Vaja Pşavela
 | Bu maddenin listelenen kaynaklarından bazıları güvenilir olmayabilir. (Mart 2014) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
| cinsiyeti | erkek  |
|---|---|
| vatandaşlığı | Rusya İmparatorluğu |
| ana dilindeki ismi | ვაჟა-ფშაველა |
| doğum adı | ლუკა რაზიკაშვილი |
| ön adı | Vazha |
| soyadı | Pshavela |
| doğum tarihi | 14 Temmuz 1861 |
| doğum yeri | Chargali |
| ölüm tarihi | 27 Haziran 1915 |
| ölüm yeri | Tiflis |
| defin yeri | Mtatsminda Panteonu |
| kardeşi | Bachana Razikashvili |
| çocuğu | Levan Razikashvili |
| ana dili | Gürcüce |
| konuştuğu, yazdığı diller | Gürcüce |
| mesleği | şair, öğretmen, çevirmen, oyun yazarı, yazar |
| öğrenim gördüğü okul | Transcaucasian Teachers Seminary |
| etnik grubu | |
| önemli eser | Host and Guest |
| resmî sitesi | https://rustaveli.tripod.com/pshavela.html |
,_photo_by_Alexandre_Roinashvili.png)
Vaja Pşavela (Gürcüce: ვაჟა-ფშაველა; 26 Temmuz 1861 - 10 Temmuz 1915), Gürcü edebiyatının en önemli adlarından biridir. Büyük ölçüde mitolojiden esinlenerek son derece farklı eserler vermiştir. Yapıtlarına felsefi boyutlar kazandırmış ve büyük şairlik yeteneğiyle özgün bir şiirsel dünya yaratmıştı. Yaşamının büyük bölümünü dağlarda, ıssız yerlerde geçirmesine karşın, o da İlia Çavçavadze ve Akaki Tsereteli gibi, tüm yaşamı boyunca ülkesine hizmet etmeyi bir borç olarak kabul etmiştir.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Asıl adı Luka Razikaşvili (Gürücüce: ლუკა რაზიკაშვილი) olan Vaja Pşavela, 14 Temmuz 1861'de Pşavi'de, Çargali köyünde doğdu. İlköğrenimini Telavi din okulunda gördü; daha sonra ise Gori öğretmen okuluna devam etti. Haziran 1882'de Gori öğretmen okulunu bitirdikten sonra, Gürcistan'da eğitim ve öğretimin yaygınlaşması için çaba harcadı, özellikle halkın haklarının ve çıkarlarının korunmasıyla ilgilendi ve bu arada kurulu düzenden yana olanların düşmanlığını kazandı. Pşavela, yükseköğrenim için 1883'te Petersburg'a gitti ve Hukuk Fakültesi'nde öğrenime başladı; ama bir yıl içinde ülkesine geri dönmek zorunda kaldı. Didi Tioneti köyünde öğretmenliğe başladı. Kısa süre sonra, ölümüne kadar hiç ayrılmadığı doğum yeri Çargali'ye döndü.
Pşavela, tüm yaşamı boyunca Tiflis'e çok seyrek olarak gitti. Çok zor koşullarda sürekli ihtiyaç içinde yaşadı ve bu olumsuz koşullar doğal olarak sağlığını bozdu. 1915 yılı başlarında zatürree yakalandı ve 27 Temmuz 1915'te yaşamını yitirdi. Tiflis'te Didube'de Gürcü ileri gelenlerinin gömüldüğü panteonda toprağa verildi. Mezarı daha sonra aynı şehirde Mtatsminda panteonuna nakledildi.
Yazarlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]Vaja Pşavela, ender rastlanan lirik şairlerden biridir. Heyecan ve duyguları olağanüstü bir şiirle dile getirmeyi başardı. 19. yüzyıl Gürcü edebiyatında yeni bir lirik tür yaratarak, çok derin düşünceleri açık seçik, düz ve basit bir anlatımla dile getirdi. Pşavela da tıpkı İlia Çavçavadze ve Akaki Tsereteli gibi atalarının kahramanlıklarını ve vatan sevgilerini büyük bir coşkuyla aktardı.
Pşavela'nın şiirleri çoğu zaman yalnızca erkeklerin, savaşçıların değil, aynı zamanda kadınların da kendilerini unutacak kadar vatanlarına adadıkları bir tablo oluşturur. Sayısız karmaşık sorunlara el attığı epik yapıtları da sanatsal özgünlüklerle doludur. Aluda Ketelauri („ალუდა ქუთელაური“, 1888), Konuk ve Ev Sahibi („სტუმარ-მასპინძელი“, 1893), Yılan Yiyici („გველის მჭამელი“, 1901) gibi şiirleri, halk masallarına ile efsanelerine dayanır ve olağanüstü şiirsel zenginliklerle dikkat çeker. Pşavela'ya göre toplumun kuralları sert ve acımasızdır. Her bireyden tam bir bağımlılık ister. Toplum hiçbir biçimde bir bağımsızlık gösterisini kabul etmez ve bireycilik ve toplum arasındaki çatışmalar trajik bir yoğunluk kazanır. Vaja Pşavela bu bireycilik ve toplum arasındaki çatışmayı Aluda Ketalauri adlı şiirinde son derece dramatik bir tarzda ele almıştır. Kahramanı toplumda hüküm süren davranış kurallarını ihlal eder, yüzyıllardır körüklenen yaşam kurallarını eleştirel bir anlayışla sergiler.
Vaja Pşavela doğanın sırlarını öğrenmiştir, doğanın uyumunun sözcüsüdür. Yavru Karacanın Hikâyesi, Menekşe, Doğanın Kaynağı, Kuru Gürgen („ხმელი წიფელი“, 1888-89), Ağlayan Kaya, Kökler, Yüksek Dağlar, Geyik, Ormana Bakın, Doğanın Kucağında, Orman Ağlıyor gibi düzyazılarında ve birçok şiirinde insan duygu, düşünce ve heyecanları arasından doğanın bütün olgularını sergiler, insan ve doğayı birleştiren bağları hissettirir bize.
Vaja Pşavela'ya göre "her yazar her şeyden önce kendisine özgü bir dile sahip olmalıdır, çünkü dil yazarın yüzü, fizyonomisi ya da daha doğrusu ruhudur, yazarın bireyselliği, kişiliği, 'ben'i burada gizlidir". Pşavela'nın bütün edebi etkinliğinin temeli buna dayanır. Şiirlerinde halk dilinden, halk deyimlerinden büyük ölçüde yararlanmıştır, ama o halk dilinden aldığı sözcükleri ve deyimleri klişe biçiminde kullanmaz, onlara şiirsel bir titreşim katar. Gürcü edebiyatında ilk kez onun kullanmış olduğu çok sayıda sözcük modern Gürcü edebiyat diline kök salmıştır.
Vaja Pşavela'nın Aluda Ketelauri, Konuk ve Ev Sahibi ve Yılan Yiyici adlı şiirleri, Tengiz Abuladze'nin sembolist filmi Yakarış’a esin kaynağı olmuştur.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Vaja Pşavela-Biyografi (Gürcüce) 3 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- "Vaja Pşavela - Gürcü edebiyatından portreler" 3 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
