Эчтәлеккә күчү

Башкортстан: юрамалар арасында аерма

Сылтамалар өстәү
Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Башкортстан latin yazuında])
Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмәКиләсе төзәтмә →
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
Putnik (бәхәс | кертем)
74 үзгәртү
tables design for dark mode
(5 кулланучының 18 арадаш юрамасы күрсәтелмәгән)
Юл номеры - 1: Юл номеры - 1:
{{ДәүләтВМ}}'''Башкортстан Республикасы''', '''Башкортостан Республикасы''' (''Башкортста́н'', ''Башкортоста́н''<ref>[[Башкортстан Конституциясе]]: «Башкортстан Республикасы» һәм «Башкортстан» дигән атамалар тиң мәгънәле.</ref>, {{lang-ba|Башҡортостан Республикаһы}}, {{lang-ru|Республика Башкортостан}})&nbsp;— [[Россия Федерациясе]] белән берләшкән, [[Россиянең федератив төзелеше|Россия Федерациясе субъекты]], [[Идел буе федераль округы]]нә, [[ЮНЕСКО]] билгеләнмәсе буенча [[Урта Азия]] өлкәсенә керә.
{{РФ субъекты
| RuNm = Башкортстан Җөмһүрият
| OfNm1 = {{lang-ba|Башҡортостан Республикаhы}}
| FSCtrWhat = Башкала
| FSCtrNm = [[Уфа]]
| AreaRnk = 27-нче
| TotArea = {{formatnum:{{ПлощадьРегионы|Башкортстан}}}}
| WaterPrcnt = 0,5
| PopRnk = 7-нче
| PopQty = {{formatnum:{{ Халык саны (төбәкләр) | Башкортстан }} }} кеше
| PopCtDate = 2014
| PopDens = 28.36
| GDP = {{ВРП|2}}
| GDPCtDate = {{ВРП|Дата}}
| GDP(PPP) = {{ВРП НДН|2}}
| GDPRnk = 9-нчы
| PolStatLnk = Россия җөмһүриятләре
| PolStatNm = Җөмһүрият
| FedDistrNm = [[Идел буе федераль округы|Идел буе]]
| EcRegNm = [[Урал икътисади районы|Урал]]
| CadNo = 02
| LangLangs = s
| OfLangs = [[башкорт теле]], [[рус теле]]
| ViceTtl = [[Башкортстан Республикасы Башлыгы|Башлык]]<ref>[http://www.azatliq.org/content/article/26762449.html 1 гыйнварда Хәмитов президенттан башлыкка әйләнә]</ref>
| ViceNm = [[Радий Хәбиров]]
| LegislTtl = [[Башкортстан Корылтае|Дәүләт Җыелышы—Корылтай рәисе]]
| LegislNm = [[Константин Толкачёв]]
| FSAnthem =
| PhoneCode = 347
| Бүләкләр = {{Ленин ордены|тип=төбәк}} {{Ленин ордены|тип=төбәк}} {{Октябрь Инкыйлабы ордены|тип=төбәк}} {{Халыклар Дуслыгы ордены|тип=төбәк}}
}}


Башкаласы — [[Уфа]] шәһәре.
'''Башкортста́н Җөмһүрият''' (''Башкортста́н''<ref>[[Башкортстан Конституциясе]]: «Башкортста́н Җөмһүрият» һәм «Башкортстан» дигән атамалар тиң мәгънәле.</ref>, {{lang-ba|Башҡортостан Республикаһы}}, {{lang-ru|Республика Башкортостан}})&nbsp;— [[Россия Федерациясе]] белән берләшкән, [[Россиянең федератив төзелеше|Россия Федерациясе субъекты]], [[Идел буе федераль округы]]нә, [[ЮНЕСКО]] билгеләнмәсе буенча [[Урта Азия]] өлкәсенә керә.


Халык саны: [[2024 ел]]ның 1 гыйнварына ― {{сан|4640361|кеше}}. Шуларның 2 585 360 ы шәһәрләрдә, 1 470 000 (40%) авыл җирлегендә яши<ref>''Элина Ахметова.'' [https://www.bashinform.ru/news/social/2024-05-10/statistiki-podschitali-naselenie-gorodov-i-syol-v-bashkirii-3760989 Статистики подсчитали население городов и сёл в Башкирии.] ИА [[Башинформ|«Башинформ»]], 10.05.2024</ref>. Республика халкының 52,7% ы (2,15 млн) [[хатын-кыз]]лар һәм 47,3% ы (1,93 млн) [[ир-ат]]лар<ref>''Элина Ахметова.''
Башкаласы — [[Уфа]] шәһәре.
[https://www.bashinform.ru/news/social/2024-05-12/v-bashkirii-53-naseleniya-sostavlyayut-zhenschiny-3762102 В Башкирии 53% населения составляют женщины.] ИА [[Башинформ|«Башинформ»]], 12.05.2024</ref>.


== География ==
== География ==

=== Чиктәшлек ===
=== Чиктәшлек ===
{| class="wikitable standard"
{| class="wikitable"
!Як!!Төбәк
!Як!!Төбәк
|-
|-
|Төньяк-көнбатыш|| [[Удмуртия|Удмурт Республикасы]]
|Төньяк-көнбатыш|| [[Удмуртия|Удмурт Республикасы]]
|-
|-
|Төньяк|| [[Пермь өлкәсе]]
|Төньяк|| [[Пермь өлкәсе]]
|-
|-
|Төньяк-көнчыгыш|| [[Свердловск өлкәсе]]
|Төньяк-көнчыгыш|| [[Свердловск өлкәсе]]
Юл номеры - 50: Юл номеры - 22:
|Көньяк<br />Көньяк-көнбатыш|| [[Ырынбур өлкәсе]]
|Көньяк<br />Көньяк-көнбатыш|| [[Ырынбур өлкәсе]]
|-
|-
|Көнбатыш|| [[Татарстан]]
|Көнбатыш|| [[Татарстан Республикасы]]
|-
|-
|}
|}


=== Географик урнашу ===
=== Географик урнашу ===
[[File:Bugulma-Belebey Upland3.jpg|right|300px|thumb|Көнбатыш Башкортстан. [[Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгы]] — борынгы җәйләү урыннары.]]
[[Файл:Bugulma-Belebey Upland3.jpg|right|300px|thumb|Көнбатыш Башкортстан. [[Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгы]] — борынгы җәйләү урыннары.]]


Башкортстан республикасы — Көньяк Урал тауларының түбәләре (иң бөек ноктасы – Ямантау, 1 640 м.), карст мәгарәләр, күлләр. Төбәкнең 2/3 өлөше [[Көнчыгыш Европа тигезлеге|Көнчыгыш-Европа тигезлегенең]] көнчыгыш өлешендә урнаша. Республиканың төньяктан көньякка озынлыгы — 550 км, көнбатыштан көнчыгышка — 430 км. Мәйданы — 143,6 мең км².
Башкортстан республикасы — Көньяк Урал тауларының түбәләре (иң бөек ноктасы — Ямантау, 1 640 м.), карст мәгарәләр, күлләр. Төбәкнең 2/3 өлөше [[Көнчыгыш Европа тигезлеге|Көнчыгыш-Европа тигезлегенең]] көнчыгыш өлешендә урнаша. Республиканың төньяктан көньякка озынлыгы — 550 км, көнбатыштан көнчыгышка — 430 км. Мәйданы — 143,6 мең км².


Республика территориясендә Башкортстан дәүләт тыюлыгы урнашкан.
Республика территориясендә Башкортстан дәүләт тыюлыгы урнашкан.


=== Гидрография ===
=== Гидрография ===
Иң зур елгалары: [[Агыйдел]] (1430 км), кушылдыклары — [[Нөгеш]] (235 км), [[Сем (елга)|Сем]] (239 км), [[Караидел елгасы|Караидел]] (918 км), [[Әй]] (549 км), [[Дим]] (535 км), шулай ук [[Сакмар]] (760 км) белән [[Ык]] (571 км) елгалары. Башкортстан җирлегеннән шулай ук [[Җаек (елга)|Җаек елгасы]] (2428 км.) башлана.
Иң зур елгалары: [[Агыйдел]] (1430 км), кушылдыклары — [[Нөгеш]] (235 км), [[Сем (елга)|Сем]] (239 км), [[Караидел елгасы|Караидел]] (918 км), [[Әй]] (549 км), [[Дим]] (535 км), шулай ук [[Сакмар]] (760 км) белән [[Ык]] (571 км) елгалары. Башкортстан җирлегеннән шулай ук [[Җаек (елга)|Җаек елгасы]] (2428 км.) башлана.


Күлләрнең саны — 2700. Республиканың иң зур күлләре Урал таулары артына урнаша. Көнбатыш өлешендә иң эре күл — [[Асылыкүл]] (мәйданы 18,5 км²).
Күлләрнең саны — 2700. Республиканың иң зур күлләре Урал таулары артына урнаша. Көнбатыш өлешендә иң эре күл — [[Асылыкүл]] (мәйданы 18,5 км²).


=== Климат ===
=== Климат ===
[[Рәсем:Yamantau.JPG|thumb|332x332px|left|Ямантау]]
[[Рәсем:Yamantau.JPG|thumb|332x332px|left|Ямантау]]
[[Тау]]ларда уртача еллык температура +0,3°С, тигезлектә +2,8°С. [[Гыйнвар|Гыйнварь]]да [[Цельсий|Цельсия]] градусы буенча уртача температура 18°С, [[июль]]дә — +18°С. Кояшлы көннәр саны 261дән (Уфа) 287гә ([[Әкчин|Аксёново]], [[Белорет]]) кадәр үзгәреп тора.
[[Тау]]ларда уртача еллык температура +0,3°С, тигезлектә +2,8°С. [[Гыйнвар|Гыйнварда]] [[Цельсий|Цельсия]] градусы буенча уртача температура 18°С, [[июль]]дә — +18°С. Кояшлы көннәр саны 261дән (Уфа) 287гә ([[Әкчин|Аксёново]], [[Белорет]]) кадәр үзгәреп тора.


Уртача еллык явым-төшемнәр саны 300—600 мм, [[Урал таулары]]ның көнбатыш ягында 700 ммга кадәр җитә.
Уртача еллык явым-төшемнәр саны 300—600 мм, [[Урал таулары]]ның көнбатыш ягында 700 ммга кадәр җитә.


Кар капламы ноябрь башында яки уртасында барлыкка килә, апрель уртасында исә кар эреп бетә. Кар капламы 150-165 (таулы районнарда 171-177) көн ята, аның уртача биеклеге 36-55 см га җитә.
Кар капламы ноябрь башында яки уртасында барлыкка килә, апрель уртасында исә кар эреп бетә. Кар капламы 150—165 (таулы районнарда 171—177) көн ята, аның уртача биеклеге 36-55 см га җитә.


=== Табигать ===
=== Табигать ===
Урманнар республика территориясенең 40 % алып тора. Урал таулары артында катнаш урманнар, төньяктарак нарат-яфраклы һәм каен урманнары бар; урман-далалар — каен һәм имән агачларына бай.
Урманнар республика территориясенең 40 % алып тора. Урал таулары артында катнаш урманнар, төньяктарак нарат-яфраклы һәм каен урманнары бар; урман-далалар — каен һәм имән агачларына бай.
<gallery mode="packed" widths="150px" heights="150px">
<gallery mode="packed" widths="150px" heights="150px">
File:Shihan Toratau.jpg|[[Торатау]]
File:Shihan Toratau.jpg|[[Торатау]]
Юл номеры - 83: Юл номеры - 55:


== Тарих ==
== Тарих ==
[[Image:Orxon əlifbasıdä Başqortstan yazulı.jpg|thumb|220px|[[Orxon əlifbası|Орхон төрки язуында]] «Башкортстан» сүзенең язылышы]]
[[Файл:Orxon əlifbasıdä Başqortstan yazulı.jpg|thumb|220px|[[Orxon əlifbası|Орхон төрки язуында]] «Башкортстан» сүзенең язылышы]]
[[File:Монумент Дружбы 06.jpg|thumb|300px|right|[[1557 ел]]дан башлап башкорт кабиләләре Россия составына керә башлый]]
[[Файл:Монумент Дружбы 06.jpg|thumb|300px|right|[[1557 ел]]дан башлап башкорт кабиләләре Россия составына керә башлый]]
Республика «Башгурд» исеме астында беренче тапкыр [[VIII гасыр]]да Фәзлуллаһ Рәшидәддиннең «Огузнамә» исемле эшендә телгә алына, ә башкорт халкының үзатылышы (башҡорт) Сәлләм Тәрҗемән хезмәтләрендә ([[IX гасыр]]ның беренче яртысы) очрый.
Республика «Башгурд» исеме астында беренче тапкыр [[VIII гасыр]]да Фәзлуллаһ Рәшидәддиннең «Огузнамә» исемле эшендә телгә алына, ә башкорт халкының үзатылышы (башҡорт) Сәлләм Тәрҗемән хезмәтләрендә ([[IX гасыр]]ның беренче яртысы) очрый.


[[X гасыр|X]]—[[XIII гасыр|XII]] гасырларда республиканың көнбатыш өлешендә яшәүчеләр [[Идел буе Болгары]] дәүләте, [[XIII гасыр|XIII]]—[[XIV гасыр|XIV]] гасырларда бөтен Башкортстан җирлеге [[Җучи Олысы]]на, аның таркалуыннан соң башкортлар [[Казан ханлыгы|Казан]], [[Нугай Урдасы|Нугай]] вә [[Себер ханлыгы|Себер]] ханлыклары, [[1557 ел]]дан башлап башкорт кабиләләре Россия составына керә.
[[X гасыр|X]]—[[XIII гасыр|XII]] гасырларда республиканың көнбатыш өлешендә яшәүчеләр [[Идел буе Болгары]] дәүләте, [[XIII гасыр|XIII]]—[[XIV гасыр]]ларда бөтен Башкортстан җирлеге [[Җучи Олысы]]на, аның таркалуыннан соң башкортлар [[Казан ханлыгы|Казан]], [[Нугай Урдасы|Нугай]] вә [[Себер ханлыгы|Себер]] ханлыклары, [[1557 ел]]дан башлап башкорт кабиләләре Россия составына керә.


Инкыйлабкача елларда хәзерге Башкортстан җирлеге күбесенчә [[Уфа губернасы]] составында була.
Инкыйлабкача елларда хәзерге Башкортстан җирлеге күбесенчә [[Уфа губернасы]] составында була.


1917 елның 15 (28) ноябрендә Башкорт өлкә шурасы [[Кече Башкортстан|Башкортстан милли-территориаль мохтариятен (автономиясен)]] игълан итә. [[1919 ел]]ның [[20 март]]ында Мәскәүдә «Үзәк Совет хакимияте белән Башкорт хөкүмәте арасында Башкорт Совет Автономиясен төзү турында килешү» имзалана.  <ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://www.vatandash.ru/index.php?article=1591 |access-date=2014-09-11 |archive-date=2017-12-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171201030431/http://vatandash.ru/index.php?article=1591 |dead-url=yes }}</ref> Башкорт Совет Автономиясе [[Ырынбур губернасы]]ның төньяк өязләре нигезендә оеша. Башкортларның үз шәһәрләре булмаганлыктан, аның башкаласы итеп күрше [[Уфа губернасы]]нда урнашкан рус-татар шәһәре [[Эстәрлетамак]] билгеләнә. 1920 елның 20 августында Совет хөкүмәте Эстәрлетамак шәһәрен Кече Башкортстанга бирә.
1917 елның 15 (28) ноябрендә Башкорт өлкә шурасы [[Кече Башкортстан|Башкортстан милли-территориаль мохтариятен (автономиясен)]] игълан итә. [[1919 ел]]ның [[20 март]]ында Мәскәүдә «Үзәк Совет хакимияте белән Башкорт хөкүмәте арасында Башкорт Совет Автономиясен төзү турында килешү» имзалана.<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://www.vatandash.ru/index.php?article=1591 |access-date=2014-09-11 |archive-date=2017-12-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171201030431/http://vatandash.ru/index.php?article=1591 |dead-url=yes }}</ref> Башкорт Совет Автономиясе [[Ырынбур губернасы]]ның төньяк өязләре нигезендә оеша. Башкортларның үз шәһәрләре булмаганлыктан, аның башкаласы итеп күрше [[Уфа губернасы]]нда урнашкан рус-татар шәһәре [[Эстәрлетамак]] билгеләнә. 1920 елның 20 августында Совет хөкүмәте Эстәрлетамак шәһәрен Кече Башкортстанга бирә.


1922 елның 14 июненнән Уфа губернасын юк итеп, Башкортстан составына губернаның зур өлешләре, шул исәптән [[Бәләбәй өязе|Бәләбәй]] һәм [[Бөре өязе|Бөре]] өязләре (алар язмышы турында махсус референдум үткәрелергә тиеш булган) [[Олы Башкортстан|кертеләләр]], башкаласы Этәрлетамактан [[Уфа]]га күчерелә.
1922 елның 14 июненнән Уфа губернасын юк итеп, Башкортстан составына губернаның зур өлешләре, шул исәптән [[Бәләбәй өязе|Бәләбәй]] һәм [[Бөре өязе|Бөре]] өязләре (алар язмышы турында махсус референдум үткәрелергә тиеш булган) [[Олы Башкортстан|кертеләләр]], башкаласы Этәрлетамактан [[Уфа]]га күчерелә.
Юл номеры - 100: Юл номеры - 72:


== Дәүләт корылышы ==
== Дәүләт корылышы ==
[[Файл:M G Rakhimov.jpg|thumb|[[Рәхимов Мортаза Гобәйдулла улы]] — Башкортстан Республикасының беренче Президенты]]
[[Файл:M G Rakhimov.jpg|thumb|[[Рәхимов Мортаза Гобәйдулла улы]] — Башкортстан Республикасының беренче Президенты]]
Башкортстан Конституциясенә тиешле дәүләт власы хөкем, башкарма һәм кануннар чыгару юнәлешләренә бүленә.
Башкортстан Конституциясенә тиешле дәүләт власы хөкем, башкарма һәм кануннар чыгару юнәлешләренә бүленә.


=== Башкарма хакимлек ===
=== Башкарма хакимлек ===
[[Башкортстан Башлыгы|Башкортстан Республикасы Башлыгы]] — Башкортстан Республикасының иң югары вазифалы кешесе.
[[Башкортстан Башлыгы|Башкортстан Республикасы Башлыгы]] — Башкортстан Республикасының иң югары вазифалы кешесе.
Башкортстан Хөкүмәте статусы һәм хокукы Башкортстан Конституциясе белән билгеләнә.
Башкортстан Хөкүмәте статусы һәм хокукы Башкортстан Конституциясе белән билгеләнә.


Юл номеры - 111: Юл номеры - 83:


=== Законнар чыгару власы ===
=== Законнар чыгару власы ===
Башкортстан Парламенты — [[Башкортстан Республикасының Дәүләт Җыелышы — Корылтай|Дәүләт Җыелышы — Корылтай]] 2003 елдан бер палатасыннан торган кануннар чыгару органы.
Башкортстан Парламенты — [[Башкортстан Республикасының Дәүләт Җыелышы — Корылтай|Дәүләт Җыелышы — Корылтай]] 2003 елдан бер палатасыннан торган кануннар чыгару органы.


== Халык ==
== Халык ==

=== Торак пунктлар ===
=== Торак пунктлар ===
{| class="wikitable infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%"
{| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:90%"
|-
|-
! rowspan=21 | {{navbar|Башкортстан шәһәрләре|plain=1}}
! rowspan=21 | {{navbar|Башкортстан шәһәрләре|plain=1}}
[[Рәсем:Набережная реки Белой в районе Монумента Дружбы.JPG|border|110px]]<br />[[Уфа]]<br />[[Рәсем:Kolhozniy-rinok.jpg|border|110px]]<br />[[Стәрлетамак]]<br />[[Рәсем:Str dzerjinskogo Salavat.jpg|border|110px]]<br />[[Салават (шәһәр)|Салават]]<br />[[Рәсем:Neftekamsk main street.JPG|border|110px]]<br />[[Нефтекама]]<br />
[[Рәсем:Набережная реки Белой в районе Монумента Дружбы.JPG|border|110px]]<br />[[Уфа]]<br />[[Рәсем:Kolhozniy-rinok.jpg|border|110px]]<br />[[Стәрлетамак]]<br />[[Рәсем:Str dzerjinskogo Salavat.jpg|border|110px]]<br />[[Салават (шәһәр)|Салават]]<br />[[Рәсем:Neftekamsk main street.JPG|border|110px]]<br />[[Нефтекама]]<br />
! Урын
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Урын
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Шәһәр
! Шәһәр
! align=center style="background:#f5f5f5;" | [[Башкорт теле|Башкортча исеме]]
! [[Башкорт теле|Башкортча исеме]]
! align=center style="background:#f5f5f5;" | [[Рус теле|Русча исеме]]
! [[Рус теле|Русча исеме]]
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Халык саны
! Халык саны
! rowspan=21 | {{navbar|Чуашия шәһәрләре|plain=1}}
! rowspan=21 | {{navbar|Чуашия шәһәрләре|plain=1}}
[[Рәсем:Avtovok.jpg|border|110px]]<br />[[Октябрьски]]<br />[[Рәсем:BeloretskView.jpg|border|100px]]<br />[[Белорет]]<br />[[Рәсем:Дворец культуры в г. Ишимбае.jpg|border|110px]]<br />[[Ишембай]]<br />[[Рәсем:Кумертау (площадь Ленина).jpg|border|110px]]<br />[[Күмертау]]<br />
[[Рәсем:Avtovok.jpg|border|110px]]<br />[[Октябрьски]]<br />[[Рәсем:BeloretskView.jpg|border|100px]]<br />[[Белорет]]<br />[[Рәсем:Дворец культуры в г. Ишимбае.jpg|border|110px]]<br />[[Ишембай]]<br />[[Рәсем:Кумертау (площадь Ленина).jpg|border|110px]]<br />[[Күмертау]]<br />
|
|
|
|
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 1 ||align=left | '''[[Уфа]]''' || ''Өфө'' || ''Уфа'' || 1 062 300
|
|
|
|
|-
|-
! 1
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 2 ||align=left | '''[[Стәрлетамак]]''' || ''Стәрлетамаҡ'' || ''Стерлитамак'' || 273 432
|align=left | '''[[Уфа]]''' || ''Өфө'' || ''Уфа'' || 1 062 300
|
|
|
|
|-
|-
! 2
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 3 ||align=left | '''[[Салават (шәһәр)|Салават]]''' || ''Салауат'' || ''Салават'' || 156 085
|align=left | '''[[Стәрлетамак]]''' || ''Стәрлетамаҡ'' || ''Стерлитамак'' || 273 432
|
|
|
|
|-
|-
! 3
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 4 ||align=left | '''[[Нефтекама]]''' || ''Нефтекама'' || ''Нефтекамск'' || 121 757
|align=left | '''[[Салават (шәһәр)|Салават]]''' || ''Салауат'' || ''Салават'' || 156 085
|
|
|
|
|-
|-
! 4
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 5 ||align=left | '''[[Октябрьски]]''' || ''Октябрьский'' || ''Октябрьский'' || 109 379
|align=left | '''[[Нефтекама]]''' || ''Нефтекама'' || ''Нефтекамск'' || 121 757
|
|
|
|
|-
|-
! 5
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 6 ||align=left | '''[[Белорет]]''' || ''Белорет'' || ''Белорецк'' || 68 804
|align=left | '''[[Октябрьски]]''' || ''Октябрьский'' || ''Октябрьский'' || 109 379
|
|
|
|
|-
|-
! 6
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 7 ||align=left | '''[[Туймазы]]''' || ''Туймазы'' || ''Туймазы'' || 66 849
|align=left | '''[[Белорет]]''' || ''Белорет'' || ''Белорецк'' || 68 804
|
|
|
|
|-
|-
! 7
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 8 ||align=left | '''[[Ишембай]]''' || ''Ишембай'' || ''Ишимбай'' || 66 242
|align=left | '''[[Туймазы]]''' || ''Туймазы'' || ''Туймазы'' || 66 849
|
|
|
|
|-
|-
! 8
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 9 ||align=left | '''[[Күмертау]]''' || ''Күмертау'' || ''Кумертау'' || 62 854
|align=left | '''[[Ишембай]]''' || ''Ишембай'' || ''Ишимбай'' || 66 242
|
|
|
|
|-
|-
! 9
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 10 ||align=left | '''[[Сибай]]''' || ''Сибай'' || ''Сибай'' || 62 732
|align=left | '''[[Күмертау]]''' || ''Күмертау'' || ''Кумертау'' || 62 854
|
|
|
|
|-
|-
! 10
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 11 ||align=left | '''[[Мәләвез]]''' || ''Мәләүез'' || ''Мелеуз'' || 61 408
|align=left | '''[[Сибай]]''' || ''Сибай'' || ''Сибай'' || 62 732
|
|
|
|
|-
|-
! 11
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 12 ||align=left | '''[[Бәләбәй]]''' || ''Бәләбәй'' || ''Белебей'' || 60 183
|align=left | '''[[Мәләвез]]''' || ''Мәләүез'' || ''Мелеуз'' || 61 408
|
|
|
|
|-
|-
! 12
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 13 ||align=left | '''[[Бөре (шәһәр)|Бөре]]''' || ''Бөрө'' || ''Бирск'' || 41 637
|align=left | '''[[Бәләбәй]]''' || ''Бәләбәй'' || ''Белебей'' || 60 183
|
|
|
|
|-
|-
! 13
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 14 || align=left | '''[[Учалы]]''' || ''Учалы'' || ''Учалы'' || 37 771
|align=left | '''[[Бөре (шәһәр)|Бөре]]''' || ''Бөрө'' || ''Бирск'' || 41 637
|
|
|
|
|-
|-
! 14
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 15 ||align=left | '''[[Благовещен]]''' || ''Благовещен'' || ''Благовещенск'' || 34 246
| align=left | '''[[Учалы]]''' || ''Учалы'' || ''Учалы'' || 37 771
|
|
|
|
|-
|-
! 15
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 16 ||align=left | '''[[Дүртөйле]]''' || ''Дүртөйлө'' || ''Дюртюли'' || 31 272
|align=left | '''[[Благовещен]]''' || ''Благовещен'' || ''Благовещенск'' || 34 246
|
|
|
|
|-
|-
! 16
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 17 ||align=left | '''[[Яңавыл]]''' || ''Яңауыл'' || ''Янаул'' || 26 988
|align=left | '''[[Дүртөйле]]''' || ''Дүртөйлө'' || ''Дюртюли'' || 31 272
|
|
|
|
|-
|-
! 17
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 18 ||align=left | '''[[Дәүләкән]]''' || ''Дәүләкән'' || ''Давлеканово'' || 24 040
|align=left | '''[[Яңавыл]]''' || ''Яңауыл'' || ''Янаул'' || 26 988
|
|
|
|
|-
|-
! 18
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 19 ||align=left | [[Чишмә (Башкортстан)|Чишмә]] || ''Шишмә'' || ''Чишмы'' || 21 198
|align=left | '''[[Дәүләкән]]''' || ''Дәүләкән'' || ''Давлеканово'' || 24 040
|
|
|
|
|-
|-
! 19
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 20 ||align=left | [[Приют]] || ''Приют'' || ''Приютово'' || 20 888
|align=left | [[Чишмә (Башкортстан)|Чишмә]] || ''Шишмә'' || ''Чишмы'' || 21 198
|
|
|-
! 20
|
|align=left | [[Приют]] || ''Приют'' || ''Приютово'' || 20 888
|
|-
|-
| colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" | <ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |access-date=2012-11-16 |archive-date=2011-06-27 |archive-url=https://www.webcitation.org/5zkxwkUEt?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |dead-url=yes }}</ref>
| colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" |<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |access-date=2012-11-16 |archive-date=2011-06-27 |archive-url=https://www.webcitation.org/5zkxwkUEt?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |dead-url=yes }}</ref>
|}
|}
<noinclude>
<noinclude>
{{clear}}
{{clear}}

=== Милли состав ===
=== Милли состав ===
{{seealso|Башкортстанда татарларның хокукларын бозу}}
{{seealso|Башкортстанда татарларның хокукларын бозу}}
Башкортстанда 4 104 336 кеше яши. Аларның 2 626 613 шәһәрләрдә, 1 447 723 авылда тора. Эре шәһәрләре — [[Уфа]] (башкала, 1 042 мең кеше), [[Стәрлетамак]] (264 мең кеше), [[Салават (шәһәр)|Салават]] (158 мең кеше), [[Нефтекама]] (122 мең кеше), [[Октябрьски]] (108 мең кеше). Республикадагы барлык халыкның [[татарлар]] (25,4%), [[башкортлар]] (29,5%), [[руслар]] (36,1%) тәшкил итә.
Башкортстанда 4 104 336 кеше яши. Аларның 2 626 613 шәһәрләрдә, 1 447 723 авылда тора. Эре шәһәрләре — [[Уфа]] (башкала, 1 042 мең кеше), [[Стәрлетамак]] (264 мең кеше), [[Салават (шәһәр)|Салават]] (158 мең кеше), [[Нефтекама]] (122 мең кеше), [[Октябрьски]] (108 мең кеше). Республикадагы барлык халыкның [[татарлар]] (25,4 %), [[башкортлар]] (29,5 %), [[руслар]] (36,1 %) тәшкил итә.


{| style="text-align: right;"
{| class="wikitable" style="text-align: right;"
|-
|-bgcolor="#e0e0e0"
! rowspan="2" | Халык
! rowspan="2" | Халык
! colspan="2" | [[1926]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_26.php?reg=772</ref>
! colspan="2" | [[1926]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_26.php?reg=772</ref>
Юл номеры - 270: Юл номеры - 180:
! colspan="2" | [[2002]]<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://www.perepis2002.ru/ct/doc/TOM_04_03.xls |access-date=2012-11-18 |archive-date=2006-11-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061104083455/http://www.perepis2002.ru/ct/doc/TOM_04_03.xls |dead-url=yes }}</ref>
! colspan="2" | [[2002]]<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://www.perepis2002.ru/ct/doc/TOM_04_03.xls |access-date=2012-11-18 |archive-date=2006-11-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061104083455/http://www.perepis2002.ru/ct/doc/TOM_04_03.xls |dead-url=yes }}</ref>
! colspan="2" | [[2010]]<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm |access-date=2012-11-18 |archive-date=2012-02-04 |archive-url=https://www.webcitation.org/65CtM3r6X?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm |dead-url=yes }}</ref>
! colspan="2" | [[2010]]<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm |access-date=2012-11-18 |archive-date=2012-02-04 |archive-url=https://www.webcitation.org/65CtM3r6X?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm |dead-url=yes }}</ref>
|-
|-bgcolor="#e0e0e0"
! {{коммент|К. с.|Кешеләр саны}}
! {{коммент|К. с.|Кешеләр саны}}
! %
! %
Юл номеры - 290: Юл номеры - 200:
| align="left"| [[руслар]]
| align="left"| [[руслар]]
| align="center"| 1 064 707
| align="center"| 1 064 707
| align="center"| 39,9%
| align="center"| 39,9 %
| align="center"| 1 281 347
| align="center"| 1 281 347
| align="center"| 40,6%
| align="center"| 40,6 %
| align="center"| 1 418 147
| align="center"| 1 418 147
| align="center"| 42,4%
| align="center"| 42,4 %
| align="center"| 1 547 893
| align="center"| 1 547 893
| align="center"| 40,2%
| align="center"| 40,2 %
| align="center"| 1 547 893
| align="center"| 1 547 893
| align="center"| 40,2%
| align="center"| 40,2 %
| align="center"| 1 548 291
| align="center"| 1 548 291
| align="center"| 39,3%
| align="center"| 39,3 %
| align="center"| 1 490 715
| align="center"| 1 490 715
| align="center"| 36,3%
| align="center"| 36,3 %
| align="center"| 1 432 906
| align="center"| 1 432 906
| align="center"| 36,1%
| align="center"| 36,1 %
|-
|-
| align="left"| [[башкортлар]]
| align="left"| [[башкортлар]]
| align="center"| 625 845
| align="center"| 625 845
| align="center"| 23,5%
| align="center"| 23,5 %
| align="center"| 671 188
| align="center"| 671 188
| align="center"| 21,3%
| align="center"| 21,3 %
| align="center"| 737 711
| align="center"| 737 711
| align="center"| 22,1%
| align="center"| 22,1 %
| align="center"| 892 248
| align="center"| 892 248
| align="center"| 23,4%
| align="center"| 23,4 %
| align="center"| 935 880
| align="center"| 935 880
| align="center"| 24,3%
| align="center"| 24,3 %
| align="center"| 863 808
| align="center"| 863 808
| align="center"| 21,9%
| align="center"| 21,9 %
| align="center"| 1 221 302
| align="center"| 1 221 302
| align="center"| 29,8%
| align="center"| 29,8 %
| align="center"| 1 172 287
| align="center"| 1 172 287
| align="center"| 29,5%
| align="center"| 29,5 %
|-
|-
|align="left"| [[татарлар]]
|align="left"| [[татарлар]]
| align="center"| 621 158
| align="center"| 621 158
| align="center"| 23,3%
| align="center"| 23,3 %
| align="center"| 777 230
| align="center"| 777 230
| align="center"| 24,6%
| align="center"| 24,6 %
| align="center"| 768 566
| align="center"| 768 566
| align="center"| 23,0%
| align="center"| 23,0 %
| align="center"| 944 505
| align="center"| 944 505
| align="center"| 24,7%
| align="center"| 24,7 %
| align="center"| 940 436
| align="center"| 940 436
| align="center"| 24,5%
| align="center"| 24,5 %
| align="center"| 1 120 702
| align="center"| 1 120 702
| align="center"| 28,4%
| align="center"| 28,4 %
| align="center"| 990 702
| align="center"| 990 702
| align="center"| 24,1%
| align="center"| 24,1 %
| align="center"| 1 009 295
| align="center"| 1 009 295
| align="center"| 25,4%
| align="center"| 25,4 %
|-
|-
|align="left"| [[чуашлар]]
|align="left"| [[чуашлар]]
| align="center"| 84 886
| align="center"| 84 886
| align="center"| 3,2%
| align="center"| 3,2 %
| align="center"| 106 892
| align="center"| 106 892
| align="center"| 3,4%
| align="center"| 3,4 %
| align="center"| 109 970
| align="center"| 109 970
| align="center"| 3,3%
| align="center"| 3,3 %
| align="center"| 126 638
| align="center"| 126 638
| align="center"| 3,3%
| align="center"| 3,3 %
| align="center"| 122 344
| align="center"| 122 344
| align="center"| 3,2%
| align="center"| 3,2 %
| align="center"| 118 509
| align="center"| 118 509
| align="center"| 3,0%
| align="center"| 3,0 %
| align="center"| 117 317
| align="center"| 117 317
| align="center"| 2,9%
| align="center"| 2,9 %
| align="center"| 107 450
| align="center"| 107 450
| align="center"| 2,4%
| align="center"| 2,4 %
|-
|-
|align="left"| [[чирмешләр]]
|align="left"| [[чирмешләр]]
| align="center"| 79 298
| align="center"| 79 298
| align="center"| 3,0%
| align="center"| 3,0 %
| align="center"| 90 163
| align="center"| 90 163
| align="center"| 2,8%
| align="center"| 2,8 %
| align="center"| 93 902
| align="center"| 93 902
| align="center"| 2,8%
| align="center"| 2,8 %
| align="center"| 109 638
| align="center"| 109 638
| align="center"| 2,9%
| align="center"| 2,9 %
| align="center"| 106 793
| align="center"| 106 793
| align="center"| 2,8%
| align="center"| 2,8 %
| align="center"| 105 768
| align="center"| 105 768
| align="center"| 2,7%
| align="center"| 2,7 %
| align="center"| 105 829
| align="center"| 105 829
| align="center"| 2,6%
| align="center"| 2,6 %
| align="center"| 103 658
| align="center"| 103 658
| align="center"| 2,6%
| align="center"| 2,6 %
|-
|-
|align="left"| [[украиннар]]
|align="left"| [[украиннар]]
| align="center"| 76 610
| align="center"| 76 610
| align="center"| 2,9%
| align="center"| 2,9 %
| align="center"| 92 289
| align="center"| 92 289
| align="center"| 2,9%
| align="center"| 2,9 %
| align="center"| 83 594
| align="center"| 83 594
| align="center"| 2,5%
| align="center"| 2,5 %
| align="center"| 76 005
| align="center"| 76 005
| align="center"| 2,0%
| align="center"| 2,0 %
| align="center"| 75 571
| align="center"| 75 571
| align="center"| 2,0%
| align="center"| 2,0 %
| align="center"| 74 990
| align="center"| 74 990
| align="center"| 1,9%
| align="center"| 1,9 %
| align="center"| 55 249
| align="center"| 55 249
| align="center"| 1,4%
| align="center"| 1,4 %
| align="center"| 39 875
| align="center"| 39 875
| align="center"| 1,0%
| align="center"| 1,0 %
|-
|-
|align="left"| [[арлар]]
|align="left"| [[арлар]]
| align="center"| 23 256
| align="center"| 23 256
| align="center"| 0,9%
| align="center"| 0,9 %
| align="center"| 25 103
| align="center"| 25 103
| align="center"| 0,8%
| align="center"| 0,8 %
| align="center"| 25 388
| align="center"| 25 388
| align="center"| 0,8%
| align="center"| 0,8 %
| align="center"| 27 918
| align="center"| 27 918
| align="center"| 0,7%
| align="center"| 0,7 %
| align="center"| 25 906
| align="center"| 25 906
| align="center"| 0,7%
| align="center"| 0,7 %
| align="center"| 23 696
| align="center"| 23 696
| align="center"| 0,6%
| align="center"| 0,6 %
| align="center"| 22 625
| align="center"| 22 625
| align="center"| 0,6%
| align="center"| 0,6 %
| align="center"| 21 477
| align="center"| 21 477
| align="center"| 0,5%
| align="center"| 0,5 %
|-
|-
|align="left"| [[мордва]]
|align="left"| [[мордва]]
| align="center"| 49 813
| align="center"| 49 813
| align="center"| 1,9%
| align="center"| 1,9 %
| align="center"| 57 826
| align="center"| 57 826
| align="center"| 1,8%
| align="center"| 1,8 %
| align="center"| 43 582
| align="center"| 43 582
| align="center"| 1,3%
| align="center"| 1,3 %
| align="center"| 40 745
| align="center"| 40 745
| align="center"| 1,1%
| align="center"| 1,1 %
| align="center"| 35 900
| align="center"| 35 900
| align="center"| 0,9%
| align="center"| 0,9 %
| align="center"| 31 923
| align="center"| 31 923
| align="center"| 0,8%
| align="center"| 0,8 %
| align="center"| 26 020
| align="center"| 26 020
| align="center"| 0,6%
| align="center"| 0,6 %
| align="center"| 20 300
| align="center"| 20 300
| align="center"| 0,5%
| align="center"| 0,5 %
|-
|-
| align="left"| башкалар
| align="left"| башкалар
| align="center"| 39 773
| align="center"| 39 773
| align="center"| 1,5%
| align="center"| 1,5 %
| align="center"| 56 931
| align="center"| 56 931
| align="center"| 1,8%
| align="center"| 1,8 %
| align="center"| 60 749
| align="center"| 60 749
| align="center"| 1,8%
| align="center"| 1,8 %
| align="center"| 52 485
| align="center"| 52 485
| align="center"| 1,4%
| align="center"| 1,4 %
| align="center"| 53 557
| align="center"| 53 557
| align="center"| 1,4%
| align="center"| 1,4 %
| align="center"| 55 426
| align="center"| 55 426
| align="center"| 1,4%
| align="center"| 1,4 %
| align="center"| 74 577
| align="center"| 74 577
| align="center"| 1,8%
| align="center"| 1,8 %
| align="center"| 165 044
| align="center"| 165 044
| align="center"| 4,1%
| align="center"| 4,1 %
|-
|-
| align="left"| '''барлык'''
| align="left"| '''барлык'''
| align="center"| '''2 665 346'''
| align="center"| '''2 665 346'''
| align="center"| '''100,0%'''
| align="center"| '''100,0 %'''
| align="center"| '''3 158 969'''
| align="center"| '''3 158 969'''
| align="center"| '''100,0%'''
| align="center"| '''100,0 %'''
| align="center"| '''3 341 609'''
| align="center"| '''3 341 609'''
| align="center"| '''100,0%'''
| align="center"| '''100,0 %'''
| align="center"| '''3 818 075'''
| align="center"| '''3 818 075'''
| align="center"| '''100,0%'''
| align="center"| '''100,0 %'''
| align="center"| '''3 844 280'''
| align="center"| '''3 844 280'''
| align="center"| '''100.0%'''
| align="center"| '''100.0 %'''
| align="center"| '''3 943 113'''
| align="center"| '''3 943 113'''
| align="center"| '''100,0%'''
| align="center"| '''100,0 %'''
| align="center"| '''4 104 336'''
| align="center"| '''4 104 336'''
| align="center"| '''100,0%'''
| align="center"| '''100,0 %'''
| align="center"| '''4 072 292'''
| align="center"| '''4 072 292'''
| align="center"| '''100,0%'''
| align="center"| '''100,0 %'''
|}
|}


== Административ-территориаль бүленеш ==
== Административ-территориаль бүленеш ==
Республикада 54 административ район, 21 шәһәр, 2 шәһәр тибындагы поселок, 828 авыл администрациясе бар.
Республикада 54 административ район, 21 шәһәр, 2 шәһәр тибындагы поселок, 828 авыл администрациясе бар.
{| class="wikitable tiles" width="100%" bgcolor="#fff" border="0" cellpadding="3px" cellspacing="3px"
{| class="wikitable tiles" width="100%"
|-
|- align="center" bgcolor="#e6eeff"
!colspan=3 | '''Районнар'''
! colspan=3 | Районнар
! '''Харита'''
! Харита
|- valign="top" align="left" bgcolor="#f2f6ff"
|- valign="top" align="left"
|
|
# [[Әбҗәлил районы]]
# [[Әбҗәлил районы]]
Юл номеры - 539: Юл номеры - 449:


== Икътисад ==
== Икътисад ==

=== Сәнәгать ===
=== Сәнәгать ===
Эре сәнәгый үзәкләре — [[Уфа]], [[Стәрлетамак]], [[Ишембай]], [[Салават (шәһәр)|Салават]], [[Нефтекама]], [[Туймазы]], [[Октябрьски]], [[Белорет]]. Җитештерүнең югары дәрәҗәдәге тупланышы хас, сәнәгый продукциясенең якынча 50% [[Уфа]]да чыгарыла.
Эре сәнәгый үзәкләре — [[Уфа]], [[Стәрлетамак]], [[Ишембай]], [[Салават (шәһәр)|Салават]], [[Нефтекама]], [[Туймазы]], [[Октябрьски]], [[Белорет]]. Җитештерүнең югары дәрәҗәдәге тупланышы хас, сәнәгый продукциясенең якынча 50 % [[Уфа]]да чыгарыла.


Сәнәгатьнең әһәмиятле тармаклары — нефть чыгару, нефть эшкәртү. Машиналарны төзү һәм металл эшкәртү зур үсешне алган. Агач эшкәртү сәнәгате һәм төзелеш материалларны ясау да бар.
Сәнәгатьнең әһәмиятле тармаклары — нефть чыгару, нефть эшкәртү. Машиналарны төзү һәм металл эшкәртү зур үсешне алган. Агач эшкәртү сәнәгате һәм төзелеш материалларны ясау да бар.


=== Энергетика ===
=== Энергетика ===
Юл номеры - 557: Юл номеры - 468:


=== [[Тимер юл]]ы транспорты ===
=== [[Тимер юл]]ы транспорты ===
Тимер юл элемтәсе [[Самар-Зылатаус тимер юлы|Самара—Уфа тимер юлы]]ннан башлана, аның 486 км озынлыгындагы Кинәле станциясеннән Уфа станциясенә кадәрге участогы 1888 елда файдалануга тапшырыла.
Тимер юл элемтәсе [[Самар-Зылатаус тимер юлы|Самара—Уфа тимер юлыннан]] башлана, аның 486 км озынлыгындагы Кинәле станциясеннән Уфа станциясенә кадәрге участогы 1888 елда файдалануга тапшырыла.


[[Уфа]] тимер юллар аша [[Самар]], [[Чиләбе]], [[Ырынбур]], [[Сембер]] һәм башка шәһәрләр белән тоташтырылган. Көймә йөрешле елгалар: [[Агыйдел (елга)|Агыйдел]] һәм [[Караидел (елга)|Караидел]]. Торба үткәргеч транспорты да үсешне алган.
[[Уфа]] тимер юллар аша [[Самар]], [[Чиләбе]], [[Ырынбур]], [[Сембер]] һәм башка шәһәрләр белән тоташтырылган. Көймә йөрешле елгалар: [[Агыйдел (елга)|Агыйдел]] һәм [[Караидел (елга)|Караидел]]. Торба үткәргеч транспорты да үсешне алган.


===Автомобиль юллар===
=== Автомобиль юллар ===
Төбәк аша {{табличка-ru|М|5}} «Урал», {{табличка-ru|М|7}} «Идел», {{Табличка дороги|Р240 (Уфа — Ырынбур)|Р240|#0090ff|white|#0090ff}} [[Уфа]] — [[Ырынбур]], {{табличка-ru|Р|315}} [[Уфа]] — [[Бөре шәһәре|Бөре]] — [[Яңавыл]], {{табличка-ru|Р|316}} [[Стәрлетамак]] — [[Белорет]] — [[Магнитогорски]], {{табличка-ru|Р|317}} [[Бөре (шәһәр)|Бөре]] — [[Тазтөбе]] — [[Чаткы]] һәм {{табличка-ru|Р|361}} [[Мәләвез]] — [[Магнитогорски]]<ref>{{cite web|url=http://crm.avtologsib.ru/index.php/Glavnaya/Avtodorogi-Rossii/R361-%E2%80%93-Magnitogorsk-Sibay-Zilair-%E2%80%93-Ira.html|title=Р361 – «Магнитогорск — Сибай — Зилаир – Ира» &#124; Автодороги России &#124; Главная|accessdate=2013-02-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/6EhuYz9ok?url=http://crm.avtologsib.ru/index.php/Glavnaya/Avtodorogi-Rossii/R361-%E2%80%93-Magnitogorsk-Sibay-Zilair-%E2%80%93-Ira.html|archivedate=2013-02-26}}</ref> автоюллары баралар.
Төбәк аша {{табличка-ru|М|5}} «Урал», {{табличка-ru|М|7}} «Идел», {{Табличка дороги|Р240 (Уфа — Ырынбур)|Р240|#0090ff|white|#0090ff}} [[Уфа]] — [[Ырынбур]], {{табличка-ru|Р|315}} [[Уфа]] — [[Бөре шәһәре|Бөре]] — [[Яңавыл]], {{табличка-ru|Р|316}} [[Стәрлетамак]] — [[Белорет]] — [[Магнитогорски]], {{табличка-ru|Р|317}} [[Бөре (шәһәр)|Бөре]] — [[Тазтөбе]] — [[Чаткы]] һәм {{табличка-ru|Р|361}} [[Мәләвез]] — [[Магнитогорски]]<ref>{{cite web|url=http://crm.avtologsib.ru/index.php/Glavnaya/Avtodorogi-Rossii/R361-%E2%80%93-Magnitogorsk-Sibay-Zilair-%E2%80%93-Ira.html|title=Р361 – «Магнитогорск — Сибай — Зилаир – Ира» &#124; Автодороги России &#124; Главная|accessdate=2013-02-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/6EhuYz9ok?url=http://crm.avtologsib.ru/index.php/Glavnaya/Avtodorogi-Rossii/R361-%E2%80%93-Magnitogorsk-Sibay-Zilair-%E2%80%93-Ira.html|archivedate=2013-02-26}}</ref> автоюллары баралар.

===Авиа элемтә===
=== Авиа элемтә ===
Авиа элемтә Башкортстанны Россиядәге дистәләрчә шәһәрләре белән, БДБ илләре, Греция, Кытай, БГЭ, Төркия шәһәрләре белән тоташтыра. Уфада Башкортстанда иң зур [[Уфа (аэропорт)|аэропорт]] урнашкан.
Авиа элемтә Башкортстанны Россиядәге дистәләрчә шәһәрләре белән, БДБ илләре, Греция, Кытай, БГЭ, Төркия шәһәрләре белән тоташтыра. Уфада Башкортстанда иң зур [[Уфа (аэропорт)|аэропорт]] урнашкан.


==Башкортстан бәйрәмнәре==
== Башкортстан бәйрәмнәре ==
«Башкортстан Республикасында бәйрәм һәм истәлекле көн, һөнәри һәм башка даталар турында» Башкортстан законы республиканың Югары Советы тарафыннан [[1992 ел]]ның 27 февралендә кабул ителде.
«Башкортстан Республикасында бәйрәм һәм истәлекле көн, һөнәри һәм башка даталар турында» Башкортстан законы республиканың Югары Советы тарафыннан [[1992 ел]]ның 27 февралендә кабул ителде.


'''Эшләми торган бәйрәм көннәре.'''
'''Эшләми торган бәйрәм көннәре.'''


{| style="margin:auto;" width="90%"
{| class="wikitable" style="margin:auto;" width="90%"
|-
|- style=background:#efefef;
! Датасы !! Исеме !! Искәрмә
! Датасы !! Исеме !! Искәрмә
|-
|-
Юл номеры - 585: Юл номеры - 497:
|
|
|[[Ураза бәйрәме]]
|[[Ураза бәйрәме]]
|Ураза бәйрәме датасы Ислам календарена ярашлы ел саен Башкортстан Республикасы хөкүмәте тарафыннан, бәйрәм үткәрү көненнән өч ай алдан да соңламый, игълан ителә.
|Ураза бәйрәме датасы Ислам календарена ярашлы ел саен Башкортстан Республикасы хөкүмәте тарафыннан, бәйрәм үткәрү көненнән өч ай алдан да соңламый, игълан ителә.
|-
|-
|
|
|[[Корбан бәйрәме]]
|[[Корбан бәйрәме]]
|Корбан бәйрәме датасы ай календарына ярашлы ел саен Башкортстан Республикасы хөкүмәте тарафыннан, бәйрәм үткәрү көненнән өч ай алдан да соңламый, игълан ителә.
|Корбан бәйрәме датасы ай календарына ярашлы ел саен Башкортстан Республикасы хөкүмәте тарафыннан, бәйрәм үткәрү көненнән өч ай алдан да соңламый, игълан ителә.
|-
|-
|}
|}


'''Истәлекле көннәре.'''
'''Истәлекле көннәре.'''
{| style="margin:auto;" width="90%"
{| class="wikitable" style="margin:auto;" width="90%"
|-
|- style=background:#efefef;
! Датасы
! Датасы
! Исеме
! Исеме
Юл номеры - 602: Юл номеры - 514:
|25 февраль
|25 февраль
|[[Башкортстан флагы|Башкортстан Республикасы Дәүләт флагы]] көне
|[[Башкортстан флагы|Башкортстан Республикасы Дәүләт флагы]] көне
|Җөмһүрият Югары Советы тарафыннан яңа флагны [[1992 ел]]да кабул иткән көндә (2002 елдан) билгеләнә ярославль өлкәсе владимир өлкәсе [http://www.bashinform.ru/news/342972/ 25 февраля — День Государственного флага республикасы Гербы// ИА Башинформ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171117064847/http://www.bashinform.ru/news/342972/ |date=2017-11-17 }} ярославль өлкәсе, владимир өлкәсе.
|Җөмһүрият Югары Советы тарафыннан яңа флагны [[1992 ел]]да кабул иткән көндә (2002 елдан) билгеләнә ярославль өлкәсе владимир өлкәсе [http://www.bashinform.ru/news/342972/ 25 февраля — День Государственного флага республикасы Гербы// ИА Башинформ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171117064847/http://www.bashinform.ru/news/342972/ |date=2017-11-17 }} ярославль өлкәсе, владимир өлкәсе.
|-
|-
|20 март
|20 март
|[[Үзәк Совет власы белән Башкорт хөкүмәте арасында Башкорт Совет автономиясе турында килешү]]гә кул куйган көн
|[[Үзәк Совет власы белән Башкорт хөкүмәте арасында Башкорт Совет автономиясе турында килешү]]гә кул куйган көн
|Россия Эшче-Авылдаш хөкүмәте белән [[Башкорт хөкүмәте]] Башкортстан Совет автономиясе турында [[1919 ел]]дагы Килешүгә кул куйган көндә билгеләнә. Совет рәсәе эченнән аңа Халык комиссарлары Советы рәисе [[В. И. Ленин]], Бөтенроссия Үзәк башкарма комитетырәисе в.б. М. Ф. Владимирский, милләтләр эшләре буенча халык комиссары [[И. В. Сталин]], Бөтенроссия Үзәк башкарма комитеты секретаре А. С. Енукидзе, башкорт делегация эченнән — Башкорт хөкүмәте рәисе [[Кулаев Мстислав]], [[Башкорт гаскәре (1917-1919)|Башкорт гаскәре]] адьютанты [[Әбдрәшит Бикбауов|Ә. И. Бикбауов]], Башкорт хөкүмәте әгъзасы [[Муллаян Халиков |М. Д. Халиков]] кул куйдылар.
|Россия Эшче-Авылдаш хөкүмәте белән [[Башкорт хөкүмәте]] Башкортстан Совет автономиясе турында [[1919 ел]]дагы Килешүгә кул куйган көндә билгеләнә. Совет рәсәе эченнән аңа Халык комиссарлары Советы рәисе [[В. И. Ленин]], Бөтенроссия Үзәк башкарма комитетырәисе в.б. М. Ф. Владимирский, милләтләр эшләре буенча халык комиссары [[И. В. Сталин]], Бөтенроссия Үзәк башкарма комитеты секретаре А. С. Енукидзе, башкорт делегация эченнән — Башкорт хөкүмәте рәисе [[Кулаев Мстислав]], [[Башкорт гаскәре (1917-1919)|Башкорт гаскәре]] адьютанты [[Әбдрәшит Бикбауов|Ә. И. Бикбауов]], Башкорт хөкүмәте әгъзасы [[Муллаян Халиков |М. Д. Халиков]] кул куйдылар.
|-
|-
|31 март
|31 март
Юл номеры - 626: Юл номеры - 538:
Җөмһүрият [[Салават җыены]] фольклор бәйрәме ел саен Башкортстан республикасының төрле шәһәр һәм районнарында 2004 елдан алып үткәрелә башлады. 2011 елдан алып Салават җыены Салават районында үткәрелә.
Җөмһүрият [[Салават җыены]] фольклор бәйрәме ел саен Башкортстан республикасының төрле шәһәр һәм районнарында 2004 елдан алып үткәрелә башлады. 2011 елдан алып Салават җыены Салават районында үткәрелә.


Башкортстанның [[Октябрьский шәһәре шәһәр округы|Октябрьский шәһәре]]нда җөмһүрият [[Курай]] бәйрәме үткәрелә. Курай бәйрәме татарлар яшәгән республиканың төньяк-көнчыгыш районнарында курайны пропагандалау һәм популярлаштыру, башкорт халык уен коралларын таралышын киңәйтү, шулай ук зирәк курайчылар ачу максатларында үтә һәм беренче мәртәбә 2001 елда оештырылды.
Башкортстанның [[Октябрьский шәһәре шәһәр округы|Октябрьский шәһәре]]нда җөмһүрият [[Курай]] бәйрәме үткәрелә. Курай бәйрәме татарлар яшәгән республиканың төньяк-көнчыгыш районнарында курайны пропагандалау һәм популярлаштыру, башкорт халык уен коралларын таралышын киңәйтү, шулай ук зирәк курайчылар ачу максатларында үтә һәм беренче мәртәбә 2001 елда оештырылды.


Шулай ук Башкортстан Республикасында Россия Федерациясе субъекты канунияте тарафыннан булдырылган башка истәлекле даталар да билгеләнә.
Шулай ук Башкортстан Республикасында Россия Федерациясе субъекты канунияте тарафыннан булдырылган башка истәлекле даталар да билгеләнә.

3 авг 2024, 20:07 юрамасы

Башкортстан
Илтамга
Башкала Уфа
Халык саны 4 064 361 (2024) Edit this on Wikidata
Нигезләнгән 11 октябрь 1990 Edit this on Wikidata
Сәгать кушагы Екатеринбург вакыты, UTC+05:00
Рәсми тел рус теле, башкорт теле
География
ИҖБ Россия
Мәйдан 143,600 км²
ДДӨБ 214 метр Edit this on Wikidata
Координатлар 54.47°N 56.27°E Edit this on Wikidata
Телефон коды 347 Edit this on Wikidata
RU-BA Edit this on Wikidata
Сәясәт
Башкарма орган Башкортстан Хөкүмәте
Канун чыгару органы Башкортстан Корылтае
Дәүләт башлыгы исеме Башкортстан Республикасы Башлыгы
Башлык исеме Башкортстан Республикасы Хөкүмәте Премьер-министры
Хөкүмәт башлыгы Андрей Назаров
Карта
Икътисад
Акча берәмлеге Россия сумы
Башка мәгълүмат
Ярдәм телефоннары

Башкортстан Республикасы, Башкортостан Республикасы (Башкортста́н, Башкортоста́н[1], баш. Башҡортостан Республикаһы, рус. Республика Башкортостан) — Россия Федерациясе белән берләшкән, Россия Федерациясе субъекты, Идел буе федераль округынә, ЮНЕСКО билгеләнмәсе буенча Урта Азия өлкәсенә керә.

Башкаласы — Уфа шәһәре.

Халык саны: 2024 елның 1 гыйнварына ― 4 640 361 кеше. Шуларның 2 585 360 ы шәһәрләрдә, 1 470 000 (40%) авыл җирлегендә яши[2]. Республика халкының 52,7% ы (2,15 млн) хатын-кызлар һәм 47,3% ы (1,93 млн) ир-атлар[3].

География

Чиктәшлек

Як Төбәк
Төньяк-көнбатыш Удмурт Республикасы
Төньяк Пермь өлкәсе
Төньяк-көнчыгыш Свердловск өлкәсе
Көнчыгыш Чиләбе өлкәсе
Көньяк
Көньяк-көнбатыш		 Ырынбур өлкәсе
Көнбатыш Татарстан Республикасы

Географик урнашу

Көнбатыш Башкортстан. Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгы — борынгы җәйләү урыннары.

Башкортстан республикасы — Көньяк Урал тауларының түбәләре (иң бөек ноктасы — Ямантау, 1 640 м.), карст мәгарәләр, күлләр. Төбәкнең 2/3 өлөше Көнчыгыш-Европа тигезлегенең көнчыгыш өлешендә урнаша. Республиканың төньяктан көньякка озынлыгы — 550 км, көнбатыштан көнчыгышка — 430 км. Мәйданы — 143,6 мең км².

Республика территориясендә Башкортстан дәүләт тыюлыгы урнашкан.

Гидрография

Иң зур елгалары: Агыйдел (1430 км), кушылдыклары — Нөгеш (235 км), Сем (239 км), Караидел (918 км), Әй (549 км), Дим (535 км), шулай ук Сакмар (760 км) белән Ык (571 км) елгалары. Башкортстан җирлегеннән шулай ук Җаек елгасы (2428 км.) башлана.

Күлләрнең саны — 2700. Республиканың иң зур күлләре Урал таулары артына урнаша. Көнбатыш өлешендә иң эре күл — Асылыкүл (мәйданы 18,5 км²).

Климат

Ямантау

Тауларда уртача еллык температура +0,3°С, тигезлектә +2,8°С. Гыйнварда Цельсия градусы буенча уртача температура 18°С, июльдә — +18°С. Кояшлы көннәр саны 261дән (Уфа) 287гә (Аксёново, Белорет) кадәр үзгәреп тора.

Уртача еллык явым-төшемнәр саны 300—600 мм, Урал тауларының көнбатыш ягында 700 ммга кадәр җитә.

Кар капламы ноябрь башында яки уртасында барлыкка килә, апрель уртасында исә кар эреп бетә. Кар капламы 150—165 (таулы районнарда 171—177) көн ята, аның уртача биеклеге 36-55 см га җитә.

Табигать

Урманнар республика территориясенең 40 % алып тора. Урал таулары артында катнаш урманнар, төньяктарак нарат-яфраклы һәм каен урманнары бар; урман-далалар — каен һәм имән агачларына бай.

Тарих

Орхон төрки язуында «Башкортстан» сүзенең язылышы
1557 елдан башлап башкорт кабиләләре Россия составына керә башлый

Республика «Башгурд» исеме астында беренче тапкыр VIII гасырда Фәзлуллаһ Рәшидәддиннең «Огузнамә» исемле эшендә телгә алына, ә башкорт халкының үзатылышы (башҡорт) Сәлләм Тәрҗемән хезмәтләрендә (IX гасырның беренче яртысы) очрый.

X—XII гасырларда республиканың көнбатыш өлешендә яшәүчеләр Идел буе Болгары дәүләте, XIII—XIV гасырларда бөтен Башкортстан җирлеге Җучи Олысына, аның таркалуыннан соң башкортлар Казан, Нугай вә Себер ханлыклары, 1557 елдан башлап башкорт кабиләләре Россия составына керә.

Инкыйлабкача елларда хәзерге Башкортстан җирлеге күбесенчә Уфа губернасы составында була.

1917 елның 15 (28) ноябрендә Башкорт өлкә шурасы Башкортстан милли-территориаль мохтариятен (автономиясен) игълан итә. 1919 елның 20 мартында Мәскәүдә «Үзәк Совет хакимияте белән Башкорт хөкүмәте арасында Башкорт Совет Автономиясен төзү турында килешү» имзалана.[4] Башкорт Совет Автономиясе Ырынбур губернасының төньяк өязләре нигезендә оеша. Башкортларның үз шәһәрләре булмаганлыктан, аның башкаласы итеп күрше Уфа губернасында урнашкан рус-татар шәһәре Эстәрлетамак билгеләнә. 1920 елның 20 августында Совет хөкүмәте Эстәрлетамак шәһәрен Кече Башкортстанга бирә.

1922 елның 14 июненнән Уфа губернасын юк итеп, Башкортстан составына губернаның зур өлешләре, шул исәптән Бәләбәй һәм Бөре өязләре (алар язмышы турында махсус референдум үткәрелергә тиеш булган) кертеләләр, башкаласы Этәрлетамактан Уфага күчерелә.

1952 елның маенда Башкорт АССРы эчендә Уфа һәм Стәрлетамак өлкәләре барлыкка килә, әмма 1953 елның апрелендә өлкәләргә бүленеш юкка чыгарыла.

1990 елда БАССР Югары Шурасы Дәүләт Суверенлыгы турында Декларация кабул итә.[5]

Дәүләт корылышы

Рәхимов Мортаза Гобәйдулла улы — Башкортстан Республикасының беренче Президенты

Башкортстан Конституциясенә тиешле дәүләт власы хөкем, башкарма һәм кануннар чыгару юнәлешләренә бүленә.

Башкарма хакимлек

Башкортстан Республикасы Башлыгы — Башкортстан Республикасының иң югары вазифалы кешесе. Башкортстан Хөкүмәте статусы һәм хокукы Башкортстан Конституциясе белән билгеләнә.

Хөкем власы

Башкортстан Республикасында хөкем власын Башкортстан Республикасы Конституция Суды, федераль судлар һәм мировой хөкем тормышка ашыра.

Законнар чыгару власы

Башкортстан Парламенты — Дәүләт Җыелышы — Корылтай 2003 елдан бер палатасыннан торган кануннар чыгару органы.

Халык

Торак пунктлар

карау • бәхәс • edit


Уфа

Стәрлетамак

Салават

Нефтекама

 Урын Шәһәр Башкортча исеме Русча исеме Халык саны
карау • бәхәс • edit


Октябрьски

Белорет

Ишембай

Күмертау

1 Уфа Өфө Уфа 1 062 300
2 Стәрлетамак Стәрлетамаҡ Стерлитамак 273 432
3 Салават Салауат Салават 156 085
4 Нефтекама Нефтекама Нефтекамск 121 757
5 Октябрьски Октябрьский Октябрьский 109 379
6 Белорет Белорет Белорецк 68 804
7 Туймазы Туймазы Туймазы 66 849
8 Ишембай Ишембай Ишимбай 66 242
9 Күмертау Күмертау Кумертау 62 854
10 Сибай Сибай Сибай 62 732
11 Мәләвез Мәләүез Мелеуз 61 408
12 Бәләбәй Бәләбәй Белебей 60 183
13 Бөре Бөрө Бирск 41 637
14 Учалы Учалы Учалы 37 771
15 Благовещен Благовещен Благовещенск 34 246
16 Дүртөйле Дүртөйлө Дюртюли 31 272
17 Яңавыл Яңауыл Янаул 26 988
18 Дәүләкән Дәүләкән Давлеканово 24 040
19 Чишмә Шишмә Чишмы 21 198
20 Приют Приют Приютово 20 888
[6]


Милли состав

Шулай ук карагыз: Башкортстанда татарларның хокукларын бозу.

Башкортстанда 4 104 336 кеше яши. Аларның 2 626 613 шәһәрләрдә, 1 447 723 авылда тора. Эре шәһәрләре — Уфа (башкала, 1 042 мең кеше), Стәрлетамак (264 мең кеше), Салават (158 мең кеше), Нефтекама (122 мең кеше), Октябрьски (108 мең кеше). Республикадагы барлык халыкның татарлар (25,4 %), башкортлар (29,5 %), руслар (36,1 %) тәшкил итә.

Халык 1926[7] 1939[8] 1959[9] 1970[10] 1979[11] 1989[12] 2002[13] 2010[14]
К. с. % К. с. % К. с. % К. с. % К. с. % К. с. % К. с. % К. с. %
руслар 1 064 707 39,9 % 1 281 347 40,6 % 1 418 147 42,4 % 1 547 893 40,2 % 1 547 893 40,2 % 1 548 291 39,3 % 1 490 715 36,3 % 1 432 906 36,1 %
башкортлар 625 845 23,5 % 671 188 21,3 % 737 711 22,1 % 892 248 23,4 % 935 880 24,3 % 863 808 21,9 % 1 221 302 29,8 % 1 172 287 29,5 %
татарлар 621 158 23,3 % 777 230 24,6 % 768 566 23,0 % 944 505 24,7 % 940 436 24,5 % 1 120 702 28,4 % 990 702 24,1 % 1 009 295 25,4 %
чуашлар 84 886 3,2 % 106 892 3,4 % 109 970 3,3 % 126 638 3,3 % 122 344 3,2 % 118 509 3,0 % 117 317 2,9 % 107 450 2,4 %
чирмешләр 79 298 3,0 % 90 163 2,8 % 93 902 2,8 % 109 638 2,9 % 106 793 2,8 % 105 768 2,7 % 105 829 2,6 % 103 658 2,6 %
украиннар 76 610 2,9 % 92 289 2,9 % 83 594 2,5 % 76 005 2,0 % 75 571 2,0 % 74 990 1,9 % 55 249 1,4 % 39 875 1,0 %
арлар 23 256 0,9 % 25 103 0,8 % 25 388 0,8 % 27 918 0,7 % 25 906 0,7 % 23 696 0,6 % 22 625 0,6 % 21 477 0,5 %
мордва 49 813 1,9 % 57 826 1,8 % 43 582 1,3 % 40 745 1,1 % 35 900 0,9 % 31 923 0,8 % 26 020 0,6 % 20 300 0,5 %
башкалар 39 773 1,5 % 56 931 1,8 % 60 749 1,8 % 52 485 1,4 % 53 557 1,4 % 55 426 1,4 % 74 577 1,8 % 165 044 4,1 %
барлык 2 665 346 100,0 % 3 158 969 100,0 % 3 341 609 100,0 % 3 818 075 100,0 % 3 844 280 100.0 % 3 943 113 100,0 % 4 104 336 100,0 % 4 072 292 100,0 %

Административ-территориаль бүленеш

Республикада 54 административ район, 21 шәһәр, 2 шәһәр тибындагы поселок, 828 авыл администрациясе бар.

Районнар Харита
  1. Әбҗәлил районы
  2. Әлшәй районы
  3. Архангель районы
  4. Аскын районы
  5. Авыргазы районы
  6. Баймак районы
  7. Бакалы районы
  8. Балтач районы
  9. Бәләбәй районы
  10. Балакатай районы
  11. Белорет районы
  12. Бишбүләк районы
  13. Бөре районы
  14. Болгавар районы
  15. Благовещен районы
  16. Бүздәк районы
  17. Борай районы
  18. Бөрҗән районы
  1. Гафури районы
  2. Дәүләкән районы
  3. Дуван районы
  4. Дүртөйле районы
  5. Ярмәкәй районы
  6. Зиянчура районы
  7. Җылаер районы
  8. Иглин районы
  9. Илеш районы
  10. Ишембай районы
  11. Калтасы районы
  12. Караидел районы
  13. Кырмыскалы районы
  14. Кыйгы районы
  15. Кызыл Кама районы
  16. Күгәрчен районы
  17. Кушнаренко районы
  18. Куергазы районы
  1. Мәләвез районы
  2. Мәчетле районы
  3. Мишкә районы
  4. Миякә районы
  5. Нуриман районы
  6. Салават районы
  7. Стәрлебаш районы
  8. Стәрлетамак районы
  9. Тәтешле районы
  10. Туймазы районы
  11. Уфа районы
  12. Учалы районы
  13. Федоровка районы
  14. Хәйбулла районы
  15. Чакмагыш районы
  16. Чишмә районы
  17. Шаран районы
  18. Яңавыл районы

Икътисад

Сәнәгать

Эре сәнәгый үзәкләре — Уфа, Стәрлетамак, Ишембай, Салават, Нефтекама, Туймазы, Октябрьски, Белорет. Җитештерүнең югары дәрәҗәдәге тупланышы хас, сәнәгый продукциясенең якынча 50 % Уфада чыгарыла.

Сәнәгатьнең әһәмиятле тармаклары — нефть чыгару, нефть эшкәртү. Машиналарны төзү һәм металл эшкәртү зур үсешне алган. Агач эшкәртү сәнәгате һәм төзелеш материалларны ясау да бар.

Энергетика

Аның нигезен җылылык электр стансалар тәшкил итәләр: Карманово ГРЭСы, Уфадагы ҖЭҮ-1, ҖЭҮ-2, ҖЭҮ-3 ҖЭҮ-4, Стәрлетамакта һәм Салаватта ҖЭҮләре, Урал арты ҖЭҮ (Сибай) һәм Күмертау ҖЭҮ. 

Башкортстан АЭС төзелеше Чернобыль һәлакәтеннән соң туктатылган.

Туймазы районының Төпкилде авылы тирәсендә тәҗрибә-сынау җил электр стансасы урнашкан.

Авыл хуҗалыгы

Ашлык-терлекчелек юнәлешендәге авыл хуҗалыгы. Бодай, арыш, солы, арпа, шикәр чөгендере, көнбагышны үстерәләр. Җөмһүрияттә сөт-ит терлекчелеге, ит-йон сарыкчылыгы, кошчылык, атчылык, кымызчылык һәм умартачылык үсешне алган. Башкорт балы Россиядә киң мәшһүрлекне алган.

Транспорт

Тимер юлы транспорты

Тимер юл элемтәсе Самара—Уфа тимер юлыннан башлана, аның 486 км озынлыгындагы Кинәле станциясеннән Уфа станциясенә кадәрге участогы 1888 елда файдалануга тапшырыла.

Уфа тимер юллар аша Самар, Чиләбе, Ырынбур, Сембер һәм башка шәһәрләр белән тоташтырылган. Көймә йөрешле елгалар: Агыйдел һәм Караидел. Торба үткәргеч транспорты да үсешне алган.

Автомобиль юллар

Төбәк аша М5 «Урал», М7 «Идел», Р240 Уфа — Ырынбур, Р315 Уфа — Бөре — Яңавыл, Р316 Стәрлетамак — Белорет — Магнитогорски, Р317 Бөре — Тазтөбе — Чаткы һәм Р361 Мәләвез — Магнитогорски[15] автоюллары баралар.

Авиа элемтә

Авиа элемтә Башкортстанны Россиядәге дистәләрчә шәһәрләре белән, БДБ илләре, Греция, Кытай, БГЭ, Төркия шәһәрләре белән тоташтыра. Уфада Башкортстанда иң зур аэропорт урнашкан.

Башкортстан бәйрәмнәре

«Башкортстан Республикасында бәйрәм һәм истәлекле көн, һөнәри һәм башка даталар турында» Башкортстан законы республиканың Югары Советы тарафыннан 1992 елның 27 февралендә кабул ителде.

Эшләми торган бәйрәм көннәре.

Датасы Исеме Искәрмә
11 октябрь Җөмһүрият көне Башкортстанның дәүләт суверенитеты турында декларация кабул ителгән көндә билгеләнә.
24 декабрь Гербы Республикасы Конституциясе көне ярославль өлкәсе владимир өлкәсе Статья в Башкирской энциклопедии 2013 елның 3 ноябрь көнендә архивланган.Калып:Владимир-ba ярославль өлкәсе, владимир өлкәсе Җөмһүрият Югары Советы 1993 елда Башкортстан Конституциясен кабул иткән көндә билгеләнә.
Ураза бәйрәме Ураза бәйрәме датасы Ислам календарена ярашлы ел саен Башкортстан Республикасы хөкүмәте тарафыннан, бәйрәм үткәрү көненнән өч ай алдан да соңламый, игълан ителә.
Корбан бәйрәме Корбан бәйрәме датасы ай календарына ярашлы ел саен Башкортстан Республикасы хөкүмәте тарафыннан, бәйрәм үткәрү көненнән өч ай алдан да соңламый, игълан ителә.

Истәлекле көннәре.

Датасы Исеме Искәрмә
25 февраль Башкортстан Республикасы Дәүләт флагы көне Җөмһүрият Югары Советы тарафыннан яңа флагны 1992 елда кабул иткән көндә (2002 елдан) билгеләнә ярославль өлкәсе владимир өлкәсе 25 февраля — День Государственного флага республикасы Гербы// ИА Башинформ 2017 елның 17 ноябрь көнендә архивланган. ярославль өлкәсе, владимир өлкәсе.
20 март Үзәк Совет власы белән Башкорт хөкүмәте арасында Башкорт Совет автономиясе турында килешүгә кул куйган көн Россия Эшче-Авылдаш хөкүмәте белән Башкорт хөкүмәте Башкортстан Совет автономиясе турында 1919 елдагы Килешүгә кул куйган көндә билгеләнә. Совет рәсәе эченнән аңа Халык комиссарлары Советы рәисе В. И. Ленин, Бөтенроссия Үзәк башкарма комитетырәисе в.б. М. Ф. Владимирский, милләтләр эшләре буенча халык комиссары И. В. Сталин, Бөтенроссия Үзәк башкарма комитеты секретаре А. С. Енукидзе, башкорт делегация эченнән — Башкорт хөкүмәте рәисе Кулаев Мстислав, Башкорт гаскәре адьютанты Ә. И. Бикбауов, Башкорт хөкүмәте әгъзасы М. Д. Халиков кул куйдылар.
31 март Башкортстан Республикасынан Федератив килешү кушымтасына кул куйган көн 1992 елда Федератив килешүгә имзаланган көндә билгеләнә.
3 август Россия Федерациясе дәүләт хакимияте органнары һәм Башкортстан Республикасының дәүләт хакимияте органнары белән идарә итү даирәсе буенча Россия Федерациясе һәм Башкортстан Республикасының үзара вәкаләтлекләре аеру турындагы килешүгә кул куйган көн. ярославль өлкәсе br /өлкәсе 1994 елда Россия федерациясе һәм Башкортстан Республикасы арасында килешүгә имзаланган көндә билгеләнә.
29 ноябрь Башкортстан милли-территориаль автономиясе берәмеге Россия дәүләтенең федератив өлеше буларак булдырылган көн Башкортстан милли-территориаль автономиясе 1917 елның 15 ноябрендә (иске ысул буенча) Башкорт мәркәз шурасы тарафыннан игълан ителә һәм III Бөтен башкорт оештыру корылтаенда раслана.

Башкортстанда халык (милли) Сабантуй бәйрәме рәсми статуска ия. Бәйрәм республиканың барлык муниципаль районнарында язгы басу эшләре бетү уңаеннан үткәрелә. Сабантуйның үткәрелү датасы ел саен Башкортстан башлыгы указына ярашлы тәгаенләнә.

Җөмһүрият Салават җыены фольклор бәйрәме ел саен Башкортстан республикасының төрле шәһәр һәм районнарында 2004 елдан алып үткәрелә башлады. 2011 елдан алып Салават җыены Салават районында үткәрелә.

Башкортстанның Октябрьский шәһәренда җөмһүрият Курай бәйрәме үткәрелә. Курай бәйрәме татарлар яшәгән республиканың төньяк-көнчыгыш районнарында курайны пропагандалау һәм популярлаштыру, башкорт халык уен коралларын таралышын киңәйтү, шулай ук зирәк курайчылар ачу максатларында үтә һәм беренче мәртәбә 2001 елда оештырылды.

Шулай ук Башкортстан Республикасында Россия Федерациясе субъекты канунияте тарафыннан булдырылган башка истәлекле даталар да билгеләнә.

Искәрмәләр

  1. ↑ Башкортстан Конституциясе: «Башкортстан Республикасы» һәм «Башкортстан» дигән атамалар тиң мәгънәле.
  2. ↑ Элина Ахметова. Статистики подсчитали население городов и сёл в Башкирии. ИА «Башинформ», 10.05.2024
  3. ↑ Элина Ахметова. В Башкирии 53% населения составляют женщины. ИА «Башинформ», 12.05.2024
  4. ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2017-12-01, retrieved 2014-09-11 
  5. ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2008-10-14, retrieved 2014-09-11 
  6. ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2012-11-16 
  7. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_26.php?reg=772
  8. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_39.php?reg=61
  9. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_59.php?reg=76
  10. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_70.php?reg=59
  11. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_79.php?reg=58
  12. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_89.php?reg=56
  13. ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2006-11-04, retrieved 2012-11-18 
  14. ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2012-02-04, retrieved 2012-11-18 
  15. ↑ Р361 – «Магнитогорск — Сибай — Зилаир – Ира» | Автодороги России | Главная. әлеге чыганактан 2013-02-26 архивланды. 2013-02-24 тикшерелгән.

Әдәбият

Шулай ук карагыз

Portal icon Башкортстан порталы
Portal icon Россия порталы
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Башкортстан&oldid=4208697