Шерпалар
Шерпалар, чаңгыстың саны - шерпа (төв. ཤར་བ་, вайли shar pa ‘чөөн чүктүң кижилери’ дээн уткалыг[1]) – чөөн Непалдың Джомолунгма дааның эдээнде болгаш Индияда чурттап чоруур чон. Боттарын шаркхомбо деп адаар.
Сөөлгү 30 чыл тургузунда шерпаларның саны элээн көвүдээн. 1975 чылда 25 муң кижи турган болза, 2001 чылда 154 622 кижи бүрүткеттинген[2]. Шерпалар 93% сарыг шажынга чүдүп чоруур, 6,26% индуизм чүдүлгеге, 0,63% христиан чүдүлгеге, а 0,20% Бон деп шажынга чүдүп чоруур.
Шерпаларның хөй кезии Непалдың чөөн чүгүнде чурттап чоруур, ынчалза-даа чурттуң өске булуңнарында база бар. Шерпаларның Непалда эң эрги сууру Тенгбоче болуп турар.
Шерпаларның дылын кангпо дээр, ол төвүт-бирман дылдарга хамааржыр. Кангпо дыл өске төрел төвүт дылдардан шуут аңгы, шерпаларның дылын Лхасадан төвүттер билип шыдавас[3].
Шерпалар дээрге төвүттерниң ортаакы чүс чылдарда Гималай дааның мурнуу чүгүнче көжүп келген салгалдары болуп турар. Шерпалар болгаш төвүттерни ниити "бедик даг" гени каттыштырып турар.
Непалда шерпалар колдуунда чер ажылы кылып амыдырап чоруур (картофель, сула), азы малчыннап чоруур, колдуу сарлыктар азырап турар. Индияда шерпалар садыг-саарылга болгаш альпинистерге дузалажып бедик дагларже дузалакчылар бооп үнүп турар. Альпинистерге дузалажып тургаш хөй шерпалар соок, аарыг-ажык, кемдээшкин болгаш оон-даа өске чылдагааннар-биле чок болган.
Демдеглелдер
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]- ↑ Sherpa Lhakpa Norbu. Through a Sherpa Window: Illustrated Guide to Sherpa Culture. — Kathmandu, Nepal: Vajra Publications, 2008. (недоступная ссылка)
- ↑ БСЭ
- ↑ Journée d'étude : Déserts. Y a-t-il des corrélations entre l'écosystème et le changement linguistique ? (фр.). Lacito.vjf.cnrs.fr. Проверено 8 March 2"012. Архивировано 18 марта 2012 года.