0

1.0 PENGENALAN

Kedatangan kuasa kolonial British ke Tanah Melayu sememangnya membawa

perubahan terhadap kuasa pemerintahan raja-raja Melayu. Oleh itu, memang benar
bahawa kedudukan raja-raja melayu mula terhakis dan goyah apabila kolonial British
mula memasuki Tanah Melayu. Umum mengetahui, sebelum kedatangan British, Raja
merupakan seseorang yang mempunyai kuasa mutlak. Dari segi teorinya, raja amat
bergantung kepada pembesar dalam menjalankan urusan pentadbiran. Tujuannya ialah
untuk menjamin kedudukan, kewibawaan, dan kekuasaan seseorang raja itu. Raja juga
menjadi lambang perpaduan rakyat dan baginda juga menjalankan tugas yang lebih
berat terutama dalam hal ehwal keagamaan dan adat istiadat Melayu. Raja sebagai
ketua negeri tertinggi, berdaulat, dan harus dihormati oleh segenap lapisan
masyarakat. Raja juga mempunyai pelbagai keistimewaan antaranya ialah dari segi
bahasa, warna dan lambang kebesaran.
Menurut kepercayaan orang Melayu, seseorang raja itu haruslah daripada
keturunan dan berdarah raja. Raja menjadi titik fokus dan dianggap sebagai unsur
terpenting dalam pembentukan kerajaan. Dalam sistem organisasi kerajaan Melayu
sebelum kedatangan kolonial British, orang Melayu berpendapat bahawa sesebuah
kerajaan yang dibina itu haruslah mempunyai raja. Oleh itu, konsep kerajaan adalah
berpaksikan kepada raja. Raja juga dianggap sebagai simbol ketuanan Melayu
terhadap rakyat.
Sebelum kedatangan British juga, dari segi politiknya, raja mempunyai kuasa
dalam aspek hal ehwal luar negeri, bertindak sebagai ketua hakim dan perundangan,
mempunyai konsep daulat dan sebagainya. Dari segi ekonomi pula, raja yang
menguasai sumber ekonomi, termasuklah mengeluarkan surat kebenaran membeli,
menjual dan memajak cukai kepada pedagang. Dari segi sosial pula raja sebagai ketua
agama dan adat istiadat Melayu. Namun begitu, selepas kedatangan kolonial British
ini, kekuasaan raja dalam bidang politik,ekonomi dan sosial mula terhakis dan hal ini
akan dibincangkan dalan esei ini.
 1

Esei ini akan berfokuskan kepada kronologi kedatangan kolonial British ke Tanah
Melayu yang menyebabkan terhakisnya kedudukan raja-raja Melayu. Bermula apabila
Perak menjalankan dasar ‘buka pintu’ dan kemudian wujudnya sistem residen yang
telah mengubah corak pemerintahan di Tanah Melayu hingga menyebabkan
berlakunya beberapa pemberontakan, peperangan dalam kalangan pembesar dan
rakyat.
 2

2.0 KEDUDUKAN RAJA-RAJA SEBELUM KEDATANGAN KOLONIAL

Sistem politik pada zaman mesopolitik dan neolotik menunjukkan zaman yang
paling mudah iaitu tidak merumitkan. Pada zaman dahulu, komuniti masyarakat
berada dalam keadaan yang kecil. Pemimpin yang dilantik adalah lebih tua, setiap
kumpulan memilih pemimpin sendiri tetapi pemimpin-pemimpin ini tidak berkaitan
dengan apa-apa bentuk yang berkaitan dengan struktur berpusat. Pada zaman melayu
melaka, menunjukkan kemuncak kerajaan Melayu lama. Pada zaman ini beralih
kepada zaman kompleks. Sultan Melaka sangat berkuasa dan dihormati oleh semua
pembesar-pembesar. Baginda mempunyai ramai pemerintah kecil di bawahnya. Pada
zaman ini, wujudnya sistem hierarki atau hampir dengan sistem pemerintah feudal.
1
Secara teorinya, sistem pemerintahan raja-raja dahulu bersifat feudal iaitu raja
mempunyai kuasa mutlak dengan mitos dan mempunyai konsep daulat iaitu rakyat
2
tidak boleh menderhaka kepadanya. Pemerintahan beraja ini muncul ketika zaman
kesultanan Melayu Melaka yang bermula daripada pengaruh Sriwijaya iaitu Sistem
Beraja Multak, dan Sistem Pembesar Empat Lipatan. 3Di bawah Sistem Pembesar
Empatan ini mempunyai Bendahara, Laksamana, Shahbandar dan Temenggung.4
Raja juga sebagai ketua agama Islam dan diberi gelaran Sultan. Gelaran Sultan ini
telah memperkukuhkan konsep daulat seseorang rakyat kepada raja. Budaya politik
Melayu tradisional dahulu adalah bersandarkan kepada konsep agrarian, patron-client,
pasif, non-political, setia, sensitif dengan darjat dan daulat pemimpin iaitu raja/sultan.
5
Sebelum kedatangan kolonial British juga, bentuk politik di Tanah Melayu bersifat

1
S.Husin Ali, The Malays Their Problem and Future,Kuala Lumpur Heinermann Asia Singapore Hong
Kong, 1981, p.24,25
2
Mohamad Saleeh Rahamad, Oksidentalisme Dalam Sastera Melayu: Sebelum Merdeka Hingga Era
Mahathir Mohamad, Institut Terjemahan&Buku Malaysia Berhad,2014, p.93
3
Gambaran Kebudayaan melayu dalam institusi politik, ekonomi, sosial , bahasa dan kesusateraan
http://www.academia.edu/5033905/Assigment_bmm_3114 [1 November 2016].
4
Ibid, The Malays Their Problems And Future,1981. p.25,26
5
Ibid, http://www.academia.edu/5033905/Assigment_bmm_3114 [1 November 2016].
 3

bercirikan feudal apabila orang Melayu menganggap Sultan merupakan pemimpin

yang unggul. Orang melayu juga percaya bahawa Sultan akan berusaha untuk
menegakkan keadilan dengan bersandarkan kedudukan baginda yang dianggap
sebagai wakil Allah yang diharapkan untuk menjaga kebajikan, kehormatan dan
keselamatan terhadap rakyatnya. 6
Namun begitu, kepercayaan orang Melayu terhadap raja-raja Melayu mula
terhakis apabila Tanah mealyu mula dijajah sedikit demi sedikit oleh penjajah Barat.
Bermula dengan peristiwa tahun 1511, apabila Melaka jatuh ke tangan Portugis dan
bermula dari tahun inilah Tanah Melayu berada dalam era penjajahan. Selepas itu,
Tanah Melayu jatuh pula ke tangan Belanda pada tahun 1641 dan akhirnya jatuh ke
tangan British pada tahun 1824 melalui Perjanjian Inggeris-Belanda. Penjajahan
British merupakan penjajahan paling lama dalam sejarah Melayu. British telah
mencampuri semua urusan pentadbiran Tanah Melayu yang sebelum ini diuruskan
oleh Raja-Raja Melayu dengan bantuan pembesar-pembesar negeri. Campur tangan
British ini juga telah menimbulkan rasa tidak puas hati dalam kalangan penduduk
tempatan. Beberapa individu bangkit menentang penjajah. Namun begitu, oleh kerana
usaha mereka lebih kepada bersifat perseorangan, maka penentangan tersebut dengan
mudah dipatahkan oleh British. Antara tokoh yang bangun menentang penjajah ialah
Dol Said, Tok Janggut, Datuk Bahaman, Rentap, Datuk Maharajalela, Rosli Dobi dan
beberapa tokoh yang lain.7
British juga telah memusnahkan sesiapa sahaja yang menentangnya terutama
sultan dan para pembesar di Tanah Melayu. Raja kehilangan kuasa dan nama raja
hanya sebagai simbolik sahaja manakala segala hak raja dihapuskan sebegitu sahaja. 8

6
Gambaran Kebudayaan melayu dalam institusi politik, ekonomi, sosial , bahasa dan kesusateraan
http://www.academia.edu/5033905/Assigment_bmm_3114 [1 November 2016].

7
Ringkasan Sejarah Malaysia, http://pmr.penerangan.gov.my/index.php/profil-malaysia/7954-ringkasan-
sejarah-malaysia.html [11 November 2016]
8
S.Husin Ali, The Malays Their Problem and Future,Kuala Lumpur Heinermann Asia Singapore Hong
Kong, 1981, p.27
 4

3.0 PERAK MENGAMALKAN DASAR “BUKA PINTU” DAN

TERMERETAINYA PERJANJIAN PANGKOR

3.1.1 NEGERI PERAK MENERIMA KEDATANGAN KOLONIAL BRITISH

Satu pertelingkahan antara kerabat diraja telah berlaku kerana masing-masing

ketika itu hendak memegang kekuasaan atau menduduki takhta. Maka, ketika inilah
peristiwa yang berlaku di Perak. Pada 1873 merupakan tahun yang di mana Inggeris
amat menunggu saat-saat yang serupa itu untuk mereka menakluki Tanah Melayu.
Inggeris telah memperalatkan Raja Abdullah iaitu Raja Muda ketika itu untuk
mengaku menerima Residen Inggeris dan Inggeris akan menjadikan beliau Sultan.
Maka, pada masa itu seorang yg terkenal telah menjalankan muslihatnya untuk
mendesak Inggeris memasuki Tanah Melayu iaitu W.H.Read yang juga merupakan
saudagar terkemuka dan berpengaruh di Singapura. 9
Rentetan daripada peristiwa itu, Sir Andrew Clarke yg menjadi Gabenor Negeri-
negeri Selat ketika itu diperintahkan oleh Kerajaan Inggeris supaya menjalankan
penyiasatan yg lebih mendalam dan menyiasat berkaitan perkembangan yang berlaku
di Negeri-negeri Melayu. Maka, dia telah mengadakan perjanjian Pangkor pada tahun
1874 dengan tidak menghiraukan bahawa Perak sudah mempunyai Sultan. Tegasnya,
Inggeris telah berjaya memasuki Negeri2 Melayu ketika itu melalui pintu terbuka dari
Perak. 10
Perjanjian pangkor ini mempunyai tujuannya yang tersendiri. Antaranya ialah
melalui perjanjian pangkor ini, ia telah memperuntukkan penerimaan seorang residen
Inggeris yang akan menjadi penasihat kerajaan. Seterusnya, merupakan satu bentuk
pemerintahan secara tidak langsung. Sistem penasihat dikatakan sudah diperkenalkan
oleh British di India sebagai “agen politik”. Pada peringkat awal, residen berperanan
sebagai pelindung kepada rakyat Inggeris dan pedagang asing. Residen juga
merupakan orang yang menguruskan hal-ehwal luar negeri Melayu. Selain itu,

9
Arena Wati, Sejarah tanah melayu dan sekitarnya, Penerbitan Pustaka Antara, 1969, p.129
10
Ibid, Sejarah tanah melayu dan sekitarnya,p.129
 5

merupakan agen perubahan dalam membentuk birokrsi pentadbiran corak Barat dan
pelaksana dasar-dasar kerajaan.11 Menurut asas pentadbiran british di negeri-negeri
Melayu dapat ditemukan dalam petikan utama (fasal VI) dlm perjanjian pangkor yang
mana negeri Perak telah menyerahkan kepada Sir Andrew Clarke. Berikut merupakan
petikan yang ditulis dalam fasal VI Perjanjian Pangkor 1874 :

“…bahawa sultan akan menerima dan menyediakan sebuah kediaman yang

sesuai untuk seorang pegawai british, yang dinamakan Residen, yang akan
ditauliahkan ke mahkamah, dan yang nasihat akan disoal dan diambil tindakan
dalam semua soalan selain daripada yang agama Melayu menyentuh dan adat…”

Segala perkara berkaitan pemungutan dan kawalan ke atas semua hasil dan
pentadbiran am negeri haruslah dikawal selia oleh penasihat residen seperti yang
tertulis di dalam fasal X dlm perjanjian Pangkor. 12

3.1.2 KESAN PERJANJIAN PANGKOR 1874

Kesan daripada persetujuan Perjanjian Pangkor ini telah menyebabkan campur

tangan daripada kolonial British ke Tanah Melayu. Melalui pandangan pengkaji, sifat
kelemahan berfikir secara kritis dalam kalangan pemerintah dahulu telah
menyebabkan terhakisnya nilai-nilai Melayu itu sendiri. Kesilapan yang dilakukan
oleh Raja Abdullah dalam menerima kedatangan Inggeris sebagai jalan untuk baginda
menaiki takhta sebagai raja itu sedikit sebanyak telah merosakkan kesucian institusi
raja. Sikap tamak dan ingin berkuasa tidak seharusnya wujud dalam diri pemerintah
kerana sesebuah negara atau kerajaan itu tidak akan berkembang jika tiada
pemuafakatan daripada golongan raja dan golongan rakyat.
Hal ini tercetus apabila Raja Abdullah meminta bantuan daripada kolonial
Inggeris. Kronologinya bermula apabila Sultan Jaafar Muazam Shah iaitu Sultan
11
Zaini Nasohah, Pentadbiran undang-undang Islam di Malaysia: sebelum dan menjelang merdeka, Utusan
Publications&Distributors Sdn Bhd, 2004, hlm.26
12
J.M Gullick, Malaysia, London Ernest Benn Limited,p.53
 6

Perak ke 23 mangkat pada 1866. Raja Muda ketika itu ialah anaknya yang bernama
Raja Abdullah. Kemangkatan Sultan Jaa’far ini iaitu ayah kepada Raja Abdullah
digantikan dengan saudara sepupunya iaitu Sultan Ali Muhammad Shah. Ketika itu
juga, Raja ismail merupakan seorang kerabat diraja dan merupakan raja bendahara.
Namun begitu, apabila Sultan Ali mangkat, digantikan pula dengan Raja Ismail dan
telah tercetusnya satu perasaan ketidakpuasan hati daripada Raja Abdullah. Raja
Abdullah telah meminta bantuan Inggeris agar baginda dapat menjadi Sultan
disebabkan baginda merupakan anak kepada Allmarhum Sultan Jaa’far. Raja
Abdullah telah meminta bantuan dengan pihak Inggeris melalui tulis surat kepada
Gebanor Negeri-negeri Selat di Singapura iaitu Sir Harry Old. Namun begitu, Inggeris
tidak dapat menunaikan permintaannya pada awalnya kerana Gabenor belum lagi
mempunyai kuasa yg muktamad untuk membuat keputusan walaupun pihak Inggeris
tahu ini adalah satu peluang yang terbaik buat mereka berkuasa di Tanah Melayu.
Maka, pada zaman Sir Andrew Clarke menjadi gabenor, barulah permintaan Raja
Abdullah ditunaikan dengan melalui beberapa persetujuan dan syarat. Antara
syaratnya ialah Inggeris harus mempunyai Residen di Perak.13

Selain itu, kesan daripada perjanjian pangkor ini telah menetapkan bahawa Sultan
Abdullah berjaya menjadi Sultan Perak yang diiktiraf oleh Sir Andrew Clarke
sebagaimana yang telah dijanjikan oleh beliau. JW.W Birch pula dihantar ke Perak
sebagai residen Inggeris yang pertama seperti mana yang telah dijanjikan oleh Raja
Abdullah sekiranya baginda ditabalkan menjadi raja, syaratnya ialah baginda harus
menerima seorang Residen di negeri baginda. 14

13
Arena Wati, Sejarah Tanah Melayu Dan Sekitarnya,Hlmn 131

14
Ibid, Sejarah Tanah Melayu Dan Sekitarnya, Hlmn.131,132
 7

3.1.3 FAKTOR DALAMAN DASAR BUKA PINTU

Walaupun Perak merupakan negeri pertama yang memulakan dan menerima

kedatangan kolonial British di Tanah Melayu, namun terdapat faktor dalaman
tersembunyi yang menyebabkan Sultan Perak terpaksa akur dan menerima
kedatangan kolonial British ini.
Antaranya ialah disebabkan oleh peperangan yang berlaku antara pelombong cina
iaitu Perang Ghee Hin dan Hai San di Larut pada abad-19. Peperangan ini lebih
dikenali dengan nama “Perang Larut” yang berlaku tiga kali berturut-turut iaitu pada
tahun (1861,1865,1872). Huru hara ini dikatakan dimulakan oleh orang-orang cina
yang menjadi golongan saudagar lombong bijih timah, iaitu antara golongan Ghee
Hin melawan golongan Hai San. Peperangan antara dua golongan ini berakhir dengan
kemenangan golongan Hai San. Peperangan ini juga gagal dipertahankan oleh Che
Ngah Ibrahim walaupun beliau merupakan pemerintah di Larut ketika itu.15
Peperangan ini berlaku disebabkan kedua-dua kumpulan ini ingin memiliki tapak
lombong di Perak yang merupakan antara yang paling berharga dan bernilai untuk
dimiliki.16 Mereka menimbulkan rusuhan yang serius di bandar-bandar penempatan
selat dan pada ketika itu mereka menggunakan keganasan untuk menyelamatkan ahli
mereka daripada ditangkap oleh pihak polis.17 Kesimpulannya, mereka guna cara
kekerasan dan mereka juga digelar “The Pirates” dan perompak. Pergaduhan antara
dua golongan ini bermula pada 1862 hingga termaktubnya Perjanjian Pangkor pada
1874. 18

15
Arena Wati, Sejarah Tanah Melayu Dan Sekitarnya,Hlmn 131

16
J.M Gullick, Malaysia, p. 59
17
Ibid, Malaysia, p.59
18
Chai Hon Chan, The Development Of British (1896-1909),1964,p.5
 8

4.0 WUJUD SISTEM RESIDEN DALAM PENTADBIRAN DI TANAH MELAYU

DAN RAJA KEHILANGAN KUASA

Secara teorinya, British telah mula memasuki Tanah Melayu pada 1786 tetapi
tidak menggunakan kekerasan seperti penjajah lain iaitu Belanda dan Portugis.
Namun begitu, tahun 1874 menyaksikan bermulanya sistem pemerintahan residen di
Negeri-negeri Melayu, manakala Residen-residen Inggeris yang telah dilantik
menjalankan kekuasaan mereka. Antara negeri-negeri yang menerima residen ialah
Perak, Selangor, dan Sungai Ujong pada akhir tahun 1874. Pemerintahan Sistem
Residen seterusnya berkembang di Negeri Sembilan pada 1895 dan diikuti Pahang
19
pada tahun 1888. Pegawai British yang dilantik ini harus menasihati para
pemerintah negeri-negeri tentang bagaimana untuk memperbaiki pentadbiran negeri
mereka.20 Residen dan orang bawahannya akan dihantar ke setiap negeri Melayu
untuk memujuk raja-raja untuk menerima garis panduan yang dibawa oleh British.
Walaubagaimanapun, residen membenarkan agar sultan untuk mengamalkan cara
tradisional dalam mentadbir sesebuah negeri.21
Antara tugas-tugas lain residen ialah menjalankan perkara-perkara yang menurut
dasar Inggeris dan ditentukan oleh Inggeris samada dalam bentuk perniagaan
mahupun pertahanan. Maka, tugas-tugas residen ini adalah untuk mencipta undang-
undang yang bertujuan untuk menghancurkan perlawanan-perlawanan anak negeri.
Maka, untuk menjayakan semua rancangan ini, residen-residen itu bukan sahaja
menjadi penasihat sultan, malah mereka juga kadang kala bertindak seperti
pemerintah. Termasuk juga hal-hal berkaitan perbelajaan bagi pentadbiran, mereka
telah menjalankan pemungutan cukai untuk membangunkan negeri-negeri itu sesuai
dengan kepentingan modal dan kekuasaan Inggeris. Walaubagaimanapun, residen
akan bertanggungjawab sekiranya berlaku kesilapan dan kesalahan. Secara teorinya,
residen-residen ini lah yang memerintah dengan menggunakan sultan sebagai perisai
19
Arena Wati, Sejarah Tanah Melayu Dan Sekitarnya,Hlmn 155,156,157

20
N.J.Ryan, A History Of Malaya And Singapore, Oxford Uni. Press (London New York Melbourne) 1976,
p.158,159
21
Ibid, A History Of Malaya And Singapore, p.158,159
 9

dari anak mata negeri. Namun begitu, anak negeri tidak henti-henti menentang hingga
timbul banyak pemberontakan dan pembunuhan sebagaimana yang berlaku di Perak,
pembunuhan Residen Inggeris iaitu J.W.W Birch yang menunjukkan ketidakpuasan
hati oleh rakyat dan pembesar2 di Perak.22
Hugh Low merupakan Residen pertama di perak yang menjalankan pemerintahan
yang agak lama iaitu pada 1877 sehingga 1889. Beliau telah menemui satu jalan
penyelesaian kepada masalah sultan kerana sultan ketika itu kehilangan kuasa.
Melalui persetujuan Perjanjian Pangkor, maka dalam hal berkaitan negeri-negeri
melayu pada tahun 1874, fasal yg dikeluarkan oleh Sultan Perak itu tidak boleh
diguna pakai kerana akan menyebabkan beberapa masalah. Antara masalah yang
pertama ialah Sultan tidak akan mempunyai kuasa dalam pentadbiran. Yang kedua ,
masalah dari segi pendapatan apabila segala hasil pendapatan dan pengumpulan akan
di kawal dibawah sistem Residen (penasihat residen). Beliau mencadangkan untuk
mewujudkan kerajaan yang pertama yang mempunyai penasihat residen di setiap
negeri.23
Melalui sistem residen ini juga ,Sultan wajib menerima segala nasihat daripada
residen. Jika sultan tidak mengambil nasihat daripada residen, maka tiada cara lain
iaitu residen akan memaksa dan menghantar tentera iaitu mungkin dilakukan secara
kekerasan. Residen sebenarnya mempunyai tugas yang agak berat kerana dia terpaksa
bekerja hampir sepenuhnya terhadap raja. Kejayaan atau kegagalan bergantung
kepada pengaruhnya terhadap sultan dan pembesar.24
Semua residen yang dilantik ini pada tahun 1870, mempunyai 3 matlamat umum
yang harus mereka capai melalui nasihat mereka iaitu yang pertama, untuk
memulihkan, mengekalkan keamanan, dan menetapkan peraturan-peraturan untuk
memelihara undang-undang. Kedua, untuk memastikan pembangunan sumber-sumber

22
Arena Wati, Sejarah Tanah Melayu Dan Sekitarnya,Hlmn, 155,156,157

23
J.M Gullick, Malaysia, p. 55

24
N.J.Ryan, A History Of Malaya And Singapore, p.158,159
 10

kekayaan negeri ini boleh digunakan dengan betul. Yang ketiga, terdapat penubuhan
satu sistem cukai supaya kekayaan negeri itu boleh membangun dengan sebaiknya.25

Walaubagaimanapun, sistem residen di Perak pada awalnya mengalami kegagalan

kerana berlakunya pemberontakan dan pembunuhan pegawai Inggeris.Namun begitu,
di Selangor dan Sungai Ujong pula menunjukkan kejayaan apabila raja bersetuju
dengan nasihat yang diberi oleh residen dalam mentadbir negeri mereka.26
Sebelum residen ditempatkan di setiap negeri, mereka sudah diperintahkan oleh
Kerajaan British bahawa mereka hanyalah penasihat iaitu memberi nasihat dan bukan
pemerintah. Berikut merupakan satu petikan yang dikeluarkan oleh British kepada
residen :

“…Janganlah residen-residen masuk campur di dalam hal ehwal kerajaan yang

halus-halus satu persatu lebih kerap atau lebih daripada had yang wajib bagi
tujuannya khas hendaklah mereka memelihara keamanan negeri serta undang-
undangnya dan meletakkan peraturan cukai yang munasabah mengikut gerak
kemajuan kekayaan negeri dan menjaga pekerjaan memungut segala hasil negeri
supaya tetap peralihan hasil yang dikehendaki bagi menyempurnakan kewajipan
kerajaan yang terbesar dan bagi membayar belanja-belanja pegawai-pegawai British
dan sebarang pekerjaan yang wajib menyokong pekerjaan mereka itu…”27

Petikan di atas membawa maksud bahawa setiap residen yang dilantik haruslah
menjalankan kuasa mereka berdasarkan apa yang ditetapkan sahaja. Mereka tidak
boleh masuk campur dalam hal ehwal berkaitan kerajaan secara melebihi. Tugas
utama mereka hanyalah menjaga keamanan negeri serta undang-undang yang
ditetapkan. Cukai pula haruslah mengikut kekayaan negeri tersebut. Namun begitu,

25
N.J.Ryan, A History Of Malaya And Singapore p.158,159
26
Ibid, A history of Malaya and Singapore p.158,159
27
Ibrahim Mahmood, Sejarah Perjuangan Bangsa Melayu, Penerbitan Pustaka Antara Kuala Lumpur, 1981,
Hlmn 9
 11

selepas dua tahun kemudian suatu perintah baharu dikeluarkan oleh British kepada
residen-residen ini iaitu :

“…sekiranya mereka itu melanggar perintah ini dengan sekehendak hati mereka
itu sendiri, tertanggunglah di atas mereka itu jika berbangkit sesuatu pergaduhan
yang terbit daripada kelalaian atau kesalahan mereka itu sendiri…”

Maksudnya, jika residen gagal menuruti segala perintah ini, maka mereka harus
menanggung jika berlakunya pemberontakan daripada golongan rakyat di negeri-
negeri tersebut. Walaubagaimanapun, semua peraturan dan perintah yang diberikan
kepada residen ini didapati berjalan dengan baik. 28
Selain perak, negeri lain yang menerima sistem residen ini ialah Selangor, Negeri
Sembilan dan Pahang. Di Selangor, seorang Residen Inggeris dihantar sekitar tahun
1875 sebagai penasihat dan membantu Sultan ketika itu. Sultan dinasihatkan agar
meminta bantuan inggeris apabila berlaku perebuatan kuasa serta huru-hara. Rentetan
daripada itu dan persetujuan sultan, pada 25 Januari 1875 Gabenor Inggeris telah
mengeluarkan satu pengisytiharan bahawa sultan telah meminta seorang pegawai
Inggeris untuk membantu baginda membuka serta menyelia negeri.29 Di Negeri
Sembilan pula, seorang residen telah diminta oleh Dato’ Kelana Sungai Ujong dalam
thn 1874 dan 1889 apabila raja-raja melayu setiap negeri (sebelum terbentuknya
negeri sembilan) telah bersetuju menggabungkan negeri mereka menjadi konfederasi.
30 31
Konfederasi ini membawa maksud pergabungan. Mereka juga menyatakan
kehendak mereka itu agar negeri-negeri mereka mendapat bantuan daripada seorang
residen Inggeris dalam pentadbiran kerajaan konfederasi yang akan ditubuhkan itu. Di
Pahang, pada tahun 1887, sultannya telah dipengaruhi oleh Inggeris supaya menerima

28
Ibrahim Mahmood, Sejarah Perjuangan Bangsa Melayu, Hlmn .9
29
Zaini Nasohah, Pentadbiran undang-undang Islam di Malaysia sebelum dan menjelang Merdeka, hlmn.27
30
Ibid, pentadbiran undang-undang Islam di Malaysia sebelum dan menjelang Merdeka, hlmn 27
31
Definisi Konfederasi,Pusat Rujukan Persuratan Melayu,
http://prpm.dbp.gov.my/search.aspx?k=konfederasi [15 November 2016]
 12

suatu triti atau perjanjian pertahanan bersama. Selain itu, seorang ejen Inggeris yg
mempunyai tugas yang serupa dgn tugas seorang pegawai konsul hendaklah dilantik.
Pada peringkat awal, sultan agak keberatan untuk menerima cadangan perjanjian itu.
Namun pada 1888, telah berlaku satu pembunuhan ke atas seorang rakyat Inggeris.
Kesan daripada peristiwa itu, telah membuka ruang lebih terbuka di samping alasan
kukuh untuk Inggeris memaksa sultan menerima seorang residen supaya boleh
membantu mereka dalam perkara-perkara yg serupa dengan sistem yang wujud di
negeri-negeri melayu di bawah naungan Inggeris. 32
Seterusnya, negeri Terengganu, Kedah dan Perlis juga menerima residen tetapi
mereka agak lewat dalam penerimaan sistem residen. Di Terengganu, penerimaan
penasihat Inggeris berlaku pada tahun 1919. Duli Yang Maha Mulia Sultan
Terengganu akan menerima dan mengadakan tempat kediaman yang sesuai untuk
seorang pegawai Inggeris (penasihat Inggeris) dan beliau hendaklah tinggal di dalam
negeri Terengganu serta nasihatnya mestilah diminta dan diikuti dalam semua perkara
yang menyentuh pentadbiran am negeri dan semua hal lain kecuali yang berkaitan
agama Islam.33 Di Kedah dan Perlis pula, perjanjian serta penerimaan penasihat
Inggeris telah dibuat pada tahun 1923 di Kedah, dan 1930 di Perlis. 34Dlm perjanjian-
perjanjian tersebut juga mengandungi isu sama seperti yang diberi kepada negeri
Terengganu bahawa sultan harus menerima kedatangan sistem residen, menyediakan
tempat tinggal, menerima nasihat dan sebagainya.

32
Zaini Nasohah, Pentadbiran undang-undang Islam di Malaysia sebelum dan menjelang Merdeka, hlmn.27

33
Ibid, Pentadbiran undang-undang Islam di Malaysia sebelum dan menjelang Merdeka, hlmn.27

34
Ibid, Pentadbiran undang-undang Islam di Malaysia sebelum dan menjelang Merdeka, hlmn 28
 13

5.0 PERUBAHAN DARI SEGI PEMERINTAHAN IAITU WUJUD NEGERI

MELAYU BERSEKUTU DAN TIDAK BERSEKUTU

5.1.1 NEGERI MELAYU BERSEKUTU

Negeri-negeri Melayu Bersekutu ditubuhkan pada tahun 1896 dengan bertujuan
untuk menyatupadukan negeri-negeri melayu iaitu Perak, Selangor, Negeri Sembilan
dan Pahang ke dalam suatu pemerintahan pusat. Kerjaan empat buah negeri ini
ditadbir secara berasingan dan setiap negeri mempunyai Residen dan tugas residen
35
berlainan mengikut negeri-negeri yang ditempatkannya. Oleh itu, negeri-negeri ini
dikenali sebagai negeri-negeri melayu bersekutu. Antara sebab yang terpenting yang
mendorong Inggeris membentuk pemerintahan dengan negeri-negeri Melayu
Bersekutu ini ialah untuk menguatkan kedudukannya di Negeri-negeri Selat, mahupun
dalam hal perniagaan ataupun dalam hal pertahanan. Apabila Inggeris berjaya
menakluki kekuasaan di Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan Pahang, maka dengan
itu dapatlah Inggeris memisahkan kemungkinan adanya perpaduan bumi di Tanah
Melayu yang ada di Utara dan di Selatan.36
Residen jeneral pertama yang dilantik di Negeri-negeri Melayu Bersekutu ialah
Frank Swettenham tetapi beliau masih dalam Gabenor Negeri-negeri Selat yang juga
menjadi Pesuruh Jaya Tinggi (High Commissioner) kepada Negeri-negeri Melayu
Bersekutu. Tugas Residen Jeneral ialah menasihati dan mengarahkan sultan-sultan
Negeri-negeri Melayu Bersekutu dalam menjalankan pemerintahan menurut
kemahuan Inggeris, kecuali dalam hal-hal berkaitan agama dan adat istiadat
Melayu.37
Residen Jeneral ini berpusat di Kuala Lumpur. Kuala Lumpur sebagai ibu negeri.
Residen Jeneral ini bertanggungjawab dalam melancarkan kemuslihatan kekuasaan
Inggeris dan modal-modal Inggeris. Beliau juga bertanggungjawab dalam mengawal

35
Ibrahim Mahmood, Sejarah Perjuangan Bangsa Melayu, Hlmn .9

36
Arena Wati, Sejarah Tanah Melayu Dan Sekitarnya, Hlmn.157
37
Ibid, Sejarah tanah melayu dan sekitarnya, Hlmn.157
 14

pertanian, perusahaan, pelajaran. Maka dalam menjalankan kerja kerja ini, Residen
Jeneral dibantu oleh seorang setiausaha yang menangani masalah orang-orang Cina.
Tiap-tiap negeri diberikan ahli Majlis Mesyuarat Negeri yang ahlinya dilantik oleh
kerajaan Inggeris. Ahli Majlis Mesyuarat inilah yang berkuasa dalam pentadbiran
kewangan negeri masing-masing dan pada tiap-tiap tahun akan ada satu peruntukan
wang diberikan kepada kerajaan Pusat bagi menjalankan pemerintahan pusat. Sultan
Idris daripada Perak tidak berpuas hati dan menentang keras cara pemerinatahn pusat
negeri-negeri Melayu Bersekutu itu kerana segalanya tertumpu di Kuala Lumpur dan
baginda menganggap bahawa tindakan itu telah mencabul kehormatan dan kuasa-
kuasa Sultan dan residen. 38
Pada tahun 1909, Inggeris mengadakan Majlis Mesyuarat Persekutuan untuk
mempermudahkan lagi jalan mereka untuk mentadbir dan memperkuat dasar
kekuasaan Inggeris. Ahli-ahlinya terdiri daripada Residen Jeneral yang kemudian
menjadi Setiausaha, empat orang sultan dan empat orang residen, serta ditambah lagi
empat orang yang dilantik oleh kerajaan bagi mewakili badan-badan perniagaan,
perusahaan ladang getah dan lombong bijih timah. Kuasa Majlis Mesyuarat ini
antaranya merangkakan anggaran belanja dan penghasilan tiap-tiap negeri bagi
Negeri-negeri Melayu Bersekutu dan menggubal undang-umdang.39
Antaranya anggaran yang dibuat antaranya ialah kerajaan akan dibayar secara
bulanan sebagai pampasan bagi kehilangan pendapatan. Kekayaan yang semakin
meningkat di negara ini memungkinkan untuk membayar elaun pada skala yang
banyak. Yang kedua, 'Majlis Negeri' telah diwujudkan di mana Raja-Raja Melayu dan
ketua-ketua yang dipilih akan dirujuk di dalam perkara-perkara pentadbiran sebelum
keputusan diambil. Penasihat british memerintah dan pemerintah Melayu
dinasihatkan.40
Dari segi keselamatan pula, British telah menubuhkan pasukan polis tempatan
untuk menjaga ketenteraman. Konsep asal polis sebagai para-tentera ialah untuk
38
Ibid, Sejarah Tanah Melayu Dan Sekitarnya Arena Wati.Hlmn.157
39
Ibid, Sejarah Tanah Melayu Dan Sekitarnya Arena Wati.Hlmn.157

40
J.M Gullick, Malaysia, p. 55
 15

melindungi pegawai-pegawai British dan menyokong kuasa mereka. Polis-polis yang

dilantik ini kebanyakannya daripada golongan petani Melayu. Perkhidmatan polis ini
seterusnya menjadi kerjaya yang diiktiraf dalam masyarakat Melayu. Penghulu
kemudiannya berubah daripada menjadi konstabel iaitu (pasukan anggota polis yang
pangkatnya paling rendah)41kepada pegawai yang mempunyai gaji yang tetap. Di
bawah penatdbiran British juga, penghulu itu akan diberikan waran bertulis daripada
pihak berkuasa dan diberikan gaji yang tetap dan menjalankan kerja-kerja pentadbiran
yang kecil. Manakala, golongan aristokrasi menjadi penjawat awam.42
Kesan daripada penubuhan Negeri-negeri Melayu Bersekutu ini telah
memperlihatkan penguasaan British semakin menyeluruh. Pegawai-pegawai British
semakin beransur-ansur untuk memiliki Tanah melayu dengan memerintah di seluruh
Negeri-negeri Bersekutu itu. Akhirnya, tanpa disedari kerajaan yang menaung itu
sebenanrnya ialah kerajaan British dan Sultan hanya bertindak dalam membenarkan
apa sahaja yang diperintahkan atau dinasihatkan oleh British melalui sistem residen
ini. Maka, konsep Negeri-negeri Melayu Bersekutu ini hampir serupa terjadi kepada
Afrika dan India iaitu “ Colonial Protectorate” yang tidakbanyak beza dengan Negeri-
43
negeri selat. Kesan seterusnya juga raja mula hilang kuasa apabila kuasa sultan
hanya terhad dalam hal-ehwal agama Islam dan adat resam Melayu sahaja. Majlis
Mesyuarat Negeri diberi kuasa meluluskan undang-undang tetapi undang-undang
digubal oleh Pegawai Persekutuan yang dikenali sebagai Penasihat Undang-undang.

41
Definisi Konstabel,Pusat Rujukan Persuratan Melayu,
http://prpm.dbp.gov.my/Search.aspx?k=konstabel. [15 November 2016]

42
J.M Gullick, Malaysia, p.57

43
Ibrahim Mahmood, Sejarah Perjuangan Bangsa Melayu, Hlmn .10
 16

5.1.2 NEGERI-NEGERI MELAYU TIDAK BERSEKUTU

Antara Negeri-Negeri Melayu Tidak Bersekutu ialah Kedah, Perlis, Kelantan,

Terengganu dan Johor. Sebelum pemerintahan kolonial British yang memerintah
Kedah, Perlis, Terengganu dan Kelantan, negeri-negeri ini berada di bawah siam.
Negeri-negeri ini ingin melepaskan diri daripada dibelenngu oleh Siam kerana Siam
tidak menjalankan pemerintahan dengan begitu baik.

Antara sebab utama Kedah tidak berpuas hati kepada siam kerana Kedah
menghadapi kesulitan wang yang agak teruk. Siam telah gagal dalam mengatasi
masalah berikut dan menyebakan rakyat-rakyat di negeri kedah tidak berpuas hati
dengan pemerintahan Siam.44 Maka dengan itu, terdapat beberapa perjanjian yang
dilakukan oleh Inggeris ke atas Siam untuk memasuki negeri-negeri yang tidak
bersekutu ini kerana negeri-negeri ini berada dalam keadaan yang beku semasa
pemerintahan Siam.

Pada 15 Julai 1909, Kedah telah ditadbir di bawah naungan Inggeris. George
Maxwell dilantik sebagai penasihat Inggeris pertama di Kedah. Kesannya, banyak
perubahan positif yang telah berlaku antaranya ialah keretapi telah dibina sehingga ke
perenggan Siam.45 Seterusnya, di Perlis pula, pada zaman Raja Alwi, pemerintahan
dilakukan dengan cepat dan maju kerana baginda merupakan seorang raja yang
berkebolehan. Syed putra diletakkan sebagai raja muda. Apabila Syed Alwi
meninggal dunia pada 1943, mereka melantik Syed Hamzah saudara Syed Alwi
menjadi raja. Namun begitu, ketika kembalinya Inggeris dalam tahun 1945, mereka
melantik Syed Putera sebagai Raja Perlis.46 Di Kelantan pula, pada tahun 1910 satu
perjanjian telah ditandatangani dan Kelantan telah masuk di bawah kawalan Inggeris.
Seorang penasihat Inggeris telah dilantik dan ditetapkan tetapi dia tidak akan
mencampuri tangan dalam urusan negeri selagi Sultan dapat mengekalkan keamaan.

44
Arena Wati, Sejarah Tanah Melayu Dan Sekitarnya, Hlmn.167
45
Ibid, Sejarah Tanah Melayu Dan Sekitarnya, Hlmn168,169
46
Ibid, Sejarah Tanah Melayu Dan Sekitarnya, Hlmn.172
 17

47
Sementara di Terengganu, perhambaan dihapuskan dan perlembagaan baru dibuat.
J.L Humphreys telah dilantik sebagai penasihat Inggeris di Terengganu. Beliau telah
berjaya menghapuskan adat memakai abdi di negeri itu.48 Pemerintahan di Johor
sedikit berlainan daripada Negeri-negeri melayu tidak bersekutu kerana pada ketika
itu, Johor berada di bawah penguasaan Belanda. Pemerintahan di Johor menjadi dua
oleh hela yang dilakukan oleh Inggeris selepas kemangkatan Sultan Mahmud II. Pada
zaman inilah Raffles sampai di Singapura dan telah mengambil kesempatan dari
pertikaian yang berlaku berkaitan Tengku Husain dan Tengku Abdul Rahman dalam
penentuan siapakah yang bakal menggantikan ayahandanya. Maka, pada ketika itu
pemerintahan Johor dibahagikan dua iaitu Sultan Husain diiktiraf oleh Inggeris untuk
memerintah Singapura dan Tengku Abd. Rahman diiktiraf oleh Belanda untuk
memerintah di Lingga. 49

Namun begitu, di Johor menyaksikan banyak perubahan yang berlaku semasa

pemerintahan zaman Sultan Abu Bakar pada 1862-1895. Temenggong Abu Bakar
merupakan anak kepada Temenggong Daeng Ibrahim. Baginda menggunakan gelaran
“Maharaja” pada tahun 1868. Baginda dilahirkan di Singapura dan menerima
pelajaran daripada seorang paderi Inggeris. Mungkin disebab itu baginda mengikut
cara hidup orang Inggeris dan tertarik dengan cara-cara pentadbiran Inggeris. Pada 17
Jun 1862, baginda telah mengadakan perjanjian dengan Sultan Pahang mengenai
sempadan. Baginda juga telah memberikan nasihat kepada Inggeris dalam
menamatkan perang saudara yang berlaku di Pahang, Selangor dan Negeri Sembilan.
Dalam pemerintahan baginda juga, jalan-jalan, mahkamah telah dibina. Antara
kejayaan lain seperti mengadakan jabatan perubatan, pos, pelajaran dan kerja raya.
Baginda juga berjaya membawa masuk seramai 70 000 orang daripada China yang
terkenal dengan sistem kanchu. Kesannya, Tanjong Puteri Bandar yg dibuka oleh
ayahandanya dahulu telah diubah dengan nama Johor Bharu. Pada 11hb Disember
1885, satu perjanjian persahabatan diadakan antara Johor dan Inggeris di London.

47
Ibid, Sejarah Tanah Melayu Dan Sekitarnya, Hlmn.173

48
Ibid, Sejarah Tanah Melayu Dan Sekitarnya, Hlmn.175
49
Ibid, Sejarah Tanah Melayu Dan Sekitarnya, Hlmn.175,176,177,179
 18

Inggeris mengakui kemerdekaan negeri Johor. Kerajaan Inggeris hanya akan

dibenarkan untuk memasuk campur dalam pemerintahan Johor dalam perkara-perkara
mengenai luar negeri sahaja. Manakala Sultan Johor mempunyai kuasa penuh dalam
segala urusan dalam negeri. Inggeris juga akan berjanji membantu Johor sekiranya
ada serangan musuh terhadap negeri Johor. Johor pula berjanji tidak akan membuat
perjanjian dengan kuasa-kuasa asing selain Inggeris. Pada 12 Mei 1914, negeri Johor
50
bersetuju menerima nasihat daripada British.. Maka, Johor juga bersetuju untuk
menempatkan seorang pegawai Inggeris di negeri itu sebagai wakil Inggeris. Dalam
perjanjian yang dibuat bersama British pada 1885, Johor bersetuju untuk memberikan
tempat perlindungan dan residen akan berkuasa di dalam mahkamah baginda. 51

50
Ibrahim Mahmood, Sejarah Perjuangan Bangsa Melayu, Hlmn.11

51
Ibid, Sejarah Perjuangan Bangsa Melayu, Hlmn.11
 19

6.0 PERUBAHAN YANG MEMBAWA KESAN KEPADA PEMBERONTAKAN

DAN PEPERANGAN

Sistem residen yang dijalankan ini jelas membawa kepada perkembangan negatif
dalam kalangan pembesar dan rakyat. Perubahan ini seterusnya telah membawa
kepada pemberontakan dan peperangan yang berlaku di beberapa buah negeri.
Sebagai contoh, di Perak. Pada awalnya, Sultan Perak berpuas hati dengan keputusan
yang dilakukan oleh Sir Andrew Clarke itu melalui perjanjian pangkor. Namun
begitu, kedaulatan Perak tersentuh apabila Raja Abdullah mula sedar akan perubahan
yg dilakukan oleh pihak Inggeris. Baginda mula berasa tidak berpuas hati dan insaf
apabila mendapat tentangan daripada kalangan pembesar-pembesar negeri Perak
yang menyedari bahaya itu. Akhirnya, Raja Abdullah mengikut kemahuan pembesar-
52
pembesar dengan melakukan pemberontakan Perak kepada Inggeris. Kedatangan
Inggeris ini ke Perak telah mendapat tentangan hebat daripada kalangan pembesar dan
rakyat biasa ketika itu. Mereka antara golongan yang menyedari kesan buruk yang
akan dibawa oleh Inggeris sekiranya Inggeris berjaya menakluki Perak iaitu
sebahagian daripada tanah Melayu.53

Residen yang dilantik di Perak ketika itu ialah J.W.W Birch. Walaupun beliau
merupakan seorang penjawat awam yang cekap, fasih berbahasa Melayu, namun
begitu beliau tidak mempunyai sifat bertolak ansur. Birch merupakan seorang yang
suka memberi nasihat kepada sultan di khalayak ramai dan tidak teragak-agak untuk
mencampur tangan dalam adat istiadat Melayu walaupun sudah terang lagi bersuluh
dalam perjanjian pangkor yang menyatakan residen tiada hak unuk menyentuh soal
agama dan adat istiadat melayu. Maka, berlakunya beberapa pemberontakan dan
pertempuran dengan Sultan Abdullah dan ketua-ketua kerana campur tangan Birch

52
Arena Wati, Sejarah Tanah Melayu Dan Sekitarnya, Hlmn.132
53
Ibid, Sejarah Tanah Melayu Dan Sekitarnya, Hlmn.132
 20

dalam soal hamba hutang, yang merupakan adat yang agak meluas di Perak pada
masa itu.54

Walaubagaimanapun, penentangan ini sudah dapat diketahui oleh pihak Inggeris.

Namun begitu, pihak Inggeris yang bijak ini tidak membalas idea pemberontakan
mereka kerana mereka menunggu saat apabila pembesar-pembesar dan rakyat
menekan atau menyerang pihak Inggeris dengan bertindak keras. Peristiwa
pembunuhan pegawai British iaitu J.W.W Brich pada 2 November 1875 itu
menyaksikan kebangkitan pihak Inggeris melawan rakyat-rakyat dan pembesar-
pembesar di Perak. Pembunuhan yang terjadi di Pasir Salak ini menjadi peluang
mereka untuk kolonial British menakluk Perak secara radikal dan membuatkan
mereka bercadang untuk melakukan serangan balas iaitu secara peperangan. Inggeris
menyerang Perak pada 16 November 1875 iaitu 15 hari selepas kematian J.W.W
Birch. Pihak Inggeris menawan kampung-kampung untuk tahanannya. Mereka
menghancurkan perlawanan orang-orang Perak. Kesan-kesan yang terjadi kepada
pemimpin tempatan seperti Maharaja Lela, Pandak Endut dan lain-lain lagi di hukum
gantung sampai mati di Matang. Bendahara Raja Ismail dijatuhi hukum buang negeri
ke Johor. Sultan Abdullah pula secara langsung dihukum buang negeri ke pulau
Seychelles. Maka dengan itu, Inggeris telah melantik Raja Yusof menjadi Sultan
Perak dan meletakkan J.G Davidson sebagai residen. Dalam tahun 1877, J.G
Davidson digantikan pula dengan Hugh Low yang di datangkan daripada Borneo.
Kesan pemerintahan Hugh Low ini, penguasaan Inggeris telah berkembang di Perak
dan mereka dapat memperbesarkan modal di sana. 55

Di negeri Perak, Selangor, dan Negeri Sembilan dan Pahang pemberontakan

berbentuk peperangan saudara yang menjadikan punca utama Inggeris mengambil
kesempatan untuk menakluki negeri-negeri tersebut. Namun, sedikit berbeza
pemberontakan yang berlaku di Kelantan dan Terengganu. Contohnya, di Kelantan
telah berlaku satu pemberontakan yang mengakibatkan satu pergaduhan antara rakyat

54
N.J.Ryan, A History Of Malaysia And Singapore, p.160
55
Ibid,Sejarah Tanah Melayu Dan Sekitarnya, Hlmn.132
 21

Kelantan dan pegawai Inggeris. Pemberontakan ini berlaku tidak lama selepas
pemerintahan Inggeris. Hal ini berlaku kerana sikap tidak berpuas hati terhadap sistem
cukai yang dilaksanakan oleh pihak Inggeris dan mereka berpendapat bahawa kuasa
mereka telah dicabul. Pemberontakan itu berlaku di Jeram, kira-kira tiga puluh batu
dari Kota Bharu. Jeram ketika itu di bawah jagaan Engku Besar Tun Ahmad yang
merupakan seorang keluarga Sultan. Manakala, seorang daripada pegawainya yang
membantu beliau ialah Haji Wan Hasan atau dikenali sebagai Tok Janggut. Tok
Janggut merupakan ketua dalam pemberontakan ini apabila beliau berjaya membunuh
Sarjan Sulaiman di balai polis pada tahun 1914 dan diperintah tangkap oleh Pegawai
Daerah atas tindakannnya itu. Pemberontakan semakin hebat apabila pengiku-
pengikut Tok Janggut menawan Pasir Puteh. Satu rayuan telah dibuat oleh Sultan
kepada Gabenor di Singapura dan satu angkatan dari Taiping telah dihantar ke
Kelantan. Pasir putih kemudianya ditakluk semula. Tok Janggut bersama-sama
pegikutnya terpaksa berundur. Dalam perjuangan menentang askar-askar itu akhirnya
Tok Janggut meninggal dunia dan di bawa ke Kota Bharu. Maka berakhir lah
pemberontakan di Kelantan.56

Di Terengganu juga berlakunya pemberontakan akibat daripada pemerintahan

Inggeris. Pusat berlakunya di Ulu Terengganu pada bulan April 1928 yang dipimpin
oleh Haji Abdul Rahman yang telah membangkang dan tidak berpuas hati terhadap
penerimaan kawalan Inggeris. Inggeris telah melarang agar peladang-peladang
membayar cukai dan membuat rancangan hendak mengambil ibu kota.
Pemberontakan itu bermula apabila kerajaan hendak membangunkan beberapa balai
polis di Kuala Temelang. Seorang polis di balai polis Alor Limbat telah diburu oleh
pengikut-pengikut Haji Ab. Rahman. Pemberontakan semakin merebak dan telah
menyerang Pejabat Daerah di Kuala Berang dan mara lagi ke ibu Kota. Bantuan telah
tiba dari Kuala Lumpur ketika itu. Haji Abd Rahmad telah dibuang negeri ke Mekah
dan penyokong-penyokongnya di hukum penjara kerana amaran-amaran yang
dikeluarkan tidak dihiraukan oleh mereka.57

56
Ibid, Sejarah Tanah Melayu dan Sekitarnya, Hlmn .173
57
Arena Wati, Sejarah Melayu dan Sekitarnya, Hlmn .175
 22

Secara analisis, pengkaji dapat merumuskan daripada kesan pemberontakan ini

terdapat kebaikan dan keburukannya. Walaupun pada dasarnya sistem residen ini
telah membawa kesan buruk kepada raja-raja melayu, dan menyebabkan
pemberontakan, namun sistem residen ini juga mempunyai kebaikan dan agendanya
yang tersendiri. Antara kebaikan sistem residen bagi sultan ialah mereka berpendapat
bahawa sistem residen ini dapat membantu mereka untuk mendapatkan perlindungan
dari Inggeris ketika adanya keadaan huru-hara untuk merebut kekakuasan seperti
mana yang berlaku pada negeri-negeri mereka. Oleh itu, dengan alasan itulah yang
menyebabkan sultan membantu residen-residen dalam menjayakan sesuatu
pemerintahan atau undang-undang. Inggeris pula mengambil kesempatan terhadap
sultan. Hal ini demkian kerana, mereka bertanggapan bahawa anak negeri dalam
kalangan bangsa Melayu amat taat kepada raja-raja mereka, Maka bangsa Melayu
akan ikut sahaja apa sahaja yang diperintahkan oleh raja. Melalui sistem residen juga,
modal-modal makin banyak di tanam di negeri-negeri Melayu terutama modal-modal
Inggeris. Saudagar China dijadikan saudagar pengatara bagi kepentingan ekonomi
Inggeris. Sultan-sultan di negeri-negeri melayu ketika itu berpuas hati kerana Negeri
mereka bertambah maju apabila Inggeris membina jalan raya, pembukaan bandar2
yang semuanya menjadi mata rantai kepentingan ekonomi dan modal kepada Inggeris.
58

58
Ibid, Sejarah Tanah Melayu dan Sekitarnya. Hlmn.156,157
 23

7.0 PERUBAHAN KEDUDUKAN RAJA DALAM ADAT ISTIADAT MELAYU

SELEPAS KOLONIALISME

Selepas kedatangan British, segala pentadbiran yang diperkenalkan menyebabkan

raja hanya berkuasa dalam adat istiadat masyarakat melayu sahaja. Salah stau adat
yang diamalkan oleh raja adalah sistem perhambaan. Menurut Sultan, amalan
perhambaan merupakan adat turun-temurun dalam masyarakat Melayu tradisional.
Amalan ini mencerminkan kedudukan raja. Amalan perhambaan ini telah dihapuskan
oleh British melalui Perjanjian Pangkor. Sir Andrew Clarke menghapuskan amalan
perhambaan ini kerana ia amat bertentangan dengan sebuah kerajaan yang
bertamadun.59 Tetapi penghapusan sistem perhambaan ini telah mendapat tentangan
daripada kalangan raja, pembesar dan rakyat kerana amalan perhambaan ini
merupakan salah satu adat mereka. British telah melanggar perjanjian bahawa mereka
tidak akan sentuh isu adat istiadat orang Melayu tetapi akhirnya mereka tidak patuh.
Sebagai contoh, di Perak, Hugh Low telah menghapuskan sistem perhambaan hutang
dengan mengambil tempoh selama sepuluh tahun, kerana ia telah dianggarkan
bahawa pada tahun 1874 terdapat tiga ribu hamba hutang di Perak.

Secara ringkasnya, amalan perhambaan ini telah menyebabkan berlakunya

perubahan dalam sistem sosial masyarakat Melayu. Sultan tidak lagi menyimpan
hamba. Residen telah menghapuskan amalan perhambaan dan telah menjejaskan
kedudukan dan kewibawaan sultan dalam masyarakat Melayu Tradisional. Namun
begitu, dari sudut positifnya, pengkaji dapat merumuskan bahawa ada kebaikan yang
cuba disampaikan oleh kolonial British dalam menghapuskan amalan perhambaan ini.
Antaranya ialah rakyat tidak lagi ditindas iaitu wujudnya peluang pekerjaan,
Mewujudkan keadaan yang aman apabila tiada lagi hamba yang berhutang. Hamba
wanita yang dahulunya dianggap hamba abdi juga dinaik taraf selepas kedatangan
kolonial British ke tanah Melayu.

59
Tiga Pentadbiran Pada Zaman British ,
http://www.academia.edu/19978556/Tiga_Pentadbiran_Pada_Zaman_British [17 November 2016]
 24

8.0 PERUBAHAN KEDUDUKAN RAJA DALAM EKONOMI SELEPAS

KOLONIALISME

Selepas kedatangan kolonial British dan penerapan sistem residen. Raja tidak lagi
berkuasa sepenuhnya dalam bidang ekonomi. Segala kuasa diberikan kepada residen
dan ini telah menyebabkan kuasa raja makin terhakis.

Sebagai contoh, Hugh Low merupakan setiausaha bekas tanah jajahan di Labuan,
Borneo. Beliau fasih dalam berbahasa Melayu dan menjadi pentadbir yang sangat
berkebolehan dan penasihat di Perak. Sewaktu pemerintahannya, beliau telah
membangunkan sumber-sumber yang ada di Perak. Oleh sebab beliau mempunyai
hubungan yang baik dengan ketua Perak, maka beliau amat mudah didekati.
Antaranya kejayaannya dalam bidang ekonomi di Perak ketika itu ialah beliau telah
membawa hasil daripada lombong bijih timah di bawah kawalannya. Hasil ini
seterusnya akan digunakan untuk memberi manfaat kepada seluruh negeri. Beliau
juga telah memastikan agar sumber-sumber di negeri Perak ini dapat digunakan
dengan sebaiknya. 60 Segala perkara berkaitan pemungutan dan kawalan ke atas
semua hasil dan pentadbiran am negeri di Perak haruslah dikawal selia oleh penasihat
residen seperti yang tertulis di dalam fasal X dalam perjanjian Pangkor. Hugh Low
juga menjalankan pentadbiran dalam ekonomi versi baharu iaitu elaun politik dari
perbendaharaan kerajaan akan dibayar secara bulanan sebagai pampasan bagi
kehilangan pendapatan oleh raja-raja Melayu. 61

Selain itu, pembesar tidak lagi mengutip hasil tetapi mereka diberikan gaji yang
tetap dan elaun akan dibayar daripada sebahagian hasil yang dikumpul. Pembesar-
pembesar melayu telah kehilangan hak untuk mengutip cukai yang diperolehi
daripada raja kerana diambil alih oleh pegawai British di peringkat pusat dan juga
peringkat daerah. Kesannya, telah menyebabkan pembesar melayu kehilangan sumber
pendapatan kerana pegawai Briitish telah mengambil alih tugas memungut cukai.
Kebanyakan raja pula tidak mempunyai sumber ekonomi kerana segalanya dikawal

60
N.J Ryan, A History Of Malaysia And Singapore, Hlmn.160
61
J.M Gullick, Malaysia p.53
 25

oleh pedangang asing atau kapitalis. Sebahagian ketua-ketua penghulu diberikan

pencen. Sebagai contoh, pada tahun 1903, seramai 2 876 pembesar dan ahli keluarga
diraja dibayar sebanyak S939,722 (RM 4150233.80) setiap tahun.

Di Kelantan, rakyat dan pembesar tidak berpuas hati terhadap sistem cukai yang
dilaksanakan oleh pihak Inggeris dan mereka berpendapat bahawa kuasa mereka telah
dicabul. Pemberontakan itu berlaku di Jeram, Sebegitu juga di Terengganu, mereka
tidak berpuas hati terhadap penerimaan kawalan Inggeris. Inggeris telah melarang
agar peladang-peladang membayar cukai dan membuat rancangan hendak mengambil
ibu kota.62

Secara kesimpulan dari segi ekonomi, pengkaji dapat merumuskan bahawa

tindakan British ini sebenarnya telah mencabar tanggungjawab sosial raja kerana
pemugutan cukai dianggap sebagai salah satu adat Melayu. Kesan sistem residen ini
telah menyaksikan residen telah mengambil alih kuasa dan hak mengutip cukai yang
selama ini dipegang oleh Sultan. Hal ini telah menyebabkan berlakunya beberapa
pemberontakan dan rasa tidak puas hati dalam kalangan pembesar dan rakyat. Selepas
kedatangan British juga menujukkan terhakisnya kuasa raja, raja diberi pencen.
Pembesar dan penghulu kemudiannya menjadi pegawai kerajaan kerana mereka
diberikan gaji tetap. Namun begitu, dari sudut positif pula, sebenarnya sistem
ekonomi yang diperkenalkan oleh British ini lebih sistematik dan teratur. Raja tidak
lagi terbeban dengan kegiatan ekonomi. Dengan adanya penasihat, sistem ekonomi di
tanah Melayu lebih teratur kerana terdapat pegagihan kuasa. Seterusnya, idea yang
dibawa oleh British iaitu menarik orang Cina dan India untuk bekerja di tanah Melayu
juga menunjukkan kesan positif kerana adanya pembahagi kerja. Orang Melayu tidak
lagi melakukan kegiatan ekonomi sepenuhnya tetapi terdapat orang Cina yang bekerja
di Bandar dan orang India bekerja di ladang getah.

62
Arena Wati, Sejarah Tanah Melayu dan Sekitarnya, Hlmn.173,175
 26

9.0 KESIMPULAN
Memang benar bahawa kedatangan koloniah British ke Tanah Melayu telah
menggugat kedudukan raja-raja Melayu. Dasar kolonialisme yang dibawa oleh British
ini telah mengubah sistem pemerintahan di Tanah Melayu. Kuasa raja dalam bidang
politik, ekonomi dan sosial mula terhakis apabila wujudnya sistem residen. Sistem
residen jelas membawa kesan buruk kepada raja-raja Melayu. Sebelum kedatangan
British, raja dilihat sebagai seseorang yang mempunyai kuasa mutlak dan raja juga
menjadi lambang perpaduan rakyat. Raja sebagai ketua negeri tertinggi, berdaulat,
dan harus dihormati oleh segenap lapisan masyarakat. Namun begitu, dengan
kewujudan sistem residen telah menghakiskan kekuasaan raja.
Pembahagian negeri-negeri Melayu Bersekutu, negeri-negeri Melayu Tidak
Bersekutu juga merupakan antara tujuan British untuk mengurangkan kuasa raja-raja
Melayu. Kolonial British berjaya menakluk tanah melayu dengan cara demokrasi.
Mereka tidak menggunakan kekerasan namun pelbagai taktik yang licik dan halus
yang mereka gunakan. Ternyata, orang Inggeris memang bijak namun sifat ketamakan
dalam diri mereka telah menyebabkan orang-orang Melayu mula merasa tidak selesa.
Cara kekerasan yang digunakan oleh J.W.W Birch jelas memberikan tanggapan
negatif kepada masyarakat Melayu ketika itu hingga menyebabkan berlakunya
pemberontakan.
Seterusnya, amalan perhambaan juga dihapuskan. amalan perhambaan ini telah
menyebabkan berlakunya perubahan dalam sistem sosial masyarakat Melayu. Sultan
tidak lagi menyimpan hamba. Residen telah menghapuskan amalan perhambaan dan
telah menjejaskan kedudukan dan kewibawaan sultan dalam masyarakat Melayu
Tradisional.
Dari segi ekonomi pula, Selepas kedatangan kolonial British. Raja tidak lagi
berkuasa sepenuhnya dalam bidang ekonomi. Segala kuasa diberikan kepada residen.
pembesar tidak lagi mengutip hasil tetapi mereka diberikan gaji yang tetap dan elaun
akan dibayar daripada sebahagian hasil yang dikumpul. Pembesar.-pembesar melayu
telah kehilangan hak untuk mengutip cukai kerana diambil alih oleh pegawai British
di peringkat pusat dan juga peringkat daerah. Oleh itu, jelaslah bahawa kedudukan
 27

kuasa pemerintahan raja-raja Melayu sememangnya terjejas selepas kedatangan

kolonial British ke Tanah Melayu.

10.0 RUMUSAN

Menurut pengkaji, apa yang boleh dirumuskan daripada esei ini ialah skop atau
tahap kedudukan kuasa pemerintahan raja-raja Melayu setelah kedatangan British
sememangnya terhakis sedikit demi sedikit. Namun begitu, perkara ini tidak
mungkin berlaku jika Sultan Perak tidak memulakan dahulu. Walaupun sistem
residen ini jelas menjejaskan kedudukan raja, namun begitu terdapat juga
kebaikan sistem residen ini iaitu sistem residen ini membantu sultan dalam
keadaan huru-hara yang berlaku di Tanah Melayu ketika dahulu. Seterusnya.
Melalui sistem residen juga Inggeris telah meningkatkan ekonomi Tanah Melayu
dengan menarik ramai buruh China ke Tanah Melayu untuk memberikan mereka
peluang bekerja terutama dalam bidang perlombongan. Memang benar bahawa
raja dahulu tidak menggunakan idea yang bernas dalam mengatasi sesuatu
masalah tetapi apa yang boleh dikagumkan ialah semangat cintakan tanah air
apabila raja, dan rakyat bersatu untuk menentang penjajah. Semangat ini haruslah
diserapkan dalam diri anak muda pada hari ini supaya negara kita tidak akan
dijajah oleh kuasa asing pada masa akan datang. Sebagai rakyat Malaysia, kita
haruslah berfikir dengan teliti dalam membuat sesuatu keputusan. Kita juga
haruslah bersepakat dalam satu kumpulan dan menerima segala kritikan supaya
dengan kritikan itu mampu untuk meningkatkan dan memperbaiki segala
kelemahan. Sejarah telah membuktikan bahawa jika tiada pemuafakatan daripada
golongan raja dan rakyat, maka sesuatu masyarakat itu tidak akan maju dan
berjaya.
 28

Rujukan

Arena Wati. 1969. Sejarah Tanah Melayu dan Sekitarnya (1400-1967). Penerbitan
Pustaka Antara Kuala Lumpur.

Chai Hon Chan. 1967. The Development of British Malaya (1896-1909). Published by
Oxford University Press, Ely House, London.

Ibrahim Mahmood. 1981. Sejarah Perjuangan Bangsa Melayu. Penerbitan Pustaka Antara
Kuala Lumpur.

J.M Gullick. 1969. Malaysia. The General Publishing Company Limited, Toronto.

Mohamad Saleeh Rahamad. 1964. Oksidentalisme Dalam Sastera Melayu : Sebelum

Merdeka hingga era Mahathir Mohamad. Hasfar Sales&Service Sdn. Bhd

N.J.Ryan. 1976. A History Of Malaysia And Singapore. Published by Oxford Uni. Press,
Bangunan Loke Yew, Kuala Lumpur.

S.Husin Ali. 1981. The Malays Their Problems and Future. Heineman Educational Books
(Asia) Ltd.

Zaini Nasohah. 2004. Pentadbiran Undang-Undang Islam Di Malaysia: Sebelum Dan

Menjelang Merdeka. Utusan Publications & Distributors Sdn Bhd.