Bab 1
Bab 1
Bab 1
PENYATAAN KAJIAN
disiplin ilmu yang berkaitan dengan seni persembahan ini. Seni persembahan menurut
Richard Schechner dalam (Rahmah Bujang et.al, 2002) ialah rangkuman hampir semua
kegiatan dan kejadian dalam masyarakat terutama yang ada di dalamnya struktur dan
kegiatan dan kejadian tesebut dalam satu konstruk kipas1 seperti yang ditunjukkan dalam
rajah dibawah.
Seni persembahan terdiri daripada seni persembahan muzik, nyanyi, tari dan
lakon. Rahmah Bujang et.al (2002) mendefinisikan seni persembahan sebagai hasil yang
dikaryakan oleh manusia dengan tujuan untuk dipertontonkan kepada masyarakat. Seni
yang dipersembahkan itu boleh berbentuk pameran dan pertunjukkan sosial, budaya,
1 Teori Kipas oleh Richard schechner akan diterangkan dengan lebih lanjut
dalam Bab 2
1
upacara dan permainan. Perlakuan mempersembahkan sesuatu merupakan usaha
seseorang manusia untuk berkomunikasi antara satu sama lain dalam kelompok mereka
atau kelompok yang lainnya. Tujuannya adalah untuk meluahkan perasaan, pemikiran
dan harapan. Seni persembahan ini juga dikawal oleh tiga elemen iaitu kawasan
Persembahan kehidupan tersebut meliputi kegiatan seni sebagai satu ritual atau
sukan dan hiburan, permainan, proses penghasilan seni dan pengupacaraan. Schechner
juga mementingkan konsep seni persembahan sebagai satu daya imaginatif, satu unsur
pentas sebagai satu peniruan hidup yang tidak menggambarkan kehidupan tetapi lebih
2
daripada itu. Beliau menyatakan bahawa unsur-unsur kehidupan disaring dan diambil
sehingga peniruan tersebut telah melahirkan satu kepuasaan tertentu kepada pesertanya.
Aristotle mengukuhkan penelitian beliau tentang seni persembahan ini dalam karyanya
seperti Poietic dan Rhetoric yang telah membincangkan tentang konsep tragedi dan
komedi kepada tahap estetika yang tinggi sama ada dalam bentuk penulisan karya,
Bidang dan tajuk kajian ini berkait rapat dengan sosiobudaya dan seni persembahan
Melayu bagi masyarakat di Melaka. Seni persembahan Melayu merupakan sesuatu yang
memaparkan budaya yang dimiliki oleh mereka melalui penjelmaan identiti, nilai, adat
resam, kepercayaan dan sistem hidup tersendiri. Ini menunjukkan bahawa hubungan
antara seni dan budaya dalam sesebuah masyarakat sangat erat sehingga diterap dalam
kesenian, kesusilaan, undang-undang, adat resam dan kebolehan lain serta kebiasaan
(tabiat) yang diperoleh oleh manusia sebagai anggota masyarakat. Robert Bierstedt
menyatakan budaya ialah kesemua yang kita fikir, yang kita buat dan yang kita miliki
3
sebagai ahli dalam masyarakat. Aziz deraman (1984) mendefinisikan kebudayaan
sebagai satu cara hidup yang meliputi seluruh cara hidup dalam satu-satu masyarakat
sama ada dari segi pengumpulan idea dan perasaan, kepercayaaan, lambang, nilai
bersama, nilai dan identiti kelompok, dinamis dan kreatif, kerangka rujukan bagi
masyarakat, dipelajari (Mohd Syariefudin Abdullah et.al, 2009). Sistem kebudayaan juga
bermaksud nilai, adat resam tingkah laku dan artifak yang dikongsi bersama oleh
anggota masyrakat dan digunakan untuk urusan sesama di dunia. Emile Durkhem
membahagikan budaya kepada dua jenis iaitu secara terusan atau tersurat seperti
pakaian, makanan dan juga secara tersirat seperti adat resam, kesenian dan apa juga yang
mempunyai penyataan tersirat dan falsafah. Budaya tersurat juga dikenali sebagai
budaya non-material.
Seni pula bermaksud usaha untuk mencipta sesuatu yang mengasyikkan sebagai
pemuas kepada pancaindera manusia yang ingin merasai kecantikan (Herbert Read
dalam Rahmah Bujang et.al, 2002). Al Ghazali seorang ahli falsafah Islam melihat seni
sebagai pengisian kepada pancaindera manusia yang merangkumi elemen lahiriah dan
batiniah untuk membentuk seorang manusia yang lengkap dan waras. Rahmah bujang
et.al (2002), mentakrifkan seni sebagai sesuatu yang halus, elok, cantik dan menarik
kebiasaannya diciptakan dengan bakat atau kecekapan individu. Oleh itu, seni itu
merujuk kepada paparan budaya milik bangsanya yang dijelmakan melalui identiti, nilai,
adat resam, kepercayaan dan system hidup tersendiri. Syed Ahmad Jamal mentakrifkan
seni sebagai titian di antara realiti yang zahir dengan yang batin iaitu seni tersebut
4
memberikan rupa dan mencerminkan budaya masyarakat. Syed Ahmad Jamal (1976)
yang menerangkan keseluruhan cara hidup sama ada dari segi berfikir, membuat
keputusan, nilai-nilai baik dan buruk, kepercayaan keagamaan, tatasusila sosial, tahap
kemajuan ekonomi dan kesejahteraan politik (Rahmah bujang et. al, 2002).
Kebudayaan adalah apa-apa yang difikirkan, dibuat dan dimiliki oleh kita untuk
identiti, nilai, adat resam, kepercayaan dan sistem hidup tersendiri. Oleh itu, seni
Masyarakat melihat seni sebagai satu medium untuk berinteraksi dan berhubung sesama
mengisi kehidupan dengan pengertian yang lebih bermakna, menjadikan perlunya satu
Seni Melayu ini terbahahagi kepada dua kategori utama iaitu seni rupa dan seni
nyanyi, tari dan lakon Seni muzik dan nyanyian seperti nasyid, nazam, kompang,
Dondang Sayang, dikir barat, keroncong, ghazal, asli, langgam, dangdut, pop dan R&B.
dalam satu susunan dan peragaan untuk dipersembahkan kepada penonton (Rahmah
Bujang et.al, 2005). Contoh seni tari ialah tarian gamelan, mak yong, joget lambak, silat
dan gimnastik. Seni lakon pula ialah pertunjukkan yang menggabungkan penggunaan
elemen pentas, pemain peranan dan mempunyai nilai aksi yang dramatik.
5
Dondang Sayang boleh dikategorikan sebagai seni persembahan muzik dan
nyanyian yang terkenal dalam masyarakat Melayu Melaka. Dondang Sayang ini
muzik daripada beberapa peralatan muzik tradisi2. Seni persembahan Dondang Sayang
biasanya dipersembahkan sebagai suatu bentuk hiburan bagi masyarakatnya ketika masa
Kebudayaan Melaka dikatakan bermula lebih daripada enam kurun yang terdiri daripada
pelbagai adat etnik dan tradisi (Portal Rasmi Kerajaan Negeri Melaka). Kebudayaan ini
juga disebabkan oleh adanya masyarakat yang terdiri daripada pelbagai latarbelakang
etnik. Tambahan pula, Melaka merupakan sebuah pusat perdagangan utama oleh
pedagang-pedagang dari seluruh negara untuk berniaga yang akhirnya menyebabkan ada
yang berhijrah dan terus menetap di Melaka. Maka dengan itu, adanya masyarakat-
masyarakat yang terdiri daripada orang Melayu, Cina, Baba dan Nyonya, Portugis,
Antara kebudayaan yang masih kekal sehingga ke hari ini ialah irama Dondang
Sayang. Warisan Melayu seperti Dondang Sayang mula bertapak merupakan salah satu
tradisi warisan budaya dari zaman Melayu Melaka. Irama Dondang Sayang mula
2 Alat muzik tradisi dalam seni Dondang Sayang terdiri darpada dong,
tetawak dan rebana. Biola juga digunakan tetapi ia merupakan alat muzi dari
barat.
6
bertapak di Melaka sejak zaman Kesultanan Melayu Melaka iaitu pada kurun ke-14 dan
ke-15 lagi (Mohd Yasin Ahmad, 2004). Hal ini telah disokong oleh Ahmad Yusof
(Madulara, 1984) yang menunjukkan adanya catatan sejarah Melayu Karya Tun Seri
penggiat seni Dondang Sayang dalam mengekalkan keaslian irama ini agar tidak ditelan
daripada masyarakat Melaka itu sendiri agar irama ini terus menjadi suatu lambang
Kajian ini memfokuskan kepada beberapa kumpulan penggiat seni Dondang Sayang di
Melaka yang masih bergiat dalam irama Dondang Sayang. Penggiat seni Dondang
Sayang yang terlibat di Melaka terdiri daripada pelbagai kaum. Antaranya ialah
Portugis dan Chetti. Senarai kumpulan seni Dondang Sayang yang dikeluarkan oleh
orang individu atau kumpulan sahaja. Antara responden yang akan ditemubual ialah
7
tokoh Dondang Sayang negeri Melaka iaitu Tuan Haji Mohd Shariff (H. M Shariff) dan
Encik Mohd Baharim bin Mohd Sharip untuk melihat usaha-usaha yang dilakukan bagi
Selain itu, temubual juga akan dijalankan bersama Tuan Haji Abd Aziz bin Haji
seni Dondang Sayang dijadikan sebagai responden dalam kajian ini kerana mereka
merupakan antara golongan yang penting dalam usaha mengekalkan dan memelihara.
Selain itu, mereka juga merupakan golongan-golongan yang telah mewarisi seni
Skop kajian juga adalah berkaitan dengan sejarah asal usul Dondang Sayang,
Sayang dalam memartabatkan budaya ini sehingga kini. Kajian ini dibuat untuk melihat
usaha-usaha yang telah dijalankan oleh mereka bagi memastikan keaslian Dondang
Melaka dikatakan tempat di mana lahirnya irama ini. Oleh itu, destinasi kajian
adalah bertempat di sekitar Melaka. Manakala, tempat yang lebih spesifik bergantung
Penggiat seni merupakan golongan yang sangat penting dalam meneruskan warisan
nenek moyang agar terus terpelihara. Misalnya, penggiat seni dan warisan negeri Melaka
8
iaitu irama Dondang Sayang di. Walau bagaimanapun, sumbangan mereka terhadap
perkembangan dan pengekalan irama Dondang Sayang tidak begitu ditonjolkan dalam
media massa dan media cetak. Masih terdapat di antara penggiat seni Dondang Sayang
ini yang masih bergiat aktif dalam menerima jemputan persembahan juga berkhidmat
Hal ini demikian kerana kehadiran pelbagai genre muzik dan peralatan moden yang
jauh lebih menepati citarasa masyarakat kini sekaligus menyebabkan sebahagian irama
tradisi ini diketepikan dan hanya didengari oleh golongan-golongan veteran sahaja.
Irama Dondang Sayang ini juga tidak mendapat perhatian dihati masyarakat walaupun
irama Dondang Sayang ini telah menerima pelbagai pembaharuan dari segi penggunaan
seni Dondang Sayang dalam mengangkat tradisi di Melaka melalui pengekalan keaslian
dan kesinambungan irama ini sehingga ke hari ini. Kajian ini juga adalah untuk
penggiat seni dan warisan tanah air terutama irama Dondang Sayang agar masyarakat
lebih menghargai penat lelah yang telah dilakukan oleh mereka dalam mengekalkan
tradisi yang menjadi identity masyarakat Malaysia amnya, masyarakat Melaka khasnya.
9
iii. Untuk mengenalpasti sumbangan penggiat seni Dondang Sayang dalam
Teori kipas merupakan teori yang melihat peranan Dondang Sayang sebagai satu bentuk
persembahan harian dan hiburan dalam sesebuah masyarakat. Teori ini mengetengahkan
seni persembahan sebagai semua kegiatan dan kejadian dalam masyarakat terutama yang
ada di dalamnya struktur dan tatacara yang jelas. Schechner sebagai pelopor kepada teori
ini telah merangkumkan kegiatan dan kejadian tesebut dalam satu konstruk kipas untuk
mengkategorikan persembahan. Teori kipas ini mengemukakan tujuh asas yang dilihat
dari aspek ritual dan upacara, pengubatan (shamanism), ledakan krisis dan resolusi,
persembahan harian, sukan dan hiburan, proses penghasilan seni dan pengupacaraan.
Oleh itu, teori ini digunakan untuk melihat peranan seni persembahan Dondang Sayang
Teori fungsional ini pula menekankan soal kestabilan dan integrasi dalam kalangan
masyarakat. Oleh itu, teori ini digunakan untuk menjawab objektif ketiga kajian iaitu
untuk melihat fungsi yang dimainkan oleh penggiat seni dalam mengekalkan dan
Antara tokoh-tokoh bagi teori fungsionnal ini ialah Auguste Comte, Herbert
Spencer dan Emile Durkheim, Talcott Parsons, Robert Merton dan jeffrey Alexender.
Emile durkhiem merupakan pendokong kepada teori fungsional klasik manakala, tokoh-
Auguste Comte, Herbert Spencer dan Emile Durkheim merupakan ahli falsafah yang
memperkenalkan teori ini dan mereka berpendapat bahawa penekanan diberikan tentang
soal perpaduan, keseimbangan sosial peraturan integrasi dan organisasi (J. Joseph,
memastikan pengekalan fungsi-fungsinya. Oleh itu, masyarakat yang dikatakan oleh ahli
11
ekonomi, politik, agama, perundangan, keluarga dan pendidikan. Oleh itu, setiap
itu dilihat dari segi sumbangan masing-masing bagi meneruskan kewujudan dan
Dalam seni Dondang Sayang kita boleh lihat rantaian penggiat seni dari dahulu
sehingga kini telah banyak menyumbang kepada pengekalan tradisi ini dari luput ditelan
zaman. Golongan veteran misalnya berperanan dalam memartabatkan irama ini melalui
kesinambungan generasi dan tidak terkubur begitu sahaja. Penggiat seni ini memainkan
peranan yang begitu besar dalam memastikan irama ini kekal sehingga ke hari ini. Jika
mereka tidak melakukan sesuatu usaha pastinya irama ini tidak wujud pada hari ini
walaupun irama ini agak kurang dipertontonkan. Selain itu, mereka juga merupakan
antara orang penting dalam memastikan keaslian irama ini terus terpelihara.
perhatian kepada soal memenuhi keperluan (needs) dalam masyarakat, di mana fungsi
masyarakat mesti digerakkan bagi memenuhi empat keperluan utama atau bagi
mencapai empat functional imperatives atau AGIL. AGIL merujuk kepada adaptation,
12
Bahagian ini akan menerangkan tentang reka bentuk kajian dan kaedah kajian yang akan
digunakan bagi mengumpul data dan maklumat untuk menjawab objektif kajian yang
telah dikemukakan. Antara perkara yang akan disentuh di dalam bab ini ialah mengenai
reka bentuk kajian, kajian lapangan, kaedah pengumpulan data dan cara menganalisis
data.
kajian yang mengkaji secara teratur dan teliti mengenai semua aspek sesuatu masalah.
Ini menunjukkan bahawa sesuatu kajian itu perlu dinyatakan dengan jelas bentuk kaji
selidik yang hendak dilakukan bagi menjawab persoalan serta objektif kajian secara
terancang agar tidak berlaku keciciran maklumat atau data. Selain itu, bentuk kajian ini
juga membantu pengkaji untuk membuat kajian dengan lebih teratur dan kemas.
Menurut kamus Dewan Bahasa Dan Pustaka, kaedah merujuk kepada cara atau
peraturan membuat sesuatu (terutamanya yang bersistem atau yang biasa). Kaedah
penyelidikan merupakan segala langkah yang diambil untuk mencapai segala objektif
boleh dilakukan melalui dua pendekatan iaitu pendekatan kaedah kuantitatif atau kaedah
kualitatif. Walau bagaimana pun, gabungan kaedah kualitatif dan kuantitatif juga boleh
teori yang berbentuk makro akan menggunakan kaedah kuantitatif manakala kaedah
13
Berdasarkan kepada objektif, reka bentuk kajian yang sesuai ialah kajian secara
kualitatif kerana tidak melibatkan responden yang ramai. Pendekatan ini juga digunakan
kerana maklumat atau data yang diperlukan bersifat subjektif yang diperoleh melalui
dengan objektif kajian. Kaedah ini melibatkan penganalisaan maklumat yang diperoleh
secara deskriptif.
Selain itu, kaedah kualitatif pula memberi penekanan kepada kualiti penulisan.
perkara yang dikaji. Reka bentuk kajian deskriptif selalunya dijalankan bertujuan untuk
memberi penerangan yang sistematik mengenai fakta dan ciri-ciri sesuatu populasi atau
bidang yang diminati secara fakta dan tepat. Pendekatan ini juga tidak menjadikan data-
data numerikal sebagai keutamaan kerana kaedah ini kurang berstruktur, terbuka dan
menumpukan kepada proses. Responden yang digunakan guna dalam jumlah yang kecil.
lapangan iaitu berbentuk temubual. Kaedah temubual yang digunakan ialah kaedah
temubual separa struktur. Dalam temubual semi struktur, pengkaji menyoal sebilangan
soalan formal yang telah dibina sebelum sesi temubual dijalankan, tetapi penemubual
juga diberi kebebasan untuk menyoal dan menjelajah lebih mendalam tentang jawapan
responden kepada soalan formal yang telah ditanya ( Chua Yan Piaw, 200:116).
14
Tinjauan ini dilakukan berdasarkan kepada kajian-kajian lepas. Kajian-kajian lepas ini
penting sebagai sokongan kepada kajian yang akan dilakukan. Antaranya ialah buku
yang telah dikarang oleh Ahamd Yusof (1984) iaitu Dondang Sayang Seni Tradisi Negeri
Melaka. Buku ini mengandungi beberapa aspek yang diperlukan oleh pengkaji oleh
berbalas pantun, teknik jual beli pantun dalam Dondang Sayang, teknik menyanyikan
Dondang Sayang dan kategori-kategori pantun untuk Dondang Sayang. Seterusnya ialah
penulisan oleh Narizan Jantan (1990) iaitu Dondang Sayang Warisan Seni Negeri
Melaka. Penulisan ini membantu dari segi sejarah dan asal Dondang Sayang di Melaka.
Kertas kerja oleh Fauziah Mamat (1985) iaitu Dondang Sayang Satu Bentuk
Persembahan Melayu Tradisional juga merupakan bahan untuk menyokong kajian yang
akan dijalankan.
sama ada masyarakat Bandar ataupun desa baik golongan berada mahupun biasa rata-
rata di Melaka penduduknya boleh mengenali dan meminati Dondang Sayang. Mereka
boleh memahami pantun yang dialunsuarakan dan mengetahui melodi dan iramanya
sekalipun mereka secara individu agak aib tentang muzik dan nyanyian. (Ahmad Yusof,
1984)
Petikan ini diambil daripada karangan Ahmad Yusof (1984) dalam Dondang
Sayang seni tradisi negeri Melaka menunjukkan bahawa suatu masa dahulu Dondang
Sayang ini menjadi sebuah irama yang disukai dan digemari oleh masyarakat di
Melaka. Selain itu, Ahmad Yusof juga menyentuh tentang irama Dondang Sayang
sebagai tradisi masyarakat di Melaka. Beliau telah mengemukakan beberapa bukti yang
15
menyatakan bahawa Dondang Sayang tersebut adalah milik masyarakat Melaka khasnya
penggiat seni irama Dondang Sayang ditonjolkan sama ada di media cetak mahupun di
media massa. Penggiat seni tradisi dilihat kurang mendapat liputan yang meluas sedang
budaya dan tradisi yang ditinggalkan ini. Hal ini memperlihatkan seolah-olah penggiat
seni kebudayaan ini akan dilupakan jika sebarang tindakan yang lebih wajar tidak
dilakukan.
Oleh itu, kajian ini dibuat agar sumbangan-sumbangan penggiat seni Dondang
Sayang dapat di ketengahkan. Tujuannya ialah untuk menunjukkan bahawa mereka juga
Kaedah ini dijalankan secara langsung dengan membuat lawatan ke kawasan kajian iaitu
diadakan. Kaedah ini digunakan adalah untuk memastikan kawasan yang dikaji
16
Pemerhatian juga dilakukan semasa persembahan-persembahan yang dijalankan
Sayang secara langsung. Penglibatan secara langsung membantu untuk memastikan data
yang diperlukan tersebut menepati objektif yang diperlukan dalam kajian. Di samping
itu, penglibatan dan pemerhatian ini juga membantu pengkaji untuk mendapatkan
temubual.
1.5.2.4 Temubual
Temubual yang dijalankan adalah berbentuk temubual semi struktur (Rohana Yusof,
2010). Temubual semi struktur ini digunakan kerana sifatnya yang tidak terlalu formal.
Selain itu, bentuk temubual ini juga membolehkan penambahan soalan dilakukan untuk
memenuhi objektif kajian yang dijalankan.Soalan akan disediakan terlebih dahulu oleh
kesemua maklumat yang diperlukan dapat dipenuhi. Selain itu, persediaan awal soalan-
soalan yang berkaitan membantu penyelidik untuk menemubual responden dan dapat
memudahkan sesi temubual dijalankan. Rakaman berbentuk suara dan video juga akan
digunakan sebagai langkah persediaan dan akan dijadikan sebagai rujukan pada masa
akan datang.
17
Data yang telah dikutip akan dianalisis dalam bentuk perkataan, gambar atau artifak dan
bukan berbentuk nilai angka. Menurut Patton (1990) tidak ada satu pun teknik analisis
data yang ditetapkan dalam kajian kualitatif, ia bergantung kepada kemampuan pengkaji
itu sendiri. Tambahnya lagi, garis panduan dalam penganalisisan data secara kualitatif
bukanlah suatu perturan yang rigid. Rohana(2004) menyatakan bahawa, proses ini
bergantung kepada kreativiti dan kemampuan pengkaji sendiri kerana setiap kajian
berbentuk kualitatif adalah unik dan teknik menganalisisnya juga adalah unik.
oleh responden secara berulang kali untuk mendapatkan maklumat yang tepat. Selain itu,
rakaman tersebut juga membantu pengkaji terutama jika terdapat keciciran maklumat
Data-data yang diperoleh dalam setiap perbualan akan ditranskripkan serta merta ke
kertas secara ayat demi ayat sebaik sahaja perbualan berakhir. Pentranskripsian serta
merta ini perlu dilakukan bagi mengelakkan sebarang kecuaian, (Rohana Yusof,2004).
Huberman & Miles,1984 (dalam Rohana Yusof, 2004) menyatakan bahawa adalah satu
kesilapan yang besar jika data yang diterima tidak ditranskripsikan dengan segera kerana
rakaman adalah penting untuk memastikan data-data yang diperlukan lengkap dan tidak
ketinggalan. Selain itu, rakaman ini akan digunakan dalam menganalisis data.
18
1.7 Kepentingan kajian
Kajian ini penting sebagai sumber rujukan pada masa akan datang kepada pengkaji-
pengkaji budaya. Data-data kajian diperlukan oleh pengkaji budaya untuk dijadikan
rujukan serta penambahbaikan kepada kekurangan dalam kajian yang telah dibuat oleh
pengkaji sebelumnya.
masyarakat secara langsung. Penyampaian maklumat yang dibuat dalam bentuk kajian
diharapkan dapat menambah pemahaman masyarakat terdapat budaya dan tradisi yang
telah ditinggalkan. Selain itu, kajian juga penting untuk memastikan warisan dan tradisi
tidak hanya menjadi bualan tanpa meninggalkan suatu bentuk dokumen yang sahih
untuk dijadikan rujukan. Kajian tentang Dondang Sayang ini diharapkan menjadi
rujukan pada masa akan datang kepada masyarakat untuk melihat warisan yang ada
Maklumat atau data yang ada penting terutama kepada pihak kerajaan khususnya dalam
bidang pelancongan serta pembentukan dasar baharu dalam menjaga kebajikan penggiat
seni serta melestarikan warisan agar tidak luput ditelan zaman. Selain itu, di Melaka
IKSEP atau Institusi Kajian Sejarah dan Patriotirme Malaysia (IKSEP) merupakan
19
menyediakan maklumat-maklumat yang berkaitan dengan negeri Melaka juga Malaysia.
Diharapkan agar kajian ini menjadi sebahagian daripada bahan rujukan serta dokumen
yang boleh diguna pakai untuk rujukan pada masa akan datang bagi Institut Kajian
20