5-noyabr akti
1916-yil 5-noyabrdagi akt Germaniya imperatorlari Vilgelm II va Avstriya imperatori Frans Jozefning oʻrtasida imzolangan deklaratsiya. Ushbu akt Kongress Polsha hududidan tashqarida Polsha Qirolligini yaratishni vaʼda qildi. Qirollik asoschilari Markaziy kuchlar tomonidan nazorat qilinadigan qoʻgʻirchoq davlat tuzishni koʻzda tutgan. Ushbu hujjatning kelib chiqishi nemislar tomonidan bosib olingan Polshaning g'arbidan Rossiya bilan urush uchun yangi chaqiruvlarni tayyorlash zarurati edi. Hujjatning oʻzi aniq maʼnoda juda kam ifodalangan boʻlsa ham, uning eʼlon qilinishi Polshaning mustaqillikka erishish yoʻlidagi harakatlarining asosiy omillaridan biri sifatida qaraladi. Rasmiy bayonotlarga qaramay, Germaniya imperiyasi haqiqatan ham 30 000 km² gacha yerlarni nazorat qilgan. Kongress urushdan oldingi Polsha yerlarida, nemis koʻchmanchilariga joy ochish uchun 2 — 3 milliongacha polyaklar va yahudiylarni ushbu hududlardan chiqarib yuborish bilan qoʻshib olishni rejalashtirgan[1][2][3][4][5][6].
Deklaratsiyadan soʻng, 1916-yil 6-dekabrda Muvaqqat Davlat Kengashi tuzildi, uning prezidenti Vaslav Niemojovski va Harbiy komissiya raisi Yozef Pilsudski edilar. Polsha harbiy tashkilotining boʻlinmalari Muvaqqat Davlat Kengashining boshqaruviga oʻtkazildi, ammo kengashning oʻzi juda cheklangan vakolatlarga ega edi va qasamyoddan keyin yaʼni 1917-yil avgustda tarqatib yuborildi. Undan keyin Muvaqqat Davlat Kengashining Muvaqqat qoʻmitasi (Komisja Przejściowa Tymczasowej Rady Stanu) va keyin Regency kengashi tuzildi.
5-noyabrdagi qonun Birinchi jahon urushi ittifoqchilari orasida keng taʼsir koʻrsatdi. 1916-yil dekabr oyida Italiya parlamenti Polshaning mustaqilligini qoʻllab-quvvatladi va 1917-yil boshida Rossiya podshosi Nikolay II 1914-yilda rus amaldorlari tomonidan ilgari surilgan Rossiya imperiyasi bilan ittifoqqa bogʻlangan mustaqil Polsha gʻoyasiga qaytdi. Shu bilan birga, AQSh prezidenti Vudro Vilson ham erkin Polsha davlatini qoʻllab-quvvatlashini ochiq aytdi.
1918-yil 11-noyabrdagi sulh bitimidan keyin Birinchi jahon urushi tugadi. Qirollikning avvalgi homiylarga toʻliq qaramligiga qaramay, oxir-oqibatda urushgacha mavjud bo'lgan Polsha Respublikasining asosiy davlati ularning niyatlariga qarshilik qildi. Ikkinchisi, ya'ni Markaziy kuchlar tomonidan bosib olingan hududlarda tashkil topgan qo'g'irchoq hukumat hech qachon Polshaga berilmoqchi boʻlmagan hududlardan iborat edi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Truth or conjecture?: German civilian war losses in the East, page 366 Stanisław SchimitzekZachodnia Agencia Prasowa, 1966
- ↑ To the Threshold of Power, 1922/33: Origins and Dynamics of the Fascist and Nationalist Socialist Dictatorships, page 151-152
- ↑ Shatterzone of Empires: Coexistence and Violence in the German, Habsburg, Russian, and Ottoman Borderlands by Omer Bartov and Eric D. Weitz page 55 Indiana University Press 2013
- ↑ Immanuel Geiss „Tzw. polski pas graniczny 1914-1918“. Warszawa 1964
- ↑ The Red Prince: The Secret Lives of a Habsburg Archduke By Timothy Snyder „On the annexations and ethnic cleansing, see Geiss, Der Polnische Grenzstreifen“
- ↑ Absolute Destruction: Military Culture And The Practices Of War In Imperial Germany Isabel V. Hull page 233 Cornell University Press, 2005
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Germaniya imperatori va Avstriya imperatorining Polsha qirolligining tashkil etilishini hurmat qilishini eʼlon qilish
- Rossiya hukumatining 1916 yil 6 noyabrdagi Avstriya-Germaniyaning Polshaga nisbatan eʼloniga qarshi noroziligi.
- Buyuk Britaniya, Fransiya va Italiya hukumatlarining 1916-yil 6-noyabrdagi Avstriya-Germaniya deklaratsiyasiga qarshi Polshaga nisbatan noroziligi.