Cetakan Pertama Disember 2004

Cetakan Kedua Januari 2007

Cetakan Ketiga Mac 2012
Hak cipta terpelihara. Tidak dibenarkan mengeluar ulang mana-mana bahagian artikel,
ilustrasi, dan isi kandungan buku ini dalam apa-apa juga bentuk dan dengan
apa-apa cara juga sama ada secara elektronik, fotokopi, mekanik, rakaman,
atau cara lain tanpa mendapat izin bertulis daripada Penerbit.

Perpustakaan Negara Malaysia

Data pengkatalogan-dalam-Penerbitan

Asas pembentukan sekolah lestari

ISBN 983-41388-0-6

1. School management and organisation--Malaysia. 2. Education--

Malaysia--Management. I. Malaysia. Jabatan Alam Sekitar

371.2009595

Diterbitkan oleh:
Jabatan Alam Sekitar
Kementerian Sumber Asli dan Alam Sekitar
dengan kerjasama
Kementerian Pelajaran Malaysia
dan
Institut Alam Sekitar dan Pembangunan (LESTARI)
Universiti Kebangsaan Malaysia

Disunting oleh:
Dewan Bahasa dan Pustaka
Kuala Lumpur

Dicetak oleh:
Gempita Maju Sdn. Bhd.
No. 7-1, Jalan 3/1, Taman Seri Merdeka
68000 Ampang, Selangor
Tel : 03-4295 3010 / 03-4296 3010
Faks : 03-4297 3010

Kandungan

Muka Surat

Kata ALU-Aluan

1.

LATAR BELAKANG

2.

HASRAT SEKOLAH LESTARI Anugerah Alam Sekitar

3.

KONSEP SEKOLAH LESTARI Anugerah Alam Sekitar

4.

DEFINISI SEKOLAH LESTARI Anugerah Alam Sekitar

5.

OBJEKTIF SEKOLAH LESTARI Anugerah Alam Sekitar

6.

KOMPONEN SEKOLAH LESTARI Anugerah Alam Sekitar

6.1 Pengurusan
6.2 Kurikulum
6.3 KoKurikulum
6.4 Penghijauan

11
12
14
14
14

7.

Pelaksanaan Sekolah Lestari Anugerah Alam Sekitar

7.1 Sistem Sokongan Sekolah Lestari Anugerah Alam Sekitar
7.2 Pendekatan Pelaksanaan Di Peringkat Sekolah

18
18
18

8.

Pensijilan dan Penganugerahan Sekolah Lestari

Anugerah Alam Sekitar

18

9.

Kelestarian Sekolah lESTARI Anugerah Alam Sekitar

21

10

Jawatankuasa KERJA Penyediaan Buku Asas Pembentukan

Sekolah Lestari Anugerah Alam Sekitar

22

Senarai Rajah

Rajah 1

: Sekolah Lestari dan Interaksinya Dengan Pelbagai Pihak

Rajah 2

: Sekolah Lestari Sebagai PAYUNG Pelbagai Aktiviti Alam Sekitar

10

Rajah 3

: Carta Organisasi Jawatankuasa Peringkat Kebangsaan

Rajah 4

Sekolah Lestari - Anugerah Alam Sekitar

19

: Carta Alir Pelaksanaan Sekolah Lestari

- Anugerah Alam Sekitar di Peringkat Sekolah

20

Senarai Lampiran
Lampiran 1 : Prinsip-PRINSIP PEMBANGUNAN MAMPAN

24

Lampiran 2 : NILAI-NILAI MURNI ALAM SEKITAR

30

Lampiran 3 : Bahan Penerbitan Oleh Jabatan Alam Sekitar

33

Lampiran 4 : Aktiviti Kesedaran Alam Sekitar Untuk Pelajar Sekolah

38

Lampiran 5 : Tarikh dan Acara Sambutan Alam Sekitar

42

Lampiran 6 : Ikrar Alam Sekitar

43

Lampiran 7 : Senarai Alamat Jabatan Alam SEkitar Negeri

44

Kata Alu-Aluan
TIMBALAN PERDANA MENTERI
MERANGKAP MENTERI PELAJARAN

Assalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh dan Salam

1Malaysia.
Saya menyambut baik langkah Jabatan Alam Sekitar
memperkenalkan Program Sekolah Lestari-Anugerah Alam
Sekitar untuk mewujudkan sekolah yang membudayakan
pemeliharaan dan pemuliharaan alam sekitar. Melalui
pendekatan menyeluruh yang melibatkan perancangan dan
penglibatan semua warga sekolah, pelaksanaan program
Pendidikan Alam Sekitar yang sedia ada di sekolah dapat
diintegrasi dan diperkukuhkan.
Pendidikan Alam Sekitar dilihat penting dalam membantu
generasi muda meningkatkan pengetahuan dan kesedaran
tentang kepentingan menjaga alam sekitar. Pendidikan
Alam Sekitar dapat dilaksanakan bukan hanya melalui proses pengajaran di bilik darjah
tetapi juga melalui penglibatan pelajar secara aktif dalam kegiatan kokurikulum di sekolah.
Ini penting dalam usaha melahirkan generasi pelapis negara yang dapat menerapkan nilainilai murni penjagaan alam sekitar dalam setiap polisi atau tindakan yang diambil.
Saya juga ingin menyeru semua sekolah di Malaysia dapat menyertai program ini dalam
membentuk persekitaran sekolah yang menitikberatkan pemeliharaan alam sekitar
terutamanya dalam aspek pengurusan, penghijauan, kurikulum dan kokurikulum. Besarlah
harapan saya agar sekolah-sekolah di Malaysia dapat menjadi institusi yang dapat membentuk
dan melahirkan masyarakat yang cintakan alam sekitar.

Sekian.

TAN SRI DATO HAJIMUHYIDDIN HAJI MOHD YASSIN

Kata Alu-Aluan

MENTERI SUMBER ASLI DAN ALAM SEKITAR MALAYSIA

Salam Sejahtera dan Salam 1 Malaysia.

Program Sekolah Lestari-Anugerah Alam Sekitar ini merupakan
salah satu inisiatif Jabatan Alam Sekitar di bawah Kementerian
Sumber Asli dan Alam Sekitar dalam memupuk nilai-nilai murni
terhadap penjagaan alam sekitar di kalangan generasi muda
terutamanya pelajar-pelajar sekolah. Program ini dirangka
selaras dengan Dasar Alam Sekitar Negara yang salah satu
daripada tujuh (7) Strategi Hijaunya memberi fokus kepada
kesedaran dan pendidikan alam sekitar kepada semua golongan
masyarakat.
Pelaksanaan Program Sekolah Lestari-Anugerah Alam Sekitar
ini akan memberi nilai tambah dalam usaha mewujudkan
persekitaran sekolah yang kondusif dan ceria untuk proses
pengajaran dan pembelajaran, di samping mewujudkan warga sekolah dan komuniti
setempat yang mencintai alam sekitar. Sekolah juga memainkan peranan penting sebagai
institusi kecemerlangan pendidikan alam sekitar dalam mendukung hasrat kerajaan untuk
mewujudkan generasi pelapis yang lebih peka dan sayang akan alam sekitar.
Saya yakin penerbitan Buku Asas Pembentukan Sekolah Lestari-Anugerah Alam Sekitar Edisi
Ketiga ini akan dapat membantu pihak sekolah dalam memahami konsep Sekolah Lestari
dan merealisasikannya melalui ciri-ciri aktiviti mesra alam di persekitaran sekolah.
Semoga program kesedaran alam sekitar seperti ini dapat diteruskan di masa hadapan ke arah
melahirkan generasi muda yang seimbang dari segi ilmu pengetahuan dan tanggungjawab
terhadap alam sekitar.

Sekian.

DATO SRI DOUGLAS UGGAH EMBAS

Asas Pembentukan
Sekolah Lestari
Anugerah Alam Sekitar

1.

LATAR BELAKANG

Sekolah Lestari Anugerah Alam Sekitar adalah program yang dicetuskan

semasa Simposium Pendidikan Alam Sekitar untuk Pengetua-Pengetua
Sekolah Peringkat Kebangsaan pada 27-30 Ogos 2001 di Melaka, yang
dianjurkan oleh Jabatan Alam Sekitar (JAS), Kementerian Sains, Teknologi
dan Alam Sekitar (MOSTE) dengan kerjasama Maktab Perguruan Teknik,
Kementerian Pendidikan Malaysia (KPM). Pihak JAS/MOSTE dan KPM telah
merangka draf Garis Panduan ke Arah Pembentukan Sekolah Lestari dan
draf ini telah dimurnikan dalam beberapa bengkel yang mengambil kira
pandangan daripada pelbagai pihak iaitu agensi kerajaan, swasta dan
badan bukan kerajaan.

Dokumen ini bertujuan membantu sekolah memperkukuhkan proses

pelaksanaan pendidikan alam sekitar yang sedia ada. Melalui program
ini, elemen pendidikan alam sekitar dapat diterapkan pada kalangan
guru dan pelajar secara langsung dan komuniti setempat secara tidak
langsung dengan mengintegrasikan pengetahuan, kemahiran dan nilai
murni alam sekitar dalam kurikulum dan kokurikulum.

Sekolah Lestari - Anugerah Alam Sekitar bertujuan membentuk persekitaran

sekolah yang menitikberatkan pemeliharaan dan pemuliharaan alam
sekitar dalam aspek pengurusan, kurikulum, kokurikulum dan penghijauan.
Penglibatan warga sekolah dalam aktiviti Sekolah Lestari - Anugerah Alam
Sekitar memberi peluang kepada mereka untuk mengamal, menghayati
dan membudayakan ciri-ciri mesra alam di persekitaran sekolah, rumah,
komuniti setempat, masyarakat dan akhirnya di peringkat negara.

2.

HASRAT SEKOLAH LESTARI

ANUGERAH ALAM SEKITAR

Sekolah Lestari - Anugerah Alam Sekitar adalah suatu usaha bagi

melaksanakan Dasar Alam Sekitar Negara. Dasar Alam Sekitar Negara
mempunyai lapan prinsip dan tujuh strategi hijau. Strategi Hijau pertama
memfokuskan aspek pendidikan dan kesedaran yang memberi kefahaman
tentang konsep kesejahteraan alam sekitar dan pembangunan lestari,
selaras dengan prinsip-prinsip Pembangunan Mampan dalam Agenda 21
(Lampiran 1).

Pendidikan dan kesedaran terhadap pemeliharaan dan pemuliharaan

alam sekitar memerlukan pengetahuan, kefahaman, perubahan sikap dan
penyertaan masyarakat. Perkara ini perlu dipupuk seawal mungkin kerana
ia akan menjadi faktor penentu ke arah amalan cara hidup yang mesra
alam pada masa akan datang. Satu cara yang berkesan untuk memupuk
kesedaran tentang alam sekitar adalah melalui institusi pendidikan
terutamanya sekolah.

Dalam usaha pembentukan sekolah mesra alam yang layak bergelar

Sekolah Lestari - Anugerah Alam Sekitar, tumpuan perlu diberi kepada
empat komponen berikut:

Pengurusan

Kurikulum

Kokurikulum

Penghijauan

3.

KONSEP SEKOLAH LESTARI

ANUGERAH ALAM SEKITAR

Sekolah Lestari - Anugerah Alam Sekitar berkonsepkan pendekatan

menyeluruh yang melibatkan semua lapisan warga sekolah bersama
keluarga, komuniti setempat, kerajaan, pihak swasta dan badan bukan

kerajaan (Rajah 1). Konsep ini juga menitikberatkan pendekatan bersepadu

dalam pengurusan, kurikulum, kokurikulum dan penghijauan di sekolah.
Sekolah Lestari adalah payung pelbagai aktiviti alam sekitar yang sedang
dan akan dilaksanakan (Rajah 2). Sekolah Lestari - Anugerah Alam Sekitar
merupakan pusat pembelajaran dan pengajaran yang dapat mempengaruhi
warga sekolah dan masyarakat ke arah kehidupan yang lestari.

4.

DEFINISI SEKOLAH LESTARI

ANUGERAH ALAM SEKITAR
Sekolah Lestari - Anugerah Alam Sekitar membudayakan pendidikan
alam sekitar dengan menerapkan nilai murni alam sekitar dalam
aspek pengurusan, kurikulum, kokurikulum dan penghijauan secara
berterusan bagi mewujudkan amalan hidup yang selaras dengan
konsep pembangunan lestari.

Definisi Pendidikan Alam Sekitar ialah:

Pembelajaran untuk memahami interaksi manusia dengan
alam sekitar dan bagaimana alam sekitar diuruskan dengan
bijaksana dan bertanggungjawab ke arah kelestarian hidupan
di bumi. Proses ini melibatkan pendidikan tentang alam sekitar,
melalui alam sekitar dan untuk alam sekitar.

5.

OBJEKTIF SEKOLAH LESTARI

ANUGERAH ALAM SEKITAR

Sekolah Lestari - Anugerah Alam Sekitar dibentuk bagi mencapai objektif

berikut:

a.

memupuk nilai murni alam sekitar pada kalangan warga

sekolah;

b.

meningkatkan tahap kesedaran warga sekolah mengenai kepentingan

pemeliharaan dan pemuliharaan alam sekitar;

c.

menggalakkan warga sekolah melaksanakan aktiviti mesra alam

dengan berkesan;

d.

meningkatkan kerjasama antara sekolah dengan masyarakat dalam

menjayakan pendidikan alam sekitar; dan

e.

mewujudkan suasana sekolah yang kondusif bagi melahirkan warga

sekolah yang mempraktikkan amalan hidup lestari.

Rajah 1
Sekolah Lestari -Anugerah alam sekitar dan
interaksinya dengan pelbagai pihak

KOMUNITI SETEMPAT

PENGHIJAUAN

KOKURIKULUM

KURIKULUM

PENGURUSAN

Agensi
Kerajaan
dan Pihak Berkuasa
Tempatan (PBT)

Peratuan Ibu Bapa

dan Guru (PIBG)

AMALAN HIDUP LESTARI

Badan
Bukan
Kerajaan

Swasta

Rajah 2
Sekolah Lestari - anugerah alam sekitar
Sebagai Payung pelbagai Aktiviti Alam Sekitar

Keceriaan Taman

Projek Riadah Alam Sekitar

(PRIAS)

Program 3K

Projek Wira Alam

Program KitS

Program Eco-Youth
RE & EE

Kem Kesedaran Alam Sekitar

Lain-lain Aktiviti Alam Sekitar

Nota : Aktiviti Alam Sekitar yang sedang dilaksanakan di sekolah

(Lampiran 4)

10

6.

KOMPONEN SEKOLAH LESTARI

ANUGERAH ALAM SEKITAR

Sekolah Lestari - Anugerah Alam Sekitar merangkumi empat komponen,

iaitu:

6.1

Pengurusan

6.2

Kurikulum

6.3

Kokurikulum

6.4

Penghijauan

Perbincangan antara pihak JAS dan Jabatan Pelajaran untuk

mempromosikan aktiviti alam sekitar di sekolah.

11

6.1 pengurusan

Pengetua/Guru Besar memainkan peranan penting sebagai

penggerak utama dalam pembentukan dan pengurusan ke arah
Sekolah Lestari. Ini melibatkan perancangan, pembentukan strategi,
pelaksanaan pelan tindakan, pemantauan, penilaian dan penyemakan
semula.

Kerjasama sekolah dengan pelbagai pihak seperti Persatuan Ibu

bapa dan Guru (PIBG), bekas pelajar, masyarakat setempat, agensi

Visi dan Misi Sekolah Lestari

Contoh Sudut Kitar Semula

12

Buku Panduan Guru Pendidikan Alam Sekitar Merentas

Kurikulum KBSR, Kementerian Pendidikan Malaysia

Buku Panduan Guru Pendidikan Alam Sekitar Merentas

Kurikulum KBSM, Kementerian Pendidikan Malaysia

kerajaan dan badan bukan kerajaan adalah perlu untuk menjayakan

aktiviti Sekolah Lestari. Aktiviti ini dilaksanakan di seluruh kawasan
sekolah seperti pejabat, bilik guru, makmal, bengkel, kantin,
tandas, tempat pelupusan sampah dan kawasan lapang. Amalan 5R
(Rethink, Repair, Reduce, Reuse and Recycle, iaitu fikir semula,
baik pulih, kurangkan, guna semula dan kitar semula) diutamakan
dalam konteks ini.

13

6.2

Kurikulum

Kurikulum Bersepadu Sekolah Rendah (KBSR) dan Kurikulum Bersepadu

Sekolah Menengah (KBSM) menekankan penerapan pendidikan alam
sekitar merentas kurikulum. Unsur tentang, melalui dan untuk
alam sekitar serta nilai murni alam sekitar (Lampiran 2) diterap
dengan pelbagai kaedah pengajaran dan pembelajaran dalam
semua mata pelajaran di sekolah.

6.3

Kokurikulum

Kokurikulum sekolah melibatkan tiga komponen berikut:

unit beruniform;

kelab / persatuan; dan

sukan / permainan.

Komitmen dan kreativiti warga sekolah dalam aktiviti kokurikulum

diperlukan untuk meningkatkan amalan hidup lestari.

6.4

Penghijauan

Penghijauan menekankan inisiatif untuk meningkatkan mutu

persekitaran dan menjadi pelengkap kepada program keceriaan
sekolah yang sedang dilaksanakan. Penghijauan tidak terhad kepada
aktiviti menanam pokok sahaja tetapi juga merangkumi amalan
penjimatan elektrik dan air, pengurusan sampah, penggunaan dan
pengitaran semula sesuatu sumber dengan bijaksana.

14

Program Kitar Semula

Hasil Kraftangan Kitar Semula

Contoh Taman Herba

15

Laporan Kemajuan Program dan Aktiviti

Aktiviti bertemakan alam sekitar

Sudut maklumat alam sekitar

16

Rekabentuk dan susun atur taman

Penghasilan dan penggunaan baja kompos

Pemantapan sikap guru, pelajar dan kakitangan sekolah

terhadap pemeliharaan dan pemuliharaan alam sekitar

17

7.

PELAKSANAAN PROGRAM SEKOLAH LESTARI

ANUGERAH ALAM SEKITAR

Pelaksanaan Sekolah Lestari - Anugerah Alam Sekitar adalah diselaraskan

oleh Jawatankuasa Pemandu yang dibantu oleh Jawatankuasa Penyelaras
dan Jawatankuasa Kerja seperti di Rajah 3.
7.1

SISTEM SOKONGAN SEKOLAH LESTARI

ANUGERAH ALAM SEKITAR

Pelaksanaan Sekolah Lestari memerlukan satu sistem yang mantap

bagi memastikan ianya berjalan lancar. Enam perkara penting yang
akan diberi perhatian adalah:

Sumber Manusia

Infrastruktur

Latihan

Promosi

Kewangan

Bahan Rujukan

7.2

PENDEKATAN PELAKSANAAN DI PERINGKAT

SEKOLAH

Pelaksanaan Sekolah Lestari - Anugerah Alam Sekitar di peringkat

sekolah adalah seperti di Rajah 4.

PENSIJILAN DAN PENGANUGERAHAN SEKOLAH

LESTARI ANUGERAH ALAM SEKITAR

Penilaian Sekolah Lestari - Anugerah Alam Sekitar dilakukan di peringkat

negeri, di mana sekolah yang berjaya akan diberikan sijil dan dicalonkan
untuk ke peringkat kebangsaan. Pemenang peringkat kebangsaan akan
diberikan ANUGERAH SEKOLAH LESTARI.

18

Rajah 3
Carta Organisasi Jawatankuasa Peringkat Kebangsaan
Sekolah LestariAnugerah Alam Sekitar
Penaung Bersama:
Menteri Sumber Asli & Alam Sekitar dan
Menteri Pelajaran Malaysia

Penasihat Bersama:
Ketua Pengarah Alam Sekitar dan
Ketua Pengarah Pelajaran Malaysia

Pengerusi Bersama
Jawatankuasa Pemandu:
Timbalan Ketua Pengarah Alam Sekitar (Pembangunan) dan
Timbalan Ketua Pengarah Pelajaran
(Sektor Operasi Pendidikan) KPM

Pengerusi Bersama
Jawatankuasa Penyelaras:
Pengarah Bahagian Komunikasi Strategik, JAS dan
Pengarah Bahagian Kokurikulum
dan Kesenian, KPM
Sekretariat
(JAS)

Jawatankuasa
Kerja
Garis Panduan

Jawatankuasa
Kerja
Pensijilan dan
Penganugerahan

Jawatankuasa
Kerja
Latihan dan
Khidmat Nasihat

Jawatankuasa
Peringkat Negeri

Jawatankuasa
Peringkat Sekolah
JAS Jabatan Alam Sekitar
KPM Kementerian Pelajaran Malaysia

19

Jawatankuasa
Teknikal
Penilaian dan
Penganugerahan

Rajah 4
carta alir pelaksanaan Sekolah Lestari
Anugerah ALAM sEKITAR di peringkat sekolah
Pembentukan
Jawatankuasa

Penggubalan Misi
Sekolah Lestari

Penggubalan Strategi
Sekolah Lestari

Pemantapan

Pelaksanaan Aktiviti
Sekolah Lestari

Pengurusan

Kurikulum

Kokurikulum

Penghijauan

Proses Semakan Semula

Pembentukan Pelan
Tindakan Strategi

Pemantauan

Pelaporan untuk Pensijilan

dan Penganugerahan

20

Sekretariat
(Jabatan Alam Sekitar)

8.1. Kriteria Penganugerahan

Sekolah yang layak untuk menerima sijil dan dianugerah akan

dinilai mengikut pencapaian di dalam empat (4) komponen yang
telah ditetapkan. Penunjuk Boleh Ukur (PBU) digunakan dalam
proses penilaian pensijilan Sekolah Lestari Anugerah Alam Sekitar
(Lampiran 8).

9.

KELESTARIAN SEKOLAH LESTARI

ANUGERAH ALAM SEKITAR

Kelestarian program ini bergantung kepada iltizam dan penglibatan

semua pihak dalam membudayakan amalan hidup lestari. Pembangunan
keupayaan (kesedaran, kebolehan, kemahiran) secara berterusan
memerlukan perancangan dan latihan strategik

untuk memantapkan

proses pelaksanaan, penilaian dan pemantauan. Jaringan dan sokongan

pelbagai pihak dalam konteks perkongsian maklumat dan pengalaman,
kewangan, dan infrastruktur adalah penting untuk memastikan kejayaan
Sekolah Lestari Anugerah Alam Sekitar. Perincian kaedah pelaksanaan,
pencalonan, pensijilan dan penganugerahan dinyatakan di dalam dokumen
Garis Panduan Pelaksanaan dan Penilaian Sekolah Lestari-Anugerah Alam
Sekitar.

21

10. JAWATANKUASA KERJA PENYEDIAAN BUKU

ASAS PEMBENTUKAN SEKOLAH LESTARI

ANUGERAH ALAM SEKITAR

Pengerusi:

Prof. Dr. Mazlin Bin Mokhtar

Institut Alam Sekitar dan Pembangunan (LESTARI)

Universiti Kebangsaan Malaysia

Ahli-Ahli:

Encik Patrick Tan Hock Chuan

Jabatan Alam Sekitar
Kementerian Sumber Asli dan Alam Sekitar, Malaysia
Encik Rosli Osman
Jabatan Alam Sekitar
Kementerian Sumber Asli dan Alam Sekitar, Malaysia
Puan Norliza Mohd Jannes
Jabatan Alam Sekitar
Kementerian Sumber Asli dan Alam Sekitar, Malaysia
Dr. Kartini bt. Baharun
Bahagian Pendidikan Guru
Kementerian Pelajaran Malaysia
Encik Cyril Christopher Singham
Bahagian Sekolah
Kementerian Pelajaran Malaysia
Puan Rohani Abd. Samad.
Bahagian Sekolah
Kementerian Pelajaran Malaysia

22

Cik Aizatul Adzwa Mohd Basri

Pusat Perkembangan Kurikulum
Kementerian Pelajaran Malaysia
Puan Hajah Salmah Sheikh Brix
Maktab Perguruan Teknik
Cheras, Kuala Lumpur
Encik Thiagarajan Nadeson
World Wide Fund for Nature Malaysia (WWFM)
Kuala Lumpur
Puan Sarah Aziz Abdul Ghani
Institut Alam Sekitar dan Pembangunan (LESTARI)
Universiti Kebangsaan Malaysia
Encik Shaharudin Idrus
Institut Alam Sekitar dan Pembangunan (LESTARI)
Universiti Kebangsaan Malaysia
Encik Ahmad Fariz Hj. Mohamed
Institut Alam Sekitar dan Pembangunan (LESTARI)
Universiti Kebangsaan Malaysia
Encik Hafizan Hj. Juahir
Institut Alam Sekitar dan Pembangunan (LESTARI)
Universiti Kebangsaan Malaysia

23

Lampiran 1
Prinsip-prinsip PEMBANGUNAN MAMPAN
Persidangan Bangsa-Bangsa Bersatu mengenai Alam Sekitar dan Pembangunan
di Rio de Janeiro dari 3 hingga 14 Jun 1992 mengumumkan prinsip-prinsip
berikut:-

Prinsip 1

Manusia menjadi fokus pembangunan mampan. Mereka berhak menikmati

kehidupan yang sihat dan produktif serta harmoni dengan alam semula
jadi.

Prinsip 2

Selaras dengan Perakuan Bangsa-bangsa Bersatu dan prinsip undangundang antarabangsa, semua negara mempunyai hak sepenuhnya untuk
memanfaatkan sumber-sumbernya untuk memantapkan polisi-polisi alam
sekitar dan pembangunannya sendiri, dan bertanggungjawab memastikan
bahawa aktiviti-aktiviti di bawah bidang kuasa dan kawalannya tidak
menyebabkan kerosakan alam sekitar negara lain atau kawasan melampaui
batasan bidang kuasa negaranya.

Prinsip 3

Hak untuk membangun mesti ditunaikan bagi memenuhi keperluan

pembangunan dan alam sekitar yang saksama untuk generasi kini dan
akan datang.

Prinsip 4

Untuk mencapai pembangunan mampan, perlindungan alam sekitar

hendaklah mengandungi proses pembangunan yang terkamir dan tidak
boleh dipertimbangkan secara berasingan.

Prinsip 5

Semua negara dan rakyat hendaklah bekerjasama membasmi kemiskinan

sebagai suatu keperluan yang wajib untuk pembangunan mampan, dalam

24

usaha mengurangkan perbezaan kualiti hidup dan memenuhi keperluan

majoriti penduduk dunia dengan lebih baik.

Prinsip 6

Keadaan dan keperluan-keperluan khas negara membangun, terutama

negara kurang membangun dan terlalu terdedah kepada bahaya alam
sekitar haruslah diberi keutamaan khusus. Tindakan-tindakan antarabangsa
dalam bidang alam sekitar dan pembangunan hendaklah juga mengambilkira
kepentingan dan keperluan semua negara.

Prinsip 7

Setiap negara hendaklah bekerjasama dalam semangat perkongsian sedunia

untuk memulihara, melindungi dan mengekalkan kesihatan dan integriti
ekosistem bumi. Memandangkan sumbangan yang berbeza terhadap
kemusnahan alam sekitar sedunia, negeri mempunyai tanggungjawab yang
sealiran tetapi berlainan. Negara maju mesti memahami tanggungjawab
yang mereka pikul dalam susulan antarabangsa mengenai pembangunan
mampan memandangkan tekanan yang diberikan oleh rakyat mereka ke
atas alam sekitar sedunia serta teknologi dan sumber kewangan yang
mereka kuasai.

Prinsip 8

Untuk mencapai pembangunan mampan dan kualiti hidup yang lebih baik
untuk semua rakyat, negara hendaklah mengurang dan memberhentikan
pola-pola pengeluaran dan kepenggunaan yang tidak mampan dan memajukan
polisi-polisi demografi yang sesuai.

Prinsip 9

Negara-negara hendaklah bekerjasama mengukuhkan keupayaan masyarakat

terpinggir untuk pembangunan mampan dengan mempertingkatkan kefahaman
saintifik melalui pertukaran pengetahuan saintifik dan teknologi, dan
dengan mempertingkatkan pembangunan, penyesuaian, pengembangan dan
pemindahan teknologi, termasuk teknologi baru dan inovatif.

25

Prinsip 10

Isu alam sekitar sebaik-baiknya ditangani dengan penyertaan semua rakyat

terkesan pada peringkat yang relevan. Pada peringkat kebangsaan, setiap
individu haruslah mempunyai akses yang sesuai kepada maklumat mengenai
alam sekitar yang diwujudkan oleh pihak berkuasa awam, termasuk
maklumat tentang bahan-bahan merbahaya dan aktiviti-aktiviti di dalam
komuniti mereka dan peluang penglibatan mereka di dalam proses membuat
keputusan. Negara hendaklah membantu dan menggalakkan kesedaran
dan penglibatan awam dengan menyebar maklumat secara meluas. Akses
yang berkesan kepada prosiding-prosiding perundangan dan pentadbiran,
termasuk baikpulih dan pemulihan, hendaklah disediakan.

Prinsip 11

Setiap negara hendaklah mempunyai perundangan alam sekitar yang

berkesan. Standard alam sekitar, objektif serta keutamaan pengurusan perlu
menggambarkan konteks alam sekitar dan pembangunan yang diamalkan.
Standard yang digunakan oleh sesetengah negara mungkin tidak sesuai dan
tidak menjamin kos ekonomi dan sosial kepada negara lain terutamanya
negara membangun.

Prinsip 12

Negara hendaklah bekerjasama memajukan suatu sistem ekonomi

antarabangsa yang membina dan terbuka yang membawa kepada pertumbuhan
ekonomi dan pembangunan mampan di dalam semua negara, untuk memberi
tumpuan kepada masalah-masalah degradasi alam sekitar dengan lebih
baik. Langkah-langkah polisi perdagangan untuk tujuan alam sekitar tidak
harus dibuat secara arbitarari atau mengandungi diskriminasi yang tidak
wajar atau halangan yang tersirat terhadap perdagangan antarabangsa.
Tindakan-tindakan bersendirian untuk menghadapi cabaran-cabaran alam
sekitar di luar bidang kuasa negara-negara pengimport hendaklah dielakkan.
Langkah-langkah menghadapi masalah alam sekitar rentas sempadan
atau global hendaklah, sebaik mungkin, berdasarkan kepada persetujuan
antarabangsa.

26

Prinsip 13

Negara hendaklah mewujudkan undang-undang kebangsaan berhubung

tanggungjawab dan pampasan untuk mangsa-mangsa pencemaran dan
kerosakan alam sekitar lain. Negara juga hendaklah bekerjasama dengan
cara yang lebih cepat, cekap dan mempunyai tekad yang tinggi untuk
mewujudkan undang-undang antarabangsa berhubung tanggungjawab
dan pampasan untuk kesan-kesan kerosakan alam sekitar disebabkan
aktiviti-aktiviti di dalam bidang kuasa atau kawalan mereka terhadap
kawasan-kawasan melampaui bidang kuasa mereka.

Prinsip 14

Negara hendaklah bekerjasama secara berkesan untuk menghalang atau

mencegah penempatan semula dan perpindahan ke negara lain akan
sebarang aktiviti atau bahan yang menyebabkan degredasi alam sekitar
yang serius atau yang didapati merbahaya kepada kesihatan manusia.

Prinsip 15

Pendekatan yang berhati-hati secara meluas hendaklah digunakan untuk

melindungi alam sekitar oleh setiap negara mengikut keupayaannya. Di
mana terdapat ancaman kerosakan yang serius atau tidak mampu dipulihara,
ketiadaan kepastian saintifik sepenuhnya tidak harus dijadikan sebab untuk
menangguh langkah-langkah kos-efektif untuk mencegah degradasi alam
sekitar.

Prinsip 16

Pihak berkuasa kebangsaan hendaklah berusaha menginternalisasikan kos-kos

alam sekitar, memajukan kegunaan alat-alat ekonomi dan mengambilkira
pendekatan di mana pencemar harus, pada dasarnya, menanggung kos
pencemaran, demi untuk kepentingan awam dan bebas daripada ugutan
perdagangan dan pelaburan antarabangsa.

27

Prinsip 17

Penilaian impak alam sekitar, sebagai suatu alat kebangsaan, hendaklah

dijalankan bagi cadangan aktiviti-aktiviti yang berkemungkinan mempunyai
impak yang bermakna terhadap alam sekitar dan tertakluk kepada keputusan
pihak berkuasa kebangsaan yang berkelayakan.

Prinsip 18

Negara hendaklah segera memaklumkan negara-negara lain akan sebarang

bencana tabii atau kecemasan lain yang berkemungkinan menghasilkan
kesan-kesan merbahaya kepada alam sekitar negara berkenaan. Usahausaha hendaklah dilakukan oleh komuniti antarabangsa untuk membantu
negara-negara yang menerima bencana.

Prinsip 19

Negara hendaklah mengeluarkan makluman awal dan berjadual serta

maklumat yang relevan kepada negara yang berpotensi terkesan oleh
aktiviti-aktiviti yang mungkin memberi kesan alam sekitar rentas-sempadan
dan hendaklah bersepakat dengan negara berkenaan pada peringkat awal
dengan jujur dan ikhlas.

Prinsip 20
Wanita mempunyai peranan penting dalam pengurusan alam sekitar dan
pembangunan. Oleh itu, penglibatan penuh mereka adalah perlu untuk
mencapai pembangunan mampan.

Prinsip 21

Daya kreativiti, idea dan ketabahan belia dunia hendaklah digerakkan untuk
membentuk suatu perkongsian global dalam usaha mencapai pembangunan
mampan dan memastikan masa depan yang lebih baik untuk semua.

Prinsip 22

Masyarakat terpinggir dan komuniti-komuniti mereka, dan komunitikomuniti tempatan lain mempunyai peranan penting dalam pengurusan
alam sekitar dan pembangunan disebabkan oleh pengetahuan dan amalan-

28

amalan tradisional mereka. Negara hendaklah mengiktiraf dan dengan

cara yang sesuai menyokong identiti, budaya dan kepentingan mereka dan
membolehkan penglibatan berkesan mereka dalam mencapai pembangunan
mampan.

Prinsip 23

Alam sekitar dan sumber-sumber asli bagi rakyat yang tertindas, di bawah
penguasaan dan rampasan hendaklah dilindungi.

Prinsip 24

Peperangan sentiasa mengganggu dan membinasakan pembangunan mampan.

Oleh itu, negara-negara hendaklah menghormati undang-undang antarabangsa
yang melindungi alam sekitar semasa konflik peperangan dan bekerjasama
untuk membangunkannya, jika perlu.

Prinsip 25

Keamanan, pembangunan dan perlindungan alam sekitar adalah saling

berhubungkait dan tidak boleh dipisahkan.

Prinsip 26

Negara hendaklah menyelesaikan perbalahan alam sekitar secara aman

dan dengan cara yang sesuai selaras dengan Perakuan Bangsa-bangsa
Bersatu.

Prinsip 27

Negara dan rakyat hendaklah bekerjasama dengan jujur berlandaskan

semangat perkongsian dalam memenuhi prinsip-prinsip yang terkandung di
dalam Deklarasi ini dan dalam pembangunan selanjutnya undang-undang
antarabangsa berhubung pembangunan mampan.

29

Lampiran 2
NILAI-NILAI MURNI ALAM SEKITAR
Nilai-nilai murni berikut dikenalpasti sebagai nilai utama untuk disebar kepada
pelajar dan orang awam.

1. Prinsip Rendah Diri

Bumi bukanlah milik kita manusia, kita adalah sebahagian dari Bumi dan
Alam (sekurang-kurangnya diri atau jasad kita yang fizikal ini adalah
sebahagian daripada Alam).

2. Prinsip Bekerjasama

Peranan kita ialah memahami alam tabii dan bekerja serta hidup dengan
cara seiring jalan atau dengan cara yang berharmoni dengannya, dan
bukan untuk menawan atau menjajahnya.

3. Prinsip Menghormati Alam atau Bumi

Semua spesies mempunyai hak untuk hidup atau sekurang-kurangnya

berjuang untuk hidup, oleh kerana ia juga makhluk yang dijadikan
Tuhan. Hak mereka ini tidak bergantung kepada samada spesies tersebut
berguna atau tidak kepada manusia.

4. Prinsip Hidup Seimbang

Perkara-perkara yang terbaik di dalam hidup bukan sahaja kebendaan,

perasaan kebahagiaan perlu diambil kira.

5. Prinsip Mementingkan Kemampanan Ekosistem

Sesuatu itu adalah baik apabila ia dapat mengekalkan keutuhan ekologi,

keterusan dan kepelbagaian sistem-sistem yang menyara kehidupan di Bumi
untuk kita dan hidupan-hidupan lain dan salah apabila ia mengakibatkan
yang sebaliknya.

30

6. Prinsip Mengekalkan Hidupan Liar dan Kepelbagaian Hidup atau

Biodiversiti

Amatlah salah bagi manusia mengakibatkan kepupusan mana-mana spesies

liar serta menghapus dan mendegradasikan habitat mereka.

7. Prinsip Kerosakan Yang Minima

Apabila kita terpaksa melakukan perubahan kepada Alam atau Bumi

untuk memenuhi keperluan kita, kita mestilah memilih cara yang akan
mengakibatkan kerosakan yang minima.

8. Prinsip Perubahan Berterusan

Sekiranya kita ingin melakukan perubahan kepada Alam atau Bumi,

kita mestilah mengikut kadar dan cara yang sesuai dengan Alam atau
Bumi.

9. Prinsip Ekonomi Bukanlah Segala-galanya

Amatlah salah sekiranya dianggap manusia dan benda-benda hidup sebagai

tidak mempunyai sebarang nilai selain daripada nilai ekonomi.

10. Prinsip Mengiktiraf Hak Mereka Yang Belum Lahir atau Hak
Generasi Yang Akan Datang

Kita harus meninggalkan Bumi dalam keadaan yang sama kalau tidak
pun lebih baik lagi.

11. Prinsip Tanggungjawab Setiap Individu

Semua orang mestilah bertanggungjawab ke atas pencemaran dan degradasi

alam sekitar yang diakibatkan olehnya. Membuang bahan cemar di tempat
orang lain adalah seumpama kita meracuni orang yang mendiami tempat
kita membuang bahan cemar itu.

12. Prinsip Kesederhanaan

Tiada individu, badan korporat ataupun negara mempunyai hak yang tidak
terbatas ke atas sumber-sumber Alam atau Bumi yang terhad, jangan
biarkan keperluan bertukar menjadi laba.

31

13. Prinsip Perlindungan dan Pemulihan Ekosistem

Kita mestilah melindungi ekosistem yang masih liar dan memperbaiki

semula semua yang telah rosak.

14. Prinsip Etika Melebihi Hukum

Di dalam melindungi dan memastikan keteruswujudan Alam atau Bumi

berbuatlah lebih daripada apa yang diminta oleh undang-undang.

15. Prinsip Mengalami dan Menghayati Adalah Yang paling Baik

Cintailah Alam atau Bumi dengan mengalami dan menghayati udara, air,
tanah, tumbuhan dan haiwan-haiwannya.

16. Prinsip Cintakan Persekitaran

Kenalilah persekitaran kita.

32

LAMPIRAN 3
Bahan Penerbitan Oleh Jabatan Alam Sekitar

Siri Modul Kem Kesedaran Alam Sekitar

Siri Modul Kem Kesedaran Alam Sekitar (KeKAS)
diterbitkan oleh Jabatan Alam Sekitar pada tahun
1994. Antara objektif mengadakan KeKAS ini
termasuklah :
i)

Memberikan pendedahan kepada pesertapeserta mengenai kepentingan kesedaran alam

sekitar.

ii)

Membina sikap positif dan bertanggungjawab

serta menyemai rasa kasih dan sayang terhadap
alam persekitaran dan keindahan alam semula
jadi.

iii) Membentuk sikap dan kerjasama pelajar dalam

pemuliharaan alam sekitar yang berterusan.
iv)

Membolehkan para peserta menikmati beberapa

aktiviti rekreasi alam sekitar.

KeKAS mengandungi modul seperti berikut:

Ekosistem Bandar

Ekosistem Tanah Tinggi

Ekosistem Pinggir Pantai

Ekosistem Ladang Kelapa Sawit

Ekosistem Sungai

Ekosistem Pertanian Organik

Ekosistem Hutan

Alami Alamku (Modul Baru)

33

Majalah ERA HIJAU

ERA HIJAU diterbitkan 4 kali setahun dan diedarkan
ke sekolah menengah dan sekolah rendah di
seluruh Malaysia secara percuma. Setiap keluaran
membincangkan isu-isu alam sekitar dan mudah
difahami oleh golongan pelajar.

Majalah IMPAK
Majalah IMPAK merupakan majalah berbahasa Inggeris
yang diterbitkan 4 kali setahun dan diedarkan secara
percuma. Setiap keluaran membincangkan isu-isu
alam sekitar dengan lebih kompleks.

34

Risalah Amalan Mesra Alam

Risalah ini memberikan tip amalan bagi mengurangkan
pembaziran tenaga, wang ringgit dan masa serta
menggelakkan pembaziran sumber dan mengurangkan
penghasilan sisa pepejal. Risalah ini mengandungi tip
amalan mesra iaitu:

Amalan Mesra Alam di Rumah

Amalan Mesra Alam di Sekolah

Amalan Mesra Alam di Pejabat

Amalan Mesra Alam semasa Membeli Belah

Risalah-Risalah Lain :

Jerebu Fenomena Pencemaran Udara

Larangan Pembakaran Terbuka

Kawalan Pelepasan Daripada Enjin Diesel

Kawalan Pelepasan Daripada Enjin Petrol

Pelupusan Haram Buangan Terjadual

Lindungi Lautan Kita

Hentikan Pencemaran Sungai

E-Waste

35

Poster-Poster Alam Sekitar:

Pencemaran Udara

Larangan Pembakaran Terbuka

Pelupusan Haram Buangan Terjadual

Pencemaran Sungai

Udara Bersih

Bahan-Bahan Bacaan Lain:

Koleksi Lukisan Kartun Mengenai Alam Sekitar

Buku Alam Sekitar Anugerah Tuhan

Buku Agenda 21 Versi kanak-kanak

36

Bahan-Bahan Audio-Visual:

CD Kompilasi Lagu-Lagu Alam Sekitar

Dokumentari Sungai

Sebarang pertanyaan dan maklumat lanjut mengenai bahan terbitan Jabatan Alam
Sekitar, sila hubungi:

Ketua Pengarah Alam Sekitar

Jabatan Alam Sekitar
Aras 1-4, Podium 2 & 3
Wisma Sumber Asli
No. 25 Persiaran Perdana, Presint 4
62574 PUTRAJAYA
(u.p : Bahagian Komunikasi Strategik)

Tel : 03-8871 2000

Faks : 03-8889 1042
www.doe.gov.my

37

LAMPIRAN 4
Aktiviti Kesedaran Alam Sekitar untuk
Pelajar Sekolah
i. Projek Wira Alam

Projek ini telah dilancarkan oleh Y.B. Menteri

Pendidikan Malaysia dan Y.B. Menteri Sains,
Teknologi dan Alam Sekitar pada 5 Jun 1998
bersempena dengan sambutan Hari Alam Sekitar
Sedunia. Projek ini merupakan anjuran Jabatan
Alam Sekitar dengan kerjasama Persatuan
Pencinta Alam Malaysia dan Kementerian
Pendidikan Malaysia bagi mengiktiraf para
pelajar yang aktif dalam usaha pelindungan
dan pemuliharaan alam sekitar. Projek ini
mengandungi tiga buku aktiviti dan satu buku
panduan yang dibekalkan secara berperingkat
kepada para peserta. Setiap peserta perlu
melepasi setiap tahap yang ditetapkan untuk
mendapatkan hadiah yang disediakan iaitu: Wira

Alam Diri (Tahap 1)

Wira Alam Komuniti (Tahap 2)
Wira Alam (Tahap 3)

Bagi mendapatkan senaskah buku panduan

Projek Wira Alam untuk mengetahui kaedah
pelaksanaan projek dan hadiah-hadiah yang
menanti para peserta bagi setiap tahap, sila
hubungi:
Urusetia Projek Wira Alam
Jabatan Alam Sekitar
Aras 1-4, Podium 2 & 3
Wisma Sumber Asli
No. 25 Persiaran Perdana, Presint 4
62574 PUTRAJAYA
(u.p : Bahagian Komunikasi Strategik)
Tel : 03-8871 2000
Faks : 03-8889 1042
atau muat turun dari laman web
www.doe.gov.my

38

ii. Projek Riadah Alam Sekitar (PRIAS)

PRIAS merupakan suatu aktiviti kesedaran

alam sekitar secara tidak formal anjuran
bersama Persatuan Ahli-Ahli Sains Malaysia dan
Kementerian Pelajaran Malaysia yang ditaja
sepenuhnya oleh Tetra Pak (M) Sdn. Bhd.

Projek ini memerlukan para pelajar membuat

kajian/siasatan mengenai isu/pemasalahan
semasa alam sekitar di sekitar sekolah atau
mana-mana komuniti berdekatan.

Pertandingan yang mempunyai tema yang

berlainan pada setiap tahun ini terbuka kepada
semua pelajar sekolah menengah (Tingkatan
3 - 5) secara berkumpulan (dua hingga empat
orang). Hadiah wang tunai RM2,500.00 dan sijil
diberikan kepada pemenang pertama.

39

iii. Program Eco Youth

Anjuran bersama UMW Toyota Motor Sdn. Bhd.

dan Kementerian Pelajaran Malaysia dengan
objektif menyemai sifat cintakan alam sekitar
pada kalangan generasi muda.

Program ini memberi peluang kepada para

peserta yang terdiri daripada pelajar sekolah
menengah menjalankan aktiviti berbentuk
alam sekitar secara berkumpulan. Projek
penyelesaian masalah atau isu alam sekitar
di sekolah dilaksanakan dengan kaedah
Penyelesaian Masalah Kawalan Mutu (Quality
Control Problem Solving Methodology) dalam
tempoh masa yang telah ditetapkan.

Tiga peringkat aktiviti yang dijalankan ialah:

a)

Taklimat projek dan bengkel alam

sekitar

b)

Perancangan dan pelaksanaan projek

c)

Konvensyen alam sekitar, pameran dan

majlis penutup/penyampaian hadiah

iv. Program KitS

Program Kitar Semula untuk Sekolah-Sekolah

(KitS) adalah anjuran Alam Flora Sdn. Bhd.
dengan kerjasama Kementerian Pelajaran
Malaysia. Antara aktiviti yang dilakukan
termasuk ceramah, demonstrasi pembuatan
kertas, seminar, pertandingan dan pameran
alam sekitar.

40

v.

Kuiz Sains Alam Semulajadi

Anjuran Kementerian Pelajaran Malaysia dan Universiti Putra Malaysia.

vi. Program Penghijauan Sekolah

Anjuran bersama Kementerian Pelajaran Malaysia dan Japanese Chamber of Trade

and Industry Malaysia (JACTIM).

vii.

Program Renewable Energy and Energy Efficiency

Anjuran bersama Kementerian Pelajaran Malaysia, Centre for Training on Renewable

Energy and Energy Efficiency (CETREE) dan Universiti Sains Malaysia.

viii. Kem Penyelidikan Sains

Anjuran bersama Kementerian Pelajaran Malaysia dan Institut Penyelidikan

Perhutanan Malaysia (FRIM).

xi. Program 3K

Peningkatan Keselamatan, Kebersihan dan Keindahan Alam Sekitar Sekolah (3K)

anjuran bersama Kementerian Pendidikan Malaysia, Kementerian Kesihatan
Malaysia, Kumpulan Utusan Malaysia dan Tetra Pak (M) Sdn. Bhd.

Penerima Anugerah Wira Alam 2010

41

LAMPIRAN 5
Tarikh dan Acara Sambutan Alam Sekitar

Acara sambutan yang bertemakan alam sekitar untuk mempromosi kesedaran

dan memupuk semangat berkerjasama pada kalangan pelbagai pihak dalam
pemuliharaan alam sekitar. Antara sambutan tersebut ialah:-

Acara Sambutan

Tarikh

Hari Hutan Sedunia

21 Mac

Hari Air Sedunia

22 Mac

Hari Bumi

22 April

Hari Astronomi

6 Mei

Hari Alam Sekitar Sedunia

5 Jun

Hari Populasi Sedunia

12 Julai

Minggu Angkasa

16-24 Julai

Bulan Sains dan Teknologi

1 - 31 Julai

Hari Antarabangsa Untuk Orang Asli

9 Ogos

Hari Pembersihan Sedunia

15 - 17 September

Hari Ozon Antarabangsa

16 September

Hari Habitat Sedunia

6 Oktober

Hari Antarabangsa untuk Membasmi Kemiskinan

17 Oktober

Minggu Alam Sekitar Malaysia

21 - 27 Oktober

Hari Kepelbagaian Biologi Sedunia

29 Disember

42

LAMPIRAN 6
IKRAR ALAM SEKITAR

Bahawa kami rakyat Malaysia

Berikrar akan sentiasa berusaha

Dengan penuh dedikasi

Dan bertanggungjawab

Untuk mengekal dan meningkatkan

Kualiti alam sekitar

Dengan memperseimbangkan

Pembangunan negara

Dan melindungkan alam sekeliling kita

Berdasarkan konsep

Pembangunan berterusan

Selaras dengan Deklarasi Langkawi

Semoga negara

Sentiasa bersih, indah

Disayangi serta dihormati

43

LAMPIRAN 7
Senarai Alamat Jabatan Alam Sekitar Negeri
IBU PEJABAT
Ketua Pengarah
Jabatan Alam Sekitar
Kementerian Sumber Asli dan Alam Sekitar
Aras 1 - 4, Podium 2 & 3, Wisma Sumber Asli
No.25, Persiaran Perdana, Presint 4
62574 Putrajaya, Malaysia.
Tel : 03-88712000
Faks : 03-88891975

Johor
Pengarah
Jabatan Alam Sekitar
Tingkat 1 & 2 Bangunan Hasil
Jalan Padi Emas 1,Bandar Baru Uda
81200 Johor Bahru
Johor
Tel : 07-2356042
Faks : 07-2356071
Pahang
Pengarah
Jabatan Alam Sekitar
Tingkat 4-6,
Bangunan Tokio Marine Life
Jalan Telok Sisek
25662 Kuantan
Pahang
Tel : 09-5165211
Faks : 09-5162075 / 2072

PEJABAT NEGERI
Kedah
Pengarah
Jabatan Alam Sekitar
Aras 2, Menara Zakat
Jalan Telok Wanjah
05200 Alor Setar
Kedah
Tel : 04-7332832 / 04-7335633
Faks : 04-7337530

WP Kuala Lumpur
Pengarah
Jabatan Alam Sekitar
Persekutuan Kuala Lumpur
Tingkat 1-2, Wisma SCA
No. 3, Jalan Sungai Besi
57100 Kuala Lumpur
W.P. Kuala Lumpur
Tel : 03-92215543
Faks : 03-92216437

Melaka
Pengarah
Jabatan Alam Sekitar
Aras 19, Menara Persekutuan
Jalan Persekutuan, MITC,
Hang Tuah Jaya
75450 Ayer Keroh
Melaka
Tel : 06-2345720
Faks : 06-2345721
Negeri Sembilan
Pengarah
Jabatan Alam Sekitar
Tingkat 5, Arab Malaysian Business Centre,
Jalan Pasar
70200 Seremban
Negeri Sembilan
Tel : 06 7649017, 7649018
Faks : 06 - 7649019

44

Perak
Pengarah
Jabatan Alam Sekitar
Tingkat 4, Bangunan Seri Kinta
Jalan Sultan Idris Shah
30000 Ipoh
Perak
Tel : 05-2542744 / 2538472
Faks : 05-2558595

Terengganu
Pengarah
Jabatan Alam Sekitar
Wisma Alam Sekitar
Off Jalan Sultan Omar
20300 Kuala Terengganu
Terengganu
Tel : 09-6261044
Faks : 09-6227877/6226877
Selangor
Pengarah
Jabatan Alam Sekitar
Tingkat 12 14, Wisma Sunwaymas
Jalan Tengku Ampuan
Zabedah C9/C, Seksyen 9
40100 Shah Alam
Selangor
Tel : 03 55214000 / 55214005
Faks : 03 55194788
Kelantan
Pengarah
Jabatan Alam Sekitar
Lot 322 -324, Seksyen 27
Jalan Sri Cemerlang
15300 Kota Bharu
Kelantan
Tel : 09-7414888
Faks : 09- 7479014
Perlis
Pengarah
Jabatan Alam Sekitar
Tingkat 2, Bangunan KWSP
Jalan Bukit Lagi
01000 Kangar
Perlis Indera Kayangan
Tel : 04-9793100 / 102
Faks : 04-9772822

Pulau Pinang
Pengarah
Jabatan Alam Sekitar
Aras Bawah Zon B
Wisma Persekutuan
Seberang Perai Utara
13200 Kepala Batas
Pulau Pinang
Tel : 04-5751911
Faks : 04-5751455
Sabah
Pengarah
Jabatan Alam Sekitar
Aras 4, Blok A
Kompleks Pentadbiran Kerajaan Persekutuan Sabah
Jalan UMS-Sulaman, Likas
88450 Kota Kinabalu
Sabah
Tel : 088-488172 / 488169 /
Faks : 088-488177
Sarawak
Pengarah
Jabatan Alam Sekitar
Tingkat 7 9, Wisma STA,
No.26 Jalan Datuk Abg Abdul Rahim
93450 Kuching
Sarawak
Tel : 082-482535 / 339535
Faks : 082-480863
WP Labuan
Pengarah
Jabatan Alam Sekitar
Tingkat 4, Blok 4
Kompleks Ujana Kewangan
87007 Labuan
W.P. Labuan
Tel : 087-408772
Faks : 087-4087774

45

LAMPIRAN 8
Jadual 1: Komponen dan Penunjuk boleh ukur untuk
penilaian SEKOLAH LestariAnugerah alam sekitar
KRITERIA

PENUNJUK BOLEH UKUR

(Rujuk juga Jadual 1 dalam Buku Garispanduan Pelaksanaan dan
Penilaian Sekolah Lestari Anugerah Alam Sekitar)

PERANCANGAN DAN
PENGURUSAN

Kenyataan iltizam Program Sekolah Lestari Anugerah

Alam Sekitar (SLAAS):
o Visi & Misi
o Objektif
o Strategi
o Pelan Tindakan
o Pemantauan
o Menggembelengkan visi dan misi sekolah dan sekolah
lestari
Organisasi Pelaksanaan SLAAS
o Menubuhkan Jawatankuasa Pelaksana Peringkat
Sekolah yang ahlinya terdiri daripada pentadbir, ahli
PIBG, guru penyelaras/guru penasihat, staf sokongan
dan wakil pelajar
o Mengadakan mesyuarat sekurang-kurangnya dua kali
setahun
o Mempunyai minit mesyuarat
Objektif Pelaksanaan Sekolah Lestari-Anugerah Alam
Sekitar
o Melibatkan setiap lapisan warga sekolah
o Menimbulkan kesedaran, perubahan sikap dan amalan
o Menjimatkan penggunaan sumber
o Mempertingkatkan kualiti persekitaran sekolah
o Menggalakkan aktiviti mesra masyarakat setempat
Strategi dan Pelan Tindakan Pelaksanaan
o Perancangan Program dan aktiviti
- Penganjuran program kefahaman dan kesedaran
- Menyebarkan mesej alam sekitar dalam
perhimpunan, dokumentasi, poster
- Kempen berkaitan atau bertemakan alam sekitar
- Mengadakan dan mengimplementasikan peraturan
sekolah yang berkaitan dengan alam sekitar
- Memberi pengiktirafan kepada individu atau
kumpulan yang menyumbang dan terlibat secara
aktif dalam melaksanakan program pendidikan
alam sekitar

46

KRITERIA

PENUNJUK BOLEH UKUR

o Penyediaan Prasarana Pengajaran dan Pembelajaran
- Ruang prasarana pengajaran dalam bilk darjah
- Ruang prasarana pengajaran luar bilik darjah
- Kantin
- Taman herba
- Tandas
- Tempat buang sampah
- Sistem pembangunan maklumat alam sekitar
o Bajet Program Sekolah Lestari
- Sumber dan penjanaan kewangan
- Penyediaan perancangan belanjawan
- Pelaporan kewangan
o Pembentukan Jaringan Bersama Pihak Berkepentingan
- Mewujudkan hubungan dua hala dan kerjasama
dengan pihak berkepentingan di luar sekolah
untuk melaksanakan program SLAAS
- Merancang aktiviti bersama masyarakat setempat
untuk meningkatkan kesedaran alam sekitar.
- Pelaksanaan aktiviti jaringan
- Pelaporan aktiviti jaringan
Sistem Pemantauan
o Mempunyai kaedah tersendiri untuk memantau
pelaksanaan strategi dan pelan tindakan
o Membangunkan sistem audit dalaman
o Pendekatan dan langkah memastikan kelestarian
program
o Tanda aras (benchmark) dengan sekolah lain yang
berjaya (dalam atau luar negara)
Sistem Pelaporan
o Menyediakan laporan kemajuan program dan aktivti
yang disahkan pengetua sekolah
o Memajukan laporan kepada Sekretariat Kebangsaan
o Kreativiti persembahan laporan
Elemen Khas Pengurusan
o Jaringan luar negara
o Panel penasihat luar
o Pihak Berkuasa Tempatan (PBT)
o Masyarakat setempat
o Organisasi Masyarakat Setempat (CBO)
o Badan bukan kerajaan (NGO)
o Industri / syarikat swasta
o Mempromosikan dan membudayakan kehidupan lestari

47

KRITERIA
PENGHIJAUAN

PENUNJUK BOLEH UKUR

Strategi dan Pelan Tindakan Penghijauan
o Strategi
o Pelan Tindakan
o Pelaksanaan
o Hasil dijangka
Sistem Pengurusan Taman
o Sumber manusia
o Pelan pengurusan
o Jadual bertugas
o Tatacara pengurusan
o Pemantauan kesihatan habitat taman

Rekabentuk taman
Keadaan lanskap taman
Kebersihan taman
Susun atur taman

Proses Implementasi Penghijauan seperti:

o Program penanaman menggunakan baja organik
o Program satu pelajar satu pokok
o Program penanaman, pemeliharaan dan pemuliharaan
pokok-pokok dari spesies yang sesuai
o Melabelkan nama-nama saintifik dan tempatan pokok
o Projek membuat baja kompos
o Penubuhan Stesen Pembelajaran
o Penyelenggaraan Kawasan
Pengurusan sumber ke arah meningkatkan kecekapan dan
penjimatan penggunaan
o Air
o Tenaga elektrik
o Bahan pakai habis seperti kertas dan katrij pencetak
o Sisa pepejal dari pejabat, bilik darjah, kantin,
makmal dan bengkel
Pemantapan sikap guru, pelajar dan kakitangan sekolah
terhadap pemeliharaan dan pemuliharaan alam sekitar
Penggunaan produk dan teknologi hijau seperti
o Sistem pengumpulan air hujan
o Alat tenaga solar
o Baja organik

48

KRITERIA
KOKURIKULUM

PENUNJUK BOLEH UKUR

Aktiviti dan Projek Penghijauan oleh kelab dan persatuan.
o Amalan 3K (kesihatan, keceriaan dan keselamatan)
Projek kesedaran
o Gotong Royong
o Bantuan Masyarakat
o Seminar
o Ceramah
o Debat
o Kuiz
o Pidato
o Mencipta lagu
o Lukisan
o Teater
o Pameran
o Program Taman Angkat
o Program Kitar Semula
- Minggu Baik-pulih
- Hari Kitar Semula
o Menganjurkan permainan atau sukan bertemakan alam
sekitar seperti Larian Hijau, Enviro-Hunt, Enviro-Walk,
Enviro-Bike dan lain-lain
Penglibatan kelab dan persatuan dalam aktiviti dan projek
Pembangunan Sebaran Maklumat
o Sudut maklumat
o Bahan rujukan dan multimedia
o Tapak/Laman web
Jaringan
o Antara kelab dan persatuan sekolah
o Antara sekolah-sekolah
o Antara sekolah dan masyarakat setempat
o Luar negara
Pembangunan Keupayaan
o Kelab berkaitan alam sekitar
o Lawatan sambil belajar
o Perkhemahan/ekspedisi/kembara ke tempat yang
bercirikan alam semulajadi
o Ceremah/bengkel/seminar/latihan kepada pelajar,guru
dan kakitangan
o Penyertaan pertandingan

49

KRITERIA

PENUNJUK BOLEH UKUR

Sistem pelaporan
o Borang laporan
o Papan makluman
o Laporan tahunan dalam bentuk samada
- Kertas
- Laman web
- Multimedia

KURIKULUM

Pendidikan merentasi bidang

o Subjek teras dan subjek lain
Aktiviti alam sekitar digunakan dalam aktiviti P&P
Proses implementasi kurikulum
o Penggunaan Modul Alam Sekitar Merentas Kurikulum dan
lain-lain modul yang berkaitan alam sekitar
o Hasil pelajar (output) seperti :
- Esei
- Puisi/Pantun
- Choral Speaking
- Debat/Pidato/Syarahan
- Folio
- Poster
o Hasil (outcome)
o Melalui soal selidik/temubual
o Terjemahan kurikulum dalam bentuk grafik di kawasan
sekolah
- Mural
- Nota pelajaran
o Penggunaan prasarana Pengajaran dan Pembelajaran
- Ruang prasarana dan pengajaran dalam bilik darjah
- Keberkesanan penggunaan bahan kitar semula
dalam proses P&P
o Penubuhan stesen pembelajaran

KEJAYAAN DAN
PENGIKTIRAFAN

Pengiktirafan dan kejayaan sekolah dalam pelbagai bidang

berkaitan alam sekitar
o Peringkat daerah
o Peringkat negeri
o Peringkat kebangsaan
o Peringkat antarabangsa

ELEMEN KHAS

Merupakan markah bonus diberikan kepada kreativiti,

keunikan dan komitmen sekolah dalam bidang alam sekitar

50