utrzeć

Old Polish

Etymology

From u- +‎ trzeć. First attested in the middle of the 15th century. Compare Old Czech utřieti.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /utr̝ɛːt͡ɕ/
• IPA^(key): (15^th CE) /utr̝et͡ɕ/

Verb

utrzeć pf (imperfective ucirać)

1. (attested in Lesser Poland) to rub off (to remove by rubbing)
   • 1874-1891 [End of the 15th century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[1], [2], [3]}, volume XIX, Nowa Słupia, page 48:

     Krew po thobye plynye, thacz bych ya utharla

     [Krew po tobie płynie, tęć bych ja utarła]

2. (reflexive with się) to perfect by training [with w (+ locative) ‘what’]
   • 1874-1891 [Middle of the 15th century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[4], [5], [6]}, volume XXII, page 244:

     Mowy Ambrosy s[więty]: Trzeczye, abi we cznotach syą vtarl a obicl gim, bo thi są yaco drap ku wlezenyv boga poznanya

     [Mowi Ambroży ś[więty]: Trzecie, aby we cnotach się utarł a obykł jim, bo ty są jako drab ku wlezieniu Boga poznania]

Related terms

nouns

• uciradło

 

Descendants

• Polish: utrzeć
• Silesian: utrzić

References

• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “utrzeć”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

Alternative forms

• utrzyć (Middle Polish)

Etymology

Inherited from Old Polish utrzeć. By surface analysis, u- +‎ trzeć. Compare Czech utřít, Kashubian ùtrzéc, and Russian утере́ть (uterétʹ).

Pronunciation

 

• IPA^(key): /ˈu.tʂɛt͡ɕ/

• (Middle Polish) IPA^(key): (16^th c.) /ˈu.tr̝ɛt͡ɕ/, (17^th–18^th c.) /ˈu.tʂɛt͡ɕ/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -utʂɛt͡ɕ
• Syllabification: u‧trzeć

Verb

utrzeć pf (imperfective ucierać)

1. (transitive) to grate apart, to shred apart (to break up by grating on a grater) [with na (+ locative) ‘on what’]
2. (transitive) to crack; to cream; to whip (to crush or mix together by rubbing against the edges of the dish) [with z (+ instrumental) ‘with what’], [with na (+ accusative) ‘into what’]
3. (transitive, archaic) to wipe off (to remove dirt, moisture, etc. from something by rubbing it with a rag or handkerchief)
4. (transitive, obsolete) to rub even (to smooth out by rubbing)
5. (transitive, obsolete) to lay out; to discuss
6. (reflexive with się) to spread; to popularize (to be practiced, be accepted and be widely used by the public) [with infinitive ‘what verb’]
7. (reflexive with się) to be grated apart, to be shreded apart

Conjugation

Conjugation of utrzeć pf
	person	singular			plural
		masculine	feminine	neuter	virile	nonvirile
infinitive		utrzeć
future tense	1st	utrę			utrzemy
	2nd	utrzesz			utrzecie
	3rd	utrze			utrą
	impersonal	utrze się
past tense	1st	utarłem, -(e)m utarł	utarłam, -(e)m utarła	utarłom, -(e)m utarło	utarliśmy, -(e)śmy utarli	utarłyśmy, -(e)śmy utarły
	2nd	utarłeś, -(e)ś utarł	utarłaś, -(e)ś utarła	utarłoś, -(e)ś utarło	utarliście, -(e)ście utarli	utarłyście, -(e)ście utarły
	3rd	utarł	utarła	utarło	utarli	utarły
	impersonal	utarto
conditional	1st	utarłbym, bym utarł	utarłabym, bym utarła	utarłobym, bym utarło	utarlibyśmy, byśmy utarli	utarłybyśmy, byśmy utarły
	2nd	utarłbyś, byś utarł	utarłabyś, byś utarła	utarłobyś, byś utarło	utarlibyście, byście utarli	utarłybyście, byście utarły
	3rd	utarłby, by utarł	utarłaby, by utarła	utarłoby, by utarło	utarliby, by utarli	utarłyby, by utarły
	impersonal	utarto by
imperative	1st	niech utrę			utrzyjmy
	2nd	utrzyj			utrzyjcie
	3rd	niech utrze			niech utrą
passive adjectival participle		utarty	utarta	utarte	utarci	utarte
anterior adverbial participle		utarłszy
verbal noun		utarcie

Derived terms

verbs

• utrzeć nosa pf, ucierać nosa impf

 

Further reading

• utrzeć in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• utrzeć in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “utrzeć”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “utrzeć się”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku
• “UTRZEĆ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku, 27.02.2019
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “utrzeć”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “utrzeć”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1919), “utrzeć”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 7, Warsaw, page 404