Kontent qismiga oʻtish

Britaniya monarxlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Royal Arms


Hozirgi Buyuk Britaniya qirollik gerbining ikkita versiyasi mavjud. Umumiy versiya chapda, Shotlandiya versiyasi esa oʻngda. Umumiy versiyaning qalqonida Angliya birinchi va toʻrtinchi chorakda, Shotlandiya ikkinchi chorakda va Shimoliy Irlandiya uchinchi chorakda ifodalangan. Shotlandiya versiyasining qalqonida Angliya qirollik qurollari va Shotlandiya qirollik qurollari almashtiriladi. Britaniya monarxlari Angliya qirolligi va Shotlandiya qirolligi oʻrtasida siyosiy ittifoq 1707-yil 1-maydan beri mavjud boʻlgan. Angliya va Shotlandiya 1603-yil 24-martdan beri shaxsiy ittifoq tuzishgan edi. 1801-yil 1-yanvarda Buyuk Britaniya qirolligi va Irlandiya qirolligi birlashdi, natijada Buyuk Britaniya va Shimoliy Irlandiya birlashgan qirolligi tashkil topdi.


Birlashgan qirollikning monarxiyasi odatda Britaniya monarxiyasi deb ataladi, konstitutsiyaviy boshqaruv shakli boʻlib, unga koʻra Birlashgan Qirollikning davlat boshligʻi — monarx hukmronlik qiladi.

Monarx va ularning yaqin qarindoshlari turli rasmiy, tantanali, diplomatik va vakillik vazifalarini bajaradilar. Monarxiya konstitutsiyaviy boʻlgani sababli, monarx partiyasiz tarzda amalga oshiriladigan faxriy unvonlar berish va bosh vazirni tayinlash kabi funksiyalar bilan cheklangan[1]. Monarx, shuningdek , Britaniya qurolli kuchlari boshligʻi hisoblanadi. Hukumat ustidan yakuniy ijro etuvchi hokimiyat hali ham qirollik vakolati orqali va rasmiy ravishda boʻlsa-da amalga oshiriladi. Bu vakolatlardan faqat parlamentda qabul qilingan qonunlarga muvofiq cheklovlar doirasida foydalanish mumkin[2].

Britaniya monarxiyasi oʻzining kelib chiqishini X asrga kelib Angliya va Shotlandiya qirolliklariga birlashgan Anglo-Sakson Angliyasi va ilk oʻrta asr Shotlandiyasining kichik qirolliklariga taqaydi. 1066-yilda Angliya normandlar tomonidan bosib olindi. Shundan soʻng Uels ham asta-sekin Anglo-Normandlar nazoratiga oʻtdi. Jarayon XIII asrda Uels qirolligi Angliya qirolligining „mijoz“ davlatiga aylanganda yakunlandi. Ayni paytda ingliz monarxining siyosiy vakolatlarini qisqartirish jarayonini boshladi. 1603-yildan boshlab Angliya va Shotlandiya qirolliklari yagona suveren tomonidan boshqariladi[3]. 1649-yildan 1660-yilgacha monarxiya anʼanasi uch qirollik urushidan keyin Angliyaning respublika tomonidan buzildi. 1689-yildagi Huquqlar toʻgʻrisidagi Bill va uning Shotlandiyadagi hamkasbi 1689-yildagi „Huquq toʻgʻrisida daʼvo“ qonuni monarxiya hokimiyatini yanada qisqartirdi va Rim katoliklarini taxtga vorislik qilishdan chetlashtirdi.

Angliyada 1689-yilda imzolangan "Huquqlar tog'risida bill" hujjati

1707-yilda Angliya va Shotlandiya qirolliklari birlashtirilib, Buyuk Britaniya Qirolligi tashkil etildi va 1801-yilda Irlandiya Qirolligi Buyuk Britaniya va Irlandiya Birlashgan Qirolligini tashkil qilish uchun qoʻshildi. Britaniya monarxi 1921-yilda eng katta hajmda dunyoning toʻrtdan bir qismini egallagan ulkan Britaniya imperiyasining rahbari edi[4].

1926-yilgi Balfur deklaratsiyasi Britaniya imperiyasi Millatlar Hamdo'stligi doirasida alohida, o'zini o'zi boshqaradigan mamlakatlar yo'lini tan oldi. Ikkinchi jahon urushidan keyingi yillarda Britaniya koloniyalari va hududlarining aksariyati mustaqil bo'lib, imperiyani amalda yo'q qildi. Jorj VI va uning vorisi Yelizaveta II Hamdo'stlik rahbari unvonini unga mustaqil a'zo davlatlarning erkin birlashmasi ramzi sifatida qabul qildi. Birlashgan Qirollik va boshqa o'n to'rtta mustaqil suveren davlatlar o'zlarining monarxlari bilan bir xil shaxsga ega bo'lganlar Hamdo'stlik davlatlari deb ataladi. Monarx umumiy bo'lsa-da, har bir mamlakat suveren va boshqalardan mustaqildir va monarx har xil, o'ziga xos va rasmiy milliy unvon va uslubga ega[5].

Qirolicha Anna 1702-yil 8-martdan beri Angliya qirolligi, Shotlandiya qirolligi va Irlandiya qirolligini boshqarib kelgan. 1707-yil 1-mayda Angliya va Shotlandiya siyosiy ittifoqidan keyin u Buyuk Britaniya qirolligining monarxi boʻldi. Uning umumiy hukmronligi 12 yil 146 kun davom etdi. Qirolicha Anna va qirol Jorj I amakivachchalar edi, chunki ikkalasi ham Jeyms I ning nevaralari edi.


Ismi
Hukmronligi
Hukmronlik davri Tasvir
Gerbi Tugʻilish
Kun, ota-ona
Oila Vafoti Yoshi Uyi.


Anna
Anna Styuart
1707-yil 1-may
1714-yil 1-avgust
7 yil 93 kun 1665-yil 6-fevral
Jeyms II va Anna Hydening qizi
Daniya shahzodasi
1683-yil 28-iyul
5 farzand
1714-yil 1-avgust Kingston saroyi 49 yosh Styuart uyi [6]
Georg I
Georg Luis
1714-yil 1-avgust

1727-yil 11-iyun
12 yil 314 kun 1660-yil 28-may
rnest Avgust va Sofiya Gannoverning oʻgʻli
Sofiya Dorota
1682-yil 21-noyabr
2 farzand
1727-yil 11-iyun
Osnabruk
67 yosh Gannover uyi [7]
Georg II
Georg Avgustus
1727-yil 11-iyun

1760-yil 25-oktabr
33 yil 126 kun 1683-yil 30-oktabr
Georg I
Sofiya Dorotaning oʻgʻli
Brandenburg-Ansbax malikasi

1705-yil 22-avgust
8 farzand
1760-yil 25-oktabr
Kingston saroyi
76 yosh [8]
Georg III
Georg Villiam Frederik
1760-yil 25-oktabr
1820-yil 29-yanvar
59 yil 92 kun
1801----
1801–1816----
1816
1738-yil 24-may
Uels shahzodasi Frederik va malika Avgustaning oʻgʻli
Sharlotta Meklenburg

1761-yil 8-sentabr
15 farzand
1820-yil 29-yanvar
Vindzor qasri
81 yosh [9]
Georg IV
Georg Avgustus Frederik
1820-yil 29-yanvar
1830-yil 26-iyun
10 yil 149 kun 1762-yil 12-avgust
Georg III va Sharlotta Meklenburgning oʻgʻli
Karoline Brunsvik

1795-yil 8-aprel
1 qiz
1830-yil 26-iyun
Vindzor qasri
67 yosh [10]


William IV
William Genri
1830-yil 26-iyun
1837-yil 20-iyun
6 yil 360 kun 1765-yil 21-avgust
Georg III va Sharlotta Meklenburgning oʻgʻli
Adelaida Saxe-Meiningen

1818-yil 13-iyul
2 qiz
1837-yil 20-iyun
Vindzor qasri
71 yosh [11]


Qirolicha Viktoriya
Aleksandrina Viktoriuya
1837-yil 20-iyun
22 January 1901-yil 22-yanvar
63 yil 217 kun 1819-yil 24-may
Shahzoda Edvard va
qirolicha Viktoriya Saxe-Koburg-Saalfeld qizi
Konsort shahzodasi Albert

1840-yil 10-fevral
9 farzand
1901-yil 22-yanvar
Osborn hous
81 yosh [12]


Edvard VII
Albert Edvard
1901-yil 22-yanvar

1910-yil 6-may
9 yil 105 kun 1841-yil 9-noyabr
Qirolicha Viktoriya va shahzoda Albertning oʻgʻli
Daniya malikasi Aleksandra

1863-yil 10-mart]]
6 farzand
1910-yil 6-may
Bukingem saroyi
66 yosh Saxe-Koburg va Gotha saroyi [13]
Georg V
Georg Frederik Ernest Albert
1910-yil 6-may
1936-yil 20-yanvar
25 yil 265 kun 1865-yil 3-iyun
Edvard VII va Daniya malikasi Aleksandraning oʻgʻli
Mari Tek

1893-yil 6-iyul
6 farzand
1936-yil 20-yanvar
Sandringem saroyi
70 yosh Saxe-Koburg va Gotha saroyi [14]


Edward VIII
Edvard Albert Kristian Georg Andryu Patrik Devid
20 January 1936-yil 20-yanvar
1936-yil dekabr
327 kun 1894-yil 23-iyun
georg V va Mari Tekning oʻgʻli
Valiz Simpson
1937-yil 3-iyun]]
farzandi yoʻq
1972-yil 28-may
Neuilly-sur-Seine
77 yosh Vindzor qasri [15]
Georg VI
Albert Frederik Artur Georg
1936-yil 11-dekabr

1952-yil 6-fevral
15 yil 58 kun 1895-yil 14-dekabr
Georg V va Mari Tekning oʻgʻli
Elizabet Bous-Lion

1923-yil 26-aprel
2 qiz
1952-yil 6-fevral
Sandringham House
56 yosh Vindzor qasri [16]


Yelizavetta II
Elizabet Aleksandra Mari
1952-yil 6-fevral
Hozirgacha
70 yil 1926-yil 21-aprel
Georg Vi va Elizabet Bous-Lionning qizi
Filip Mountbatten
1947-yil 20-noyabr
4 farzand
Hayot 96 yosh Vindzor qasri [17]
  1. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/Edw8and1Geo6/1/16/enacted
  2. https://archive.org/details/debrettscorrectf0000unse/page/13
  3. http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/Symbols/Coinageandbanknotes.aspx
  4. https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/queen-elizabeth-II/10844075/Our-picture-of-Her-Majesty-will-never-fade.html
  5. https://web.archive.org/web/20140902162152/http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/Symbols/NationalAnthem.aspx
  6. „Anne (r. 1702–1714)“. royal.gov.uk. 25-yanvar 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-yanvar 2018-yil.
  7. „George I (r. 1714–1727)“. royal.gov.uk. 7-may 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.
  8. „George II (r. 1727–1760)“. royal.gov.uk. 7-may 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.
  9. „George III (r. 1760–1820)“. royal.gov.uk. 20-may 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.
  10. „King George IV (r. 1820–1830)“. royal.gov.uk. 19-avgust 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.
  11. „William IV (r. 1830–1837)“. royal.gov.uk. 21-sentabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.
  12. „Victoria (r. 1837–1901)“. royal.gov.uk. 25-yanvar 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.
  13. „Edward VII (r.1901–1910)“. royal.gov.uk. 25-yanvar 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.
  14. „George V (r. 1910–1936)“. royal.gov.uk. 25-yanvar 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.
  15. „Edward VIII (Jan–Dec 1936)“. royal.gov.uk. 7-may 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-avgust 2010-yil.
  16. „George VI (r.1936–1952)“. royal.gov.uk. 1-dekabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.
  17. „Her Majesty The Queen“. royal.gov.uk. 23-avgust 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.
  • Ashley, Mike (1998). The Mammoth Book of British Kings and Queens. London: Robinson. ISBN 1-84119-096-9.
  • Bagehot, Walter; edited by Paul Smith (2001). The English Constitution. Cambridge University Press.
  • Brazier, Rodney (1997). Ministers of the Crown. Oxford University Press.
  • Brock, Michael (September 2004; online edition, January 2008). "William IV (1765–1837)". Oxford Dictionary of National Biography. Oxford University Press. Retrieved 22 April 2008 (subscription required).
  • Castor, Helen (2010). She-Wolves: the Women who Ruled England Before Elizabeth. Faber and Faber.
  • Cannon, John; Griffiths, Ralph (1988). The Oxford Illustrated History of the British Monarchy. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-822786-8
  • Crabbe, V.C.R.A.C. (1994). Understanding Statutes. Cavendish Publishing. ISBN 978-1859411384