Kenguru

Kenguru – Kenguru sutemizuvchilar sinfining xaltalilar turkumiga mansub boʻlgan hayvondir. Tanasining uzunligi 30 dan 160 sm gacha, dumining uzunligi esa 30 dan 110 sm gacha, vazni 2 dan 70 kg gacha yetishi mumkin^[1]. Kengurular Avstraliya, Yangi Gvineya orollarida, Tasmaniyada va Bismark arxipelagida uchraydi. Uni hatto Avstraliyaning gerbida ham uchratish mumkin^[2]^[3].

Kengurularning asosiy turlari yerda hayot kechirishga moslashgan. Ular tekislikda oʻsgan, qalin va baland oʻtlar va butalar bilan oziqlanadi. Ammo baʼzilari daraxtga chiqishga moslashgan, baʼzilari esa togʻli hududlarda yashashga moslashgan. Kengurular odatda guruh boʻlib yashaydilar va ular juda ehtiyotkor hayvon hisoblanadi. Ular oʻsimlikxoʻr hayvon, ammo baʼzilari chuvalchang va hasharotlar bilan ham oziqlanadi. Yiliga bir marta koʻpayadi. Homiladorlik davri juda qisqa boʻlib atigi 30 − 40 sutkani tashkil yetadi va 1- 2 ta toʻliq yetilmagan bolani dunyoga keltiradi (uzunligi 2 metr keladigan gigant kenguruning yangi tugʻilgan bolasi 3sm atrofida boʻladi) va bolasini 6 - 8 oy oʻz haltasida olib yuradi^[4]. Kenguru bolasi tugʻilayotganda yerga emas, toʻgʻri haltaga borib tushadi. Goʻdaklikning birinchi oyida Kenguru bolasi ona yeliniga qattiq yopishib oladi va sut doimiy ravishda uning ogʻziga tushib turadi^[5]. Kengurularning soni har xil : yirik turlari kamayib ketgan, baʼzi mayda turlarining soni esa nihoyatda koʻp. Kenguru yaylovlarga katta zarar keltirib, qishloq xoʻjaligi ekinlarini nobud qiladi. Ular asosan teri va goʻshti uchun ovlanadi. Kengurular hayvonot bogʻi uchun ham ovlanadi, u yerda ular osongina nasl qoldiradilar. Kenguru bolasi tugʻilganda bir dyumdan bir oz kattaroq hajmdagi kenguru bolasi uvoqqina, pushti rang, tuksiz, dum – dumaloq boʻladi. Onasi tugʻilgan zahoti uni xaltachasiga soladi va bola yana maʼlum muddat mutlaq nochor ahvolda boʻladi. Olti oylik boʻlganda, u kuchukchadek kattalik kasb etadi. U hamma yerga onasining xaltasida boshini chiqarib boradi. Onasi daraxtlar barglarini yeyish uchun toʻxtaganda, u ham barglarni uzib yeydi. Kenguru bolasi yurish va yugurishni oʻrgangandan keyin ham iliq, xavfsiz xaltachani tark etgisi kelmaydi. Xavf tugʻilganda ona bolasi oldiga sakrab – sakrab keladi hamda uni lablari bilan olib, tez va ohista xaltachasiga soladi. Kenguru katta boʻlganda boʻyi ikki metrgacha yetadi. Uning old oyoqlari kalta va orqa oyoqlari juda uzun boʻladi. Bu kuchli orqa oyoqlar Kenguruga 13 metrgacha uzunlikka sakrash imkonini beradi. Bu hayvon xaltasidagi toyloqdek bolasi bilan ikki oyoqlab 3 metrga, xavf tugʻilgan paytda hatto 8-10 metrga ham sakraydi. Kenguru sakrash vaqtida tayanish va muvozanatni saqlash uchun oʻzining ulkan, uzun dumidan foydalanadi. Kenguruni xavf – xatardan tezligi va uzoqdan yaqinlashayotgan dushmanni eshitish imkonini beradigan sezgir quloqlari himoya qiladi. Kenguru ovchi itlar koʻmagida ovlanganda, u itni old oyoqlari bilan tutib olib, orqa oyogʻining bir zarbasi bilan tepib oʻldirishi mumkin.

Nomning kelib chiqishi

"Kanguru" soʻzi „kanguru“ yoki „gangurru“ soʻzlaridan kelib chiqqan – bu hayvonning avstraliyalik aborigenlarning Kuuku-Yimitir tilidagi nomi (Pama-Nyung oilasining tili), Jeyms Kuk oʻz davrida aborigenlardan eshitgan; 1770- yilda Avstraliyaning shimoli-sharqiy sohiliga qoʻngan. Bu afsona keng tarqalgan edi, unga koʻra Jeyms Kuk Avstraliyaga yetib kelgan va katta, sakrab turgan, notanish hayvonni koʻrib, mahalliy aholidan biriga „bu nima?“ Degan savol bilan murojaat qildi, lekin u Kukning inglizcha nutqini tushunmagan, unga ona tilimda javob berdi: „Men tushunmayapman“ degan. Afsonaga koʻra, „kenguru“ kabi eshitiladigan bu ibora hayvon nomini oldi. Zamonaviy lingvistik tadqiqotlarga koʻra, bu afsonaning faktik asosi yoʻq.

Tana tuzilishi

Kengurularning kuchli orqa oyoqlari, katta dumi, tor yelkalari, kichik old panjalari (odam qoʻliga oʻxshash) ular bilan ildizlarni qazib olishadi. Xavf tugʻilganda, kenguru tananing butun ogʻirligini dumiga oʻtkazadi, soʻngra ikkala orqa oyoqlari boʻshab, yuqoridan pastgacha bir harakatda dushmanga kuchli zarba beradi. Kuchli orqa oyoqlari bilan itarilib, uzunligi 12 m gacha va balandligi 3 m gacha sakrashlari mumkin. Tana vazni 80 kg gacha. Kenguru dumi ustida yotadi.

Hayot tarzi

Kengurular oʻtxoʻr hayvonlardir. Ularning asosiy ratsioni oʻt va mevalardir. Katta kengurularning umr koʻrish muddati 12 yildan oshadi. Kengurular tabiatda oʻrtacha olti yil va asirlikda (turiga qarab) 20 yildan ortiq yashaydi. Biroq, koʻpchilik kengurularning tabiiy yashash joylarida yetuklikka erisha olmaydi.

Koʻpayishi

Kengurular yiliga bir marta koʻpayadi; Ularning oʻziga xos naslchilik davri yoʻq. Homiladorlik qisqa – 27-40 kun. Bir yoki ikkita bola tugʻiladi; katta qizil (qizil gigant) kanguru Macropus rufusda 3tagacha. Yangi tugʻilgan katta qizil kenguruning tana uzunligi taxminan 25 mm – bu kattalar hayvoniga nisbatan sutemizuvchilar orasida eng kichikidir. Ayol 6-8 oy davomida nasl tugʻdiradi. Koʻpgina kengurular embrion implantatsiyasining kechikishiga duch kelishadi. Yangi juftlash bola tugʻilgandan 1-2 kun oʻtgach sodir boʻladi (botqoq valabida – bola tugʻilishidan bir kun oldin). Shundan soʻng, embrion oldingi bola oʻsguncha yoki oʻlmaguncha diapauza holatida qoladi. Shu paytdan boshlab embrion rivojlana boshlaydi. Qulay sharoitlarda, kattasi nihoyat xaltadan chiqib ketishi bilanoq yangi bola tugʻiladi.

Kenguru va odam

Yovvoyi kengurular goʻsht va teri olish maqsadida ham, yaylovlarni muhofaza qilish maqsadida ham otish obyekti hisoblanadi. Kenguru goʻshti yogʻliligi tufayli koʻpgina tijorat maqsadlarida ishlab chiqarilgan goʻshtga qaraganda sogʻlomroq hisoblanadi.

Manbalar

↑ „The Kangaroo“ (deadlink). 2014-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 6-noyabr.
↑ Groves, C. P.. Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference, 3-, Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2005 — 64 & 66-bet. ISBN 0-801-88221-4. OCLC 62265494.
↑ „Coat of arms“ (deadlink). Department of Foreign Affairs and Trade. Australian Government. 2011-yil 28-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 2-oktyabr.
↑ „The Kangaroo Symbol“. Qantas. 2006-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Kangaroo Industry Background Kangaroo Industries Association of Australia. July 2008“ (deadlink). Kangaroo-industry.asn.au (1997-yil 31-iyul). 2009-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 5-aprel.

[Australian_Wildlife-1] „The Kangaroo“ (deadlink). 2014-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 6-noyabr.

[MSW3-2] Groves, C. P.. Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference, 3-, Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2005 — 64 & 66-bet. ISBN 0-801-88221-4. OCLC 62265494.

[3] „Coat of arms“ (deadlink). Department of Foreign Affairs and Trade. Australian Government. 2011-yil 28-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 2-oktyabr.

[4] „The Kangaroo Symbol“. Qantas. 2006-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan.

[5] „Kangaroo Industry Background Kangaroo Industries Association of Australia. July 2008“ (deadlink). Kangaroo-industry.asn.au (1997-yil 31-iyul). 2009-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 5-aprel.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]