Kontent qismiga oʻtish

Belarussiya — AQSh munosabatlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Belarussiya — AQSh munosabatlari

Belarus
AQSh

AQSh va Belarus oʻrtasidagi davlatlararo munosabatlar 1991-yilda Belorussiyani tarkibiga kiritgan Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin boshlangan. Keyinchalik AQShning Belarusni inson huquqlarini poymol qilishda ayblashi tufayli munosabatlar yomonlashgan. Belarussiya oʻz navbatida, AQShni uning ichki ishlariga aralashishda ayblaydi.

2008-yilda Belorussiya Vashingtondagi elchisini chaqirib oldi va AQSh elchisidan Minskni tark etishini talab qilgan[1].

AQShning 2012-yilgi Global yetakchilik hisobotiga koʻra, belarusliklarning atigi 20 foizi AQSh yetakchiligini maʼqullaydi, 30 foizi norozi va 50 foizi neytral. Bu Yevropadagi soʻrovda qatnashgan har toʻrtinchi davlat orasida eng past reytingdir[2].

1991-yildan 2000-yilgacha

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1991-yil 25-dekabrda AQSH Belarus Respublikasining mustaqilligini tan oldi, 28-dekabrda esa Belarus va AQSh oʻrtasida diplomatik munosabatlar oʻrnatildi. 1992-yil 31-yanvarda Minskda AQSh elchixonasi rasman ochildi. 1993-yilda Vashingtonda Belarus elchixonasi ochildi[3]. Belarus Bosh vaziri Vyacheslav Kebich 1993-yil 26-oktabrda tashrif buyurgan AQSh Davlat kotibi Warren Kristoferni qabul qilib, yangi prezidentlik saylovlari tez orada oʻtkazilishini vaʼda qildi[4].

1994-yil 15-yanvarda AQSh Prezidenti Bill Klinton Moskvaga qilgan tashrifidan soʻng va Shveysariya tashrifi oldidan 6 soatlik davlat tashrifi bilan Minskka tashrif buyurdi. Belorussiya Sovet yadroviy zaxirasini Rossiyaga topshirishga rozi boʻlganidan keyin bu minnatdorchilik tashrifi sifatida qabul qilingan. Klintonni Minsk milliy aeroportida rais Stanislav Shushkevich kutib olgan, shundan soʻng Klinton Gʻalaba maydoniga gulchambar qoʻygan va Fanlar akademiyasida yoshlar bilan uchrashgan, shuningdek, Kurapatiga (Minsk chekkasidagi oʻrmonli hudud. NKVD tomonidan Buyuk tozalash paytida qatl qilingan odamlar koʻmilgan) tashrif buyurgan[5][6][7]. Klinton, shuningdek, birinchi xonim Xillari Klinton va ularning qizi Chelsea 4-sonli pediatriya kasalxonasiga tashrifi chogʻida kasalliklardan aziyat chekayotgan bolalar bilan uchrashishgan[8].

Bill Klinton tomonidan taqdim etilgan Kurapatydagi yodgorlik oʻrindigʻi

Qoʻshma Shtatlar Belarussiyani Xalqaro Valyuta Jamgʻarmasi (XVJ) bilan makroiqtisodiy barqarorlashtirish dasturi va tegishli islohot choralari boʻyicha bitimlar tuzish va ularga rioya qilishga, shuningdek, xususiylashtirishni kuchaytirishga va biznes va investitsiyalar uchun qulay muhit yaratishga undadi. Belorussiyaga Amerikaning toʻgʻridan-toʻgʻri xususiy sarmoyalari kiritilgan boʻlsa-da, islohotlarning noaniq sur’atlarini hisobga olgan holda uning rivojlanishi nisbatan sekin kechdi.

Chet el xususiy sarmoya korporatsiyasi shartnomasi 1992-yil iyun oyida imzolangan, biroq 1995-yildan buyon toʻxtatib qoʻyilgan, chunki Belarus shartnoma boʻyicha oʻz majburiyatlarini bajarmagan. Belorussiya Eksport-Import Bankining qisqa muddatli moliyalashtirish sugʻurtasi boʻyicha AQSh investitsiyalarini sugʻurta qilish huquqiga ega, ammo noqulay biznes muhiti tufayli hech qanday loyiha boshlanmagan.

2001-yildan 2004-yilgacha

[tahrir | manbasini tahrirlash]
AQSh prezidenti Jorj Bush Ukraina prezidenti Yushchenko bilan Belarus masalasini muhokama qilmoqda

2001-yil sentyabr oyi boshida Qoʻshma Shtatlar Belarusni soʻnggi saylovlarda qonunbuzarliklarga yoʻl qoʻygani uchun qoraladi va bu Aleksandr Lukashenkoning qayta saylanishiga sabab boʻlganligini taʼkidladi. Biroq, bu tanqid qisqa umr koʻrdi, chunki Qoʻshma Shtatlar 2001-yil 11-sentabrdagi hujumlarga duch keldi.

"Iroq erkinligi" operatsiyasi davomida Amerikaning bir qancha razvedka agentliklari Belarusni hokimiyatdan agʻdarilgan lider Saddam Husayn va uning oʻgʻillari Uday va Qusay uchun xavfsiz boshpana berganlikda aybladi. Taqdim etilgan yagona dalil Iroq poytaxti Bagʻdoddan Belarus poytaxti Minskka yuk reysi boʻlib, uning hujjatlari 2003-yil aprel oyida Bagʻdod aeroporti egallab olingandan keyin topilgan. Baʼzi manbalar Lukashenko Saddamga yaqin ekani va Saddam Iroqni tark etib Belorussiyaga borish haqida oʻylaganini aytsa-da, Saddam 2003-yil dekabr oyida Iroqda topilgan va bir necha oy oldin uning oʻgʻillari Iroqda oʻldirilgan.

Belorussiya hukumati AQSh Belarusning ichki ishlariga aralashadi deb hisoblagan. 2004-yilda Kongress bir ovozdan „Belarus demokratiyasi toʻgʻrisida“gi qonunni qabul qilganidan keyin Belarus-AQSh munosabatlari yanada keskinlashdi.

2006-yildan 2019-yilgacha

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Minskdagi Amerika elchixonasi
Minskdagi Amerika elchixonasi, konsullik boʻlimi

2006-yilgi Belarusdagi prezidentlik saylovlaridan soʻng, AQSh Belarusning jismoniy shaxslari va kompaniyalariga qarshi „2006-yil mart oyida boʻlib oʻtgan saylovlarda demokratik jarayonlar yoki institutlarga putur yetkazish harakati va siyosati, inson huquqlarining buzilishi bilan bogʻliq siyosiy repressiyaga, shu jumladan hibsga olish va gʻoyib boʻlishga va davlat korruptsiyasiga, shu jumladan Belarus davlat mulkini oʻzgartirish yoki notoʻgʻri ishlatish yoki davlat hokimiyatini suiisteʼmol qilish“ sababli sanksiyalar kiritdi[9]. Sanksiyaga uchragan shbu shaxslar va kompaniyalarning AQShdagi aktivlari muzlatiladi va ular bilan bitimlar tuzish taqiqlanadi.

2017-yil yanvar holatiga koʻra, sanksiyalar roʻyxati quyidagi shaxslarni oʻz ichiga oladi:

  • Prezident Aleksandr Lukashenko
  • Lukashenkoning oʻgʻli va milliy xavfsizlik boʻyicha yordamchisi Viktor Lukashenko
  • sobiq adliya vaziri Viktar Xalavanau
  • Adliya vazirining sobiq oʻrinbosari Oleg Slizhevskiy
  • Belteleradio sobiq rahbari Aliaksandr Zimouski
  • KGB sobiq direktori Stepan Suxorenko
  • sobiq bosh prokuror Petr Miklashevich
  • Dmitriy Pavlichenko
  • Viktor Sheyman
  • Lidiya Yermoshina
  • Natalya Petkevich
  • Uladzimir Navumau
  • OMON qoʻmondoni Yuriy Podobed
  • Aleksandr Radkov
  • Vladimir Rusakevich
  • Yuriy Sivakov

Sanksiyalangan kompaniyalar roʻyxatiga Belshina, Belneftexim, Polotsk-Steklovolokno, Grodno Azot, Naftan va boshqalar kiradi[10].

Oʻzaro munosabatlardagi kam sonli ikki tomonlama voqealardan biri 2015-yil may oyida Amerika Qoʻshma Shtatlari Harbiy-havo kuchlarining Yevropadagi guruhi Minskka tashrifi boʻlib, Brest qal’asida va 2015-yil Minsk Gʻalaba kuni paradida natsizm magʻlubiyatining 70 yilligi sharafiga chiqish qildi[11].

2019-yildan hozirgi kungacha

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Lukashenko AQSh Davlat kotibi Mayk Pompeo bilan 2020-yilda.
Lukashenko Milliy xavfsizlik boʻyicha maslahatchi Jon Bolton bilan 2019-yilda

2019-yil 29-avgust kuni Milliy xavfsizlik boʻyicha maslahatchi Jon Bolton Minskda Lukashenko bilan uchrashib, ikki davlat oʻrtasidagi munosabatlarni yaxshilashni muhokama qildi[12]. 2020-yil 1-fevral kuni AQSh Davlat kotibi Mayk Pompeo Rossiyaning energiya taʼminotini toʻxtatish qaroridan keyin 26 yil ichida birinchi marta Amerika yordamini taklif qilish uchun Belarusga tashrif buyurdi. 2020-yil iyul oyida Tashqi ishlar vaziri oʻrinbosari Oleg Kravchenko Belarusning AQShdagi elchisi etib tayinlandi[13].

2020-yil avgust oyida Belarus prezidenti Aleksandr Lukashenko xavfsizlik kuchlari mamlakatda prezidentlik saylovlari uchun saylov uchastkalariga borishdan bir necha kun oldin „bir qancha“ AQSh fuqarolarini hibsga olganini aytdi. Lukashenko nutqida Belarus „gibrid urush“ qurboni boʻlganini va „biz har tomondan nopok hiyla-nayranglarni kutishimiz kerak“ deb taʼkidladi[14].

2020-yilgi prezidentlik saylovlaridan soʻng davlat kotibi Pompeo saylov qanday „erkin va adolatli boʻlmagani“ haqida chuqur xavotirlarini bildirdi. Bundan tashqari, Pompeo Belarus xavfsizlik kuchlarini oʻz fuqarolarining tinch yigʻilish huquqini hurmat qilishga, kuch ishlatmaslikka va nohaq hibsga olingan shaxslarni ozod qilishga chaqirdi[15].

2021-yil may oyida AQSh va boshqa davlatlar Belarus hukumatining Ryanair 4978 reysini Belarus hududiga qoʻnishga majburlaganini qoraladi[16][17][18][19][20].

2022-yil 28-fevralda AQSh Ukrainadan kelgan razvedka maʼlumotlariga koʻra, Belarussiya mamlakati oʻz ittifoqchisi Rossiya bilan Ukrainaga bostirib kirishga qoʻshilishga tayyorlanayotgani toʻgʻrisida xabarlardan soʻng Belarusdagi elchixonasi faoliyatini toʻxtatdi[21].

Savdo aloqalari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Belarus — Amerika Qoʻshma Shtatlari savdo hajmi (Belstat maʼlumotlariga koʻra, million dollar)[22]:

Belarusning eng yirik eksport pozitsiyalari (2017-yil, Belstat maʼlumotlariga koʻra)[23]:

  • Kaliyli oʻgʻitlar (135 million dollar)
  • Quvurlar va profillar (25,8 million dollar)
  • Rentgen apparati (12,2 million dollar)
  • Mebel (6,9 million dollar)

AQShning eng yirik eksport pozitsiyalari (2017-yil Belstat maʼlumotlariga koʻra)[24]:

  • Tibbiy asbob-uskunalar (30,1 million dollar)
  • Avtomobillar (27,3 million dollar)
  • Vaksinalar, zardoblar (20,2 million AQSh dollari)
  • Yonish pistonli dvigatellar (17 million dollar)
  • Muzlatilgan baliq (14,3 million dollar)
  • Avtomobil kuzovlari (13,4 million dollar)
  • Elektr dvigatellari va generatorlari (10,6 million dollar)

Diplomatik missiyalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Belarusiyaning Vashingtondagi elchixonasi

Belarusiyaning Vashingtondagi elchixonasi, Shimoli-gʻarbiy Vashington, Dupont Circle mahallasi, Nyu-Hampshire avenyu 1619 da joylashgan[25]. Elchixonaning Nyu-York shahridagi Bosh konsulligi ham mavjud[26]. Muvaqqat ishlar vakili Dmitriy Basik[27].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Belarus, U.S. 'Ready' To Discuss Return Of Ambassadors April 29, 2016
  2. ↑ U.S. Global Leadership Project Report — 2012 Gallup
  3. ↑ „МЕЖДУНАРОДНОЕ ПРИЗНАНИЕ РЕСПУБЛИКИ БЕЛОРУССИЯ“. 2015-yil 16-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-may 2015-yil.
  4. ↑ „Clinton Visit is 'Reward' for Belarus“. Christian Science Monitor. 14-yanvar 1994-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  5. ↑ Erlanger, Steven. „CLINTON IN EUROPE; in Belarus, Memorials Define a Nation“. The New York Times (14-yanvar 1994-yil).
  6. ↑ „US President Bill Clinton Visited Minsk 24 Years Ago“ (inglizcha). charter97.org. Qaraldi: 4-sentabr 2020-yil.
  7. ↑ „President Clinton in Minsk Jan. 15 1994“.
  8. ↑ „Clinton Hails Belarus for Arms Policy : Europe: President stops in former Soviet republic to commend it for giving up its nuclear weapons. But he also reprimands lawmakers for their resistance to political and economic reforms“. Los Angeles Times (16-yanvar 1994-yil).
  9. ↑ „Executive Order Blocking Property of Certain Persons Undermining Democratic Processes or Institutions in Belarus“. United States Department of the Treasury (19-iyun 2006-yil).
  10. ↑ „Belarus Sanctions“ (inglizcha). United States Department of the Treasury. Qaraldi: 17-yanvar 2017-yil.
  11. ↑ „United States Air Force in Europe Band Visit to Belarus“ (inglizcha). U.S. Embassy in Belarus (6-may 2015-yil). Qaraldi: 5-sentabr 2020-yil.
  12. ↑ „Ukrinform: Lukashenko, Bolton discuss situation in eastern Ukraine | KyivPost - Ukraine's Global Voice“ (30-avgust 2019-yil).
  13. ↑ „Belarus president appoints ambassadors to USA, Netherlands, Austria, UK, Kazakhstan“ (20-iyul 2020-yil).
  14. ↑ „Opposition floods Belarus capital as president hits out at foreign 'dirty tricks'“. Reuters (6-avgust 2020-yil). 2020-yil 29-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-noyabr.
  15. ↑ „Presidential Elections in Belarus“ (inglizcha). United States Department of State. Qaraldi: 18-avgust 2020-yil.
  16. ↑ „Why Belarus Grounding of Ryanair Flight Broke International Law“. www.msn.com. 24-may 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-may 2021-yil.
  17. ↑ „Belarus And The Diversion Of Ryanair Flight 4978“ (inglizcha). Radio Free Europe (26-may 2021-yil). 1-iyun 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-iyun 2021-yil.
  18. ↑ „Roman Protasevich: The young dissident who Belarus diverted a Ryanair flight to arrest“. www.msn.com. 25-may 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-may 2021-yil.
  19. ↑ Buckley, Julia. „How Belarus 'hijacking' has redrawn Europe's air map“ (inglizcha). CNN (31-may 2021-yil). 31-may 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-iyun 2021-yil.
  20. ↑ Suliman, Adela. „Belarus faces international fury after using fighter jet to land airliner, seize journalist“ (inglizcha). NBC News (4-may 2021-yil). 1-iyun 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-iyun 2021-yil.
  21. ↑ Tapper, Jake. „Ukrainian intel suggests Belarus is prepared to join Russian invasion and US suspends operations at embassy“ (inglizcha). CNN (28-fevral 2022-yil). Qaraldi: 28-fevral 2022-yil.
  22. ↑ „Внешняя торговля“. www.belstat.gov.by.
  23. ↑ Vneshnyaya torgovlya Respubliki Belarus, 2018 (Wayback Machine saytida 4-oktabr 2020-yil sanasida arxivlangan). — S. 181—182.
  24. ↑ Vneshnyaya torgovlya Respubliki Belarus, 2018 (Wayback Machine saytida 4-oktabr 2020-yil sanasida arxivlangan). — S. 319—322.
  25. ↑ „Embassy.org: The Republic of Belarus“. Embassy.org. Qaraldi: 26-fevral 2019-yil.
  26. ↑ „belembassy.org - Diese Website steht zum Verkauf! - Informationen zum Thema Посольства адреса координаты.“. Usa.belembassy.org. 22-oktabr 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26-fevral 2019-yil.
  27. ↑ „Сотрудники - Посольство Республики Беларусь в Соединённых Штатах Америки“. usa.mfa.gov.by. Qaraldi: 1-yanvar 2022-yil.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Belarussiya_—_AQSh_munosabatlari&oldid=5244416" dan olindi