuk yetiştirirken yalnız ve yalnızca grup halinde yaşadılar. Daha sonra, sivil toplumun yozlaşmasından önce insanlık tarihinin “en mutlu ve en kalıcı çağında” yaşayan, aile içi etkileşimler sonucunda, kadın ve erkek birlikte yaşayıp çocuk bakımını paylaşarak aileleri, ardından kabileleri kurdular. Türler yeniden bir gelişim evresi sürecine girdiler.[13] 18. yüzyılın sonlarında, Marquis de Condorcet (1743-1794), her biri insan haklarını geliştiren ve insan ırkını mükemmelleştiren on aşama veya "dönem" sıraladı.

Charles Darwin'in büyükbabası olan Erasmus Darwin (1731-1802), son derece etkili bir doğa filozofu, fizyolog ve şairdi. Dikkate değer ölçüde önemli fikirleri, bir dönüşümcülük ve tüm yaşam biçimlerinin birbirine bağlılığını içeren bir düşünceyi içeriyordu. Muazzam derecede geniş kapsamlı olan eserleri aynı zamanda bir kültürel dönüşüm teorisini de geliştiriyordu: Ünlü Doğa Tapınağı'nın alt başlığı 'Toplumun Kökeni' idi.[14] Bu çalışma, insanlığın farklı aşamalar arasında katı bir dönüşümünü ayrıntılı olarak önermek yerine, Erasmus Darwin'in evrim mekanizması üzerinde durmaktadır: Erasmus Darwin, evrensel organik gelişme teorisine güvenerek, her aşamayı tek tek açıklamaz, Zoonomia eserinde kültürel gelişmeyi de gösterir.[15] Erasmus Darwin'in kronolojisinde bir vazgeçiş vardır: Papaz, yaşamın ortaya çıkışını karadan başlatmaya başlar, karşıt başparmakların gelişimini ve cinsel üremenin kökenini doğrudan modern tarihsel döneme bağladığını belirtir.[16]

Edward Burnett Tylor

Daha karmaşık bir başka teorisyen, etkili bir amatör arkeolog ve dünya çapında bir teolog olan Richard Payne Knight (1751-1824) idi. Knight'ın The Progress of Civil Society: A Didactic Poem in Six Books (Sivil Toplumun İlerlemesi: Altı Kitapta Bir Didaktik Şiir, 1796), Lucretius ile başlayan ve Adam Smith'e ulaşan başarılı tarihsel aşamalar geleneğine tam olarak uyar, ama sadece ilk dört kitap için.[17] Knight, son kitaplarında Fransız devrimi ve zenginliğin çöküşüyle boğuşmuştur. Bu ikiz meselelerle karşı karşıya kalan Knight'ın teorisi, ilerlemeyi çatışmaya atfeder: 'Kısmi uyumsuzluk, genel uyumun karmaşık düğümlerini bağlamak için yardım eder'.[17] Knight'ın mekanizmasındaki rekabet, herhangi bir aşamadan diğerine gelişmeyi teşvik eder; sınıf, toprak ve cinsiyet diyalektiği büyüme yaratır.[18] Böylece Knight, Yunanistan'ın 'özgürlüğü' ve Mısır'ın 'soğuk hareketsiz uyuşukluk'u temsil ettiği, kaçınılmaz ırk çatışması üzerine kurulmuş bir tarih teorisini kavramsallaştırdı.[19] Buffon, Linnaeus, Camper ve Monboddo, ırksal hiyerarşi hakkında, türlerin değişimine ilişkin erken teorilere dayanan çeşitli argümanlar öne sürdüler - pek çoğu, çevresel değişikliklerin türleri kalıcı olarak değiştirmeden veya tür dönüşümüne neden olmadan biçimde dramatik değişiklikler yaratabileceğini düşündü. Bununla birlikte, argümanları hala ırk üzerindeydi: Rousseau, Buffon ve Monboddo, orangutanları daha önceki bir dil öncesi insan tipinin kanıtı olarak gösterirler ve hatta Monboddo Orangutanların ve bazı Afrika ve Güney Asya ırklarının özdeş olduğu konusunda ısrar eder.

Erasmus Darwin'den başka, kültürel dönüşüm teorisine sahip diğer önde gelen bilimsel metin Robert Chambers (1802-1871) tarafından geliştirildi. Chambers, o zamanlar ve günümüzde bilimsel olarak yetersiz olarak algılanmasına ve önde gelen çağdaşları tarafından eleştirilmesine rağmen, çok yaygın olarak okunduğu için önemli olan İskoç bir evrim düşünürü ve filozofuydu. Kraliçe Victoria'dan Robert Chambers'ın Vestiges of the Natural History of Creation (1844) adlı eserinin tadını çıkaran, gelecek nesil bilim adamları da dahil olmak üzere, sıradan liman işçilerine kadar herkesin kayıtları var. Vestiges'in kendisini bilimsel en son teknoloji olarak kabul etmemiş olması, tam olarak meseledir, çünkü Vestiges'in etkisi, hem Viktorya dönemi halkının deneyimleme olasılığı en yüksek olan evrim kavramı olduğu anlamına gelir, hem de bilimsel varsayımının, bu erken dönemin parlak genç bilim adamları arasında en kolay biçimde yer alan bilimsel varsayım olduğu anlamına gelir.[20]

Chambers, her şeyin aynı mekanizma ile ve daha yüksek düzeyde bir yapıya veya anlama doğru evrildiği bir 'gelişme ilkesi' öne sürdü. Teorisinde, yaşam farklı "sınıflar" yoluyla ilerlemiştir ve her sınıf içinde hayvanlar en düşük formda başlamış ve daha sonra aynı sınıfta daha karmaşık formlara ilerlemiştir.[21] Kısacası, hayvanların gelişimi bir fetüsün gelişimi gibiydi. Belirsiz bir benzetme olmanın ötesinde, embriyoloji ve tür gelişimi arasındaki bu paralellik, Chambers'ın teorisinde gerçek bir nedensel mekanizma statüsüne sahipti: Daha gelişmiş türler, tüm karmaşıklıklarında embriyolar olarak daha uzun süre gelişmişlerdi.[22] Bu karşılaştırmadan hareketle Chambers, türlerin tüm gelişiminin bir şekilde önceden belirlenmiş olduğunu varsaymasına rağmen, gelişmeyi 'yaratılışın yasalarına' atfetti: Yaradan'ın önceden takdirinin bu yasaları tesis ederek hareket etmesiydi.[23] Bu, yukarıda değinildiği gibi, Spencer'ın sonraki gelişim kavramına benzer. Yani Chambers, gelişimsel bir analoji tarafından yönlendirilen karmaşık bir ilerleme teorisine inanıyordu ve zamanla önemini yitirdi.

Herbert Spencer

19. yüzyılın ortalarında, “biyolojideki Darwinci devrime paralel, ancak bir dereceye kadar ondan bağımsız olan” “insan türünün antikliği hakkındaki fikirlerde devrim” gerçekleşti.[24] Özellikle jeoloji, arkeoloji ve antropolojide, bilim adamları "ilkel" kültürleri geçmiş toplumlarla karşılaştırmaya başladılar ve "teknoloji düzeylerini" Taş Devri kültürlerininkiyle paralel olarak gördüler ve böylece bu halkları insan evriminin ilk aşamaları için model olarak kullandılar. Sonuç olarak, insan türünün evrimine paralel olarak, zihnin, kültürün ve toplumun evriminin gelişimsel bir modeli ortaya çıktı:[25] Paleolitik Çağ'ın kalıntıları hâlâ günümüze kadar devam ediyor.[26] Klasik sosyal evrimcilik en çok Auguste Comte ve Herbert Spencer'ın ("en iyinin hayatta kalması" ifadesinin yaratıcısı) 19. yüzyıl yazılarıyla yakından ilişkilidir. Birçok yönden, Spencer'ın "kozmik evrim" teorisi, Charles Darwin'in çağdaş eserlerinden çok Jean-Baptiste Lamarck ve Auguste Comte'un eserleriyle çok daha fazla ortak noktaya sahiptir. Spencer ayrıca teorilerini Darwin'den birkaç yıl önce geliştirdi ve yayınladı. Ancak sosyal kurumlarla ilgili olarak, Spencer'ın yazılarının sosyal evrimcilik olarak sınıflandırılabileceğine dair iyi bir durum vardır. Toplumların zamanla ilerlediğini yazsa da – ve bu ilerleme rekabet yoluyla sağlanmaktadır – gelişen analiz biriminin kolektiviteden ziyade birey olduğunu vurguladı; başka bir deyişle, evrimin doğal seçilim yoluyla gerçekleştiği ve biyolojik olduğu kadar toplumsal olguyu da etkilediğidir. Bununla birlikte, Darwin'in eserlerinin yayımlanması biyolojik evrim fikirlerini toplumun gelişimiyle ilgili birçok soru için çekici bir açıklama olarak gören sosyokültürel evrim savunucuları için bir nimet olduğunu kanıtladı.[27]

Bununla birlikte, Spencer'ın teorileri, büyük varlık zincirinde bir boğuşmadan daha karmaşıktı. Spencer, argümanlarını toplumların evrimi ile bir hayvanın ontogenisi arasındaki bir analojiye dayandırdı. Buna göre, sosyal aşamalar arasındaki ilerlemeyi bazı hayırsever tanrıların doğrudan müdahalesine atfetmekle yetinmek yerine, “genel gelişim ve yapı ilkeleri” veya “temel örgütlenme ilkeleri”ni aradı.[28] Ayrıca, bu koşulların “çok daha az spesifik, çok daha değiştirilebilir, değişken koşullara çok daha fazla bağımlı” olduğunu, kısacası karmaşık biyolojik bir süreç olduklarını kabul etti.[28]

Spencer'ın teorileri "evrecilik" etiketini aşsa ve biyolojik karmaşıklığı takdir etse de, yine de doğal gelişime güçlü bir şekilde sabitlenmiş bir yön ve ahlakı kabul ettiler.[28] Spencer için, doğal evrim sürecine müdahale tehlikeliydi ve ne pahasına olursa olsun bundan kaçınılması gerekiyordu. Bu tür görüşler, doğal olarak, zamanın acil siyasi ve ekonomik sorunlarıyla birleştirildi. Spencer, toplumun evriminin, en üstte Kafkasyalılar ve en alttaki Afrikalılardan oluşan bir ırk hiyerarşisi yarattığını açıkça düşündü.[28] Bu nosyon, Avrupalı güçlerin o sırada takip ettiği sömürgeci projelerle derinden bağlantılıdır ve Avrupa'nın üstünlüğü fikri, bu projeleri haklı çıkarmak için paternalist bir şekilde kullanılmıştır. Etkili Alman zoolog Ernst Haeckel, sadece ırk hiyerarşisi değil, uygarlık hiyerarşisi de dahil olmak üzere, "doğal insanların yüksek omurgalılara son derece uygar Avrupalılardan daha yakın olduğunu" bile yazdı.[29] Benzer şekilde, Spencer'ın evrimsel argümanı bir devletlik teorisi geliştirdi: “kendiliğinden gerçekleşene kadar bir kamu isteği hiç yerine getirilmemelidir”, Spencer'ın sınırlı hükûmet ve piyasa güçlerinin serbest işleyişi hakkındaki fikrini özetler.[30]

Lewis H.Morgan

Fikirleri sosyoloji üzerinde büyük etkisi olan bir antropolog olan Lewis H. Morgan, 1877 tarihli klasiği Ancient Societies (Antik Toplumlar) eserinde[31] vahşet, barbarlık ve uygarlık, ateş, yay, çanak çömlek gibi teknolojik icatlarla bölünür. Vahşi çağda hayvanların evcilleştirilmesi, tarım, barbarlar çağında metal işçiliği ve medeniyet çağında alfabe ve yazı kullanılır. Böylece Morgan, sosyal ilerleme ile teknolojik ilerleme arasında bir bağlantı kurmuştur. Morgan, teknolojik ilerlemeyi sosyal ilerlemenin arkasındaki bir güç olarak gördü ve herhangi bir toplumsal değişimin - sosyal kurumlarda, organizasyonlarda veya ideolojilerde - başlangıcının teknolojik değişimde olduğunu savundu.[32] Morgan'ın teorileri, ünlü eseri Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni'ni bunlara dayandıran Friedrich Engels tarafından popülerleştirildi. Engels ve diğer Marksistler için bu teori, materyalist faktörlerin -ekonomik ve teknolojik- insanlığın kaderini şekillendirmede belirleyici olduğu inancını desteklediği için önemliydi.

Lester Frank Ward

Kimileri tarafından Amerikan sosyolojisinin "babası" olarak da görülen Lester Frank Ward, (1841-1913) Spencer'ın toplumların evrimi ile ilgili teorilerinin çoğunu reddetti. Aynı zamanda bir botanikçi ve paleontolog olan Ward, evrim yasasının insan toplumlarında bitki ve hayvan krallıklarında olduğundan çok daha farklı işlediğine inanıyor ve "doğa yasası"nın yerini "akıl yasası"nın aldığına inanıyordu.[33] Duygularla hareket eden insanın, kendileri için hedefler oluşturduğunu ve bunları gerçekleştirmek için (en etkin biçimde modern bilimsel yöntemle) çaba gösterdiğini, oysa insan dışı dünyaya yön veren böyle bir zekâ ve farkındalığın olmadığını vurguladı.[34] Bitkiler ve hayvanlar doğaya uyum sağlar; insan doğayı şekillendirir. Spencer, rekabetin ve "en uygun olanın hayatta kalması"nın insan toplumuna ve sosyokültürel evrime fayda sağladığına inanırken, Ward rekabeti yıkıcı bir güç olarak gördü ve tüm insan kurumlarının, geleneklerin ve yasaların insan zihni tarafından icat edilen araçlar olduğuna ve bu zihnin tasarladığı araçlar olduğuna dikkat çekti. onları, tüm araçlar gibi, doğal güçlerin sınırsız rekabetini "karşılamak ve mat etmek" için kullandığını savundu.[33] Ward, otoriter hükûmetlerin bireyin yeteneklerini bastırdığı konusunda Spencer ile aynı fikirdeydi, ancak o, dinin rolünü en aza indiren ve bilimin rolünü en üst düzeye çıkaran modern demokratik toplumların, bireyin beceri ve yeteneklerini tam olarak kullanmasında ve mutluluğa ulaşmasında etkili bir şekilde destekleyebileceğine inanıyordu. Evrimsel süreçlerin dört aşaması olduğuna inanıyordu:

  • Önce kozmogenez, dünyanın yaratılması ve evrimi gelir.
  • Sonra, yaşam ortaya çıktığında, biyogenez vardır .
  • İnsanlığın gelişimi, insan zihninden etkilenen antropogeneze yol açar.
  • Sonunda, ilerlemeyi, insan mutluluğunu ve bireysel kendini gerçekleştirmeyi optimize etmek için evrim sürecinin kendisini şekillendirme bilimi olan sosyogenez gelir.[34]

Ward, modern toplumları "ilkel" toplumlardan üstün görürken (tıp biliminin sağlık ve yaşam süresi üzerindeki etkisine bakmayı yeterli görmekteydi) beyaz üstünlüğü teorilerini reddediyordu; Afrika Dışı insan evrimi teorisini destekliyor ve tüm ırkların ve sosyal sınıfların yetenekte eşit olduğuna inanıyordu.[35] Ancak Ward, evrimsel ilerlemenin kaçınılmaz olduğunu düşünmüyordu ve tarihsel kayıtlarda çok açık olarak gördüğü toplumların ve kültürlerin yozlaşmasından korkuyordu.[36] Ward ayrıca öjeni hareketinin destekçileri veya Karl Marx'ın takipçileri tarafından önerildiği gibi toplumun radikal bir şekilde yeniden şekillendirilmesini desteklemedi; Comte gibi, Ward da sosyolojinin bilimlerin en karmaşığı olduğuna ve önemli araştırma ve deneyler olmaksızın gerçek sosyogenezin imkânsız olduğuna inanıyordu.[35]

Modern teoriler üzerinde eleştiri ve etki

[değiştir | kaynağı değiştir]

20. yüzyılın başları, sistematik bir eleştirel inceleme ve tek hatlı sosyokültürel evrim teorilerinin kapsamlı genellemelerinin reddedildiği bir dönemi başlattı. Ruth Benedict ve Margaret Mead gibi öğrencileriyle birlikte Franz Boas (1858-1942) gibi kültürel antropologlar, antropolojinin klasik sosyal evrimciliği reddetmesinin liderleri olarak kabul edilir.

Bununla birlikte, Boas okulu, Herbert Spencer'ın etkisi dışında ortaya çıkan evrim teorilerindeki bazı karmaşıklıkları görmezden gelir. Darwin'in "Türlerin Kökeni Üzerine" adlı eseri, Spencer'ın aşamalar yoluyla kaçınılmaz insan gelişimini vurgulayan teorilerinden oldukça farklı olarak, hayvanların kökenleri ve gelişimi hakkında mekanik bir açıklama yaptı. Sonuç olarak, birçok bilim adamı, kültürlerin nasıl geliştiğine dair, derin kültürel analojilere dayanarak, Herbert Spencer'ın geleneğindeki teorilerden daha sofistike anlayışlar geliştirdi.[37] Walter Bagehot (1872), seçme ve kalıtımı insan siyasi kurumlarının gelişimine uyguladı. Samuel Aleksander (1892), toplumdaki ahlaki ilkelerin doğal seçimini tartışır.[38] William James (1880), öğrenme ve bilimsel gelişmede fikirlerin 'doğal seçilimini' düşündü; aslında, 'bir yanda sosyal evrim gerçekleri ile diğer yanda Charles Darwin tarafından açıklanan zoolojik evrim arasında dikkate değer bir paralellik' tespit etti.[38] Charles Sanders Pierce (1898), mevcut doğa yasalarının zaman içinde evrimleştikleri için var olduğumuzu bile öne sürdü.[38] Darwin'in kendisi, İnsanın Türeyişi'nin 5. Bölümünde, insan ahlaki duygularının grup seçimine tabi olduğunu öne sürmüştür: "Yurtseverlik, sadakat, itaat, cesaret ve sempati ruhuna yüksek derecede sahip olan birçok üyeden oluşan bir kabile. Her zaman birbirlerine yardım etmeye ve kendilerini ortak yarar için feda etmeye hazır olanlar, diğer kabilelerin çoğuna karşı galip gelecek ve bu doğal seleksiyonu sağlayacaktır."[39] Taklit mekanizması aracılığıyla da, kültürler ve bireyler doğal seçilime tabi tutulabilirler.

Bu teoriler, Darwin'in grup seçimi dışında, sosyal sorulara uygulanan evrimi içeriyor olsa da, yukarıda gözden geçirilen teoriler, Darwin'in mekanizmasının rekabete yönelik belirsiz bir çekiciliğin ötesinde kültürlere nasıl genişlediği ve kültürlere uygulandığı konusunda kesin bir anlayış geliştirmedi.[40] Ritchie'nin Darwinism and Politics (1889) adlı eseri bu eğilimi kırar ve "dil ve sosyal kurumlar, deneyimi ırkın sürekliliğinden oldukça bağımsız olarak aktarmayı mümkün kılar" diyerek bu eğilimi bozar.[41] Bu nedenle Ritchie, kültürel evrimi, türlerin evriminden bağımsız olarak ve farklı ölçeklerde işleyebilecek bir süreç olarak gördü ve ona kesin temeller verdi: Kendi sözleriyle, fikirlere, kültürlere ve kurumlara "pencere genişletiyordu".[42]

Thorstein Veblen, aşağı yukarı aynı zamanlarda, benzer bir kavrayışa ulaştı: insanlar kendi sosyal çevrelerine evrimleşirken, sosyal çevreleri de evrilir.[43] Veblen'in insani ilerleme mekanizması, insan niyetliliğinin evrimiydi: Veblen, insanları "bir alışkanlık yaratığı" olarak etiketledi ve alışkanlıkların, onu etkileyenlerden "zihinsel olarak sindirildiğini" düşündü.[44] Kısacası, Hodgson ve Knudsen'in işaret ettiği gibi, Veblen şöyle düşünüyor: "Değişen kurumlar, sırayla, en uygun mizaca sahip bireylerin daha fazla seçilmesini ve bireysel mizacın ve alışkanlıkların değişen çevreye yeni kurumların daha fazla adaptasyonunu sağlar." Böylece, Veblen, evrimin birden çok düzeyde işlediği Ritchie'nin teorilerinin, her bir düzeyin diğeriyle nasıl etkileşime girdiğine dair karmaşık bir değerlendirmeye uzanan bir versiyonunu temsil ediyordu.[45]

Max Weber, büyünün bozulması ve eleştirel teori

[değiştir | kaynağı değiştir]
1917 yılında Max Weber

Max Weber'in ekonomik sosyoloji ve din sosyolojisindeki başlıca çalışmaları, kapitalizmin ve modernitenin yükselişiyle ilişkilendirdiği rasyonelleşme, sekülerleşme ve sözde "büyünün bozulması" ile ilgilendi.[46] Sosyolojide rasyonalizasyon, artan sayıda sosyal eylemin ahlaktan, duygudan, normlardan veya gelenekten türetilen motivasyonlardan ziyade teleolojik verimlilik veya hesaplamaya dayalı hale geldiği süreçtir. Gerçekten "rasyonel" veya "mantıksal" olana atıfta bulunmak yerine, rasyonelleştirme, bir toplumun zararına gerçekten işlev görebilecek hedefler için amansız bir arayışa atıfta bulunur. Akılcılaştırma, özellikle Batı toplumunda - kapitalist piyasanın, devlet ve bürokrasideki rasyonel yönetimin, modern bilimin genişlemesinin ve modern teknolojinin yayılmasının bir davranışı olarak, kendini gösteren modernitenin ikircikli bir yönüdür.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Compare: "3: Evolution: Cultures and Ethnicity". Evolution: The Universe, Life, Cultures, Ethnicity, Religion, Science, and Technology (İngilizce). Pittsburgh: Dorrance Publishing. 2012. s. 89. ISBN 9781434918161. Cultural evolution as a theory in anthropology was developed in the nineteenth century as an outgrowth of Darwinian evolution. It is the process by which structural reorganization is affected through time, eventually producing a form or structure which is qualitatively different from the ancestral form. 
  2. ^ Sociocultural Systems: Principles of Structure and Change (İngilizce). Athabasca University Press. 2013. s. 103. ISBN 978-1-927356-20-3. 19 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2021. Throughout human history, there have probably been over one million different societies; Lenski (2005, 74) posits that, at the end of the hunting-and-gathering era, there were between 100,000 and 300,000 societies in existence.[...] Today, there are at most two hundred, and these are highly unrepresentative of the total throughout history. 
  3. ^ Evolution: the history of an idea. 25th anniversary (İngilizce). Berkeley, CA: University of California Press. 2009. ss. 301-304. ISBN 978-0-520-26128-0. OCLC 426118505. 
  4. ^ Dawkins, Richard (1976).
  5. ^ Evolution: the history of an idea. 25th anniversary (İngilizce). Berkeley, CA: Kaliforniya Üniversitesi Yayınları. 2009. s. 103. ISBN 978-0-520-26128-0. OCLC 426118505. 
  6. ^ Evolution: the history of an idea. 25th anniversary (İngilizce). Berkeley, CA: University of California Press. 2009. ss. 145-... ISBN 978-0-520-26128-0. OCLC 426118505. 
  7. ^ Evolution: the history of an idea. 25th anniversary (İngilizce). Berkeley, CA: University of California Press. 2009. ss. 27-47. ISBN 978-0-520-26128-0. OCLC 426118505. 
  8. ^ The spirit of the laws (İngilizce). Cambridge: Cambridge Üniversitesi Yayınları. 1989. ss. 213-245. ISBN 0-521-36183-4. OCLC 18559462. 
  9. ^ The spirit of the laws (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. 2009. ss. 246-307. ISBN 0-521-36183-4. OCLC 18559462. 
  10. ^ The spirit of the laws (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. 1989. s. 310. ISBN 0-521-36183-4. OCLC 18559462. 
  11. ^ Life history evolution: a biological meta-theory for the social sciences (İngilizce). Cham. 2018. ss. 239-254. ISBN 978-3-319-90125-1. OCLC 1139505827. 
  12. ^ Rousseau's rejuvenation of political philosophy: A new introduction (İngilizce). Palgrave Macmillan. 2018. ISBN 978-3-319-82342-3. OCLC 1091034107. 
  13. ^ The discourses and other political writings (İngilizce). Cambridge: Cambridge Üniversitesi Yayınları. 1997. ss. 161-178. ISBN 0-521-41381-8. OCLC 35638169. 
  14. ^ The Poetry of Erasmus Darwin (İngilizce). Ashgate Publishing. 2013. s. 184. 
  15. ^ Evolution: the history of an idea. 25th anniversary (İngilizce). Berkeley, CA: University of California Press. 2009. s. 85. ISBN 978-0-520-26128-0. OCLC 426118505. 
  16. ^ The Poetry of Erasmus Darwin (İngilizce). Ashgate Publishing. 2013. s. 184. 
  17. ^ a b The Poetry of Erasmus Darwin (İngilizce). Ashgate Publishing. 2013. s. 188. 
  18. ^ The Poetry of Erasmus Darwin (İngilizce). Ashgate Publishing. 2013. s. 191. 
  19. ^ The Poetry of Erasmus Darwin (İngilizce). Ashgate Publishing. 2013. s. 189. 
  20. ^ This is from James Secord's introduction to Vestiges of the Natural History of Creation and Other Evolutionary Writings (İngilizce). Chicago: University of Chicago Press. 1994. ss. 1-3. 
  21. ^ Evolution: the history of an idea. 25th anniversary (İngilizce). Berkeley, CA: University of California Press. 2009. ss. 135-136. ISBN 978-0-520-26128-0. OCLC 426118505. 
  22. ^ Evolution: the history of an idea. 25th anniversary (İngilizce). Berkeley, CA: University of California Press. 2009. s. 136. ISBN 978-0-520-26128-0. OCLC 426118505. 
  23. ^ Evolution: the history of an idea. 25th anniversary (İngilizce). Berkeley, Kaliforniya: Kaliforniya Üniversitesi Yayınları. 2009. s. 136. ISBN 978-0-520-26128-0. OCLC 426118505. 
  24. ^ Evolution: the history of an idea. 25th anniversary (İngilizce). Berkeley, Kaliforniya: Kaliforniya Üniversitesi Yayınları. 2009. s. 284. ISBN 978-0-520-26128-0. OCLC 426118505. 
  25. ^ Evolution: the history of an idea. 25th anniversary (İngilizce). Berkeley, Kaliforniya: Kaliforniya Üniversitesi Yayınları. 2009. s. 285. ISBN 978-0-520-26128-0. OCLC 426118505. 
  26. ^ Evolution: the history of an idea. 25th anniversary (İngilizce). Berkeley, Kaliforniya: Kaliforniya Üniversitesi Yayınları. 2009. s. 286. ISBN 978-0-520-26128-0. OCLC 426118505. 
  27. ^ For a recent comparison between biological and social evolution see Grinin, L. (2013). "On similarities between biological and social evolutionary mechanisms: Mathematical modeling". Cliodynamics: The Journal of Quantitative History and Cultural Evolution. 4 (2). doi:10.21237/C7CLIO4221334. 
  28. ^ a b c d Simon (1960). "Herbert Spencer and the Social Organism". Journal of the History of Ideas (İngilizce). 21 (2). 
  29. ^ Boyd. "Built for Speed, Not for Comfort: Darwinian Theory of Human Laws". History and Philosophy of the Life Sciences (İngilizce). 23. 
  30. ^ Simon (1960). "Herbert Spencer and the Social Organism". Journal of the History of Ideas (İngilizce). 21 (2): 297. 
  31. ^ Hume (2011). "Evolutionisms: Lewis Henry Morgan, Time, and the Question of Sociocultural Evolutionary Theory". Histories of Anthropology Annual. 7 (1): 91-126. doi:10.1353/haa.2011.0009. ISSN 1940-5138. 
  32. ^ Morgan, Lewis H. (1877) "Chapter III: Ratio of Human Progress 15 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.".
  33. ^ a b The American Mind: An Interpretation of American Thought and Character Since the 1880s (İngilizce). Yale Üniversitesi Yayınları. 1950. s. 199. ISBN 9780300000467. 
  34. ^ a b Sztompka, ss. 500-501
  35. ^ a b Race: The History of an Idea in America (İngilizce). Oxford University Press. 1997. ISBN 9780198025825. 
  36. ^ Lester F. Ward; a Personal Sketch (İngilizce). G. P. Putnam's sons. 1922. 
  37. ^ Darwin's Conjecture: The Search for General Principles of Social and Biological Evolution (İngilizce). Chicago: Chicago Üniversitesi Yayınları. 2010. s. 6. 
  38. ^ a b c Darwin's Conjecture: The Search for General Principles of Social and Biological Evolution (İngilizce). Chicago: Chicago Üniversitesi Yayınları. 2010. s. 7. 
  39. ^ Boyd. "Built for Speed, Not for Comfort: Darwinian Theory of Human Laws". History and Philosophy of the Life Sciences. 23: 433. 
  40. ^ Darwin's Conjecture: The Search for General Principles of Social and Biological Evolution (İngilizce). Chicago: Chicago Üniversitesi Yayınları. 2010. s. 8. 
  41. ^ Darwin's Conjecture: The Search for General Principles of Social and Biological Evolution (İngilizce). Chicago: Chicago Üniversitesi Yayınları. 2010. s. 9. 
  42. ^ Darwin's Conjecture: The Search for General Principles of Social and Biological Evolution (İngilizce). Chicago: Chicago Üniversitesi Yayınları. 2010. s. 10. 
  43. ^ Darwin's Conjecture: The Search for General Principles of Social and Biological Evolution (İngilizce). Chicago: Chicago Üniversitesi Yayınları. 2010. s. 12. 
  44. ^ Darwin's Conjecture: The Search for General Principles of Social and Biological Evolution (İngilizce). Chicago: Chicago Üniversitesi Yayınları. s. 6. 
  45. ^ Darwin's Conjecture: The Search for General Principles of Social and Biological Evolution (İngilizce). Chicago: Chicago Üniversitesi Yayınları. 2013. s. 12-13. 
  46. ^ The Philosophical Discourse of Modernity (İngilizce). Polity Press. 1985. s. 2. ISBN 978-0-7456-0830-3. 

Alıntı kaynak

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bibliyografya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Evrimsel antropolojik bir perspektiften okunabilecek eserler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kültürün evrimi üzerine Evolutionary Anthropology dergisinin iki özel sayısı:

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sosyokültürel_evrim&oldid=34271560" sayfasından alınmıştır