Cypresse

Dat artikel es geschreevn in 't Noordelik West-Vlams.

Cypresse

Cupressus sempervirens

Ryk:	Plantae (Plantn)
Ounderryk:	Embryophyta (Landplantn)
Stamme:	Pinophyta (Konifeern)
Klasse:	Pinopsida
Orde:	Pinales
Familie:	Cupressaceae (Cypresachtign)

geslacht

Cupressus
L.

De cypresn (Cupressus) zyn e geslacht binn de famielje van de cypresachtign. Ze wordn lik e polyfyleetesche groep bekeekn. Gesteund ip geneetiesche en morfologiesche oentleedienge wordt 't cypresse-geslacht gevoenn in de oendrefamielje Cupressoideae ^[1]^[2]. De noame "cypresse" komt van 't oed-Fransch cipres en dedie van 't Latyn cyparissus, dat e verlatynschienge is van 't Grieks κυπάρισσος [kypárissos]^[3].

Lik of dan ze teegnwôordig bekeekn wordn zyn de cypresn inêems ip verspreide platsn in oofzoaklik warmgemoatigde streekn in 't Nôordlik Oafroend, mê inbegrip van westlik Nôord-Amerika, Centroal-Amerika, nôordwestlik Afrika, 't Middn-Oostn, de Himalaja, zuudlik China en nôordlik Vietnam. Lik mêt andre konifeern ê wydverbreide kwêek geleid noa e grôote varjeteit van vormn, ofmeetiengn en kleurn. Cypressn wordn gekwikt in parkn en ooviengn oovre de weirld^[4].

Beschryvienge

't Zyn altydgroene boomn of struukn, die 5-40 meetrs ooge wordn. De bloarn zyn lik schubn van 2–6 mm lank, geschikt in teegnoovrestoande oovrekruuste poarn, en ze bluuvn drie toe vuuf joar stoan. Ip joenge plantn toe twi joar oed, zyn de bloarn noaldachtig en 5–15 mm lank. De konifeerekeegls zyn 8–40 mm lank, bolvormig of eivormig mê 4 toe 14 schubn geschikt in teegnoovrestoande oovrekruuste poarn; ze zyn rype in 18–24 moandn achtre de bestuuvienge. De zoadn zyn klêene, 4–7 mm lank, mê twêe smalle vleugls, êen an iedre kant van 't zoad.

Veele van de sôortn zyn angepast an busbrandn; z' oedn undre zoad gedeurnde veele joarn ipgeslootn in de de keegls toeda de moedreboomn ofstervn in e brand; de zoadn wordn tonne gelost vo de blôote groend te koloniezeern. By andre sôortn goan de keegls oopn by rypeid vo de zoadn te verspreidn.

Veele sôortn wordn gekwikt lik sierboomn in parkn en, in Oazje, roend tempels; in sommigte streekn is de inêemsche verspreidienge moejlik te zienn deur 't landbowgebruuk. E poar sôortn wordn vor undre oet gekwikt, tgêen hêel deurzoam ku zyn. De rapgruujnde bastoardsôorte "Leyland-cypresse", veele gebruukt in ooviengn, êt êen van zyn oedrs van Cupressus macrocarpa; den andre oedre komt uut 'n andre geslacht : Callitropsis nootkatensis. Callitropsis wordt somtyds geklasseerd by Cupressus, mor ook wêl in 'n ofzoenderlik geslacht Xanthocyparis, mor in 't verleedn mêest by Chamaecyparis.

Sôortn

't Antal sôortn binn da geslacht varjeert sterk, van 16 toe 25 of mêer vôgns de keuze van den auteur, omda de mêeste populoasjes klêene en ofgezoenderd zyn. Of ze de rank krygn van sôorte, oendresôorte of varjeteit is moejlik te bewyzn. De teegnwôordige neigienge is vo 't antal êrkende sôortn in te krempn; ot e strienge ipvattienge van sôorte angenoomn wordt, tonne kunn de varjeteitn in de lyste ieroendre ook anveird wordn lik ofzoenderlikke sôortn. Bekykt ook de lyste van sôortn uut de Niewe Weirld vor e meuglikke ipsplittsienge van 't geslacht in de toekomste.

Sôortn van den Oede Weirld

De cypressn van den Oede Weirld ên de neigienge vo keegls 't ên mê mêer schubbn (8–14 schubbn, zeldn 6 in C. funebris), iedre schubbe mêt e korte brêe bôord, gin stekkre. C. sempervirens is 't type vo de sôorte, die de noame Cupressus geleevrd êt.

Cupressus atlantica - Marokkoansche cypresse
Cupressus austrotibetica - Zuud-Tibetoansche cypresse
Cupressus cashmeriana - Bhutan-cypresse
Cupressus chengiana - Cheng-cypresse (bedreigde sôorte)
Cupressus duclouxiana - Yunnan-cypresse
Cupressus dupreziana - Sahara-cypresse
Cupressus funebris - Treurcypresse
Cupressus gigantea - Tibetoansche cypresse (bedreigde sôorte)
Cupressus sempervirens - Mediterroane cypresse
Cupressus tonkinensis - Tonkin-cypresse
Cupressus torulosa - Himalaja-cypresse
Cupressus vietnamensis - Vietnameesche cypresse

Sôortn van de Niewe Weirld

De cypressn uut de Niewe Weirld ên mêesta keegls mê mindre schubn (4-8 schubn, zeldn mêer by C. macrocarpa), iedre schubbe mêt e dikkers uutsteeknde smolle stekkre. Recente geneetiesche gegeevns ^[5] toogt da ze mindre dichte verwant zyn an de cypressn van den Oede Weirld dan datr êest gepeisd was; ze stoan dichtre by Xanthocyparis en Juniperus of de reste van Cupressus. Die sôortn zyn kort geleen ^[6] oovregebrocht noa Callitropsis. Sôortn van de Niewe Weirld zyn te vienn ip oarme drooge groendn, en ên doarom e versplinterd verspreidingspatrôon. Da type van verspreidienge gift e platslik oevrevloedige anweezigeid woaby da de mêeste sôortn beperkt zyn toe klêene populoasjes korte by mekoar ^[6].

Cupressus abramsiana (Cupressus goveniana var. abramsiana; Callitropsis abramsiana; cypresse van Santa Cruz)
Cupressus arizonica (Callitropsis arizonica; Arizona-cypresse)
Cupressus bakeri (Callitropsis bakeri; Baker-cypresse)
Cupressus benthamii (Callitropsis benthamii; Bentham-cypresse)
Cupressus forbesii (Callitropsis forbesii; Forbes-cypresse)
Cupressus glabra (Callitropsis glabra; zochte Arizona-cypresse)
Cupressus goveniana (Callitropsis goveniana; Gowen-cypresse)
Cupressus guadalupensis (Callitropsis guadalupensis; Guadalupe-cypresse)
Cupressus lusitanica (Callitropsis lusitanica; Meksikoansche cypresse)
Cupressus macnabiana (Callitropsis macnabiana; Macnab-cypresse)
Cupressus macrocarpa (Callitropsis macrocarpa; grôotvruchtige cypresse)
Cupressus montana (Callitropsis montana; cypresse van San Pedro Martir)
Cupressus nevadensis (Callitropsis nevadensis; Nevada-cypresse)
Cupressus nootkatensis (Nootka-cypresse)
Cupressus pigmaea (Cupressus goveniana var. pigmaea; Callitropsis pigmaea)
Cupressus revealiana
Cupressus sargentii (Callitropsis sargentii; Sargent-cypresse)
Cupressus stephensonii (Callitropsis stephensonii; Stephenson-cypresse)

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Cupressus van Wikimedia Commons.

Verwyziengn

↑ (en) Farjon, A. 2005 : Monograph of Cupressaceae and Sciadopitys, Royal Botanic Gardens, Kew. ISBN 1-84246-068-4.
↑ (en) Gadek, P. A., Alpers, D. L., Heslewood, M. M., & Quinn, C. J. 2000 : Relationships within Cupressaceae sensu lato: a combined morphological and molecular approach, American Journal of Botany , 87: 1044–1057)
↑ (en) κυπάρισσος, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus Digital Library
↑ (en) Eckenwalder James E. : 2009 : Conifers of the world: the complete reference, Timber Press, United Kingdom, p. 270, ISNB 0881929743
↑ (en) Little, D. P., Schwarzbach, A. E., Adams, R. P. & Hsieh, Chang-Fu. 2004 : The circumscription and phylogenetic relationships of Callitropsis and the newly described genus Xanthocyparis (Cupressaceae), American Journal of Botany 91 (11): 1872–1881. Abstract
↑ ^6,0 ^6,1 (en) Little, D. P. 2006 : Evolution and circumscription of the true Cypresses, Syst. Bot. 31 (3): 461-480.

[1] (en) Farjon, A. 2005 : Monograph of Cupressaceae and Sciadopitys, Royal Botanic Gardens, Kew. ISBN 1-84246-068-4.

[2] (en) Gadek, P. A., Alpers, D. L., Heslewood, M. M., & Quinn, C. J. 2000 : Relationships within Cupressaceae sensu lato: a combined morphological and molecular approach, American Journal of Botany , 87: 1044–1057)

[3] (en) κυπάρισσος, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus Digital Library

[Eckenwalder-4] (en) Eckenwalder James E. : 2009 : Conifers of the world: the complete reference, Timber Press, United Kingdom, p. 270, ISNB 0881929743

[5] (en) Little, D. P., Schwarzbach, A. E., Adams, R. P. & Hsieh, Chang-Fu. 2004 : The circumscription and phylogenetic relationships of Callitropsis and the newly described genus Xanthocyparis (Cupressaceae), American Journal of Botany 91 (11): 1872–1881. Abstract

[Little,_D._P._2006-6] 6,0 ^6,1 (en) Little, D. P. 2006 : Evolution and circumscription of the true Cypresses, Syst. Bot. 31 (3): 461-480.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]