Academia.eduAcademia.edu

Küreselleşme ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye İçin Bir Analiz

2022, Journal of Social Research and Behavioral Sciences

This study aims to test the relationship between globalization and economic growth in Turkey for the period 1980-2018 using the Toda-Yamamoto causality approach. Toda-Yamamoto causality test results indicated a unidirectional causality running from trade globalization to economic growth, unidirectional from economic growth to financial globalization, bidirectional between information globalization and economic growth, unidirectional from political globalization to economic growth, and unidirectional from economic growth to general globalization. No causality relationship was found between economic globalization and economic growth, social globalization and economic growth, interpersonal globalization and economic growth and cultural globalization and economic growth. Keywords: Globalization, Economic growth, KOF, Toda-Yamamoto Causality Test

Original Article Journal of Social Research and Behavioral Sciences Received/Accepted Dates Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi 24.01.2021/18.03.2022 ISSN:2149-178X DOI: 10.52096/jsrbs.8.15.5 Volume: 8 Issue: 15 Year: 2022 Küreselleşme ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye İçin Bir Analiz1 Prof. Dr. Feride ÖZTÜRK Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi İ.İ.B.F. Uluslararası Ticaret ve İşletmecilik Bölümü [email protected] ORCID ID : 0000-0003-2159-7531 Mert KILIÇ [email protected] ORCID: 0000-0003-0993-9527 Özet Bu çalışma, Türkiye’de küreselleşme ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi Toda-Yamamoto nedensellik yaklaşımını kullanarak 1980-2018 dönemi için test etmeyi amaçlamaktadır. Yapılan Toda-Yamamoto nedensellik testi sonuçlarında, ticari küreselleşmeden ekonomik büyümeye doğru tek yönlü, ekonomik büyümeden finansal küreselleşmeye doğru tek yönlü, bilgi küreselleşmesi ve ekonomik büyüme arasında çift yönlü, politik küreselleşmeden ekonomik büyümeye doğru tek yönlü ve ekonomik büyümeden genel küreselleşmeye doğru tek yönlü nedensellik ilişkisi tespit edilmiştir. Ekonomik küreselleşme ile ekonomik büyüme, sosyal küreselleşme ile ekonomik büyüme, kişiler arası küreselleşme ile ekonomik büyüme ve kültürel küreselleşme ile ekonomik büyüme arasında herhangi bir nedensellik ilişkisi tespit edilememiştir. Anahtar Kelimeler : Küreselleşme, Ekonomik büyüme, KOF, Toda-Yamamoto Nedensellik Testi. The Relationship Between Globalization and Economic Growth: An Analysis for Turkey Abstract This study aims to test the relationship between globalization and economic growth in Turkey for the period 1980-2018 using the Toda-Yamamoto causality approach. Toda-Yamamoto causality test results indicated a unidirectional causality running from trade globalization to economic growth, unidirectional from Bu çalışma, “Ekonomik Büyüme ve Küreselleşme İlişkisi: Türkiye İçin Bir Uygulama” başlıklı yüksek lisans tezinden türetilmiş ve 25-27 Haziran 2021 tarihlerinde Antalya’da gerçekleştirilen 9. Uluslararası Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Sempozyumunda sözlü bildiri olarak sunulmuştur. 1 57 Journal of Social Research and Behavioral Sciences, Volume: 8 Issue: 15 Year: 2022 economic growth to financial globalization, bidirectional between information globalization and economic growth, unidirectional from political globalization to economic growth, and unidirectional from economic growth to general globalization. No causality relationship was found between economic globalization and economic growth, social globalization and economic growth, interpersonal globalization and economic growth and cultural globalization and economic growth. Keywords: Globalization, Economic growth, KOF, Toda-Yamamoto Causality Test 1. Giriş Küreselleşme özellikle son yirmi yıldır ülkeler üzerinde ekonomik, sosyal ve politik değişimlere neden olmaktadır. Küreselleşme süreciyle birlikte yayılan teknolojik değişimler, küresel ticaret ve finans sisteminde etkili olurken maliyetlerin azalmasında, verimlilik artışında, piyasaların bütünleşmesinde, istihdam sağlamada ve bilgi transferinde ülkelere yardımcı olmaktadır. Bu süreç ise ülkelerin ekonomik büyüme seviyelerinin artmasına katkıda bulunmaktadır. Günümüzde Uluslararası Para Fonu, Dünya Bankası ve Dünya Ticaret Örgütü gibi liberal politikaları benimseyen kurumların ülkelere destek sağlaması ve gelişmiş ülkelerin serbest ticaret politikalarını desteklemeleri, küreselleşme sürecini hızlandıran önemli etkenler arasında yer almaktadır. Küreselleşmenin ülkeler üzerindeki değişim gücü ve hızı, iktisat literatüründe küreselleşmenin sıkça tartışılan ve araştırılan bir konu olmasına neden olmaktadır. Literatürde küreselleşmeyle ilgili çok sayıda çalışma olmasına karşın tam bir fikir birliği sağlanamadığı görülmektedir. Bunun en önemli sebebi ise küreselleşmenin her ülkenin ekonomik büyüme dinamikleri ve sosyal yapısı üzerinde farklı etkiler yaratmasıdır. Bu nedenle literatürde yaygın olarak aşırı küreselleşmeciler (Hyperglobalist), şüpheciler (Sceptic) ve dönüşümcüler (Transformationalist) olarak küreselleşmeye üç farklı yaklaşım mevcuttur (Michael, 2011: 4). Küreselleşmenin ülkeler üzerindeki etkilerinin tartışılması, küreselleşmenin ölçülmesini de önemli hale getirmektedir. Özellikle 2000’li yıllardan itibaren araştırmacılar tarafından küreselleşmeyi kapsamlı olarak ölçebilmek için çeşitli endeksler geliştirilmiştir. Bu endekslerden biri bu çalışmada da tercih edilen ve Alex Dreher (2006) tarafından oluşturulan İşviçre Ekonomi 58 Küreselleşme ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye İçin Bir Analiz Araştırmaları Enstitüsü (KOF) küreselleşme endeksidir. KOF endeksi ülkelerin sadece ekonomik değil aynı zamanda sosyal ve politik değişimlerini de kapsamlı şekilde ölçmektedir. Türkiye’de Cumhuriyetin kurulmasından günümüze kadar geçen süreçte siyasi ve ekonomik gelişmelere bağlı olarak Batı ile ilişkilerin kuvvetlendirilmeye çalışılması ve Türkiye’nin jeostratejik konumu, Türkiye’nin küreselleşme sürecine dahil olmasında önemli rol oynamıştır. Türkiye, yıllar içinde küreselleşme sürecine entegre olurken süreç boyunca entegrasyonun olumlu ve olumsuz etkileri ekonomik, sosyal ve siyasi yönleriyle görülmektedir. Küreselleşme ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi literatürde teorik ve ampirik yönleriyle inceleyen çok sayıda çalışma olmasına karşın, küreselleşmenin büyüme üzerindeki etkisi konusunda birçok fikir ayrılığı mevcuttur. Bununla birlikte küreselleşmeyi ekonomik, sosyal ve politik olarak tüm yönleriyle ve alt başlıklarıyla inceleyen sınırlı sayıda çalışma olduğu görülmektedir. Bu bağlamda bu çalışmanın amacı, Türkiye’de 1980-2018 dönemi için küreselleşme ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi Toda-Yamamoto nedensellik testi yaklaşımıyla analiz ederek ilgili literatüre katkı sağlamaktır. Çalışmanın devam eden ikinci bölümünde ekonomik büyüme ve küreselleşme ilişkisi incelenirken, sonrasında ekonomik büyüme ve küreselleşme ilişkisini inceleyen ampirik çalışmalara yer verilmektedir. Üçüncü bölüm veri seti ve metodolojiyi içermektedir. Dördüncü bölümde ise ekonometrik bulgular yer almaktadır. Beşinci ve son bölüm sonuç ve değerlendirmeden oluşmaktadır. 2. Ekonomik Büyüme ve Küreselleşme İlişkisi Ekonomik büyüme ve küreselleşme ilişkisi literatürde sıklıkla incelenen ve üzerine tartışılan bir konudur. Özellikle hem teorik çalışmalarda hem de ampirik analizlerde çoğu zaman farklı sonuçlar gözlemlenmektedir. Geleneksel düşüncede ise küreselleşmenin ve küreselleşme süreciyle meydana gelen serbest ticaretin ekonomik büyüme üzerindeki etkisinin pozitif yönlü olduğu bilinmektedir (Altıner vd., 2018: 126). Bu etkinin pozitif olmasının nedeni ise küreselleşmenin ekonomiyle birlikte sosyal, siyasal ve kültürel alanlarda da etkili olması ve böylece uluslararası bilginin ve etkileşimin devamlı olarak artmasından kaynaklandığı söylenebilmektedir. 59 Journal of Social Research and Behavioral Sciences, Volume: 8 Issue: 15 Year: 2022 Boockmann ve Dreher (2003) çalışmalarında, internet kullanımının artmasıyla birlikte insan etkileşimlerinin bilgiyle birleştiğini ve ortaya çıkan bu teknolojilerin ekonomik entegrasyonu hızla arttırması sonucu daha fazla serbest ticaretin ve finansal serbestliğin tetikleneceğini dile getirmişlerdir. Li ve Reuveny (2003), ortaya çıkan bilgi akışının zamanla ülkeler arası kültürel yakınlaşmayı tetikleyerek sosyal küreselleşmeyi de beraberinde getireceğini vurgulamışlardır. Ülkelerin küreselleşmeyle birlikte ekonomik büyümeyi yakalamaları büyük oranda sosyal ve beşeri sermayeye bağlıdır. Ülkelerde bulunan beşeri ve sosyal sermaye ülkelerin ekonomik, siyasi ve sosyal küreselleşmeye entegre olmalarında doğrudan etkilidir (Woodhouse, 2006: 84). Küreselleşme sürecinin artmasıyla birlikte bilgi ve teknoloji alanında büyük değişimler olmaktadır. Bilgi ve teknolojinin gelişimi ve kullanımı ise toplumlardaki eğitim seviyesiyle paralellik göstermektedir (Sarıkaya, 2014: 48). Prembeh (2004) ticarette, sermayede ve teknolojideki küreselleşme sürecinin ancak bilginin genişlemesi ve derinleşmesiyle mümkün olabileceğini ve bilginin eğitim aracılığıyla yeniden yapılandırılarak uluslararası ekonomik faaliyetleri yeniden düzenleyici rol oynayacağını vurgulamaktadır. Özetlemek gerekirse küreselleşen dünyada ülkelerin rekabet edebilmesi büyük oranda eğitime bağlıdır. Küreselleşme, ülkelerdeki mevcut eğitim düzeyini değiştirmeye zorlayarak eğitimde gelişmelere ve değişimlere neden olmaktadır. 2.1. Literatür Taraması Literatürde küreselleşme ve ekonomik büyüme üzerine birçok çalışma yapıldığı görülmektedir. Yapılan bu çalışmalar iki ana grupta incelenmektedir. İlk gruptaki çalışmalarda, ekonomik küreselleşmeyi ölçmek amacıyla ticari, finansal açıklık vb. değişkenler kullanılırken, ikinci grupta ise ekonomik küreselleşmenin yanı sıra sosyal ve politik küreselleşmenin de ölçümü için çeşitli endeksler kullanıldığı görülmektedir. Brunner (2003), 1960-1992 dönemini kapsayan çalışmasında 125 ülke için küreselleşmenin göstergesi olarak dışa açıklığın, GSYH ve GSYH büyümesindeki etkisini En Küçük Kareler (EKK) yöntemini kullanarak incelemiştir. Çalışma sonucunda uzun dönemde uluslararası ticaretin büyüme üzerinde pozitif etkisi olduğu, kısa dönemde ise etkinin zayıf olduğu sonucuna ulaşmıştır. 60 Küreselleşme ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye İçin Bir Analiz Dreher (2006), 1970-2000 dönemini kapsayan çalışmasında 123 ülke için geliştirdiği KOF endeksini kullanarak, küreselleşmenin ekonomik büyüme üzerindeki etkisini analiz etmiştir. Analizini EKK ve Genişletilmiş Momentler (GMM) yöntemiyle test etmiş ve çalışma sonucunda küreselleşmenin ekonomik büyüme üzerinde pozitif bir etkisi olduğu sonucuna ulaşmıştır. Zhuang ve Koo (2007), 1991-2004 dönemini kapsayan çalışmalarında 56 ülke üzerinde panel regresyon analizini kullanarak ekonomik büyüme ve küreselleşme ilişkisini incelemişlerdir. Çalışma sonucunda küreselleşmenin tüm ülkelerde büyümeyi pozitif yönde etkilediği tespit edilmiştir. Chang ve Lee (2010), 1970-2006 dönemini kapsayan çalışmalarında 23 OECD ülkesinde küreselleşme ve büyüme ilişkisini analiz etmişlerdir. Çalışmalarında panel nedensellik testinden ve küreselleşme endeksinden yararlanmışlardır. Çalışmanın sonucunda ise sosyal küreselleşme, ekonomik küreselleşme ve genel küreselleşme ile büyüme arasında uzun dönemli ve çift yönlü ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Villaverde ve Maza (2011), 1970-2005 dönemini kapsayan çalışmalarında 101 ülke üzerinde EKK, GMM ve sabit yöntemler testlerini kullanarak ekonomik, sosyal ve genel olarak küreselleşmenin büyümeye etkisini incelemişlerdir. Çalışma sonucunda ekonomik, sosyal ve genel küreselleşmenin büyüme üzerinde pozitif etkisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Chang, Lee ve Hsieh (2011), 1970-2006 dönemini kapsayan çalışmalarında, G7 ülkelerinde sosyal küreselleşme ve genel küreselleşmenin büyüme üzerine etkisini incelemişlerdir. Çalışmada çoklu yapısal kırılmalı eş bütünleşme analizi kullanılmış ve çalışma sonucunda sosyal küreselleşmenin ve genel olarak küreselleşmenin büyüme üzerinde pozitif etkisi olduğu sonucuna varılmıştır. Ali ve Imai (2013), 1970-2009 dönemini kapsayan çalışmalarında 41 ülke üzerinde ekonomik küreselleşme ve ekonomik krizin ekonomik büyümeye etkisini incelemişlerdir. GMM yöntemi ve dinamik panel modeli kullanılmıştır. Çalışma sonucunda ekonomik küreselleşme oranının yüksek olduğu ülkelerde yüksek büyüme yaşandığı sonucuna ulaşılmıştır. Gurgul ve Lach (2014), 1990-2009 dönemini kapsayan çalışmalarında AB üyesi 10 ülkede ekonomik büyüme ve sosyal küreselleşmeyi statik panel veri analiziyle incelemişlerdir. Çalışma sonucunda ekonomik ve sosyal küreselleşmenin büyüme üzerinde pozitif etkisi olduğu, politik küreselleşmenin ise büyüme üzerinde etkisinin olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. 61 Journal of Social Research and Behavioral Sciences, Volume: 8 Issue: 15 Year: 2022 Yıng, Chang ve Lee (2014), 1970-2008 dönemini kapsayan çalışmalarında ASEAN ülkelerinde küreselleşmenin büyüme üzerindeki etkilerini panel veri analiziyle incelemişlerdir. KOF endeksi kullanılarak ekonomik, sosyal ve politik küreselleşmenin analiz edildiği çalışmada ekonomik küreselleşmenin büyüme üzerinde olumlu etkisi olduğu, sosyal küreselleşmenin büyüme üzerinde olumsuz etkisi olduğu ve politik küreselleşmenin büyüme üzerinde zayıf ve olumsuz bir etkisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Hayaloğlu, Kalaycı ve Artan (2015), 1995-2011 dönemini kapayan çalışmalarında yüksek, üst orta, düşük orta ve düşük gelirli 91 ülkede küreselleşmenin ekonomik büyümeye etkisini panel veri analizi kullanarak incelemişlerdir. Çalışmada sonucunda küreselleşmenin ekonomik büyüme üzerindeki etkisinin ülkelerin gelişmişlik düzeyine göre farklılaştığı ortaya konulmuştur. Bu sonucun küreselleşmenin alt bileşenlerinde de benzerlik gösterdiği tespit edilmiştir. Doğan ve Can (2016), 1970-2012 dönemini kapsayan çalışmalarında Güney Kore’de küreselleşme ve ekonomik büyüme ilişkisini Engel-Granger eşbütünleşme testi aracılığıyla incelemişlerdir. Çalışma sonucunda ekonomik, sosyal ve bütün olarak küreselleşmenin ekonomik büyümeyi pozitif şekilde etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Türedi (2016), 1996-2014 dönemini kapsayan çalışmasında 40 ülkede küreselleşmenin ekonomik büyüme üzerindeki etkisini sabit etkiler panel veri analizi ile incelemiştir. Çalışma sonucunda küreselleşmenin ekonomik büyümeyi pozitif şekilde etkilediği tespit edilmiştir. Ayrıca küreselleşmenin alt bileşenleri olan ekonomik, sosyal ve politik küreselleşmenin de büyüme üzerinde pozitif etkisi olduğu tespit edilmiştir. Doğan (2017), 1970-2011 dönemini kapsayan çalışmasında Türkiye’de ekonomik küreselleşme ve büyüme arasındaki ilişkiyi Toda-Yamamoto nedensellik testi aracılığıyla incelemiştir. KOF endeksinin kullanıldığı çalışmada, ekonomik küreselleşmeden büyümeye doğru tek yönlü nedensellik ilişkisi olduğu tespit edilmiştir. Gozgor ve Can (2017), 1970-2010 dönemini kapsayan çalışmalarında 139 ülkede ekonomik küreselleşme ve ihracatın çeşitlendirilmesinin ekonomik büyüme üzerindeki etkisini dengesiz panel veri testiyle incelemişlerdir. Çalışma sonucunda Granger nedensellik testi sonuçlarında ekonomik büyüme ve ekonomik küreselleşme arasında iki yönlü nedensellik ilişkisi olduğu görülmüştür. Bunlara ek olarak ihracatın çeşitlenmesi ve ekonomik küreselleşmenin sadece üst ve orta gelirli ekonomilerde büyümeyi pozitif yönde etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. 62 Küreselleşme ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye İçin Bir Analiz Altıner, Bozkurt, ve Toktaş (2018), 1990-2015 dönemini kapsayan çalışmalarında 10 büyük yükselen piyasa ekonomisinde küreselleşme ve ekonomik büyüme ilişkisi panel veri analizi aracılığıyla incelenmiştir. Çalışmanın sonucunda ise KOF küreselleşme endeksinin ve alt bileşenlerinin ekonomik büyüme üzerindeki etkisinin düşük olduğu ve ülkeden ülkeye farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Barış ve Barış (2018), 1996-2015 dönemini kapsayan çalışmalarında 28 AB üyesi ülkede küreselleşmenin ekonomik büyüme etkisi panel veri analizi aracılığıyla incelenmiştir. KOF endeksinin kullanıldığı çalışmada, ülkelerde ekonomik, sosyal ve politik küreselleşme ile büyüme arasında pozitif bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Eren ve Çütçü (2018), 1970-2016 dönemini kapsayan çalışmalarında Türkiye’de ekonomik büyüme ve küreselleşme endeksleri arasındaki ilişkiyi yapısal kırılmalı zaman serisi yöntemiyle incelemişlerdir. Çalışma sonucunda sosyal küreselleşmeden ekonomik büyümeye ve ekonomik büyümeden politik küreselleşmeye doğru tek yönlü nedensellik ilişkisi olduğu tespit edilmiştir. Bataka (2019), 1980-2015 dönemini kapsayan çalışmasında 40 Sahraaltı Afrika ülkesinde küreselleşmeyi de facto ve de jure ayrımıyla ekonomik büyümeye etkisini panel veri testleri yöntemiyle incelemiştir. Çalışma sonucunda genel küreselleşmenin büyümeyi pozitif etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Aynı zamanda de jure ayrımın, ekonomik büyüme hızını yükselttiği görülürken, de facto bölümün ise büyümeyi yavaşlattığı tespit edilmiştir. Çelik ve Ünsür (2020), 2000-2016 dönemini kapsayan çalışmalarında seçilmiş 88 ülke için küreselleşme ve ekonomik büyüme ilişkisi, Dumitrescu ve Hurlin panel nedensellik testi kullanılarak incelenmiştir. Çalışma sonucunda ekonomik, sosyal ve teknolojik küreselleşme ile büyüme arasında çift yönlü nedensellik ilişkisi tespit edilirken, ekonomik büyümeden genel küreselleşmeye ve ekonomik büyümeden politik küreselleşmeye doğru tek yönlü nedensellik olduğu tespit edilmiştir. Polat ve Peker (2020), 1970-2018 dönemini kapsayan çalışmalarında Türkiye’de KOF küreselleşme endekslerinin büyüme üzerindeki etkisini incelemişlerdir. Çalışmada Basit Doğrusal Regresyon, Tek-Değişkenli Polinomiyal Regresyon, Basit Korelasyon ve Çoklu Korelasyon analizleri yardımıyla KOF küreselleşme endeksleri ve büyüme analiz edilmiştir. Çalışma sonucunda Reel GSYH ile KOF küreselleşme endeksleri arasında güçlü bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. 63 Journal of Social Research and Behavioral Sciences, Volume: 8 Issue: 15 Year: 2022 3. Veri Seti ve Metodoloji 3.1. Veri Seti Bu çalışmada Türkiye’de küreselleşme ve ekonomik büyüme ilişkisinin nedensellik analizi test edilirken 1980-2018 dönemini kapsayan yıllık veriler kullanılmıştır. Çalışma sınırlarının 19802018 dönemi olarak seçilmesinin nedeni 1980 yılı itibariyle Türkiye’de liberal politikalara geçilmesidir. Çalışmanın 2018 yılında sonlanması ise KOF küreselleşme endeksinin en son ölçüm yılı olmasıdır. Çalışmada kullanılan değişkenler, kişi başına düşen reel GSYH (sabit, 2010- $) (LGSYH), ekonomik küreselleşme (KOFEC), ticari küreselleşme (KOFTR), finansal küreselleşme (KOFFIN), sosyal küreselleşme (KOFSOC), kişiler arası küreselleşme (KOFINT), bilgi küreselleşmesi (KOFINF), kültürel küreselleşme (KOFCUL), siyasi küreselleşme (KOFPOL) ve küreselleşme endeksi (KOFGI) şeklindedir. Kişi başına düşen reel GSYH’ye ait veriler Dünya Bankası’nın internet sitesinden alınmıştır. Sosyal, politik ve ekonomik küreselleşme endekslerinin verileri ise İsveçre Ekonomi Enstitüsü’nün internet sitesinden alınmıştır. 3.2. Metodoloji Değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisi incelenmeden önce serilerin birim kök içerip içermedikleri Augmented Dickey-Fuller (ADF) ve Phillips-Perron (PP) birim kök testleri kullanılarak tespit edilmiştir. Ardından VAR modeli kurulmuş, Akaike ve Schwarz Bilgi Kriterlerinden yararlanılarak optimum gecikme uzunluğu belirlenmiştir. Gecikme uzunluğunun belirlenmesinin ardından seriler arasındaki nedensellik ilişkisinin tespit edilmesi amacıyla TodaYamamoto (1995) testi uygulanmıştır. 64 Küreselleşme ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye İçin Bir Analiz 3.2.1. ADF ve PP Birim Kök Testleri Dickey ve Fuller (1979) tarafından geliştirilen ADF birim kök testinde hata terimlerinin otokorelasyon içermesi halinde birim kökün varlığı, 𝐻0 hipotezi ile sınanır. ADF birim kök testi üç regresyon modeli şeklinde gösterilmektedir. Bunlar; ∆𝑦𝑡 = 𝛾 ∙ 𝑦𝑡−1 + 𝑢𝑡 (1) ∆𝑦𝑡 = 𝑚0 + 𝑚2 ∙ 𝑡 + 𝛾 ∙ 𝑦𝑡−1 + 𝑢𝑡 (3) ∆𝑦𝑡 = 𝑚0 + 𝛾 ∙ 𝑦𝑡−1 + 𝑢𝑡 (2) Denklemlerden (1) numaralı olan skoastik (rassal yürüyüş) trendine sahipken, (2) numaralı denklem skoastik trend ve sabit terimi, denklem (3) ise skoastik ve deterministik trendi içermektedir. ADF testi, analizlerde otokorelasyon görülmesi halinde EKK yardımıyla daha doğru analiz sonucuna ulaşılması için geliştirilmiştir. ADF birim kök testinin geliştirilmesiyle DickeyFuller testinde kurulan modeller ADF testi için aşağıdaki şekilde gösterilmektedir; ∆𝑦𝑡 = 𝛾 ∙ 𝑦𝑡−1 + ∑ 𝛽𝑖 ∆𝑦𝑡−𝑖+1 + 𝑢𝑡 (4) ∆𝑦𝑡 = 𝑚0 + 𝑚2 ∙ 𝑡 + 𝛾 ∙ 𝑦𝑡−1 + ∑ 𝛽𝑖 ∆ 𝑦𝑡−𝑖+1 + 𝑢𝑡 (6) ∆𝑦𝑡 = 𝑚0 + 𝛾 ∙ 𝑦𝑡−1 + ∑ 𝛽𝑖 ∆𝑦𝑡−𝑖+1 + 𝑢𝑡 (5) Denklem (6)’da 𝑦𝑡 değişkenine ait birim kök testi analiz edilmektedir. Denklemde 𝑚0 sabit terimi, 𝑡 trend değişkenini, 𝑢𝑡 ise beyaz gürültü hata terimini temsil etmektedir. Denklemde 𝑦𝑡 değişkeninin birim kök içermemesi veya bir başka ifadeyle durağan olması durumuna karşılık 𝑦𝑡 değişkeninin birim kök içermesi yani durağan olmadığı hipotezi sınanır. Analizde genel olarak iki hipotez test edilmektedir. Hipotezler şu şekilde gösterilmektedir; 𝐻0 : 𝜃 = 0 (Seride birim kök bulunmaktadır ve seri durağan değildir. 𝑦𝑡 değişkeni, önceki dönem değerlerinden bağımsızdır.) 𝐻1 : 𝜃 < 0 (Seride birim kök bulunmamaktadır ve seri durağan haldedir. Değişkenin geçmiş dönemlerinde maruz kaldığı şoklar belli bir süre etkisini sürdürmesine rağmen giderek azalma eğiliminde olacaktır ve kısa dönemde etkileri ortadan kalkacaktır.) 65 Journal of Social Research and Behavioral Sciences, Volume: 8 Issue: 15 Year: 2022 ADF testinde otokorelasyon problemi, modele gecikmeli değerler eklenerek çözülmeye çalışılmıştır. Phillips ve Perron (1988) tarafından geliştirilen birim kök testi ise, ADF birim kök testinin tersine hata teriminin heterojen olarak dağılmasını ve zayıf derecede bağımsız olmasını sağlamaktadır. PP birim kök testindeki modeller aşağıdaki şekilde gösterilmektedir; 𝑦𝑡 = 𝛼 + 𝜌 ∙ 𝑦𝑡−1 + 𝑢𝑡 𝑦𝑡 = 𝛼 + 𝛽(𝑡 − 𝑇 ⁄2) + 𝜌 ∙ 𝑦𝑡−1 + 𝑢𝑡 (7) (8) Denklem (7) ve (8)’de sırasıyla sabitli ve sabitli trendli model gösterilmektedir. Denklemlerde, 𝑦𝑡 = test edilen değişkeni, 𝛼 = sabit terimi, 𝑡 = trendi, 𝑇 = gözlem sayısını ifade etmektedir. Test için kurulan hipotezler ise aşağıdaki şekildedir: 𝐻0 : 𝜌 = 0 (Birim kök bulunmaktadır ve seri durağan değildir.) 𝐻1 = 𝜌 ≠ 0 (Birim kök yoktur ve seri durağandır.) 3.2.2. Toda-Yamamoto Nedensellik Testi Toda ve Yamamoto (1995) tarafından VAR modeli tahminine dayalı geliştirilen nedensellik yönteminde serilerin durağanlık derecesine bağlı olmadan nedensellik analizi yapılmasına imkan tanımaktadır. Diğer bir deyişle, seriler durağan halde değilken dahi nedensellik ilişkisi test edilebilmektedir. Bu yöntemle serilerin aynı derecede bütünleşik olmasına gerek duyulmazken aynı zamanda eşbütünleşme ilişkisinin de varlığı aranmaz. Toda-Yamamoto testi için serinin VAR modeli yardımıyla gecikme uzunluğunun (𝑘) belirlenmesi ve gecikme uzunluğuna en yüksek bütünleşme derecesinin (𝑑𝑚𝑎𝑥) dahil edilmesi yeterli görülmektedir. Bu yöntemde sağlıklı bir sonuç alabilmek için gecikme uzunluğunun doğru şekilde tespit edilmesi ve modelde olması gereken değişkenlerin modele eksiksiz aktarılması gerekmektedir. Modelde gecikme uzunluğunun 66 Küreselleşme ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye İçin Bir Analiz (𝑘) belirlenmesi ve en yüksek bütünleşme derecesi (𝑑𝑚𝑎𝑥) eklendikten sonra VAR[𝑘 + 𝑑𝑚𝑎𝑥] modeli aşağıdaki şekilde gösterilir. 𝑌𝑡 = 𝛿0 + ∑𝑘+𝑑𝑚𝑎𝑥 𝑎1𝑖 𝑌𝑡−1 + ∑𝑘+𝑑𝑚𝑎𝑥 𝛽1𝑖 𝑋𝑡−1 + 𝜀1𝑡 𝑖=1 𝑖=1 (9) 𝑋𝑡 = 𝛿0 + ∑𝑘+𝑑𝑚𝑎𝑥 𝛼2𝑖 𝑌𝑡−1 + ∑𝑘+𝑑𝑚𝑎𝑥 𝛽2𝑖 𝑋𝑡−1 + 𝜀2𝑡 𝑖=1 𝑖=1 (10) Denklem (9) ve (10) da yer alan 𝑘 gecikme uzunluğunu, 𝑑𝑚𝑎𝑥 ise bütünleşme derecelerinin en büyüğünü ifade etmektedir. Hata terimlerini gösteren (𝜀1𝑡 ve 𝜀2𝑡) sıfır ortalamaya ve sabit bir kovaryans matrisine sahip olduğu varsayılmaktadır. Değişkenler arasında nedensellik analizinin yapılabilmesi için 𝐻0 : 𝛼1𝑖 = 0 ve 𝐻0 = 𝛼2𝑖 = 0 hipotezleri düzeltilmiş WALD test istatistiği kullanılarak sınanmaktadır. Hesaplanan WALD test istatistiği, 𝑥 2 tablo değerinden büyük olduğu durumda hipotezler reddedilmektedir. 4. Ekonometrik Bulgular Çalışmada kullanılan LGSYH, KOFEC, KOFTR, KOFFIN, KOFSOC, KOFINT, KOFINF, KOFCUL, KOFPOL ve KOFGI değişkenlerine ait tanımlayıcı test istatistikleri tablo 1’de gösterilmektedir. Tablodaki Jarque-Bera test istatistiklerine bakıldığında tüm değişkenlerin normal dağılıma sahip oldukları görülmektedir. Tablo 1: Değişkenlere Ait Tanımlayıcı İstatistikler LGSYH KOFEC KOFTR KOFFIN KOFSOC KOFINT KOFINF KOFCUL KOFPOL Mean 9.029 48.452 49.349 47.554 49.257 46.933 53.005 47.833 82.414 60.041 Median 8.994 50.885 53.037 49.410 48.611 45.947 52.994 43.912 86.431 62.035 Max. 9.628 56.324 62.352 57.678 67.639 60.662 76.757 66.613 92.820 72.118 Minimum 8.514 32.438 35.666 29.210 32.522 36.082 32.020 28.879 63.332 43.546 Std. Dev. 0.325 6.910 7.438 7.740 12.342 8.039 16.796 12.622 10.407 4.497 Skewness 0.247 -0.863 -0.432 -0.775 0.227 0.309 0.241 0.129 -0.689 -0.396 Kurtosis 2.017 2.458 1.725 2.613 1.587 1.815 1.486 1.693 1.863 1.808 Jarque-Bera 1.968 5.328 3.857 4.153 3.578 2.903 4.1000 2.883 5.189 3.331 Probability 0.373 0.069 0.145 0.125 0.167 0.234 0.128 0.236 0.074 0.189 Sum 1854.634 1921.050 1830.421 2067.228 1865.502 3214.161 Sum Sq. Dev. 352.1595 4.021 1814.452 1889.639 2102.800 1924.644 2276.894 5789.171 2455.828 10720.44 6054.443 4116.186 Observations 39 39 39 39 39 39 39 39 39 KOFGI 2341.617 3427.825 39 Çalışmada kullanılan LGSYH, KOFEC, KOFTR, KOFFIN, KOFSOC, KOFINT, KOFINF, KOFCUL, KOFPOL ve KOFGI değişkenlerine ait ADF ve PP birim kök testi sonuçları tablo 2’de 67 Journal of Social Research and Behavioral Sciences, Volume: 8 Issue: 15 Year: 2022 gösterilmektedir. Tüm değişkenlerin düzeyde durağanlık I (0) özelliği taşımadıkları görülmüştür. Değişkenlerin farkları alındığında ise birinci düzeyde I (1) durağan hale geldikleri görülmektedir. Tablo 2: ADF ve PP Birim Kök Testleri Sonuçları ADF Değişkenler LGSYH KOFEC KOFTR KOFFIN KOFSOC KOFINT KOFINF KOFCUL KOFPOL KOFGI PP Düzey Birinci Fark Düzey Birinci Fark Sabitli 0.218 -6.578* 0.500 -6.763* Sabitli ve trendli -2.317 -6.553* -2.352 -7.103* Sabitli -2.276 -7.539* -2.564 -7.853* Sabitli ve trendli -2.462 -7.763* -2.347 -9.615* Sabitli -1.114 -5.674* -1.035 -5.624* Sabitli ve trendli -2.073 -5.534* -2.148 -5.466* Sabitli -2.623*** -5.716* -2.627*** -5.654* Sabitli ve trendli -2.241 -5.951* -2.178 -6.127* Sabitli -0.592 -4.328* -0.630 -4.328* Sabitli ve trendli -1.443 -4.252* -1.947 -4.238* Sabitli -0.195 -4.292* -0.279 -4.424* Sabitli ve trendli -2.068 -4.137** -2.278 -4.285* Sabitli -0.305 -5.038* -0.305 -5.035* Sabitli ve trendli -2.333 -4.952* -2.221 -4.949* Sabitli -1.178 -5.216* -1.174 -5.325* Sabitli ve trendli -1.048 -5.288* -1.536 -5.363* Sabitli -1.374 -2.086 -1.384 -6.925* Sabitli ve trendli -0.806 -7.367* -0.845 -7.282* Sabitli -1.656 -5.719* -1.656 -5.705* Sabitli ve trendli -0.780 -6.076* -0774 -6.076* Not: (*),(**) ve (***) sembolleri sırasıyla, %1, %5 ve %10 anlamlılık düzeylerini ifade etmektedir. ADF testinde gecikme uzunlukları, Schwarz Bilgi Kriterine göre belirlenirken, PP testinde gecikme uzunlukları Newey-West bant genişliği dikkate alınarak belirlenmiştir. Toda-Yamamoto nedensellik testinin yapılabilmesi için ilk olarak VAR modelinde değişkenlere ait optimum gecikme uzunluklarının belirlenmesi gerekmektedir. Modellerin gecikme uzunlukları Akaike bilgi kriteri (AIC) ve Schwarz bilgi kriteri (SC) kullanılarak tespit edilmiştir. Modellere ait optimum gecikme uzunluklarının sonuçları tablo 3’de yer almaktadır. 68 Küreselleşme ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye İçin Bir Analiz Tablo 3: VAR Gecikme Uzunlukları VAR Lag LogL LR FPE AIC SC HQ 0 -104.389 NA 1.264 5.998 5.998 5.941 1 -10.680 171.800* 0.008* 1.190* 1.190* 1.018* 2 -9.240 2.480 0.010 1.508 1.508 1.222 3 -6.450 4.493 0.010 1.715 1.751 1.351 LGSYH- 0 -111.404 NA 1.867 6.300 6.388 6.330 KOFTR 1 -17.098 172.894* 0.012* 1.283* 1.547* 1.375* 2 -16.578 0.894 0.015 1.476 1.916 1.630 LGSYH- 3 0 -14.338 -116.906 3.610 NA 0.016 2.534 1.574 6.605 2.190 6.693 1.789 6.636 KOFFİN 1 -27.698 163.548* 0.022* 1.872* 2.136* 1.964* 2 -26.766 1.605 0.026 2.042 2.482 2.196 KOFSOC 1 -24.001 -97.741 1.658 4.453 NA 182.234 0.028 LGSYH- 3 0 0.874 0.004 2.111 5.541 0.241 2.727 5.629 0.505* 2.326 5.571 0.333 2 3.297 2.821 0.004 0.372 0.812 0.525 13.177 15.918* 0.003* 0.045* 0.661 0.260* LGSYH- 3 0 -72.217 NA 0.211 4.123 4.211 4.153 KOFINT 1 20.493 169.9711* 0.001* -0.805* -0.541* -0.713* 2 23.431 5.060 0.001 -0.746 -0.306 -0.592 28.257 7.774 0.001 -0.792 -0.176 -0.577 LGSYH- 3 0 -116.898 NA 2.533 6.605 6.693 6.636 KOFINF 1 -19.127 179.247 0.013 1.395 1.659* 1.488 2 -17.778 2.323 0.016 1.543 1.983 1.696 LGSYH- 3 0 -4.883 -107.179 20.774* NA 0.009* 1.476 1.0490* 6.065 1.664 6.153 1.264* 6.096 KOFCUL 1 -10.940 176.438* 0.008* 0.941* 1.205* 1.033* 2 -10.659 0.483 0.010 1.147 1.587 1.301 -9.537 1.808 0.012 1.307 1.923 1.522 LGSYH- 3 0 -114.207 NA 2.181 6.455 6.543 6.486 KOFPOL 1 0.412 210.135 0.004 0.310 0.574* 0.402 2 6.803 11.006* 0.004* 0.177* 0.617 0.331* 8.501 2.735 0.004 0.305 0.921 0.520 LGSYH- 3 0 -98.654 NA 0.919 5.591 5.679 5.622 KOFGI 1 12.025 202.914* 0.002* -0.334* -0.070* -0.242* 2 14.561 4.367 0.002 -0.253 0.186 -0.099 3 16.554 3.210 0.003 -0.141 0.4738 0.0730 LGSYHKOFEC 69 Journal of Social Research and Behavioral Sciences, Volume: 8 Issue: 15 Year: 2022 Not: (*) Kriterlere göre tavsiye edilen gecikme uzunluğunu göstermektedir. VAR modeliyle gecikme uzunluklarının belirlenmesinin ardından seçilmiş gecikme uzunluklarının otokorelasyon içerip içermediği test edilmektedir. Tablo 4’de LM testi sonuçları gösterilmektedir. LM testi olasılık değerleri 0.05’den büyük olduğu için serilerin otokorelasyon içermedikleri sonucuna ulaşılmıştır. Tablo 4: Otokorelasyon LM Testi Sonuçları VAR LGSYH- KOFEC LGSYH -KOFTR LGSYH -KOFFIN LGSYH -KOFSOC LGSYH -KOFINT LGSYH -KOFINF LGSYH -KOFCUL LGSYH -KOFPOL LGSYH - KOFGI Gecikme Uzunluğu 1 2 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 1 2 LM İstatistik Değerleri Olasılık 4.321673 3.830433 0.892510 4.311489 11.18331 0.797040 6.836785 1.829837 2.652194 4.618838 4.000047 1.499917 0.689403 3.085652 3.357298 2.277846 1.077991 5.137240 4.199952 3.234587 2.512358 3.235533 0.588842 1.235631 1.758222 2.450774 1.950255 4.101647 3.545285 1.322336 1.428707 1.415158 2.092757 7.530917 5.498307 4.654076 5.302337 0.3642 0.4294 0.9256 0.3655 0.0246 0.9388 0.1448 0.7670 0.6176 0.3287 0.4060 0.8267 0.9526 0.5436 0.4999 0.6848 0.8977 0.2735 0.3796 0.5194 0.6424 0.5192 0.9643 0.8722 0.7801 0.6535 0.7449 0.3924 0.4710 0.8576 0.8392 0.8416 0.7187 0.1104 0.2399 0.3247 0.2577 70 Küreselleşme ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye İçin Bir Analiz Normallik dağılımı testinde Jargua-Bera normal dağılım testi kullanılarak 𝐻0 = normal dağılmakta hipotezine karşın 𝐻1 = normal dağılmamakta hipotezi test edilmektedir. Jargua-Bera testindeki sonuçların 0.05 değerinden küçük olması halinde 𝐻0 hipotezi reddedilmektedir. Bu sonuçlar ile hata terimlerinin normal dağılım göstermediği sonucuna ulaşılmaktadır. Sonuçların 0.05 değerinden yüksek olması halinde 𝐻1 hipotezi reddedilmektedir ve hata terimlerinin normal dağılım gösterdiği sonucuna ulaşılmaktadır. Normallik testi sonuçları tablo 5’de gösterilmektedir. Tabloda serilerin normal dağılıma sahip oldukları görülmektedir. Bu noktada 𝐻0 hipotezi kabul edilmektedir. Tablo 5: Normallik Testi Sonuçları Jarqua-Bera Df Olasılık 7.451579 4 0.1139 LGSYH -KOFTR 1.052301 4 0.9018 LGSYH -KOFFIN 4.504218 4 0.3420 LGSYH -KOFSOC 0.701610 4 0.9511 LGSYH -KOFINT 8.871154 4 0.0644 LGSYH -KOFINF 6.893524 4 0.1416 LGSYH -KOFCUL 5.546393 4 0.2357 LGSYH -KOFPOL 5.873799 4 0.2088 LGSYH -KOFGI 7.851660 4 0.0972 VAR LGSYH -KOFEC Değişen varyans (Heteroskedasite) testi, hata terimlerinin sabit olma özelliği gösterip göstermediğini öğrenmek adına yapılmaktadır. Hata terimlerinin 0.05’den büyük olması halinde VAR modelinde değişen varyans yoktur sonucuna ulaşılmaktadır. Çalışmada yapılan değişen varyans (Heteroskedasite) testi tablo 6’da gösterilmektedir. Sonuçlara bakıldığında hata terimlerinin sabit varyans özelliği taşıdıkları görülmektedir. Tablo 6: Değişen Varyans Testi Sonuçları VAR Ki-Kare Test Serbestlik Derecesi Olasılık LGSYH -KOFEC 30.39611 24 0.1720 LGSYH -KOFTR 54.00439 60 0.6933 LGSYH -KOFFIN 60.56254 60 0.4554 LGSYH -KOFSOC 45.38630 48 0.5806 71 Journal of Social Research and Behavioral Sciences, Volume: 8 Issue: 15 Year: 2022 LGSYH -KOFINT 57.15984 48 0.1715 LGSYH -KOFINF 36.36084 48 0.8908 LGSYH -KOFCUL 89.59341 84 0.3179 LGSYH -KOFPOL 39.48410 48 0.8044 LGSYH -KOFGI 30.47683 24 0.1694 Tablo 7’de çalışmaya ait Toda-Yamamoto nedensellik testi sonuçları yer almaktadır. Tablo 7: Toda-Yamamoto Nedensellik Testi Sonuçları İlişkinin Yönü Ki-kare Olasılık Toda Yamamoto Nedensellik İlişkisi KOFEC → LGSYH 0.301448 0.5830 YOK LGSYH → KOFEC 0.946211 0.3307 YOK KOFTR → LGSYH 8.812804 0.0660 VAR LGSYH → KOFTR 3.630184 0.4584 YOK KOFFIN→ LGSYH 7.145433 0.1284 YOK LGSYH → KOFFIN 10.13408 0.0382 VAR KOFSOC→ LGSYH 5.370765 0.1466 YOK LGSYH → KOFSOC 2.802681 0.4231 YOK KOFINT→ LGSYH 0.289631 0.9620 YOK LGSYH → KOFINT 3.752001 0.2895 YOK KOFINF→ LGSYH 12.67777 0.0054 VAR LGSYH → KOFINF 6.783730 0.0791 VAR KOFCUL→ LGSYH 5.591249 0.4705 YOK LGSYH → KOFCUL 6.480796 0.3715 YOK KOFPOL → LGSYH 6.883519 0.0757 VAR LGSYH → KOFPOL 1.043677 0.7907 YOK KOFGI → LGSYH 1.818598 0.1775 YOK LGSYH → KOFGI 3.282908 0.0700 VAR Çalışmada yapılan Toda-Yamamoto nedensellik testi sonuçlarına göre ticari küreselleşmeden ekonomik büyümeye doğru tek yönlü nedensellik, ekonomik büyümeden finansal küreselleşmeye doğru tek yönlü nedensellik, bilginin küreselleşmesi ve ekonomik büyüme arasında çift yönlü nedensellik, politik küreselleşmeden ekonomik büyümeye doğru tek yönlü nedensellik ve ekonomik büyümeden genel küreselleşmeye tek yönlü nedensellik ilişkisi tespit edilmiştir. Ekonomik küreselleşme ile ekonomik büyüme arasında, sosyal küreselleşme ile ekonomik 72 Küreselleşme ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye İçin Bir Analiz büyüme arasında, kişiler arası küreselleşme ile ekonomik büyüme arasında ve kültürel küreselleşme ile ekonomik büyüme arasında herhangi bir nedensellik ilişkisi tespit edilmemiştir. 5. Sonuç Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de küreselleşme ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi TodaYamamoto nedensellik yaklaşımını kullanarak analiz etmek ve ilgili literatüre katkı sağlamaktır. Yapılan Toda-Yamamoto nedensellik testi sonuçlarına göre ticari küreselleşmeden ekonomik büyümeye doğru tek yönlü ilişkinin varlığı, Türkiye’nin serbest ticaret politikalarını benimsemesinin ekonomik büyümeye olumlu katkı sağlayacağına yönelik görüşleri destekler niteliktedir. Ekonomik büyümeden finansal küreselleşmeye doğru tek yönlü ilişkinin varlığı, Türkiye’de ekonomik büyüme seviyesinin yükselmesiyle finansal serbestliğin arttığını ve küresel finansal piyasalarla entegrasyon sağlandığını göstermektedir. Bilgi küreselleşmesi ile ekonomik büyüme arasındaki çift yönlü ilişkinin varlığı, Türkiye’de bireylerin veya kurumların bilgi transferlerinin uluslararası yayılma hızı ile ülkedeki ekonomik büyüme düzeyinin artmasının birbirini destekler nitelikte olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda Türkiye’de bilgi hızının ve transferinin artması ekonomik büyümeyi olumlu etkilerken, ekonomik büyümenin artması da bilgi transferlerinin uluslararası yayılma hızında artışa neden olmaktadır. Politik küreselleşmeden ekonomik büyüme doğru tek yönlü ilişkinin varlığı, Türkiye’nin dünya üzerindeki siyasi ilişkilerini artırması ve uluslararası karşılıklı işbirliklerini yoğunlaştırmasının ekonomik büyüme üzerinde olumlu etkiye sahip olduğunu göstermektedir. Ekonomik büyümeden genel küreselleşmeye doğru tek yönlü ilişkinin varlığı ise ekonomik büyümenin sağlanmasıyla ülkenin küreselleşme sürecine entegre olduğunu ve ekonomik büyümenin küreselleşme üzerinde olumlu etkisinin olduğunu göstermektedir. Bu bulgular neticesinde Türkiye’de küreselleşme sürecinin ekonomik, sosyal ve politik boyutlarıyla iyi yönetilmesi durumunda sürecin ekonomik büyümeyi olumlu yönde etkileyeceği söylenebilmektedir. Çalışma sonucunda politik küreselleşme ve ekonomik büyüme arasında elde edilen bulgular; Kılıç (2015), Türedi (2016), Altıner, Bozkurt ve tektaş (2018), Barış ve Barış (2018) ve Polat ve Peker (2020)’in Türkiye ve diğer ülkeler üzerinde yaptıkları çalışmaların bulgularıyla benzerlik göstermektedir. Aynı zamanda Çelik ve Ünsür (2020)’ün çalışmalarında elde ettikleri ekonomik 73 Journal of Social Research and Behavioral Sciences, Volume: 8 Issue: 15 Year: 2022 büyümeden genel küreselleşmeye doğru nedensellik ilişkisi, bu çalışmada elde edilen bulguları destekler niteliktedir. Kaynakça Ali, A., & Imai, K. S. (2013). Crises, Economic Integration and Growth Collapses in African Countries. Discussion Paper Series DP 2013-07, Kobe: Research Institute for Economics&Busines Administration, Kobe University. Altıner, A., Bozkurt, E., & Toktaş, Y. (2018). Küreselleşme ve Ekonomik Büyüme: Yükselen Piyasa Ekonomileri İçin Bir Uygulama. Finansal Politik & Ekonomik Yorumlar, 0(639), 117-162. Barış, S., & Barış, A. (2018). Küreselleşme ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Avrupa Birliği Ülkelerinden Deliller. Y. Bayar (Ed.), In Proceedings of 4 th SCF International Conference on “Economics and Social Impacts of Globalization” and “Future Turkey-European Union Relations” 26-28 Nisan 2018 içinde (s. 63-73). Uşak: Uşak üniversitesi Bataka, H. (2019). De jure, De facto Globalization and Economic Growth in Sub-Saharan Africa. Journal of Economic Integration, 34(1), 133-158. Boockmann, B., & Dreher, A. (2003). The contribution of the IMF and the World Bank to economic freedom. European Journal of Political Economy, 19(3), 633-649. Brunner, A. D. (2003). The long-run Effects of Trade on Income and Income Growth. IMF Working Paper (No 03/37). Washington: International Monetary Fund Institute. Chang, C.-P., & Lee, C.-C. (2010). Globalization and Economic Growth: A Political Economy Analysis for OECD Countries. Global Economic Review, 39(2), 151-173. Chang, C.-P., Lee, C.-C., & Hsieh, M.-C. (2011). Globalization, Real Output and Multiple Structural Breaks. Global Economic Review, 40(4), 421-444. Çelik, M. Y., & Ünsür, Z. (2020). Küreselleşme ve Büyüme İlişkisinin Dumitrescu-Hurlin Panel Nedensellik Testi İle Belirlenmesi. İzmir İktisat Dergisi, 35(1), 201-210. 74 Küreselleşme ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye İçin Bir Analiz Dickey, D. A., & Fuller, W. A. (1979). Distribution of the Estimators for Autoregressive Time Series with a Unit Root. Journal of the American Statistical Association, 74(336), 427-431. Doğan, B. (2017). Ekonomik Küreselleşme ve Büyüme İlişkisi: Türkiye Örneği Toda-Yamamoto Nedensellik Analizi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 54(628), 19-27. Doğan, B., & Can, M. (2016). Küreselleşmenin Büyümeye Etkisi: Güney Kore Örnekleminde Eşbütünleşme Analizi. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(2), 197-220. Dreher, A. (2006). Does Globalization Affect Growth? Evidence from a new Index of Globalization. Applied Economics, 10(38), 1091- 1110. Eren, M. V., & Çütçü, İ. (2018). Küreselleşmenin Ekonomik Büyümeye Etkisi: Türkiye Üzerine Ekonometrik Bir Analiz. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 6(1), 47-61. Gozgor, G., & Can, M. (2017). “Causal Linkages among the Product Diversification of Exports, Economic Globalization and Economic Growth. Review of Development Economics, 21(3), 888– 908. Gurgul, H., & Lach, Ł. (2014). Globalization and economic growth: Evidence from two decades of transition in CEE. Economic Modelling, 36, 99-107. Hayaloğlu, P., Kalaycı, C., & Artan, S. (2015). Küreselleşme Farklı Gelir Grubundaki Ülkelerde Ekonomik Büyümeyi Nasıl Etkilemektedir? Eşkişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF dergisi, 10(1), 119-152. Li, Q., & Reuveny, R. (2003). Economic Globalization and Democracy: An Empirical Analysis. British Journal of Political Science, 33(1), 29-54. Michael, B. (2011). Theorising the Politics of Globalisation: A Critique of Held et al.'s "Transformationalism. Journal of Economic and Social Research, 4(2), 3-17. Phillips, P. C., & Perron, P. (1988). Testing for a Unit Root in Time Series Regression. Biometrika, 75(2), 335–346. Polat, Ç., & Peker, K. Ö. (2020). Küreselleşme ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye Örneğinde Bir Değerlendirme. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9(5), 3988-4015. 75 Journal of Social Research and Behavioral Sciences, Volume: 8 Issue: 15 Year: 2022 Prempeh, E. O. (2004). Anti-Globalization Forces, the Politics of Resistance, and Africa: Promises and Perils. Journal of Black Studies, 34(4), 580-598. Sarıkaya, M. (2014). Sosyal Küreselleşme ve Büyüme Üzerine Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Türedi, S. (2016). Küreselleşmenin Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisi: Gelişmekte Olan Ülkeler İçin Panel Veri Analizi. Uluslararası Osmaneli Sosyal Bilimler Kongresi 12-14 Ekim içinde (s.691-703) Bilecik: Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları. Villaverde, J., & Maza, A. (2011). Globalisation, Growth and Convergence. World Economy , 34(6), 952 - 971. Woodhouse, A. (2006). Social Capital and Economic Development in Regional Australia: A Case Study. Journal of Rural Studies, 22(1), 83-94. Y.Toda, H., & Yamamoto, T. (1995). Statistical inference in vector autoregressions with possibly integrated processes. Journal of Econometrics, 66(1-2), 225-250. Yıng, Y.-H., Chang, K., & Lee, C.-H. (2014). The impact of globalization on economic growth. Romanian Journal of Economic Forecasting, 17(2), 25-34. Zhuang, R., & Koo, W. W. (2007). Economic Growth under Globalization: Evidence from Panel Data Analysis. Portland: 2007 Annual Meeting, July 29-August 1 içinde (s.1-22). Portland: American Agricultural Economics Association. 76