VISIT DEPED TAMBAYAN

http://richardrrr.blogspot.com/

4
1. Center of top breaking headlines and current events related to Department of Education.
2. Offers free K-12 Materials you can use and share.

Araling Panlipunan
Patnubay ng Guro

PY
Yunit 2

O
C
Ang aklat sa pagtuturong ito ay magkatuwang na inihanda
at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong
ED

paaralan, kolehiyo, at/o unibersidad. Hinihikayat namin ang

mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email
ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa
[email protected].
EP

Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

D

Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Araling Panlipunan – Ikaapat na Baitang
Patnubay ng Guro
Unang Edisyon 2015
ISBN: ___________

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa

Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng Pamahalaan
ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung
saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa
mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty
bilang kondisyon.

Ang mga akda /materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng
produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula atbp.) na ginamit

PY
sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay sa isang kasunduan
ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang
FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram
at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng tagapaglathala (publisher) at mga may-akda
ang karapatang-aring iyon.

O
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon C
Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD
Direktor IV: Marilyn D. Dimaano, EdD
Direktor III: Marilette R. Almayda, Phd
D

Mga Bumuo ng Patnubay ng Guro

E

Konsultant: Florisa B. Simeon

Tagasuri at Editor: Aurea Jean A. Abad
EP

Mga Manunulat: Ma. Corazon V. Adriano, Marian A. Caampued,

Charity A. Capunitan, Walter F. Galarosa, Noel P.
Miranda, Emily R. Quintos
Belen P. Dado, Ruth A. Gozun, Rodante S. Magsino,
D

Maria Lucia L. Manalo, Jose B. Nabaza, Evelyn P. Naval

Illustrator: Peter D. Peraren
Florian F. Cauntay, Belinda A. Baluca
Punong Tagapangasiwa: Anna Lourdes Abad-Falcon

Inilimbag sa Pilipinas ng ____________

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)
Office Address: 5th Floor, Mabini Bldg., DepEd Complex, Meralco Avenue
Pasig City, Philippines 1600
Telefax: (02) 634-1054 or 634-1072
E-mail Address: [email protected]
ii
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Paunang Salita

Ang Patnubay ng Guro 4 ay inihanda upang maging gabay ng guro sa

pagtuturo ng Araling Panlipunan sa ikaapat na baitang. Tulad ng aklat para sa
mga mag-aaral, nahahati ang Patnubay sa apat na yunit. Nakapaloob sa bawat
aralin ng yunit ang layunin, paksang aralin, pamamaraan ng pagtuturo, at
pagtataya. Bawat yunit ay nagtatapos sa lagumang pagsusulit.
Ang nilalaman ng patnubay ay naaayon sa pangangailangan na nakasaad sa
kompetensi. Mahalagang ihanda ng guro nang mas maaga ang mga kagamitang
kailangan sa pagtuturo na nakasaad sa bawat aralin.

PY
Datapwat masasabing buo ang pagtalakay sa mga aralin, ang mga guro ay
may layang magdagdag o magbago ng mga kagamitan, halimbawa, o paraan ng
talakayan, ayon sa pangangailangan ng aralin.
Inaasahang ang Patnubay na ito ay makatutulong sa pagiging lalong

O
malikhain ng mga guro, at magsilbing gabay nila sa lubusang pagkatuto ng mga
mag-aaral. C Ang mga May-akda
E D
EP
D

iii
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
YUNIT II LIPUNAN, KULTURA, AT EKoNomIYA
NG AKING BANSA ..................................... 51

ARALIN 1 Pag-uugnay ng Kapaligiran at Uri ng Hanapbuhay .. 52

2 Mga Produkto at Kalakal sa Iba’t Ibang Lokasyon
ng Bansa ....................................................................... 55
3 Mga Pakinabang na Pang-ekonomiko
ng mga Likas na Yaman ............................................. 57
4 Mga Isyung Pangkapaligiran ng Bansa ...................... 59
5 Matalino at Di-Matalinong Paraan

PY
ng Pangangasiwa ng mga Likas na Yaman
ng Bansa........................................................................ 62
6 Kaugnayan ng Matalinong Pangangasiwa
ng mga Likas na Yaman sa Pag-unlad ng Bansa ....... 65

O
7 Pananagutan sa Pangangasiwa
at Pangangalaga ng Pinagkukunang-Yaman
C
ng Bansa........................................................................ 66
8 Mga Mungkahing Paraan ng Wastong Pangangasiwa
ng Likas na Yaman ng Bansa ..................................... 71
D
9 Pagtangkilik sa Sariling Produkto
para sa Pag-unlad at Pagsulong ng Bansa.................. 75
10 Hamon at Oportunidad sa mga Gawaing
E

Pangkabuhayan ng Bansa ........................................... 79

11 Likas Kayang Pag-unlad .............................................. 82
EP

12 Kulturang Pilipino ........................................................ 86

13 Mga Pamanang Pook .................................................... 89
14 Pagsulong at Pag-unlad ng Kultura ............................ 90
15 Ang Kultura at Pagbubuo ng Pagkakakilanlang
D

Pilipino .......................................................................... 93
16 Ugnayan ng Heograpiya, Kultura
at Kabuhayan sa Pagkakakilanlang Pilipino ............ 96
17 Pambansang Awit at Watawat
bilang mga Sagisag ng Bansa ..................................... 98
18 Pagpapahalaga at Pagmamalaki
sa Kulturang Pilipino ................................................... 101

Lagumang Pagsusulit……………………………………… ....................... 103

vi
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 K to 12 Gabay Pangkurikulum

PY
ARALING PANLIPUNAN

O
C
D

Baitang 4
E
EP
D

Marso 25, 2014

ix
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 PY
O
C
E D
EP
D

x
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 mGA KAKAYAhAN
1. Pagsisiyasat
2. Pagsusuri at Interpretasyon ng Datos
3. Pagsusuri at Interpretasyon ng Impormasyon
4. Pagsasaliksik
5. Komunikasyon
6. Pagtupad sa Pamantayang Pang-etika

PANGUNAhING PAmANTAYAN NG YUGTo (4–6)

PY
Naipamamalas ang mga kakayahan bilang batang produktibo, mapanagutan
at makabansang mamamayang Pilipino gamit ang kasanayan sa pagsasaliksik,
pagsisiyasat, mapanuring pag-iisip, matalinong pagpapasya, pagkamalikhain,
pakikipagkapwa, likas-kayang paggamit ng pinagkukunang-yaman at pakikipag-

O
talastasan at pag-unawa sa mga batayang konsepto ng heograpiya, kasaysayan,
ekonomiya, pamamahala, sibika at kultura tungo sa pagpapanday ng maunlad na
kinabukasan para sa bansa. C
PAmANTAYAN SA PAGKATUTo
D
Naipagmamalaki ang pagka-Pilipino at ang bansang Pilipinas nang may pagpa-
E

pahalaga sapagkakaiba-iba ng mga kulturang Pilipino batay sa paggamit ng mga

kasanayan sa heograpiya, pag-unawa sa kultura at kabuhayan, pakikilahok sa
pamamahala at pagpapahalaga sa mga mithiin ng bansang Pilipinas.
EP

SAKLAW
D

ANG BANSANG PILIPINAS

Pagpapahalaga sa pambansang pagkakakilanlan at ang mga kontribusyon ng
bawat rehiyon sa paghubog ng kulturang Pilipino at pambansang pag-unlad
gamit ng mga kasanayan sa heograpiya, pag-unawa sa kultura at kabuhayan,
pakikilahok sa pamamahala at pagpapahalaga sa mga mithiin ng bansang
Pilipinas.

xi
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM
BAITANG 4

PAMANTAYAN SA PAGKATUTO: Naipagmamalaki ang pagka-Pilipino at ang bansang Pilipinas na may pagpapahalaga sa pagkakaiba-iba ng mga kulturang Pilipino batay sa
paggamit ng mga kasanayan sa heograpiya, pag-unawa sa kultura at kabuhayan, pakikilahok sa pamamahala at pagpapahalaga sa mga
mithiin ng bansang Pilipinas.

PAMANTAYANG PAMANTAYAN
NILALAMAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO LEARNING
PANGNILALAMAN SA PAGGANAP CODE
(Content ) ( Learning Competencies) MATERIALS
(Content Standard) (Performance Standard)
UNANG MARKAHAN - Ang Aking Bansa
A. Pagkilala sa Bansa Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 1. Natatalakay ang konsepto ng
D bansa
naipamamalas ang pag- naipapaliwanag na ang 1.1 Nakapagbibigay ng halimbawa
AP4AAB-Ia-1
unawa sa konsepto ng Pilipinas ay isang bansa ng bansa
bansa. 1.2 Naiisa-isa ang mga katangian
ng bansa
2. Nakapagbubuo ng kahulugan ng AP4AAB-Ib-2
EP
bansa
3. Naipapaliwanag na ang Pilipinas ay AP4AAB-Ib-3
isang bansa
B. Ang Kinalalagyan ng
Aking Bansa unawa sa
E
Naipamamalas ang pang- Naipamamalas ang
kasanayan sa paggamit
4. Natutukoy ang relatibong lokasyon
(relative location) ng Pilipinas
MISOSA Lesson #1
(Grade IV)
AP4AAB-Ic-4
pagkakakilanlan ng bansa ng mapa sa pagtukoy ng batay sa mga nakapaligid dito
Batayang heograpiya
1. direksyon
ayon sa mga katangiang
heograpikal gamit ang
D
iba’t ibang lalawigan at
rehiyon ng bansa
gamit ang pangunahin at
pangalawang direksyon
2. relatibong lokasyon mapa. 5. Natutukoy sa mapa ang
AP4AAB-Ic-5
3. distansya kinalalagyan ng bansa sa rehiyong
Asya at mundo
Uri ng mapa
C
6. Nakapagsasagawa ng MISOSA Lesson #1
1. mapa ng Pilipinas sa interpretasyon tungkol sa (Grade IV)
mundo kinalalagyan ng bansa gamit ang AP4AAB-Id-6
2. mapa ng mga lalawigan
at rehiyon
O mga batayang heograpiya tulad ng
iskala, distansya at direksyon
3. mapa ng populasyon 7. Natatalunton ang mga hangganan
at lawak ng teritoryo ng Pilipinas AP4AAB-Id-7
gamit ang mapa
8. Naiuugnay ang klima at panahon MISOSA Lesson #9
sa lokasyon ng bansa sa mundo. (GRADE IV)
AP4AAB-Ie-f-8
PY
8.1 Nakikilala na ang Pilipinas ay
isang bansang tropikal

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013
xii Pahina 38 ng 120

electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM
PAMANTAYANG PAMANTAYAN
NILALAMAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO LEARNING
PANGNILALAMAN SA PAGGANAP CODE
(Content ) ( Learning Competencies) MATERIALS
(Content Standard) (Performance Standard)
8.2 Natutukoy ang iba pang salik
(temperatura, dami ng ulan)
na may kinalaman sa klima
ng bansa
D 8.3 Nailalarawan ang klima sa iba’t
ibang bahagi ng bansa sa
tulong ng mapang pangklima
8.4 Naipapaliwanag na ang klima
ay may kinalaman sa uri
ngmga pananim at hayop sa
EP
Pilipinas
9. Naipaliliwanag ang katangian ng MISOSA Lesson
Pilipinas bilang bansang maritime AP4AAB-Ig-9 #13 (Grade VI)

C. Ang Katangiang Pisikal ng

E o insular
10. Nailalarawan ang bansa ayon sa MISOSA Lessons
Aking Bansa mga katangiang pisikal at 15-22 (Grade VI)
pagkakakilanlang heograpikal nito
Uri ng Mapa
D 10.1 Napaghahambing ang iba’t
1. Mapang pisikal ibang pangunahing anyong
2. Mapang pangklima lupa at anyong tubig ng
3. Mapang topograpiya bansa
3.1 lokasyon
3.2 klima/ panahon
C 10.2 Natutukoy ang mga
pangunahing likas na yaman
3.3 anyong tubig/ ng bansa
anyong lupa 10.3 Naiisa-isa ang mga
O magagandang tanawin at
AP4AAB-Ig-
h-10
lugar pasyalan bilang
yamang likas ng bansa
10.4 Naihahambing ang
topograpiya ng iba’t ibang
rehiyon ng bansa gamit ang
mapang topograprapiya
PY
10.5 Naihahambing ang iba’t

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
ibang rehiyon ng bansa ayon
sa populasyon gamit ang
mapa ng populasyon

electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013
xiii Pahina 39 ng 120
 K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM
PAMANTAYANG PAMANTAYAN
NILALAMAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO LEARNING
PANGNILALAMAN SA PAGGANAP CODE
(Content ) ( Learning Competencies) MATERIALS
(Content Standard) (Performance Standard)
11. Nailalarawan ang kalagayan ng
Pilipinas na nasa “Pacific Ring of AP4AAB-Ii-11
Fire” at ang implikasyon nito.
12. Nakagagawa ng mga mungkahi
upang mabawasan ang masamang
epekto dulot ng kalamidad
12.1 Natutukoy ang mga lugar sa
D Pilipinas na sensitibo sa
panganib gamit ang hazard
AP4AAB-Ii-j-
12
map
12.2 Nakagagawa ng nang
maagap at wastong
pagtugon sa mga panganib
13. Nakapagbibigay ng konlusyon
EP
tungkol sa kahalagahan ng mga
AP4AAB-Ij-13
katangiang pisikal sa pag-unlad ng
bansa
E
IKALAWANG MARKAHAN - Lipunan, Kultura at Ekonomiya ng Aking Bansa
A. Gawaing Pangkabuhayan Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 1. Nailalarawan ang mga gawaing
ng Bansa pangkabuhayan sa iba’t ibang
1. Likas yaman nasusuri ang mga iba’t nakapagpapakita ng
D lokasyon ng bansa
2. Kahalagahan at ibang mga gawaing pagpapahalaga sa iba’t 1.1 Naiuugnay ang kapaligiran sa uri
pangangalaga pangkabuhayan batay sa ibang hanapbuhay at ng hanap buhay
3. Kabuhayan at heograpiya at mga gawaing pangkabuhayan 1.2 Naihahambing ang mga
pinagkukunang yaman oportunidad at hamong na nakatutulong sa produkto at kalakal na
kaakibat nito tungo sa pagkakakilanlang Pilipino
C matatagpuan sa iba’t ibang AP4LKE-IIa-1
Uri ng Mapa likas kayang pag-unlad. at likas kayang pag-unlad lokasyon ng bansa (Hal:
1. mapang pisikal ng bansa. pangingisda, paghahabi,
2. mapang pangklima
3. mapa ng mga produkto
O pagdadaing, pagsasaka, atbp.)
1.3 Nabibigyang-katwiran ang pang-
aangkop na ginawa ng mga tao
sa kapaligiran upang matugunan
ang kanilang pangangailangan
2. Naipaliliwanag ang iba’t ibang
pakinabang pang ekonomiko ng
AP4LKE-IIb-2
PY
mga likas yaman ng bansa

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013
xiv Pahina 40 ng 120

electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM
PAMANTAYANG PAMANTAYAN
NILALAMAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO LEARNING
PANGNILALAMAN SA PAGGANAP CODE
(Content ) ( Learning Competencies) MATERIALS
(Content Standard) (Performance Standard)
3. Nasusuri ang kahalagahan ng
matalinong pagpapasya sa
pangangasiwa ng mga likas na
yaman ng bansa
D 3.1 Natatalakay ang ilang mga
isyung pangkapaligiran ng bansa
3.2 Naipaliliwanag ang matalino at
di-matalinong mga paraanng
pangangasiwa ng mga likas
nayaman ng bansa
3.3 Naiuugnay ang matalinong AP4LKE-IIb-d-
EP
pangangasiwa ng likas na yaman 3
sa pag-unlad ng bansa
3.4 Natatalakay ang mga
E pananagutan ng bawat kasapi sa
pangangasiwa at pangagalaga
ng pinagkukunang yaman ng
D bansa
3.5 Nakapagbibigay ng mungkahing
paraan ng wastong
pangangasiwa ng likas yaman
ng bansa
C
4. Naiuugnay ang kahalagahan ng
pagtangkilik sa
AP4LKE-IId-4
sariling produkto sa pag-unlad at
O pagsulong ng bansa
5. Natatalakay ang mga hamon at
oportunidad sa mga gawaing AP4LKE-IId-5
pangkabuhayan ng bansa.
6. Nakalalahok sa mga gawaing
lumilinang sa pangangalaga, at
nagsusulong ng likas kayang pag- AP4LKE-IIe-6
PY
unlad (sustainable development)

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
ng mga likas yaman ng bansa
B. Pagkakilanlang Kultural Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 7. Nailalarawan ang mga
AP4LKE-IIe-f-
pagkakakilanlang kultural ng
7
Uri ng mapang kakailanganin naipamamalas ang pag- naipagmamalaki ang Pilipinas

electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013
xv Pahina 41 ng 120
 K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM
PAMANTAYANG PAMANTAYAN
NILALAMAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO LEARNING
PANGNILALAMAN SA PAGGANAP CODE
(Content ) ( Learning Competencies) MATERIALS
(Content Standard) (Performance Standard)
1. relihiyon unawa sa pagkakilanlang pagkakakilanlang kultural 7.1 Natutukoy ang ilang
2. panahanan Pilipino batay sa ng Pilipino batay sa pag- halimbawa ng kulturang
3. Katutubong Pamayanan pagpapahalaga sa unawa, pagpapahalaga at Pilipino sa iba’t ibang rehiyon
(indigenous peoples/ pagkakaiba-iba ng mga pagsusulong ng pangkat ng Pilipinas (tradisyon,
Indigenous Cultural pamayanang pang- kultural, pangkat etno- relihiyon, kaugalian,
Community) kultural. linggwistiko at iba pang paniniwala, kagamitan, atbp.)
4. pangkat etno- pangkat panlipunan na 7.2 Natatalakay ang kontribusyon
linggwistiko bunga ng migrasyon at ng mga iba’t ibang pangkat
5. Kaugalian, tradisyon,
D “inter-marriage”. (pangkat etniko, pangkat etno-
paniniwala linguistiko at iba pang pangkat
6. Pamanang Pook panlipunan na bunga ng
migrasyon at “inter-marriage”)
sa kulturang Pilipino
7.3 Natutukoy ang mga pamanang
EP
pook bilang bahagi ng
pagkakakilanlang kulturang
Pilipino
E 7.4 Nakagagawa ng mungkahi sa
pagsusulong at pagpapaunlad
kulturang Pilipino
D 8. Nasusuri ang papel na
ginagampanan ng kultura sa AP4LKE-IIg-8
pagbuo ng pagkakakilanlang
Pilipino
9. Naipapakita ang kaugnayan ng
C heograpiya, kultura at
AP4LKE-IIg-9
pangkabuhayang gawain sa
pagbuo ng pagkakilanlang Pilipino
O10. Natatalakay ang kahulugan ng
AP4LKE-IIh-
pambansang awit at watawat
10
bilang mga sagisag ng bansa

11. Nakabubuo ng plano na

magpapakilala at magpapakita ng AP4LKE-IIi-11
PY
pagmamalaki sa kultura ng mga
rehiyon sa malikhaing paraan.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013
xvi Pahina 42 ng 120

electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM
PAMANTAYANG PAMANTAYAN
NILALAMAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO LEARNING
PANGNILALAMAN SA PAGGANAP CODE
(Content ) ( Learning Competencies) MATERIALS
(Content Standard) (Performance Standard)
12. Nakasusulat ng sanaysay na
AP4LKE-IIj-12
tumatalakay sa pagpapahalaga at
pagmamalaki ng kulturang Pilipino
IKATLONG MARKAHAN – Ang Pamamahala Sa Aking Bansa
A. Ang Pambansang
D
Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 1. Natatalakay ang kahulugan at
AP4PAB-IIIa-
MISOSA Lesson #26
Pamahalaan kahalagahan ng pambansang (GRADE VI)
1
1. Balangkas naipamamalas ang pang- nakapagpapakita ng pamahalaan
2. Mga Kapangyarihan ng unawa sa bahaging aktibong pakikilahok at
mga Sangay ginagampanan ng pakikiisa sa mga proyekto 2. Nasusuri ang balangkas o MISOSA Lesson #28
3. Sagisag ng bansa pamahalaan sa lipunan, at gawain ng pamahalaan istruktura ng pamahalaan ng (Grade VI)
mga pinuno at iba pang at mga pinuno nito tungo Pilipinas
EP
naglilingkod sa sa kabutihan ng lahat 2.1 Natatalakay ang
pagkakaisa, kaayusan at (common good) kapangyarihan ng tatlong
kaunlaran ng bansa sangay ng pamahalaan
E (ehekutibo, lehislatura at
hudikatura)
AP4PAB-IIIa-
2.2 Natatalakay ang antas ng
D pamahalaan (pambansa at
b-2
lokal)
2.3 Natutukoy ang mga
namumuno ng bansa
2.4 Natatalakay ang paraan ng
C pagpili at ang kaakibat na
kapangyarihan ng mga
namumuno ng bansa
O
3. Nasusuri ang mga ugnayang
kapangyarihan ng tatlong sangay
ng pamahalaan
3.1 Naipaliliwanag ang
“separation of powers” ng
tatlong sangay ng AP4PAB-IIIc-
pamahalaan 3
PY
3.2 Naipaliliwanag ang “check

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
and balance” ng
kapangyarihan sa bawat
isang sanga

electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013
xvii Pahina 43 ng 120
 K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM
PAMANTAYANG PAMANTAYAN
NILALAMAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO LEARNING
PANGNILALAMAN SA PAGGANAP CODE
(Content ) ( Learning Competencies) MATERIALS
(Content Standard) (Performance Standard)
B. Ang Pamahalaan at Naipapaliwanag ang 4. Natatalakay ang epekto ng
AP4PLR-IIId-
Serbisyong Panlipunan tungkulin ng pamahalaan mabuting pamumuno sa pagtugon
4
na itaguyod ang ng pangangailangan ng bansa
karapatan ng mga
mamamayan 5. Natatalakay ang kahulugan ng
ilang simbolo at sagisag ng
AP4PAB-IIId-
kapangyarihan ng pamahalaan
5
D (ei. executive, legislative,
judiciary)

6. Nasusuri ang mga paglilingkod ng MISOSA Lesson

pamahalaan upang matugunan #29 (Grade VI)
ang pangangailangan ng bawat
mamamayan
EP
6.1 Naiisa isa ang mga
programang pangkalusugan
6.2 Nasasabi ang mga
E pamamaraan sa
pagpapaunlad ng edukasyon
sa bansa
AP4PAB-IIIf-
D 6.3 Nakakapagbigay halimbawa
ng mga programa
g-6
pangkapayapaan
6.4 Nasasabi ang mga paraan ng
pagtataguyod ng ekonomiya
C ng bansa
6.5 Nakakapag bigay halimbawa
ng mga programang pang-
O inprastraktura atbp ng
pamahalaan

7. Nasusuri ang tungkulin ng

pamahalaan na itaguyod ang
AP4PAB-IIIh-
karapatan ng bawat
7
mamamayan
PY

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
xviii
K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 44 ng 120

electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM
PAMANTAYANG PAMANTAYAN
NILALAMAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO LEARNING
PANGNILALAMAN SA PAGGANAP CODE
(Content ) ( Learning Competencies) MATERIALS
(Content Standard) (Performance Standard)
8. Nasusuri ang mga proyekto at
iba pang gawain ng pamahalaan
AP4PAB-IIIi-8
sa kabutihan ng lahat o
nakararami
D 9. Nasusuri ang iba’t ibang paraan
ng pagtutulungan ng
pamahalaang pambayan,
AP4PAB-IIIj-9
pamahalaang panlalawigan at
iba pang tagapaglingkod ng
pamayanan
IKAAPAT NA MARKAHAN - Kabahagi Ako sa Pag-unlad ng Aking Bansa
EP
Mga Karapatan at Tungkulin ng Ang mag-aaral ay Ang mag-aaral ay 1. Natatalakay ang konsepto ng
Mamamayang Pilipino pagkamamamayan
naipamamalas ng mag- nakikilahok sa mga 1.1. Natutukoy ang batayan ng AP4KPB-IVa-
1. Kagalingang pansibiko
E
aaral ang pang-unawa at gawaing pansibiko na pagka mamamayang Pilipino b-1
2. Karapatang Panlipunan pagpapahalaga sa nagpapakita ng pagganap 1.2. Nasasabi kung sino ang mga
3. Karapatang Pantao kanyang mga karapatan sa kanyang tungkulin mamamayan ng bansa
4. Karapatang pambansa at tungkulin bilang bilang mamamayan ng
D 2. Natatalakay ang konsepto ng
mamamayang Pilipino bansa at pagsasabuhay karapatan at tungkulin
ng kanyang karapatan. 2.1 Natatalakay ang mga
karapatan ng mamamayang AP4KPB-IVc-2
Pilipino
C 2.2 Natatalakay ang tungkulin ng
mamamayang Pilipino
3. Natatalakay ang mga tungkuling
O kaakibat ng bawat karapatang
AP4KPB-IVc-3
tinatamasa.
4. Natatalakay ang kahalagahan ng MISOSA Lessons
mga gawaing pansibiko ng bawat 44-48 (Grade VI)
isa bilang kabahagi ng bansa
4.1 Naibibigay ang kahulugan ng
kagalingang pansibiko (civic AP4KPB-IVd-
PY
efficacy) e-4

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
4.2 Natatalakay ang mga gawaing
nagpapakita ng kagalingan
pansibiko ng isang kabahagi ng
bansa (hal. Pagtangkilik ng

electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013
xix Pahina 45 ng 120
 K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM
PAMANTAYANG PAMANTAYAN
NILALAMAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO LEARNING
PANGNILALAMAN SA PAGGANAP CODE
(Content ) ( Learning Competencies) MATERIALS
(Content Standard) (Performance Standard)
produktong Pilipino, pagsunod
sa mga batas ng bansa,
tumulong sa paglilinis ng
kapaligiran).
4.3 Nahihinuha ang epekto ng
kagalingang pansibiko sa pag-
D unlad ng bansa.
5. Nabibigyang halaga ang bahaging
ginagampanan ng mga
mamamayan sapagtataguyod ng
kaunlaran ng bansa
5.1 Naipaliliwanag kung paano
EP
itinataguyod ng
mgamamamayan ang
kaunlaran ng bansa AP4KPB-IVf-
E 5.2 Naipaliliwanag kung paano
makatutulong sa pagunlad at
g-5

pagsulong ng bansa ang

D pagpapaunlad sa sariling
kakayahan at kasanayan
5.3 Naibibigay ang kahulugan at
katangian ng pagiging
produktibong mamamayan
C
6. Napahahalagahan ang mga
pangyayari at kontribusyon ng mga
Pilipino sa iba’t-ibang panig ng AP4KPB-IVh-6
O daigdig tungo sa kaunlaran ng
bansa (hal. OFW)
7. Naipakikita ang pakikilahok sa mga
programa at proyekto ng AP4KPB-IVi-7
pamahalaan na nagtataguyod ng
mga karapatan ng mamamayan
8. Nakapagsusulat ng sanaysay
AP4KPB-IVj-8
PY
tungkol sa pagka-Pilipino at sa
Pilipinas bilang bansa

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
xx

electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 46 ng 120
 Yunit II
Lipunan, Kultura, at Ekonomiya
ng Aking Bansa
Tatalakayin ang paglalarawan ng mga gawaing pangkabuhayan sa iba’t
ibang lokasyon ng bansa bilang pambungad na aralin ng yunit. Ipababatid sa
mga bata ang kaugnayan ng kapaligiran sa uri ng hanapbuhay, ipahahambing
ang mga produkto at kalakal na matatagpuan sa iba’t ibang lokasyon ng bansa, at
pabibigyang-katuwiran ang pag-aangkop na ginagawa ng mga tao sa kapaligiran

PY
upang matugunan ang kanilang pangangailangan. Tatalakayin din ang iba’t ibang
kapakinabangang pang-ekonomiko ng mga likas na yaman ng bansa. Ipasusuri
din ang kahalagahan ng matalinong pagpapasiya sa pangangasiwa ng mga likas
na yaman. Kaakibat nito ang pagtatalakay ng ilang mga isyung pangkapaligiran;
pagpapaliwanag sa matalino at di-matalinong mga paraan ng pangangasiwa ng

O
mga likas na yaman; at pagtatalakay sa matalinong pangangasiwa ng likas na
yaman sa pag-unlad ng bansa. Idagdag pa rito ang pagtalakay sa mga pananagutan
ng bawat kasapi sa pangangasiwa ng likas na yaman sa pag-unlad ng bansa. Sa
C
dakong huli ay pagbibigayin ang mga bata ng mungkahing paraan sa wastong
pangangasiwa ng likas na yaman. Ipauunawa rin sa mga bata ang kaugnayan ng
pagtangkilik sa sariling produkto sa pag-unlad at pagsulong ng bansa. Ang mga
hamon at oportunidad sa mga gawaing pangkabuhayan sa bansa ay tatalakayin
D
din. Sa dakong huli ay hihimukin ang mga bata na makilahok sa mga gawaing
lumilinang sa pangangalaga, at magsusulong ng likas kayang pag-unlad ng mga
E

likas na yaman ng bansa.

Ang ikalawang bahagi ng Yunit II ay tatalakay sa pagkakakilanlang kultural
ng bansa. Sisimulan ito sa paglalarawan ng pagkakakilanlang kultural ng
EP

Pilipinas. Mailalarawan itong mabuti sa pamamagitan ng pagtukoy ng mga ilang

halimbawa ng kulturang Pilipino sa iba’t ibang rehiyon ng bansa; pagtalakay sa
kontribusyon ng iba’t ibang pangkat sa kulturang Pilipino; at pagtukoy sa iba’t
ibang pamanang pook bilang bahagi ng pagkakakilanlang kulturang Pilipino.
Magkakaroon din ng pagsusuri sa papel na ginagampanan ng kultura sa pagbuo ng
D

pagkakakilanlang Pilipino. Ipakikita rin ang kaugnayan ng heograpiya, kultura,

at pangkabuhayang gawain sa pagbuo ng pagkakakilanlang Pilipino. Tatalakayin
din ang kahulugan ng pambansang awit at watawat bilang mga sagisag ng bansa.
Sa pagtatapos ng yunit ay hihimukin ang mga bata na makabuo ng plano na
magpapakilala at magpapakita ng pagmamalaki sa kultura ng mga rehiyon sa
malikhaing paraan. Pagsusulatin din ang mga bata ng sanaysay na tatalakay sa
pagpapahalaga at pagmamalaki ng kulturang Pilipino.
Sa pangkabuuan, mithiin ng yunit na ito na masuri ng mga mag-aaral ang
iba’t ibang gawaing pangkabuhayan batay sa heograpiya at mga oportunidad at
hamong kaakibat nito tungo sa likas kayang pag-unlad.

51
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Inaasahan din na maipamamalas ng mga mag-aaral ang pag-unawa sa
pagkakakilanlang Pilipino batay sa pagpapahalaga sa pagkakaiba-iba ng mga
pamayanang kultural. Kaakibat ng mga mithiing ito ang mga kasanayang
inaasahan sa bawat mag-aaral. Inaasahang maipakikita ng mga bata ang
pagpapahalaga sa iba’t ibang hanapbuhay at gawaing pangkabuhayan na
nakatutulong sa pagkakakilanlang Pilipino at likas kayang pag-unlad ng bansa.
Gayundin ang pagmamalaki sa pagkakakilanlang kultural ng Pilipino batay
sa pag-unawa, pagpapahalaga. at pagsusulong ng pangkat kultural, pangkat
etnolingguwistiko, at iba pang pangkat panlipunan na bunga ng migrasyon at
inter-marriage.

PY
ARALIN 1 Pag-uugnay ng Kapaligiran at Uri ng Hanapbuhay
Takdang Panahon: 1 araw

Layunin
Nailalarawan ang mga gawaing pangkabuhayan sa iba’t ibang lokasyon ng bansa

O
1. Natutukoy ang mga uri ng hanapbuhay sa kapaligiran
2. Naiuugnay ang kapaligiran sa uri ng hanapbuhay rito
C
Paksang Aralin
Paksa : Pag-uugnay ng Kapaligiran at Uri ng Hanapbuhay
Kagamitan : graphic organizer, mga babasahin, mga larawan ng iba’t ibang
D
uri ng hanapbuhay
Sanggunian: Learner’s Material, pp. 116–119
CG AP4LKE – IIa-1
E

Palu-ay, Alvenia P. (2006). Makabayan: Kasaysayang Pilipino,

Batayang Aklat sa Ikalimang Baitang, LG & LM, p. 43
EP

Wikipediang Tagalog, ang malayang ensiklopedya

Integrasyon: Pagpapahalaga sa kapaligiran at kaugnayan nito sa uri ng
hanapbuhay

Pamamaraan
D

A. Panimula
1. Ganyakin ang mga mag-aaral sa isang paglalakbay gamit ang kanilang
imahinasyon o imaginary field trip. Sabihin ito habang nagpapatugtog
ng musikang instrumental. (Gumawa ang guro ng sariling script kung
paano gagawin ang imaginary field trip.)
2. Maghanda ng larawan ng mga uri ng hanapbuhay upang maipakita
pagkatapos ng gawain.
3. Itanong:
a. Ano ang napansin ninyo sa larawan?
b. Ano-anong uri ng hanapbuhay ang nakikita ninyo sa larawan?
c. May kaugnayan kaya ang kapaligiran sa uri ng hanapbuhay ng
isang rehiyon? Paano mo ito nasabi?

52
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 4. Isulat ang mga sagot ng mga bata sa pisara.
5. Iugnay ang mga ito sa araling tatalakayin.
B. Paglinang
1. Ilahad ang aralin gamit ang mga susing tanong sa Alamin Mo sa LM,
pahina 116.
2. Magkaroon ng brainstorming ayon sa mga tanong na ukol sa paksa.
Saan kayo nakatira?
Anong hanapbuhay mayroon sa inyong lugar?
May kinalaman ba ang hanapbuhay sa inyong lugar sa kinaroroonan
o lokasyon nito?
3. Tanggapin ang lahat ng mga kasagutan ng mga bata.
4. Ipabasa ang nilalaman ng babasahin sa LM, p. 117.

PY
5. Talakayin ang aralin at bigyang-diin ang angkop na sagot ng mga bata.
a. Ano ang kapaligiran?
b. Bakit mahalaga ang kapaligiran sa uri ng hanapbuhay ng mga tao?
c. May pagkakaugnay ba ang kapaligiran sa uri ng hanapbuhay ng
isang tao? Ipaliwanag.

O
6. Ipaliwanag ang panuto sa pagsasagawa ng bawat gawain.
7. Ipagawa ang sumusunod: C
Gawain A
Bumuo ng apat na pangkat.
Ipaliwanag ang pamamaraan sa Gawain A sa LM, p. 118.
Bigyan ng sapat na panahon ang bawat pangkat upang maisagawa
D
nang maayos ang mga gawain.
Ipakita sa klase ang natapos na gawain.
E

Gawain B
Ipagawa ang Gawain B sa LM, p. 118.
EP

Ipaliwanag sa mga bata na ang sagot nila rito ay batay sa ginawa

nila sa Gawain A.
Ipasulat ang kasagutan sa sagutang papel.
Gawain C
Ipaliwanag ang panuto sa Gawain C sa LM, p. 118.
D

Ipagawa ito sa mga bata.

Bigyan sila ng sapat na oras sa pagsasagawa ng gawain.
Ipasulat ang kanilang sagot sa notbuk.
8. Talakayin isa-isa ang bawat gawain.
9. Bigyang-diin ang kaisipan sa Tandaan Mo sa LM, p. 119.

Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko sa LM, p. 119.

53
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Takdang Gawain
Magsaliksik ng iba’t ibang uri ng hanapbuhay na naaangkop sa iba’t ibang
lokasyon ng bansa.
Isulat ito sa notbuk sa Araling Panlipunan.

Susi sa Pagwawasto
Gawain A
Pagsusuri sa poster: Iba-iba ang sagot.

Pamantayan Batayang Puntos

A. Nilalaman
1. Kumpletong kaalaman ang nailahad ng pangkat sa kanilang 5

PY
gawain/output.
2. May mga ilang detalye na hindi maayos na naipaliwanag o 3
nailahad ng pangkat.
3. Halos walang naipaliwanag o nagawang output ang pangkat. 1

O
B. Kagamitang Biswal
1. Angkop ang mga kagamitang biswal na ginamit ayon sa hini- 5
C
hingi ng gawain. Kumpleto itong naglalarawan o naglalaman ng
mga kaalaman na dapat mailahad sa klase.
2. May kaunting kakulangan sa mga kagamitang biswal at hindi 3
kumpletong naglalarawan o naglalahad ng tumpak na katu-
D
gunan o kaalaman na dapat makita ng klase.
3. Walang handang biswal 1
E

C. Pakikiisa ng bawat Miyembro sa Gawain

1. Lahat ay nakiisa sa pangkatang gawain at naglahad ng 5
EP

kanilang kaalaman at kasanayan na kakailanganin sa gawaing

iniatang.
2. May dalawa o higit pang miyembro ang hindi nakiisa sa 3
gawain.
3. Walang pakikiisa ang bawat miyembro ng pangkat. 1
D

Kabuuang Puntos 15

Gawain B
Iba-iba ang sagot.
Gawain C
1. pagsasaka
2. pangingisda
3. pagtatanim
4. pagtatanim
5. pangingisda

54
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Natutuhan Ko
1. pagtatanim
2. pagdadaing
3. pagsasaka
4. pag-aalaga ng hayop
5. pangingisda

ARALIN 2 Mga Produkto at Kalakal sa Iba’t Ibang Lokasyon

ng Bansa

PY
Layunin
1. Natutukoy ang mga produkto at kalakal na matatagpuan sa iba’t ibang
lokasyon ng bansa
2. Naihahambing ang mga produkto at kalakal na matatagpuan sa iba’t

O
ibang lokasyon ng bansa tulad ng pangingisda, paghahabi, pagdadaing, at
pagsasaka
3. Nabibigyang-katuwiran ang pag-aangkop na ginagawa ng mga tao sa
C
kapaligiran upang matugunan ang kanilang pangangailangan

Paksang Aralin
D
Paksa : Mga Produkto at Kalakal sa Iba’t Ibang Lokasyon ng Bansa
Kagamitan : mga larawan ng iba’t ibang uri ng hanapbuhay, mga larawan ng
iba’t ibang produkto at kalakal
E

Sanggunian : Learner’s Material, pp. 120–126

CG AP4LKE – IIa-1
Agbon, Zenaida C. (2002). Pilipino, sa Isip, sa Salita, sa Gawa 3.
EP

Diwa Scholastic Press Inc. pp. 56-66.

Integrasyon : Pagmamalaki sa mga produkto at kalakal ng bansa at mga
gawaing sining

Pamamaraan
D

A. Panimula
1. Ganyakin ang mga bata sa pamamagitan ng pagpapakita ng mga
larawan ng mga produkto at kalakal.
2. Iproseso ang gawain sa pamamagitan ng pagtanong ng mga sumusunod:
a. Ano-anong produkto at kalakal ang nakikita ninyo sa larawan?
b. Saang lugar matatagpuan o makikita ang mga produkto at kalakal
na inyong binanggit?
c. May pagkakaiba ba ang mga produkto at kalakal na makikita sa
bawat lugar? Paano ninyo nasabi? Ipaliwanag.

55
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 B. Paglinang
1. Pangkatin ang mga mag-aaral sa lima at bigyan ng flashcard na may
nakasulat na uri ng hanapbuhay.
Pangkat I – Pangingisda
Pangkat 2 – Pagmimina
Pangkat 3 – Pagsasaka
Pangkat 4 – Pag-aalaga ng hayop
Pangkat 5 – Paghahabi
2. Bigyan ang bawat pangkat ng manila paper at panulat. Ipasulat sa
bawat pangkat ang alam nilang mga produkto at kalakal na naaayon sa
hanapbuhay na nakatakda para sa kanila.
3. Ipaulat ang mga gawa ng bawat pangkat. Sabihin sa mga mag-aaral

PY
na unawaing mabuti kung ang kanilang mga sagot ay tumutugma sa
aralin na kanilang gagawin.
4. Ilahad ang aralin gamit ang susing tanong sa Alamin Mo sa LM,
pahina 120.
5. Ipabasa at talakayin sa mga mag-aaral ang babasahin sa Alamin Mo

O
sa LM, pp 121–124 at ipasagot ang sumusunod na mga tanong.
a. Ano-anong produkto at kalakal ang makukuha sa pangingisda?
pagsasaka? pagmimina? paghahabi? pag-aalaga ng hayop?
C
b. Ano ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga produkto at kalakal
na matatagpuan sa iba’t ibang lokasyon sa bansa?
c. Paano iniaangkop ng mga tao ang kanilang gawain sa lugar na
kanilang kinalalagyan?
D
d. Bakit mahalaga ang lokasyon ng bansa sa mga pangunahing
produkto at kalakal nito?
E

6. Ipagawa ang Gawain A sa LM p. 125 sa notbuk. Ipaliwanag nang mabuti

ang panuto upang maunawaan ng mga bata. Bigyan ng sapat naa oras
sa pagsasagawa ng gawain.
EP

7. Hatiin ang mag-aaral sa limang pangkat para sa Gawain B sa LM,

p. 125. Bigyan ng manila paper at pentel pen ang bawat pangkat. Ibigay
ang sumusunod na panuto sa bawat gawaing isasagawa ng mga mag-
aaral.
a. Gamit ang Venn diagram, pumili ng dalawang lokasyon ng bansa.
D

b. Itala ang mga produkto at kalakal na makukuha rito.

c. Ihambing ang pagkakaiba at pagkakatulad ng mga produkto at
kalakal.
8. Iuulat ng bawat pangkat ang pagkakaiba at pagkakatulad ng mga
produkto at kalakal na matatagpuan sa dalawang lokasyon.
9. Ipagawa ang Gawain C sa p. 125 ng LM gamit ang dating mga pangkat
at ang Venn Diagram sa Gawain B. Ipaliwanag nang mabuti ang panuto.
Gabayan ang mga bata sa pagsasagawa ng gawain.
10. Talakayin isa-isa ang mga gawaing isinagawa ng mga mag-aaral.
Bigyang-pansin ang mahahalagang impormasyong dapat matutunan
ng mga bata.
11. Bigyang diin ang kaisipan sa Tandaan Mo, p. 125 ng LM.

56
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Pagtataya
Ipasagot ang gawain sa Natutuhan Ko sa LM, p. 126.

Susi sa Pagwawasto
Natutuhan Ko
I. 1. C
2. F
3. A
4. B
5. E
II. Iba-iba ang maaaring sagot.

Lokasyon Produkto at Kalakal

PY
Misamis Oriental Pinya, langis ng niyog, niyog, palay, abaka
Bukidnon Palay, mais, tubo, kape, rubber, pinya, mga gulay
Cebu Mina ng copper; produkto mula sa kahoy; mga
pagkain gaya ng litson, danggit, otap, at sitsaron;

O
mga gawang kamay; gitara
Camarines Norte Mina ng ginto, niyog, prosesong pagkain, mga
gulay
C
ARALIN 3 Mga Pakinabang na Pang-ekonomiko
D
ng mga Likas na Yaman
Takdang Panahon: 3 araw
E

Layunin
EP

Naipaliliwanag ang iba’t ibang pakinabang na pang-ekonomiko ng mga likas na

yaman ng bansa

Paksang Aralin
Paksa : Mga Pakinabang na Pang-ekonomiko ng mga Likas na Yaman
D

Kagamitan : crossword puzzle, graphic organizer, at tsart

Sanggunian : Learner’s Material, pp. 127–131
CG AP4LKE – IIb – 2

Pamamaraan
A. Panimula
1. Pasagutan ang crossword puzzle na nasa LM, p. 128.
2. Maaaring palakihin ang puzzle at ipaskil sa pisara.
3. Itala ang mga kasagutan ng mga bata at iugnay sa aralin.

57
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 B. Paglinang
1. Ilahad ang aralin sa pamamagitan ng mga susing tanong sa Alamin
Mo sa LM p. 127.
2. Tumawag ng mga bata at ipasagot ng mga tanong.
3. Itala sa pisara ang mga kasagutan ng mga bata upang gawing batayan
sa paglinang ng aralin.
4. Ipabasa ang babasahin sa LM, pp. 128–129.
5. Pasagutan at talakayin sa mga mag-aaral ang mga katanungan sa LM
pp. 129–130.
6. Bigyang-diin sa talakayan ang pagpapaliwanag sa mga pakinabang na
pang-ekonomiko ng mga pinagkukunang-yaman.
7. Ipagawa ang mga gawain sa Gawin Mo sa LM p. 130.

PY
Gawain A (Indibiduwal na Gawain)
Ipaliwanag ang gagawin sa Gawain A.
Sabihin sa mga mag-aaal na maaari silang sumangguni sa LM,
pp. 128–129.

O
Gawain B (Pangkatang Gawain)
Hatiin ang klase sa dalawang pangkat para sa pagdedebate.
Ilahad ang paksang pagtatalunan at ang paraan ng pagbibigay ng
opinyon at panig tungkol sa paksa.
C
Bigyan ng sapat na panahon upang makapaghanda at makapagbuo
ng pangangatuwiran ang bawat panig.
Wakasan ang pagtatalo sa pamamagitan ng pagwawasto sa ilang
D
ideya na salungat sa paksa.
Gawain C (Indibiduwal na Gawain)
E

Ipaliwanag sa mga bata kung ano ang poster.

Bigyang-diin kung ano ang dapat na maipahayag at maipakita sa
EP

poster na gagawin.
Bigyan sila ng sapat na panahon upang matapos ang gawain.
Ipakita sa klase ang nagawang poster para sa kanilang pagpa-
paliwanag tungkol sa nilalaman ng kanilang ginawa.
8. Bigyang-diin at pansin ang mahalagang kaisipan sa Tandaan Mo sa
D

LM, p. 131.

Pagtataya
Basahin at pasagutan sa papel ang Natutuhan Ko sa LM, p. 131.

58
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Takdang Aralin
1. Magsagawa ng pananaliksik sa inyong lugar tungkol sa likas na yaman na
nagdudulot ng kapakinabangan at di-kapakinabangan sa ekonomiya ng
bansa.
2. Magtanong sa mga taong nakakatatanda at may kaalaman tungkol dito.
3. Isulat sa 1/2 manila paper.
4. Iulat sa buong klase ang nasaliksik.

Susi sa Pagwawasto
Alamin Mo
Pababa
1. palay

PY
3. marmol
4. durian
5. langis

O
Pahalang
2. marmol
6. niyog
7. isda
8. troso
C
D
ARALIN 4 Mga Isyung Pangkapaligiran ng Bansa
Takdang Panahon: 2 araw
E

Layunin
1. Natatalakay ang ilang isyung pangkapaligiran sa bansa
EP

2. Napahahalagahan ang pagpapanatili ng malinis na kapaligiran sa bansa

Paksang Aralin
Paksa : Mga Isyung Pangkapaligiran sa Bansa
Kagamitan : larawan o video ng mga isyung pangkapaligiran ng bansa
D

Sanggunian : Learner’s Material, pp. 132–135

CG AP4LKE – IIb-d-3
http://tl.answers.com/Q/Ano_ang_mabuti_at_masamang_
epekto_ng_industriyalisasyon_sa_kalikasan
http://tl.answers.com/Q/Ano_ang_dahilan_ng_pagkaubos_ng_
puno_sa_kagubatan
Integrasyon : Sining, pagpapahalaga sa pagpapanatili ng malinis na
kapaligiran

59
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pamamaraan
A. Panimula
1. Pagbalik-aralan ang tungkol sa mga likas na yaman ng bansa.
2. Ipagawa ang panimulang gawain ukol sa mga isyung pangkapaligiran
ng bansa.
Panuto: Pagtapatin ang mga larawan sa hanay A at isyung tinutukoy
nito sa hanay B.

A B

PY
1. a. Pagkakaingin

O
2.
C b. Industriyalisasyon
E D

3. c. Reforestation
EP
D

4. d. Illegal logging

3. Iwasto ang sinagutang gawain ng mga bata.

60
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 B. Paglinang
1. Ipakita ang mga larawan o video na nagpapakita ng mga isyung
pangkapaligiran sa kasalukuyan at itanong ang mga tanong sa Alamin
Mo sa LM, pp. 132–133.
2. Isulat/Itala sa pisara ang mga kasagutan ng mga bata.
3. Iwasto at ulitin sa mga bata ang kahalagahan ng pagpapanatili ng
malinis na kapaligiran.
4. Ipagawa ang Gawain A. Tingnan sa LM, p. 134.
5. Iwasto ang mga kasagutang ibinigay ng mga bata.
6. Pangkatin sa apat ang mga bata.
7. Ipagawa ang Gawain B sa LM, p. 135. Patnubayan ang mga bata habang
ginagawa ang takdang gawain.

PY
8. Ipagawa ang Gawain C sa LM, p. 135. Bigyan sila ng sapat na oras sa
pagsasagawa ng gawain.
9. Gumamit ng rubric sa pagsasadula na nauukol sa mga isyung pangka-
paligiran na gagawin ng bawat pangkat.
10. Bigyang pansin at diin ang mga kaisipan sa Tandaan Mo sa LM,

O
pahina 135.

Pagtataya
C
Ipasagot ang gawain sa Natutuhan Ko sa LM, p. 135.

Takdang Aralin
Gumupit ng mga larawan o newsclips mula sa pahayagan tungkol sa mga
D
isyung pangkapaligiran sa kasalukuyan na maaaring nangyayari din sa inyong
lugar. Ipaskil ito sa bulletin board.
E

Susi sa Pagwawasto
Panimula
EP

1. C
2. E
3. A
4. B
D

Gawain A
1. Pagtatapon ng dumi at langis sa mga katubigan
2. Kaingin
3. Walang habas na pagpuputol ng mga puno
4. Labis na pagbuga ng usok ng mga sasakyan at industriya
5. Kawalan ng mga punong sisipsip sa tubig-ulan
Gawain B
Tingnan ang sagot ng mga pangkat. Itama kung kinakailangan.

61
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain C
Pamantayan sa Pagbibigay ng Puntos sa Pangkatang Gawain C

Pinakamahusay Mahusay-husay Mahusay

Pamantayan
4-5 2-3 0-1
Pagbibigay ng Malinaw, angkop Hindi gaanong Malabo at hindi
Diyalogo ang lakas o hina ng malinaw at angkop maintindihan ang
boses. ang boses. pagbibigay ng
dayalogo.
Malikhain at Malinaw at may Hindi gaanong Walang pagkilos.
Epektibong Galaw o paglalapat ang kilos- malinaw at lapat ang
Pagkilos galaw, ekspresyon pagkilos-galaw.

PY
ng mukha, diyalogo,
atbp.
Kawastuhan ng Malinaw ang Hindi gaanong Malabo ang mensahe.
Diwang nais Ipahayag mensaheng nais malinaw ang
o Pinapagawa iparating. mensahe.

O
Malikhaing Pagbubuo Epektibo ang Hindi gaanong Walang bisa ang
at Paggamit ng mga mga materyales, C epektibo. materyales.
Materyales nakadagdag sa
ikahuhusay ng
pagtatanghal.
Nilalaman Malawak ang Hindi gaanong Walang bagong
D
kaalamang ibinahagi. malawak ang kaalamang ibinahagi.
kaalamang ibinahagi.
E
EP

ARALIN 5 Matalino at Di-Matalinong Paraan

ng Pangangasiwa ng mga Likas na Yaman
Takdang Panahon: 3 araw
D

Layunin
1. Naipapaliwanag ang matalino at di-matalinong mga paraan ng pangangasiwa
ng mga likas na yaman ng bansa
2. Napakikita ang wastong saloobin sa wastong paraan ng pangangasiwa ng
mga likas na yaman ng bansa

Paksang-Aralin
Paksa : Matalino at Di-Matalinong Paraan ng Pangangasiwa ng mga
Likas na Yaman
Kagamitan : speech balloons, diyorama, tape recorder, awiting Ilog Pasig

62
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Sanggunian : Learner’s Material, pp. 136–139
CG AP4LKE – IIb-d-3
Integrasyon : Sining, Pagpapahalaga sa pangangalaga sa mga likas na yaman

Pamamaraan
A. Panimula
1. Pagbalik-aralan ang tungkol sa mga isyung pangkapaligiran ng bansa.
2. Iparinig at ipaawit ang isang awitin na nauukol sa matalino at di-
matalinong pamamaraan ng pangangasiwa ng mga likas na yaman ng
bansa. (Iparinig at ipaawit ang awiting Ilog Pasig.)
3. Itanong ang nilalaman at mensahe ng awitin. Iugnay ito sa aralin.
B. Panimula

PY
1. Sagutin ang mga tanong sa Alamin Mo sa LM, p. 136.
2. Isulat sa pisara ang mga kasagutan ng mga bata.
3. Iwasto at ulitin sa mga bata ang kahalagahan ng matalino at di-
matalinong pamamaraan ng pangangasiwa ng mga likas na yaman ng
bansa.

O
4. Ipagawa ang Gawain A. Tingnan sa LM, p. 138.
5. Iwasto ang mga kasagutan dito.
6. Pangkatin sa apat (4) na grupo ang mga bata.
C
7. Ipagawa ang Gawain B sa LM, p. 138. Bigyan ng sapat na oras ang
bawat pangkat sa paggawa.
8. Gumamit ng rubric para sa pangkatang gawain.
D
9. Ipagawa ang Gawain C sa LM, p. 139. Gabayan ang bawat grupo sa
pagsasagawa ng gawain. Bigyan sila ng sapat na panahon para sa
gawain.
E

10. Gumamit ng rubric sa pagbuo at pagtasa ng dayoramang ginawa ng

mga bata.
EP

11. Bigyang-pansin ang mga kaisipan sa Tandaan Mo sa LM, p. 139.

Pagtataya
Ipasagot ang gawain sa Natutuhan Ko sa LM, p. 139.

Takdang Aralin
D

Gumawa ng isang bagay na maaaring i-recycle mula sa mga lumang

kagamitan sa tahanan. Gawing malikhain ang gagawing proyekto.

Susi sa Pagwawasto
Gawain A
1. 3
2. 7
3. 3
4. 3
5. 3

63
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Pamantayan sa Paggawa ng Diyorama

5 4 3 2 1
Batayan Mahusay na Mahusay Medyo Di-gaanong Hindi
Mahusay Mahusay Mahusay Mahusay
Pagka- Sariling Sariling Sariling gawa Sariling gawa Sariling
malikhain gawa na may gawa na may na may kaun- ngunit walang gawa ngunit
kakaibang kakaibang ting kakaibang masyadong walang
estilo at estilo ngunit estilo ngunit kakaibang kakaibang
angkop sa di-gaanong di-gaanong estilo at di estilo at
paksang angkop sa angkop sa angkop sa di-angkop
tinalakay paksang paksang paksang sa paksang
tinalakay tinalakay tinalakay tinalakay

PY
50% (2.5) (2.0) (1.5) (1.0) (0.5)
Kaayusan Maayos ang Malinis ang Maayos ang Nakagawa Walang
pagkakaguhit pagkakaguhit pagkakaguhit ng proyekto kaayusan
at ngunit di- ngunit di- ngunit di ang ginawa

O
pagkakalagay maayos ang malinis ang kakikitaan makasulit
ng mga min- pagkakalagay pagkakalagay ng pinag- lamang/
yaturang likas ng minyatura ng minyatura planuhang walang
na yaman ng likas na
C
ng likas na gawain ginawa
(miniature) yaman yaman
30% (1.5) (1.2) (0.9) (0.6) (0.3)
Kaugnayan Nakikita sa Nakikita sa Nakikita sa Nakikita sa Nakikita sa
D
sa Leksyon ginawang ginawang ginawang ginawang ginawang
diyorama, diyorama ang diyorama ang diyorama ang diyorama
E

ang 9-10 7-8 miniyatura 5-6 minyatura 3-4 minyatura ang 1-2
minyatura o larawan o larawan o larawan minyatura
o larawan na may na may na may o larawan
EP

na may kaugnayan kaugnayan kaugnayan na may

kaugnayan sa araling sa araling sa araling kaugnayan
sa araling natutunan natutunan natutunan sa araling
natutunan natutunan
10% (0.5) (0.4) (0.3) (0.2) (0.1)
D

Kabuuang Nakikita ang Nakikita ang Nakikita ang Nakikita ang Hindi pinag-
ganda ng kahusayan kahusayan kahusayan kasimplehan planuhan
diyorama sa paggawa sa paggawa sa paggawa ng paggawa ang pagka-
ng diyorama, ng diyorama, ng diyorama, ng diyorama, kagawang
makulay makulay di-gaanong di-gaanong diyorama,
at may ngunit di-gaa- makulay at makulay at di-gaanong
disenyong nong angkop angkop ang kulang ang makulay
angkop sa ang disenyong disenyong disenyo at walang
album ginamit ginamit disenyo
10% (0.5) (0.4) (0.3) (0.2) (0.1)
TOTAL/Kabuuang Puntos: _______

64
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 ARALIN 6 Kaugnayan ng Matalinong Pangangasiwa
ng mga Likas na Yaman sa Pag-unlad ng Bansa
Takdang Panahon: 2 araw

Layunin
1. Naiuugnay ang matalinong pangangasiwa ng likas na yaman sa pag-unlad
ng bansa
2. Naipapaliwanag ang kahalagahan ng matalinong pangangasiwa ng mga
likas na yaman

Paksang Aralin
Paksa : Kaugnayan ng Matalinong Pangangasiwa ng mga Likas na

PY
Yaman sa Pag-unlad ng Bansa
Kagamitan : larawan na nagpapakita ng matalinong pangangasiwa ng likas
na yaman, tsart, at graphic organizer
Sanggunian : Learner’s Material, pp. 140–144
CG AP4LKE – IIb-d-3

O
Pamamaraan
A. Panimula
C
1. Magpakita ng larawan na nagpapakita ng matalinong pangangasiwa ng
likas na yaman ng bansa.
2. Itanong:
D
a. Ano ang ipinahihiwatig ng larawan?
b. Ano ang kaugnayan ng pangangasiwa sa likas na yaman sa pag-
unlad ng bansa?
E

3. Itala o isulat sa pisara ang mga kasagutan ng mga bata upang maging
batayan sa paglulunsad ng bagong aralin.
EP

B. Paglinang
1. Ilahad ang aralin sa pamamagitan ng susing tanong sa Alamin Mo sa
LM, p. 140.
Itanong: Paano nakatutulong ang matalinong pangangasiwa ng likas
na yaman sa pag-unlad ng bansa?
D

2. Magpalitan ng opinyon o ideya tungkol sa paksa.

3. Itala ang mga kasagutan ng mga bata upang gawing batayan sa
paglinang ng aralin.
4. Ituon ang pansin sa mga larawan na nasa LM, p. 141.
5. Pasagutan at talakayin sa mga mag-aaral ang mga katanungang
nakahanda sa LM, p. 141.
6. Ipabasa nang tahimik ang talata o babasahin at pasagutan at talakayin
ang mga katanungan sa huli.
7. Ipagawa ang mga gawain sa Gawin Mo sa LM, p. 142.

65
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Gawain A (Pangkatang Gawain)
Hatiin sa apat na pangkat ang klase.
Ipaliwanag sa mga bata ang gagawin ng bawat pangkat.
Ipakita sa klase ang nagawa nilang output.
Gawain B
Sa parehong mga pangkat, ipaliwanag sa mga mag-aaral ang ibig
sabihin ng islogan.
Ipagawa ang islogan sa isang sangkapat (1/4) na illustration board.
Paalalahanan na maaari nilang lagyan ng disenyo ang islogan
subalit mas bibigyang diin ay ang islogang ginawa.
Gawain C (Indibiduwal na Gawain)

PY
Pasagutan ang gawain sa isang sagutang papel.
Sumangguni sa LM, p. 143 para sa gagawin.
8. Pag-usapan at bigyang-diin ang mahalagang kaisipan sa Tandaan Mo
sa LM p. 144.

O
Pagtataya
Pasagutan sa sagutang papel ang nasa Natutuhan Ko sa LM, p. 144.
C
Susi sa Pagwawasto
Natutunan Ko
1. 3
D
2. 7
3. 3
4. 3
E

5. 3
6. 7
EP

7. 3
8. 3
9. 3
10. 3
D

ARALIN 7 Pananagutan sa Pangangasiwa at Pangangalaga

ng Pinagkukunang-Yaman ng Bansa
Takdang Panahon: 3 araw

Layunin
1. Natutukoy ang kahulugan ng pananagutan
2. Naisa-isa ang mga pananagutan ng bawat kasapi sa pangangasiwa at
pangangalaga ng mga pinagkukunang-yaman ng bansa
3. Nahihinuha na ang bawat kasapi ay may mahalagang bahaging ginagam-
panan para sa higit na ikauunlad ng bansa

66
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Paksang Aralin
Paksa : Pananagutan sa Pangangasiwa at Pangangalaga ng Pinagku-
kunang-Yaman ng Bansa
Kagamitan : kartolina, panulat, at pangkulay
Sanggunian : Yunit 2, Aralin 7, LM pp. 145–152
K to 12 – AP4LKE-IIb-d-3
Aklat
Cruz, Maritz B., Julia T. Gorobat, Norma C. Avelino (2007).
Yaman ng Pilipinas. Makati City: EdCrisch International,
Inc. pahina 54, 62-74.
Divina, Richelda O. et. al. (2009). Pamana ng Lahing Malaya.
Pilipinas: Hope Publishing House. pahina 172, 177 -181.

PY
Macapagal, Ray Ann G, et. al. (2013). Araling Panlipunan
HEKASI, Pilipinas: Ugat ng Lahing Pilipino sa Dulo ng
Panahon 4. Tarlac City: Wizard Publishing House, Inc. pahina
312-313

O
Internet
Mga Batas Ukol sa Pangangalaga ng Kalikasan (2010, July 10)
Retrieved July 16, 2014 from
C
http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Mga_Batas_Ukol_sa_
Pangangalaga_ng_Kalikasan
Mga proyekto ng pamahalaan na nangangalaga ng mga likas
na yaman (n.d.). Retrieved July 16, 2014 from http://
D
www.maybenow.com/mga-proyekto-ng-pamahalaan-na-
nangangalaga-ng-mga-likas-na-yaman-q23978128
E

Modyul 4: Mga Layunin at Tungkulin ng Isang Nagdadalaga at

Nagbibinata (2012, July 24). Retrieved July 16, 2014 from
http://www.zeke7766.blogspot.com/2012/07/modyul-4-mga-
EP

layunin-at-tungkulin-ng.html
Porta, Julie Anne (2013, October 8). Aralin Panlipunan I: Mga
Pinagkukunang-yaman ng Pilipinas. Retrieved July 16, 2014
from http://www.slideshare.net/jarl143/araling-panlipunana-
i-mga-pinagkukunang-yaman-ng-pilipinas
D

Santiago, Mary Ann (2013, September 2). Likha ng Panginoon,

Dapat Pahalagahan. Online Balita. http://www.balita.net.
ph/2013/09/02/likha-ng-panginoon-dapat-pahalagahan/

Pamamaraan
A. Panimula
1. Maglaro ng isang sikat na laro sa telebisyon, ang “Pinoy Henyo.”
2. Ang guro ay tatawag ng dalawang mag-aaral na uupo sa harapan.
3. Lalagyan ng guro ng papel na may nakasulat na salita, ang noo ng isa
sa dalawang bata.
4. Ang batang may papel sa noo ang nakatalagang manghuhula ng salita
na nakalagay sa kaniyang noo.

67
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 5. Ang isa pang bata ang tutulong sa isa pa na mahulaan ang salita gamit
ang pagsagot sa mga tanong nito.
6. Tanging ang mga salitang oo, hindi, at puwede lamang ang maaaring
isagot sa mga tanong ng batang manghuhula.
7. Bibigyan ng guro ng dalawang minuto ang mga batang naglalaro para
mahulaan ang salita. Subalit kapag nahulaan na ang tumpak na salita
kahit wala pang dalawang minuto, idedeklara na ng guro na sila ay
panalo at isusulat sa pisara ang eksaktong minuto at segundo ng
kanilang pangkakahula.
8. Mga salitang gagamitin ng guro para sa palaro: pamahalaan, paaralan,
simbahan, pribadong samahan, pamilya, at mamamayan.
9. Itanong sa klase:

PY
Ano ang pamahalaan? paaralan? simbahan? pribadong samahan?
pamilya? mamamayan?
10. Isulat sa pisara ang mga sagot ng bata sa mga katanungan ng guro.
11. Sabihin sa mga bata: Sa araw na ito ay ating pag-aaralan ang paksang ito:
Ang Pananagutan ng Bawat Kasapi sa Pangangasiwa at Pangangalaga

O
ng Pinagkukunang-yaman ng Bansa.
12. Himukin ang buong klase na bumuo ng suliranin mula sa paksa.
Suliraning mabubuo: Ano-ano ang pananagutan ng bawat kasapi sa
C
pangangasiwa at pangangalaga ng pinagkukunang-yaman ng bansa?
B. Paglinang
1. Ipabasa ang bahaging Alamin Mo sa LM, p. 145.
D
2. Tumawag ng mga mag-aaral upang sagutin ang mga tanong. Tanungin
ang mga mag-aaral hinggil sa kanilang binasa.
3. Pagtuunang-pansin ang mga sagot ng mga bata upang magamit sa
E

pagtalakay ng aralin.
4. Gawin ang bahaging Gawin Mo.
EP

Gawain A
Ang Gawain A LM, p. 149 ay isang gawaing paupo.
Gamit ang bubble map, ibigay ang mga kasingkahulugan ng
salitang pananagutan.
Gamit ang caterpillar map, sasagutin ng mga bata ang mga tanong
D

sa LM, p. 150.
Gawain B
Pangklaseng Gawain, LM, p. 150.
Ang lahat ng bata ay patatayuin sa gitna o harap ng silid-aralan.
Laruin ang Lost at Sea scenario.
Magtalaga ng batang gaganap na pamahalaan, paaralan, simbahan,
pribadong samahan, pamilya, at mamamayan.
Ikuwento ang Lost in the Sea sa mga bata.
Hayaan ang mga batang pumili ng bangkang sasamahan.

68
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Kapag nakapili na sila ng bangka, tanungin ang mga bata na
sumama sa iba’t ibang bangka.
Gawain C
Hatiin ang klase sa anim na pangkat.
Ipagawa ang Gawain C LM p. 151.
Ipabuo ang imahe ng isang pyramid sa mga bata gamit ang
iba’t ibang kasapi na may pananagutan sa pangangasiwa at
pangangalaga ng pinagkukunang-yaman ng bansa.
Tiyakin na ang bawat pangkat ay may kulang na isang tatsulok.
Itanong: Bakit hindi mabuo ang pyramid?
5. Bigyang-diin ang mga kaisipan sa Tandaan Mo sa LM, p. 151.

PY
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko sa LM, p. 152.

Susi sa Pagwawasto

O
Gawain A
1. kasingkahulugan: tungkulin, obligasyon, responsibilidad
kahulugan: dapat gawin ng isang tao para sa sarili, kapuwa, lipunan, o bansa
2. Maraming posibleng sagot
C
Gawain B
Sariling opinyon ng mga bata.
D
Hayaang magkaroon ng debate sa loob ng klase. Alamin ang opinyon ng mga
bata kung anong kasapi ang may pinakamalaking pananagutan.
E

Gawain C
Hindi nabuo ang pyramid, kulang ito.
EP

May nawawalang pyramid sa aming grupo.

1. Lahat ay dapat gumawa ng kaniyang tungkulin.
2. Para sa ikauunlad ng bansa
Bigyang-diin ang kaisipan na ang lahat ay may pananagutan na dapat
gampanan para sa ating mga pinagkukunang-yaman. Mahalaga na
D

magampanan ng lahat ang kanilang pananagutan. Ang pangangasiwa at

pangangalaga sa ating yaman ay higit na maisasakatuparan kung ang lahat
ay makikiisa at gagampanan ang kaniyang pananagutan.
Natutuhan Ko
I. 1. puso
2. araw
3. mukhang nakangiti
4. kidlat
5. bituin

69
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 II. Maraming posibleng sagot. (Isulat ito sa manila paper.)

Likha ng Panginoon, dapat Pahalagahan

Posted by Online Balita on Setyembre 2, 2013
ni Mary Ann Santiago

Umapela si Manila Archbishop Luis Antonio Cardinal Tagle sa mga Pinoy na

gampanan ang kanilang tungkulin bilang tagapangasiwa ng kalikasan.
Ayon kay Tagle, maiiwasan lamang natin ang matinding hagupit ng
kalamidad kung ang lahat ay magiging mabuting tagapamahala ng kalikasan.
Kasabay nito, hinimok ni Tagle ang mamamayan na maging bahagi ng
katekesis at pagkilos sa iba’t ibang parokya, mga paaralan, mga non-governmental

PY
organization at iba’t ibang grupo para sa pangangasiwa sa kalikasan na nilikha ng
Panginoon.
Umapela rin ang Cardinal sa lahat na magbigay-puri sa Diyos na lumikha
ng lahat.

O
“Nananawagan po tayo sa ating mga Kapanalig, lalo na dito sa Archdiocese
of Manila, inilunsad po natin sa araw na ito ang panahon ng paglikha o season
of creation. Sana po sa mga programa ng Katekesis at pagkilos para po sa
C
pangangasiwa ng kalikasan at likha ng Panginoon sa ating mga parokya, paaralan
at iba’t ibang grupo ay makiisa po tayo at ito po rin ay panawagan para sa lahat ng
Kapanalig saan mang bahagi ng Pilipinas ng ating bansa tayo po ay magbigay puri
sa Diyos na lumikha ng lahat at gampanan ang ating papel bilang tagapangasiwa
D
na mapagkatiwalaan niya,” sinabi ni Tagle sa panayam ng Radio Veritas.
Nauna rito, pinangunahan ni Tagle ang isang misa sa San Fernando de Dilao
E

Parish Church sa Paco, Manila kasabay ng paglulunsad ng Archdiocese of Manila

ng “season of creation.”
Sa kanyang homiliya, hinikayat ng Cardinal ang bawat parokya at komunidad
EP

sa Archdiocese of Manila na makiisa at makibahagi sa layuning mapangalagaan

ang kapaligiran at kalikasan.
Umaapela rin ang Cardinal sa mga magulang na ituro sa kanilang mga anak
ang kahalagahan ng pagiging malinis ng paligid at pagpapahalaga sa kalikasan.
D

Sanggunian: http://www.balita.net.ph/2013/09/02/
likha-ng-panginoon-dapat-pahalagahan/

Pangwakas na Gawain
Pangkatin ang mga bata sa apat na pangkat. Bigyan ang bawat pangkat ng
¼ na kartolina, panulat, at pangkulay. Pagawain ang bawat pangkat ng poster
gamit ang temang:
“Ang Kalikasan ay ating kayamanan
Pangangalaga nito ay ating pananagutan.”

Ipaskil ang gawa ng mga pangkat sa isang bahagi ng silid-aralan.

70
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Rubric sa Paggawa ng Poster

Nangangailangan
pa ng Dagdag na
Mahusay Katamtamang Husay
Pamantayan Pagsasanay sa
(3) (2)
Paggawa ng Poster
(1)
Kawastuhan ng Wasto ang detalye May mga mali sa mga Mali ang mensahe ng
mensahe ng mensahe ng detalye ng mensahe nagawang poster
(x2) nagawang poster. ng nagawang poster
Kabuuan ng mensahe Kompleto ang detalye May ilang kulang sa Maraming kulang sa
(x2) ng mensahe ng detalye ng nagawang detalye ng nagawang

PY
nagawang poster. poster poster
Kasiningan ng Masining na masining Ordinaryo ang Magulo at hindi
Pagkakagawa ang pagkakagawa ng pagkakagawa masining ang
(x2) poster. pagkakagawa
Kalinisan ng Malinis na malinis Medyo malinis ang Marumi ang

O
pagkakagawa (1) ang pagkakagawa ng pagkakagawa ng pagkakagawa ng
poster. poster. poster.
Kabuuang Puntos
C
D
ARALIN 8 Mga Mungkahing Paraan ng Wastong
Pangangasiwa ng Likas na Yaman ng Bansa
E

Takdang Panahon: 2 araw

Layunin
EP

1. Nakapagbibigay ng mga mungkahing paraan ng wastong pangangasiwa ng

mga likas yaman ng bansa
2. Natutukoy ang mga posibleng bunga ng wasto at hindi wastong pangangasiwa
ng likas na yaman ng bansa
3. Naipakikita ang pagmamalaki at pagpapahalaga sa mga wastong panga-
D

ngasiwa ng mga likas na yaman sa pamamagitan ng pagsulat ng pangako sa

sarili

Paksang Aralin
Paksa : Mga Mungkahing Paraan ng Wastong Pangangasiwa ng Likas na
Yaman ng Bansa
Kagamitan : awit at manila paper
Sanggunian : Yunit 2, Aralin 8, LM, pp. 153–158
K to 12 – AP4LKE-IIb-d-3
Aklat : Hiyas ng Lahi 2 (2013). Sampaloc, Manila: St. Augustine
Publication, Inc.

71
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Internet : Mga Likas na Yaman sa Pilipinas (n.d.) Retrieved July
16, 2014 from http: // homeworks-edsci.blogspot.com/2011/10/
likas-na-yaman-sa pilipinas-mga-uri.html

Pamamaraan
A. Panimula
1. Ipaawit ang awitin: “Ang mga Likas Yaman ay Gawa ng Diyos.”
Awit:
Ang mga bundok na matataas
Ay yamang lupa
‘ Wag nating patagin
Ulitin

PY
‘Wag ka nang malungkot
O, Wow Philippines.

Palitan ang mga salitang bundok na matataas, yamang lupa at patagin

O
ng mga sumusunod:
ilog na umaagos/yamang tubig/dumihan
puno na mayayabong/yamang gubat/putulin
C
haribon na lumilipad/yamang hayop-gubat/panain
magsasaka na masisipag/yamang tao/maliitin
likas na yaman/gawa ng Diyos/sirain
D
2. Itanong:
a. Anong mga likas na yaman ang nabanggit sa awit?
b. Ano-anong uri ito ng mga likas na yaman?
E

c. Ano-ano ang hindi natin dapat gawin sa mga likas na yaman na

nabanggit sa awit?
d. Ano-ano ang maaaring mangyari kapag hindi natin sinunod ang
EP

mga sinasabi sa awit?

3. Isulat sa pisara ang mga sagot ng bata gamit ang talahanayan.

Mga Likas Yaman Uri ng Likas na Yaman

Halimbawa:
D

bundok yamang lupa

Hindi Dapat Gawin Maaaring Mangyari

huwag patagin magkakaroon ng matinding pagbaha

dahil wala nang bundok na sasangga sa
mga bagyo

4. Sabihin sa mga bata na pag-aaralan nila ngayon ang tungkol sa mga

paraan ng wastong pangangasiwa ng mga likas na yaman ng bansa.
5. Hikayatin ang mga mag-aaral na bumuo ng suliranin mula sa paksa.
Suliraning mabubuo: Ano-ano ang mungkahing paraan ng wastong
pangangasiwa ng likas na yaman ng bansa?

72
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 B. Paglinang
1. Ipabasa ang bahaging Alamin Mo LM sa p. 153.
2. Tumawag ng ilang mag-aaral upang sagutin ang mga tanong sa ibaba
ng pahina. Tanggapin lahat ng sagot ng mga bata.
3. Bigyang-pansin ang mga sagot ng mga bata sa mga tanong upang
magamit sa pagtalakay sa aralin.
4. Ipagawa ang mga gawain.
Gawain A
Hatiin ang klase sa apat na pangkat. Magtalaga ng bata na
magiging lider ng pangkat.
Magbigay ng pamantayan sa paggawa ng pangkatang gawain
upang higit na maging maganda ang produktong malilikha ng

PY
grupo.
Ipakita ang video ng “Awit para sa Kalikasan.”
Talakayin ang mensahe ng awit gamit ang Tsart na A-N-NA.

Alam Na Nais Malaman Nalaman

O
C
Ipasagot sa klase ang kahon ng Alam Na at Nais Malaman. Isusulat
ng mga bata sa manila paper ang sagot sa Gawain A LM sa p. 156.
Ipasagot sa bawat pangkat ang bahaging Nalaman. Ipasulat ang
D
kanilang sagot sa manila paper.
Itanong: Mula sa video ng “Awit para sa Kalikasan,” ano ang inyong
E

nalaman na mga kasalukuyang pangyayari sa ating kalikasan o

mga likas na yaman?
Bigyan ang mga bata ng sapat na oras upang magawa ang kanilang
EP

output. Sabihan ang kanilang lider na maghanda para sa gagawing

pag-uulat ng kanilang output.
Tawagin ang lider ng bawat pangkat at ipaulat ang likha ng
pangkat.
Itanong sa klase: Ano-ano ang inyong mungkahing paraan ng
D

wastong pangangasiwa ng mga likas na yaman ng bansa? (Maraming

posibleng sagot.) Isulat ang sagot ng mga bata sa pisara.
Gawain B
Gamit ang parehong pangkat, gawin ang Gawain B sa LM,
pahina 156.
Ipaliwanag sa mga bata ang kanilang pangkatang gawain gamit
ang Fish Bone map.
Ipapaskil ang gawa ng bawat pangkat sa isang bahagi ng silid-
aralan.
Bawat pangkat ay bibigyan ng guro ng sapat na oras para tingnan
at basahin ang mga output ng ibang pangkat.

73
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Sa ibaba ng likhang output ng ibang pangkat, susulat ang pangkat
na tumitingin dito kung sila ay sumasang-ayon o hindi sumasang-
ayon sa gawang Fish Bone map ng pangkat.
Gawain C
Gamit ang parehong pangkat, ipagawa sa mga bata ang
Gawain C sa LM, p. 157.
Ipakopya ang graphic organizer at ipasulat sa mga bata ang
kanilang gawang pangako sa sarili.
Tumawag ng tig-tatlong bata sa bawat pangkat at ipabasa sa harap
ng klase ang kanilang gawang pangako.
5. Bigyang-diin ang mga kaisipan sa Tandaan Mo, p. 157 ng LM.

PY
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko sa LM, pp. 157–158.

Susi sa Pagwawasto

O
Gawain A, B, at C
Maaaring iba-iba ang sagot. (Tingnan kung akma ang mga sagot sa aralin.)
Natutuhan Ko
I. 1. Wasto
C
2. Wasto
3. Hindi wasto
D
4. Wasto
5. Hindi wasto
E

II. Maraming posibleng sagot

Pangwakas na Gawain
EP

Pangkatin ang mga bata sa apat na pangkat. Gamit ang role playing, ipakita
ang sumusunod:
Pangkat 1: Mga mungkahing paraan ng wastong pangangasiwa ng mga likas
na yaman ng bansa
Pangkat 2: Mga posibleng bunga ng wastong pangangasiwa ng mga likas na
D

yaman ng bansa
Pangkat 3: Mga di wastong paraan ng pangangasiwa ng mga likas na yaman
ng bansa
Pangkat 4: Mga posibleng bunga ng hindi wastong pangangasiwa ng mga
likas na yaman ng bansa

74
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Rubric sa Role Playing

Nangangailangan ng
Magaling Katamtamang Galing
Pamantayan Ibayong pagsasanay
(3) (2)
(1)
Pagbigkas ng Malinaw at angkop
Hindi gaanong Hindi malinaw at hindi
diyalogo ang mga diyalogong
malinaw at angkop rin angkop ang mga
(x2) ipinakita ang mga diyalogong diyalogong ipinakita
ipinakita
Kilos ng katawan Angkop at mahusay Hindi gaanong angkop Hindi angkop at hindi
at ekspresyon ang mga kilos ng at mahusay ang mga mahusay ang mga
(x2) katawan at ekspresyon kilos ng katawan at kilos ng katawan at
ng mukha sa eksenang ekspresyon ng mukha ekspresyon ng mukha

PY
ipinakikita sa eksenang ipinakikita sa eksenang ipinakikita
Pagpapahayag Maayos na Hindi gaanong maayos Hindi maayos na
ng mensahe at naipahayag ang na naipahayag ang naipahayag ang
impormasyon mensahe at tumpak mensahe at tumpak mensahe at tumpak

O
(x3) ang impormasyong ang impormasyong ang impormasyong
pinakita sa mga pinakita sa mga pinakita sa mga
tagapanood tagapanood tagapanood
Nagpapakita Lubos na naipakita
C
Hindi gaanong Hindi naipakita
ng angkop na ang angkop na naipakita ang angkop ang angkop na
katauhan ng papel katauhan ng papel na na katauhan ng papel katauhan ng papel na
na ginagampanan ginagampanan na ginagampanan ginagampanan
D
(x3)
Kabuuang Puntos
E
EP

ARALIN 9 Pagtangkilik sa Sariling Produkto

para sa Pag-unlad at Pagsulong ng Bansa
Takdang Panahon: 3 araw
D

Layunin
1. Natutukoy ang kahalagahan ng pagtangkilik sa sariling produkto
2. Naiuugnay ang kahalagahan ng pagtangkilik sa sariling produkto sa pag-
unlad at pagsulong ng bansa
3. Naipakikita ang pagiging makabayan sa pamamagitan ng pagpili ng
produktong gawang Pinoy

Paksang Aralin
Paksa : Pagtangkilik sa Sariling Produkto para sa Pag-unlad at Pagsulong
ng Bansa
Kagamitan : awit, basket o bayong, bilao, alampay, mga larawan ng iba’t ibang
produkto, manila paper, at panulat

75
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sanggunian : Yunit 2, Aralin 9, LM, pp. 159–163
K to 12 – AP4LKE-IIb-d-4
Internet
Ako ay Pinoy. Retrieved July 16, 2014 from http://akoaymakabayan.
weebly.com/
(2014) Pagtangkilik sa Sariling Produkto. Answers Corporation
Retrieved July 16, 2014 from http://tl.answers.com/Q/Pagtang-
kilik_sa_sariling_produkto
Irawa, Ruth (2012, February 9). Nasyonalismo Pagtangkilik ng
Produktong Pilipino. Retrieved July 16, 2014 from http://
group1nasyonalismo.blogspot.com/2012/02/pagtangkilik-ng-
produktong-pilipino.html

PY
Pamamaraan
A. Panimula
Iparinig ang awit ni Regine Velasquez-Alcasid na “Tara na, Biyahe Tayo.”
1. Itanong sa mga bata ang sumusunod:
Ano-anong lalawigan sa Pilipinas ang nabanggit sa awitin?

O
Ano-ano ang matatagpuan sa mga lugar na binanggit?
Sumasang-ayon ka ba sa mensahe ng awitin na kayganda ng
Pilipinas? Bakit?
C
Nahikayat ka ba ng awitin na bumiyahe at libutin ang Pilipinas?
Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataon na makabiyahe, saang
lalawigan sa Pilipinas ang iyong unang pupuntahan?
D
Bakit iyon ang naisip mong unang puntahan?
2. Tanggapin lahat ng mga sagot ng mga bata. Isulat sa pisara ang kanilang
tugon sa panlimang katanungan.
E

3. Sabihin na ang paksang tatalakayin ngayon ay tungkol sa kahalagahan

ng pagtangkilik sa sariling produkto sa pag-unlad at pagsulong ng
EP

bansa.
4. Hikayatin ang mga mag-aaral na bumuo ng suliranin mula sa paksa.
Mga suliraning maaaring mabuo:
Ano ang kahalagahan ng pagtangkilik sa sariling produkto sa pag-
unlad at pagsulong ng bansa?
D

Paano nakatutulong sa pag-unlad at pagsulong ng bansa ang

pagtangkilik sa sariling produkto?
B. Paglinang
1. Pabuksan ang aklat sa bahaging Alamin Mo sa LM, p. 159.
2. Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga tanong sa bahaging Alamin Mo.
Tanggapin ang lahat ng kasagutan ng mga bata.
3. Talakayin ang aralin gamit ang mga sagot ng mga bata sa mga tanong.
4. Ipagawa ang mga gawain sa bahaging Gawin Mo sa LM, pp. 160–162.
Gawain A
Hatiin ang klase sa tatlong pangkat.
Patnubayan ang mga bata sa pagbubuo ng mga pamantayan na
dapat sundin sa paggawa ng pangkatang gawain.

76
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Laruin ang Mother Goes to Market, isang uri ng relay game.
Ang bawat pangkat ay pipila nang maayos at bibigyan ng guro ng
tig-isang basket o bayong, bilao at alampay.
Ang miyembro ng bawat pangkat na nasa unahan ay magsusuot
ng alampay at bibitbitin ang basket o bayong papunta sa harapan
kung saan nakadikit sa pisara ang iba’t ibang produkto, maaaring
imported o gawang Pinoy.
Kukuha ang mga mag-aaral na may hawak ng basket ng isang
produktong ibig nilang bilhin at babalik na sa kanilang mga
kagrupo upang ilagay sa kanilang bilao ang produktong binili at
ipapasa ang basket at alampay sa kasunod sa pila.
Gagawin din ng kasunod na kasapi ang ginawa ng naunang

PY
kamiyembro hanggang ang lahat ng kasapi ng pangkat ay
makapamili na ng kanilang produkto.
Ihihiwalay ng bawat pangkat ang kanilang napamili sa dalawa:
Produktong Imported at Produktong Pinoy.
Ang grupong may pinakamaraming napamili na produktong Pinoy

O
ang panalo.
Gawain B
Gamit ang parehong pangkat, ipagawa ang Gawain B sa LM,
pahina 161.
C
Bigyan ang bawat pangkat ng manila paper na may guhit na
Butterfly Map at panulat.
D
Ipasulat sa Butterfly Map ang mga sagot ng mga bata sa gawain.
Talakayin ang kanilang gagawin gamit ang halimbawa.
Pangkat 1: mga lalawigan sa Luzon at mga produkto nito
E

Pangkat 2: mga lalawigan sa Visayas at mga produkto nito

Pangkat 3: mga lalawigan sa Mindanao at mga produkto nito
EP

Bigyan ang mga bata ng sapat na panahon para sagutin ang

katanungan.
Ipaulat at ipapaskil ang kanilang mga gawa.
Gawain C
Gamiting muli ang parehong pangkat. Ipaliwanag ang Gawain C
D

sa LM, p. 161.
Ipakita sa klase ang kanilang gagawin at ipagawa ang Gawain C.
Tiyakin ang mga sumusunod: Batid ng mga bata ang mga
pamantayan sa paggawa nang maayos at may sapat silang oras
upang gawin ang kanilang gawain.
Ipadikit sa pisara ang kanilang output.
Hanapin ang magkakatulad na mga sagot at gamitin ito sa
talakayan.
5. Bigyang-diin ang mga kaisipan sa Tandaan Mo, p. 162 ng LM.

77
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko sa LM, p. 163.

Susi sa Pagwawasto
Gawain A, B, at C
Iba-iba ang maaaring sagot.
Natutuhan Ko
I. Laguna – mga palamuti, tsinelas, barong
Bicol – pili, kagamitang yari sa abaka gaya ng bag, tsinelas, basket
Marikina – bag, sapatos
Bukidnon – pinya, saging
Pangasinan – bangus, bagoong

PY
Sulu – perlas, palamuting yari sa shells
II. 1. N
2. N
3. N

O
4. NK
5. NK C
Pangwakas na Gawain
Hatiin ang klase sa limang pangkat. Bigyan ang bawat pangkat ng manila
paper at panulat. Bawat pangkat ay lilikha ng kanilang jingle song tungkol sa
pagtangkilik ng sariling produkto at kahalagahan nito sa ating pag-unlad.
D
Rubric sa Jingle
E

Hindi Gaanong
Pamantayan Napakahusay Mahusay-husay
Mahusay
Pagkakaawit Magandang-maganda Maganda angHindi gaanong
EP

ang pagkakaawit pagkakaawitmaganda ang

pagkakaawit
Dating sa Tagapakinig Malakas ang dating at Medyo malakas ang Mahina ang dating at
panghikayat sa mga dating at panghikayat hindi nakahihikayat sa
D

tagapakinig sa mga tagapakinig mga tagapakinig

Kaangkupan Angkop ang ginamit Hindi gaanong angkop Hindi angkop ang
na mga salita sa jingle ang ginamit na mga ginamit na mga salita
salita sa jingle sa jingle
Kawastuhan Wasto ang Hindi gaanong wasto Hindi wasto ang
mensaheng nais ang mensaheng nais mensaheng nais
ipahatid ng jingle ipahatid ipahatid
Kabuuang puntos

78
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 ARALIN 10 Hamon at Oportunidad sa mga Gawaing
Pangkabuhayan ng Bansa
Takdang Panahon: 3 araw

Layunin
1. Natutukoy ang mga hamon ng mga gawaing pangkabuhayan
2. Natutukoy ang mga oportunidad kaugnay ng mga gawaing pangkabuhayan
3. Nakagagawa ng isang mungkahing planong pangkabuhayan

Paksang Aralin
Paksa : Hamon at Oportunidad sa mga Gawaing Pangkabuhayan ng
Bansa

PY
Kagamitan : malaking larawan ng bundok, manila paper, at panulat
Sanggunian : Yunit 2, Aralin 10, LM, pp. 164–170
K to 12 – AP4LKE-IIa-1
Aklat
Cruz, Maritez B. et. al (2007) Yaman ng Pilipinas 6. Makati City:

O
EdCrisch International, Inc. p. 7.
Internet
Calvan, Dennis and Ephraim Batungbacal (n.d.). Roadmap to
C
Recovery of Philippine Oceans. Retrieved July 16, 2014, from
www. greenpeace.org/seasin/ph/PageFiles/616503/Roadmap_
to_Recovery_July_2013.pdf
D
Apelacio, Catherine T. (2014, February 19). Tagalog news:
Fishing Industry sa lungsod, palalaguin ng LGU GenSan.
Retrieved July 16, 2014, from http://news.pia.gov.ph/index.
E

php?article=1671392783662
Pascual, Anton (2014, February 6). Magsasaka, Tuloy-tuloy ang
EP

Pakikibaka. Retrieved July 16, 2014, from veritas846.ph/

magsasaka-tuloy-tuloy-ang-pakikibaka.
Plantilla, Lyndon (2013, July 23) . Tagalog news:
Pamahalaan, mamumuhunan sa pangingisda. Retrieved
July 16, 2014, from http://news.pia.gov.ph/index.
D

php?=article=52137550690#sthash.59NGOLdN.dpuf
Roncesvalles, Carina I. (2012, March 15). Mamuhuan sa
agrikultura ng bansa. Retrieved July 16, 2014 from http://
hongkongnews.com.hk/mamuhunan-sa-agrikultura-ng-
bansa/
Pamamaraan
A. Panimula
1. Awitin ang “Magtanim ay Di Biro.”
2. Itanong sa buong klase:
a. Bakit hindi biro ang magtanim?
b. Sino sa ating mga manggagawang Pinoy ang masipag magtanim?

79
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 c. Ibig mo rin bang maging magsasaka?
d. Kung ang tatay mo ay isang magsasaka, ikararangal mo ba ang
kaniyang hanapbuhay?
3. Tanggapin ng guro ang lahat ng mga sagot ng mga bata.
4. Magpakita ng larawan ng iba’t ibang manggagawang Pinoy.
5. Itanong: Saang gawaing pangkabuhayan sila nabibilang?
6. Pabuuin ang klase ng suliranin mula sa paksa.
Mga suliraning maaaring mabuo:
Ano-ano ang hamon sa mga gawaing pangkabuhayan ng bansa?
Ano-ano ang oportunidad sa mga gawaing pangkabuhayan ng
bansa?
B. Paglinang

PY
1. Ipabasa ang bahaging Alamin Mo sa LM, p. 164.
2. Ipasagot ang mga tanong. Tanggapin ang lahat ng kasagutan.
3. Bigyang-diin ang araling tinatalakay gamit ang mga sagot ng mga bata
sa mga tanong.
4. Ipagawa ang bahaging Gawin Mo sa LM, p. 167–169.

O
Gawain A
Ipagawa ang Gawain A sa LM, p. 167.
Hatiin ang klase sa apat na pangkat.
C
Ibigay ang mga pamantayan na dapat sundin sa paggawa ng
pangkatang gawain.
Bigyan ng manila paper at panulat ang bawat pangkat.
D
Ipaliwanag sa bawat pangkat ang kanilang gagawin.
Ipaisa-isa ang mga hamon at oportunidad sa iba’t ibang gawaing
E

pangkabuhayan sa bansa.
Pangkat 1 at 3 – Pagsasaka
Pangkat 2 at 4 – Pangingisda
EP

Ipagamit ang Venn Diagram sa pagsagot nila sa gawain.

Bigyan ang mga bata ng sapat na panahon na matapos ang kanilang
pangkatang gawain.
Ipaulat ang kanilang output sa klase.
D

Gawain B
Gamit ang parehong pangkat, ipalaro ang Search the Area. Ipagawa
sa klase ang Gawain B sa LM, p. 168.
Itatago ng guro ang inihandang mga istrip ng papel na sinulatan
ng iba’t ibang mga hamon at oportunidad ng mga gawaing pang-
kabuhayan sa iba’t ibang lugar sa silid- aralan.
Mag-uunahan ang bawat pangkat na mahanap ang mga istrip ng
papel na ito.
Ilalagay nila sa basket ang lahat ng oportunidad at sa basurahan
ang lahat ng mahahanap nilang hamon.

80
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Ang pangkat na may pinakamaraming nakuhang tamang istrip ng
papel na nailagay sa tamang lalagyan ang panalo.
Talakayin sa klase ang kaibahan ng hamon sa oportunidad.
Gawain C
Hatiin ang klase sa dalawang pangkat, mga lalaki laban sa mga
babae.
Ipakita ang malaking larawan ng bundok.
Ilagay ito sa harap ng silid.
Sabihin sa mga bata na ang bawat pangkat ay mag-uunahan sa
pag-akyat sa tuktok ng bundok sa pamamagitan ng pagsagot sa
mga tanong na nakadikit sa larawan ng bundok.
Kapag ang tanong ay mga halimbawa ng oportunidad, sasagutin

PY
nila kung ito ay oportunidad sa pagsasaka o pangingisda.
Kapag ang tanong ay halimbawa ng hamon, sasabihin ng pangkat
na sumasagot ang pass o lalagpasan.
5. Bigyang-diin ang mga kaisipan sa LM, p. 169.

O
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko sa LM, pp. 169–170.
C
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
Maaaring iba-iba ang sagot.
D
Gawain B
Mga oportunidad: pagkakaroon ng mga modernong kagamitan tulad ng
E

underwater sonars at radars, pagpapatayo ng mga bagong pantalan, makabagong

teknolohiya sa pagsasaka, bagong pag-aaaral upang magkaroon ng magandang
EP

ani, programang Blue Revolution at Biyayang Dagat

Mga hamon: mga sakuna sa dagat, problema sa irigasyon, El Niño
phenomenon, pagdami ng mga imported agricultural products, at climate change
Gawain C
Maaaring iba-iba ang sagot.
D

Pangwakas na Gawain
Hatiin ang klase sa apat na pangkat. Bawat pangkat ay gagawa ng isang
plano ng kabuhayan o mapagkakakitaan. Ipasunod ang pormat sa ibaba.
Planong Pangkabuhayan
Pamagat ng Planong Pangkabuhayan:
Pokus ng Gawaing Pagkabuhayan:
Mga Hamon:
Mga Oportunidad:
Pamamaraan:
Maaaring maging resulta:

81
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Rubric sa Paggawa ng Planong Pangkabuhayan

Kailangan ng Dagdag
Katangi-tangi Katamtaman
Pamantayan na Pagsasanay
(3) (2)
(1)
Kalidad at Wasto, may kalidad Wasto, may kalidad at Halos lahat ng
kabuluhan ng mga at kabuluhan ang kabuluhan ang ilan sa impormasyon ay mali
impormasyon mga impormasyon na mga impormasyon na at walang gaanong
nilagay sa ginawang nilagay sa ginawang kalidad at kabuluhan.
plano plano
Pagkakaugnay- Malinaw na naipakita Hindi gaanong Hindi malinaw
ugnay ng mga ang pagkakaugnay- malinaw na naipakita na naipakita ang

PY
impormasyon ugnay ng mga ang pagkakaugnay- pagkakaugnay-ugnay
impormasyon ugnay ng mga ng mga impormasyon
impormasyon
Pagkakalahad ng Lubhang maayos at Hindi gaanong maayos Hindi maayos
impormasyon malinaw na nalahad at malinaw na nailahad at malabo ang

O
ang mga impormasyon ang mga impormasyon pagkakalahad ng mga
ukol sa plano ukol sa plano impormasyon ukol sa
plano
Kompleto Kompleto ang mga
C May ilang kulang sa Maraming kulang sa
impormasyon na mga impormasyon na mga impormasyon na
inilagay sa plano inilagay sa plano. inilagay sa plano
D
Kabuuang Puntos
E

ARALIN 11 Likas Kayang Pag-unlad

EP

Layunin
1. Nasasabi ang kahulugan at kahalagahan ng likas kayang pag-unlad o
D

sustainable development
2. Nakalalahok sa mga gawaing lumilinang sa pangangalaga at nagsusulong ng
likas kayang pag-unlad ng mga likas yaman ng bansa
3. Naipadarama ang pagmamahal sa kalikasan sa pamamagitan ng paglahok
sa mga gawaing may kinalaman sa likas kayang pag-unlad

Paksang Aralin
Paksa : Likas Kayang Pag-unlad
Kagamitan : awit, larawan ng umiiyak na puno, tansan, lumang tela, bote ng
1.5 L na soft drink, straw, binhi o punla, at pambungkal ng lupa

82
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Sanggunian : Yunit 2, Aralin 12, LM, pp. 171–176
K to 12 – AP4LKE-IIe-6
Aklat: Divina, Richelda O. et. al. (2009). Pamana Lahing Malaya.
Pilipinas: Hope Publishing House. pahina 173, 182
Internet: Philippine Strategy for Sustainable Development
(n.d) Retrieved July 16, 2014 from http://www.psdn.org.ph/
agenda21/pssd.htm
Cajes A.S. (2013, April 30) Understanding Sustainable Develop-
ment Retrieved July 13, 2014 from http://kalamboan.blogspot.
com/2013/04/understanding-sustainable-development.html
Ang Ekonomiya, Ang Kalikasan at Ang Likas Kayang Kaunlaran
by National Statistics Coordination Board. Retrieved July

PY
16, 2014 from http://www.nscb.gov.ph/peenra/Publications/
Pamphlets/Pamphlet%20Filipino%20Version.PDF

Pamamaraan
A. Panimula

O
1. Pakinggan ang awiting “Kapaligiran” ng Asin.
2. Itanong sa mga bata:
a. Ano ang ibig iparating sa atin ng awitin?
C
b. Sa pagmamasid mo sa ating paligid, masasabi mo bang maka-
totohanan ang mensahe ng awitin?
c. Ibigay ang iyong opinyon sa mga linya sa awitin na “hindi masama
D
ang pag-unlad kung hindi nakakasira ng kalikasan.
3. Tanggapin lahat ng mga sagot ng mga bata.
4. Magpakita ng larawan ng isang punong umiiyak.
E

5. Itanong ang mga sumusunod:

a. Bakit kaya umiiyak ang puno?
EP

b. Sa palagay mo, bakit siya nasasaktan?

c. Sino ang dapat sisihin sa ganitong mga pangyayari?
d. Ano ba ang ginagawa ng tao sa mga puno?
e. Ano-ano ang maling ginagawa ng mga tao sa ating mga likas na
yaman?
D

6. Sabihin na ang paksang tatalakayin ngayon ay tungkol sa likas kayang

pag-unlad.
7. Ang klase ay bubuo ng suliranin mula sa paksa.
Mga suliraning maaaring mabuo:
Ano ang likas kayang pag-unlad at ang kahalagahan ng pagsulong
nito para sa mga likas na yaman ng bansa?
Paano ka makalalahok sa mga gawaing lumilinang sa pangangalaga
at nagsusulong ng likas kayang pag-unlad ng mga likas na yaman
ng bansa?

83
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 B. Paglinang
1. Ipabasa sa mga bata ang bahaging Alamin Mo sa LM, p. 171.
2. Ipasagot ang mga tanong. Tanggapin ang lahat ng kasagutan ng mga
bata.
3. Talakayin ang aralin sa p. 172.
4. Bigyang-linaw ang aralin gamit ang mga sagot ng mga bata sa mga
tanong.
5. Ipagawa ang bahaging Gawin Mo sa LM, pp. 173–174.
Gawain A
Gawin ang Gawain A sa LM, p. 173.
Gawain B

PY
Ipagawa sa klase ang Gawain B sa LM, p. 174.
Bigyan ang bawat mag-aaral ng bond paper at ipagaya ang guhit
na puno na nasa Gawain B.
Sa loob ng puno ay ipasulat ang kanilang Kontrata ng Katapatan
sa Kalikasan o KKK.

O
Tumawag ng piling mag-aaral at ipabasa ang kanilang likhang
kontrata.
Idikit ang mga punong kinalalagyan ng kanilang kontrata sa isang
C
bahagi ng silid-aralan na may guhit na malaking bundok.
Itanong:
Ano-anong gawain ang iyong lalahukan na lumilinang sa
pangangalaga at pagsulong ng likas kayang pag-unlad ng mga
D
likas na yaman ng bansa?
Gawain C
E

Hatiin ang klase sa apat na pangkat.

Ibigay ang mga pamantayan na dapat sundin sa paggawa ng
EP

pangkatang gawain.
Ipaliwanag ang Gawain C sa LM, p. 174.
Ipakita sa bawat pangkat ang halimbawa ng kanilang magiging
output at ipagawa ang Gawain C.
Tiyaking may sapat na oras ang mga bata para matapos ang
D

kanilang gawain.
I-display ang kanilang gawa sa labas ng klase at ipagbili sa abot-
kayang presyo. Ang kikitain ng bawat pangkat ay hahati-hatiin ng
bawat kasapi sa kanilang mga sarili.
Itanong sa mga bata ang sumusunod:
1. Talaga bang may pera sa basura?
2. Paano nagiging pera ang basura?
3. Dahil iyong napatunayan na may pera sa basura, ano ang
iyong gagawin sa mga basurang maaari pang mapaki-
nabangan?
6. Bigyang-diin ang mga kaisipan sa Tandaan Mo sa LM, p. 175.

84
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Rubric sa Nagawang Recycled na Kagamitan

Pamantayan 3 2 1
Kagandahan, Magandang maganda, Maganda at malinis ang Maganda ngunit hindi
kalinisan at matibay na matibay at nagawang recycled na gaanong malinis at
katibayan malinis na malinis ang kagamitan ngunit hindi matibay ang nagawang
nagawang recycled na matibay recycled na kagamitan
kagamitan
Orihinalidad Orihinal ang disenyo Nilagyan ng kaunting May pinaggayahang
pagbabago mula sa disenyo
ginayang disenyo
Kapakina- Magagamit sa Magagamit paminsan- Hindi magagamit

PY
bangan pang-araw araw na minsan kailanman
pamumuhay

Rubric sa Malikhaing Gawain

O
Kailangan ng Ibayong
Mahusay Katamtaman
Pamantayan Pagsasanay
(3) (2)
(1)
Pagkamasining Napakamasining ng
C Hindi gaanong Hindi masining ang
pagkakagawa masining ang pagkakagawa
pagkakagawa
D
Orihinalidad Orihinal ang disenyo at Hindi gaanong orihinal Hindi orihinal
pagkakagawa ang disenyo at ang disenyo at
pagkakagawa pagkakagawa
E

Pagkakagawa Napakalinis at Hindi gaanong malinis Hindi malinis at

makabuluhan ang at makabuluhan ang makabuluhan ang
EP

pagkakagawa pagkakagawa pagkakagawa

Materyales at Angkop na angkop Hindi gaanong angkop Hindi angkop ang
Estilo ang materyales at ang materyales at materyales at hindi rin
magandang maganda hindi rin gaanong maganda ang estilong
ang estilong ginamit maganda ang estilong ginamit
D

ginamit
Kabuuang
Puntos

Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko sa LM, pp. 175–176.

Susi sa Pagwawasto
Gawain A, B, at C
Maraming posibleng sagot

85
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Natutuhan Ko
I. Maraming posibleng sagot
II. 1. puso
2. puso
3. puso
4. puso
5. puso
Pangwakas na Gawain
Pagtatanim ng punla sa hardin o gulayan ng paaralan. Ang buong klase
ay pupunta sa hardin o gulayan ng paaralan upang magtanim ng mga punla o
binhing dala ng mga mag-aaral.

PY
ARALIN 12 Kulturang Pilipino
Takdang Panahon: 5 araw

O
Layunin
1. Natutukoy ang ilang halimbawa ng kulturang Pilipino sa iba’t ibang rehiyon
ng Pilipinas
C
2. Natatalakay ang kontribusyon ng iba’t ibang pangkat sa kulturang Pilipino

Paksang Aralin
D
Paksa : Kulturang Pilipino
Kagamitan : mga larawan ng iba’t ibang pangkat etniko, mapa ng Pilipinas,
manila paper, at panulat
E

Sanggunian : Yunit 2, Aralin 12, LM, pp. 177–191

K to 12 – AP4LKE-IIf-7
EP

_____. Hiyas ng Lahi 2 (2013). Sampaloc, Manila: St. Augustine

Publication, Inc.
Capiña, Estelita at Alvenia P. Palu-ay (2000). Pilipinas: Bansang
Papaunlad. Quezon City: SD Publishing, Inc. pahina 24-35.
Divina, Richelda O. et. al. (2009). Pamana Lahing Malaya 6.
D

Pilipinas: Hope Publishing House. pahina 40-61.

Santiago, Rosario M. et. al. (1995). Pilipinas: Perlas ng Silangan
Bayan ng Magiting. Manila: Innovative Educational Material,
Inc. pahina 106-123.
Internet: http://philmuseum.ueuo.com/nm_museum/nmtreasure/
antro_final4.html
Mga Pangkat etniko sa Pilipinas (2014, July 8) Retrieved July 16,
2014 from http://tl.wikipedia.org/wiki/Mga_pangkat_etniko_
sa_Pilipinas

86
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Pamamaraan
A. Panimula
1. Magkaroon ng Walk to a Museum sa loob ng silid-aralan.
2. Ipakikita rito ang mga larawan ng iba’t ibang pangkat etniko sa bansa.
3. Itanong sa mga bata:
a. Ano-anong pangkat etniko ang inyong nakita sa Walk to a Museum?
b. Ano ang napansin ninyo sa kanilang mga katangiang pisikal at
mga kasuotan?
4. Tanggapin lahat ng mga sagot ng mga bata. Sabihin na tatalakayin sa
araling ito ang tungkol sa kulturang Pilipino.
5. Ang klase ay bubuo ng suliranin mula sa paksa.
Mga suliraning maaaring mabuo:

PY
Ano ang kulturang Pilipino?
Ano-ano ang bumubuo sa kulturang Pilipino?
B. Paglinang
1. Ipabasa sa mga bata ang bahaging Alamin Mo sa LM, p. 177.

O
2. Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga tanong. Tanggapin ang lahat ng
kasagutan ng mga bata.
3. Talakayin ang nilalaman ng aralin, pp. 177–187.
C
4. Ipagawa sa mga bata ang mga gawain sa bahaging Gawin Mo sa LM,
pp. 188–189.
Gawain A
D
Gawin ang Gawain A sa LM, p. 188.
Gamit ang mapa ng Pilipinas, ipatukoy sa mga bata kung saang
lalawigan matatagpuan ang iba’t ibang pangkat etniko ng bansa.
E

Gawain B
EP

Ipagawa sa klase ang Gawain B sa LM p. 188. Hatiin ang klase sa

tatlong pangkat.
Bigyan ang bawat pangkat ng manila paper at panulat.
Isa-isahin ang mga pamantayan sa paggawa ng pangkatang
gawain.
D

Bawat pangkat ay pipili ng tatlong pangkat etniko mula sa tatlong

malalaking pulo sa bansa
Gamit ang Organizational Chart, tukuyin ang mga kulturang
Pilipino sa mga napiling pangkat etniko.
Ipakita at ipaulat sa bawat pangkat ang kanilang output.
Gawain C
Gamit ang parehong pangkat, ipagawa aat ipaliwanag ang
Gawain C sa LM, p. 189.
Muling pag-usapan ang mga pamantayan sa paggawa nang tahimik
at maayos.

87
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Tiyakin na ang mga bata ay may sapat na oras para matapos ang
gawain.
Gamit ang Catch the Falling Stars, tutukuyin ng bawat pangkat
ang iba’t ibang kontribusyon sa kulturang Pilipino.
Ipaulat at ipa-display ang kanilang gawa sa isang bahagi ng silid-
aralan.
Itanong sa mga bata:
1. Ano-ano ang kontribusyon ng iba’t ibang pangkat sa ating
kultura?
2. Anong pangkat ang may pinakamaraming kontribusyon?
3. Mahalaga ba ang kanilang mga naging kontribusyon sa
kulturang Pilipino?

PY
5. Bigyang-diin ang mga kaisipan sa

Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko sa LM, pp. 190–191.

O
Susi sa Pagwawasto
Gawain A, B, at C C
Maaaring iba-iba ang sagot.
Natutuhan Ko
I. A.
1. Ifugao 6. Ilonggo
D
2. Manobo 7. Maranao
3. Bikolano 8. Kapampangan
E

4. Ilokano 9. Yakan
5. Cebuano 10. Ivatan
EP

II. 1. Arabe 4. Espanyol

2. Amerikano 5. Hindu
3. Intsik
III. 1. A 6. B
2. A 7. A
D

3. C 8. C
4. B 9. A
5. C 10. A
Pangwakas na Gawain
Charade
Hatiin ang klase sa apat na pangkat. Bawat pangkat ay bibigyan ng guro
ng tatlong listahan ng mga pangkat na nakaimpluwensiya sa ating kultura.
Ang klase ay maglalaro ng charade. Hulaan kung sa aling pangkat kabilang ang
mga ipakikitang halimbawa. Ang pangkat na may pinakamaraming mahulaang
tamang sagot ang siyang tatanghaling panalo sa larong charade.

88
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 ARALIN 13 Mga Pamanang Pook

Layunin
Natutukoy ang mga pamanang pook bilang bahagi ng pagkakakilanlan ng
kulturang Pilipino

Paksang Aralin
Paksa : Mga Pamanang Pook
Kagamitan : larawan, laptop, manila paper, speakers, at metacards
Sanggunian : Modyul, Aralin 13, LM, pp. 192–196
K to 12 – AP4LKE-IIe-f-7

PY
Pamamaraan
A. Panimula
1. Magkaroon ng balitaan na may kaugnayan sa paksang tatalakayin.
2. Balik-aral: Ano-anong kultura ng pangkat-etniko ang iyong hinaha-

O
ngaan at bakit?
3. Pagpapakita ng video ng Tubbataha Reef.
http://www.youtube.com/watch?v=2apv2zAL1JA
C
Gabay na tanong: Ano ang naramdaman mo nang mapanood mo ang isa
sa pinagmamalaking pamanang pook ng ating bansa?
B. Paglinang
D
1. Pagpapakita ng mga larawan ng mga pamanang pook.
2. Pagkakaroon ng malayang talakayan ukol dito. Iugnay sa aralin.
3. Ipagawa ang mga gawain sa Gawin Mo sa LM, pp. 195–196.
E

Gawain A
Ipakuha sa mga mag-aaral ang LM at pasagutan ang Gawain A sa
EP

pahina 195.
Ipasagot sa mga mag-aaral ang Data Retrieval Chart.
Gawain B
Hatiin ang klase sa apat.
D

Pipili ang mga mag-aaral ng kani-kanilang pinuno at hahayaang

pumili ng kanilang gagawin.
Pagtatanghal ng bawat pangkat
Pagbibigay ng puntos sa bawat pangkat gamit ang rubric.
Gawain C
Ipakuha sa mga mag-aaral ang kanilang reflection journal at
ipasasagot ang tanong na: Sa inyong naging paglalakbay sa
mga pamanang pook sa Pilipinas, alin sa mga ito ang lubusang
nagpahanga sa inyo at bakit?
4. Bigyang-diin ang mga kaisipan sa Tandaan Mo sa LM, p. 196.

89
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko, p. 196 ng LM.

Takdang Gawain
Gumupit ng limang larawan ng mga Pilipino na naging tanyag sa kanilang
kakayahan. Ilarawan ang kanilang talambuhay.
Rubric para sa Paggawa ng Likhang-Sining sa Gawain B

Batayan Mahusay na Mahusay Mahusay Hindi Mahusay

(5 puntos) (4-3 puntos) (2-1 puntos)
Pagkamalikhain Nakagawa ng isang Nakagawa ng isang Hindi naipakita ang
50% likhang-sining sa likhang-sining sa pagkamalikhain sa

PY
pinakamalikhaing malikhaing paraan paggawa ng likhang-
paraan sining
Kalinisan at Malinis at maayos ang Malinis ngunit hindi Hindi malinis at walang
kaayusan ginawang likhang- gaanong maayos ang kaayusan ang ginawang
30% sining pagkagawa ng likhang- likhang-sining

O
sining
Interpretasyon Naipaliwanag sa Naipaliwanag sa Hindi naipaliwanag
20% pinakamalinaw at maayos na paraan ang nang malinaw at
pinakamaayos na
C ginawang likhang- maayos ang ginawang
paraan ang ginawang sining likhang-sining
likhang- sining
D
Pangwakas na Gawain
Hatiin ang klase sa apat na pangkat. Gumawa ng travel brochure para ipakita
E

ang iba’t ibang pamanang pook sa ating bansa.

EP

ARALIN 14 Pagsulong at Pag-unlad ng Kultura

D

Layunin
Nakagagawa ng mga mungkahi sa pagsusulong at pagpapaunlad ng kulturang
Pilipino

Paksang Aralin
Paksa : Pagsulong at Pag-unlad ng Kultura
Kagamitan : larawan, laptop, manila paper, speakers, at metacards
Sanggunian : LM, Aralin 14, pp. 197–203
K to 12 – AP4LKE-IIe-f-7

90
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Pamamaraan
A. Panimula
1. Magkaroon ng balitaan na may kaugnayan sa paksang tatalakayin.
2. Balik-aral: Paano ka makatutulong para mapangalaagaan ang iba’t
ibang pamanang pook ng ating bansa?
3. Pagpapaawit sa mga mag-aaral ng awiting Journey ni Lea Salonga.
Gabay na tanong: Ano ang naramdaman mo habang inaawit ang kanta
ni Lea Salonga?
Nais mo bang maging katulad niya? Bakit?

B. Paglinang

PY
1. Pagtalakay sa aralin, LM, pp. 197–203 at pagpapakita ng mga larawan
ng mga Pilipinong naging sikat sa iba’t ibang larangan gaya ng mga
sumusunod:
a. Panitikan
b. Pagpinta

O
c. Paglilok o eskultura
d. Arkitektura
e. Musika
f. Sayaw
g. Tanghalan at pelikula
C
h. Pagandahan at palakasan
i. Agham at teknolohiya
D
Talakayin ang aralin habang ipakikita ang mga larawan.
2. Ipagawa ang mga gawain sa Gawin Mo sa LM, pp. 202–203.
E

Gawain A
Ipakuha sa mga mag-aaral ang LM at pasagutan ang Gawain A,
EP

pahina 202.
Gawain B
Pagsulat ng mga mag-aaral ng sanaysay gamit ang gabay na
tanong: Paano mo matutularan ang mga natatanging Pilipino na
D

nagpaunlad ng ating kultura?

Gamitin ang rubrics sa pagbibigay ng puntos sa gawain.
Susing sagot: magkakaiba ang posibleng sagot
Gawain C
Ipatapos sa mga mag-aaral ang pangungusap
Hayaan ang mga mag-aaral na magkaroon ng sapat na panahon
makapag-isip.
Ipasagot ang di natapos na pangungusap sa metacards na
ipapamahagi ng guro.
3. Bigyang-diin ang kaisipan sa Tandaan Mo sa LM, p. 203.

91
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko sa LM, p. 203.

Takdang Gawain
Kapanayamin ang mga lolo at lola. Itanong ang mga katangiang taglay ng
isang Pilipino. Isa-isahin at bigyan ng paliwanag.

Susi sa Pagwawasto
Magkakaiba ang sagot batay sa pananaliksik ng mga mag-aaral.
Rubric para sa Takdang Gawain

Nangangailangan
Napakahusay Mahusay Katamtaman

PY
Pamantayan pa ng Kasanayan
4 3 2
1
Nilalaman Napakahusay Mahusay ang May kahusayan Maligoy ang
ng pagkabuo ng pagkabuo sa ang pagkaka- talata. Nakalilito
talata. Malawak talata. Malinaw buo ng talata. at hindi tiyak

O
at marami ang at tiyak ang Tiyak ang mga ang mga
impormasyon at impormasyon at impormasyon at impormasyon.
elaborasyon. paliwanag. paliwanag.
Pagtalakay Masusi ang
C
May ilang tiyak May pagtatang- Hindi natalakay
pagkatalakay ng na pagtalakay sa kang talakayin ang paksa
mga paksa. paksa ang paksa
D
Organisasyon May mahusay na May Hindi gaanong Malabo ang
organisasyon at organisasyon malinaw ang organisasyon
E

pokus sa paksa. organisasyon. kung mayroon

man.
Paglalahad Angkop ang Karamihan sa Hindi gaanong Hindi gumagamit
EP

mga salita at mga salita at angkop ang ng tiyak na

pangungusap pangungusap ay mga salita at salitang angkop
sa paksa at angkop sa paksa pangungusap sa mga pangu-
mambabasa. at mambabasa. sa paksa at ngusap, paksa at
mambabasa. mambabasa.
D

Pangwakas na Gawain
Hatiin ang klase sa apat na pangkat. Gumawa ng isang brochure na
naglalarawan ng ng iba’t ibang pamanang pook sa bansa. Lakipan ito ng mga
larawan ng mga nasabing pook.

92
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 ARALIN 15 Ang Kultura at Pagbubuo ng Pagkakakilanlang
Pilipino

Layunin
Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng kultura sa pagbuo ng pagkaka-
kilanlang Pilipino

Paksang Aralin
Paksa : Ang Kultura at Pagbubuo ng Pagkakakilanlang Pilipino
Iba’t Ibang Katangian ng mga Pilipino
Tradisyon

PY
Kagamitan : larawan, laptop, manila paper, speakers, at metacards
Sanggunian : LM, Aralin 15, LM, pp. 204–211
K to 12 – AP4LKE

Pamamaraan

O
A. Panimula
1. Pagkakaroon ng balitaan na may kaugnayan sa paksang tatalakayin.
2. Balik-aral: Paano nagsumikap ang mga Pilipino upang mapaunlad at
maisulong ang ating kultura?
C
3. Pagpapakita ng mga larawan ng mga katangian at tradisyon ng mga
Pilipino.
D
Anong tradisyon ng Pilipino ang ipinapakita sa larawan?
Ano ang nais ipahiwatig ng mga larawan?
4. Ipatukoy sa mga mag-aaral ang mga katangian at mga tradisyon ng
E

mga Pilipino.
B. Paglinang
EP

1. Pagpapangkat sa mga mag-aaral sa tatlo.

2. Ipahanap at pabilugan ang mga katangian na makikita sa HANAP-
SALITA sa p. 205 ng LM.
3. Tunghayan ang LM sa p. 205.
4. Pagtalakay sa aralin.
D

Talakayin sa mga mag-aaral ang iba’t ibang pagdiriwang sa ating bansa.

93
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Pagdiriwang Petsa Lugar ng Pista Paglalarawan
Pista ng Sinulog Ikatlong Linggo Lungsod ng Panlalawigang patimpalak tungkol
ng Enero Cebu sa kahulugan ng pagdating ng
mga mananakop na Kastila para
mapalaganap ang Kristiyanismo.
Araw ng Pebrero 3 Cabanatuan Binibigyang diin ng parada
Cabanatuan ang paglago ng Nueva Ecija at
pag-unlad ng Cabanatuan mula
noong bago dumating ang mga
Espanyol hanggang sa pananakop
ng mga Hapon at hanggang sa
kasalukuyan.

PY
Semana Santa Marso 24–30 Buong bansa Pagpapakita ng paghihirap at
(Mahal na Araw) pagkamatay ni Kristo
Pista ng Kalilang Abril 10–15 Marawi City Pista na nagpapaalaala ng
Lanao del Sur anibersaryo ng charter ng

O
Lungsod ng Marawi; pagpapakita
ng mga tradisyonal na awit at
sayaw ng Muslim, eksibit ng
C kulturang Maranao, mga gamit,
pagkain at mga gawaing ukol sa
relihiyong Muslim.
D
Santa Cruz de Huling araw ng Lahat ng bahagi Pista na nagtatampok ng
Mayo o Santa Mayo ng bansa magagandang dalaga ng bansa na
Cruzan nakasuot ng magagarang tunika.
E

Pista ng Maskara Oktubre 19 Bacolod City Pinakamalaking taunang

Negros pagdiriwang na nagpapakita ng
EP

Occidental pagmamahal at kasayahan ng

mga katutubong taga-Bacolod.
Kasabay sa pagdiriwang ng charter
ng lungsod ang mga paligsahan
sa isports, palatuntunang kultural,
D

at pagsasayaw sa kalye ng mga

nakasuot ng damit at maskara
tulad ng sa Mardi-Gras.
Pista ng Gran Nobyembre Lungsod ng Pagdiriwang sa rehiyon na
Cordillera 17–25 Baguio ginaganap sa Benguet taon-taon
na nagtatampok ng pagtitipon-
tipon ng mga tribu na nagpapakita
ng mga sayaw ng tribo at
pagtatanghal ng mga ritwal ng
pasasalamat.

94
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Pista ng Disyembre Paskuhan Village Pista ng malahiganteng mga
Higanteng parol San Fernando, parol na may iba’t ibang kulay.
ng San Fernando Pampanga Sumusukat ng mula 10 hanggang
15 piye ang diyametro ng mga
parol na ito.
Sayaw sa Mayo 17–19 Obando, Bulacan Tatlong araw na pagdiriwang
Ubando ng pista ni San Pascual Baylon,
Sta. Clara at Nuestra Señora de
Salambao. Ang mga mag-asawang
walang anak, nagpapasalamat na
mga magulang, nagpapasalamat
na mga magsasaka at mangingisda

PY
ay nagsasayaw sa kalye kasama
ng mga babaeng may kasuotang
makukulay para ipagdasal ang mga
bata at magandang ani.
Pista ng mga Hunyo 29 Tubod, Lanao del Isang kasiyahan sa kalye at

O
Pintado Norte paligsahan na nakasentro sa
matatandang kaugalian ng
pagta-tattoo na nagpapahiwatig
C ng tapang at istatus sa isang
pamayanan
Pista ng Sagayan Hulyo 3–5 Basco, Batanes Kakaibang pistang kultural
D
na nagpapakita ng sayaw ng
pakikidigma ng mga lalaking
katutubo at ang “Kasiduratan” ng
E

mga babaeng Muslim na suot ang

kanilang makukulay at kakaibang
EP

kasuotan. Sumasali sa pistang

ito ang lahat ng mga bayan ng
lalawigan.
Pista ng Palupalo Agosto 4–5 Malaybalay, Pagtatanghal kultural ng iba’t ibang
Bukidnon bayan ng Batanes na nagpapakita
D

ng mga kakayahan ng mga Ivatan.

Pista ng Setyembre 5–7 Bukidnon Kakaibang pista ng mga awit,
Kaamulan sayaw at sosyo-kultural na gawain
na nagsasama at pinag-iisa ang
mga tribo ng pamayanan at ang iba
pang mga sektor ng lalawigan ng
Bukidnon
5. Pagsagot sa mga Gawain A at B.
6. Bigyang-diin ang kaisipan sa Tandaan Mo sa LM, p. 210.

95
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Gawain C
Hatiin ang klase sa apat na pangkat. Ipasuri ang iba’t ibang
katangian at tradisyon ng mga Pilipino. Isa-isahin ang epekto at
bunga sa pagbuo ng pagkakakilanlan ng Pilipino.

Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko sa LM, p. 210.

Takdang Gawain
Gumawa ng isang liham na nagpapamalas sa paghanga sa mga katangian at
tradisyon ng mga Pilipino.

Susi sa Pagwawasto

PY
Gawain A Gawain B
1. T 1. J
2. M 2. I
3. T 3. H
4. M 4. D

O
5. T 5. C
6. T C 6. B
7. M 7. F
8. M 8. E
9. T 9. G
10. T 10. A
D
Pangwakas na Gawain
Hatiin ang klase sa apat na pangkat.
E

Pagtatanghal ng mga mag-aaral ng isang dula-dulaan na nagpapakita ng

mga katangian at tradisyon na dapat panatilihin ng mga Pilipino.
EP

ARALIN 16 Ugnayan ng Heograpiya, Kultura at Kabuhayan

sa Pagkakakilanlang Pilipino
D

Layunin
Maipakikita ang kaugnayan ng heograpiya, kultura at pangkabuhayang
gawain sa pagbuo ng pagkakakilanlang Pilipino

Paksang Aralin
Paksa : Ugnayan ng Heograpiya, Kultura at Kabuhayan sa Pagkaka-
kilanlang Pilipino
Kagamitan : larawan, laptop, projector, at metacards
Sanggunian : Learner’s Material, Aralin 17, pp. 211–214
K to 12 – AP4LKE

96
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Pamamaraan
A. Panimula
1. Pagkakaroon ng balitaan na may kaugnayan sa paksang tatalakayin.
2. Balik-aral: Ano-ano ang mga katangian ng mga Pilipino na naglalarawan
at nagpapaiba sa kaniya sa ibang tao sa mundo?
3. Paglalaro ng Pinoy Henyo.
Papahulaan sa mga mag-aaral ang mga sumusunod:

PY
4. Ipabasa sa mga mag-aaral ang mga salita at ipapangkat ito ayon sa
konsepto.
B. Paglinang
1. Pagpapangkat ng mga mag-aaral sa tatlo.
2. Ipasagot: Ano-anong salita ang may kaugnayan sa heograpiya? kultura?

O
kabuhayan?
3. Hayaan ang mga pangkat na isulat ang kanilang mga sagot sa mga
bilog a cluster map.
C
Heograpiya
E D
EP

Kultura Kabuhayan
D

Gabay na tanong:
a. Sa paanong paraan nagkakaugnay ang heograpiya sa kultura? ang
heograpiya sa kabuhayan?
b. Naging salik ba ang uri ng kabuhayan sa uri ng pamumuhay ng
mga Pilipino? Bakit?

97
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 4. Pagpapagawa sa bahaging Gawin Mo sa LM, p. 213.
Gawain A
Pagkakaroon ng pangkatang gawain.
Pagsasagawa ng talakayan hinggil sa kaugnayan ng heograpiya,
kabuhayan at kultura sa kanilang barangay.
Pag-uulat ng napag-usapan sa klase.
Gawain B
Pagkakaroon ng pangkatang gawain.
Pagsasagawa ng talakayan hinggil sa napiling pangkat etniko.
Pagtatalakayan.
Pag-uulat ng napag-usapan sa klase.

PY
4. Bigyang-diin ang mga kaisipan sa Tandaan Mo sa LM, p. 213.

Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko, p. 214.

O
Takdang Aralin
1. Ano ang kahulugan ng pambansang awit at watawat bilang mga sagisag ng
bansa?
C
2. Sa paanong paraan higit na maipakikita ang pagmamahal at paggalang sa
ating watawat at sa pambansang awit?
Pangwakas na Gawain
D

tradisyon, paniniwala sa inyong lugar.

E
EP

ARALIN 17 Pambansang Awit at Watawat

bilang mga Sagisag ng Bansa
D

Layunin
Natatalakay ang kahulugan ng pambansang awit at watawat bilang sagisag
ng bansa

Paksang Aralin
Paksa : Pambansang Awit at Watawat bilang mga Sagisag ng Bansa
Kagamitan : larawan, laptop, projector, at metacards
Sanggunian : Learner’s Material, Aralin 18, pp. 215–221
K to 12 – AP4LKE

98
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Pamamaraan
A. Panimula
1. Pagkakaroon ng balitaan na may kaugnayan sa paksang tatalakayin.
2. Balik-aral: Paano nagkaugnay ang heograpiya, kultura, at kabuhayan
sa pagkakakilanlang Pilipino?
3. Video analysis. Pagpapakita ng video ng Lupang Hinirang https://www.
youtube.com/watch?v=ourtXdYLsjg
Gabay na tanong:
Ano ang iyong nararamdaman tuwing inaawit ang pambansang
awit?
May pagmamalaki ba sa iyong puso habang iniaawit ito?
B. Paglinang

PY
1. Pagtalakay sa aralin. Pagpapaliwanag sa kahalagahan ng watawat at
pambansang awit bilang mga sagisag ng bansa.
2. Pagsagawa ng bahaging Gawin Mo sa LM, p. 219.
Gawain A

O
Pagsasagawa ng mga mag-aaral ng Singing Bee.
Iaayos ng bawat mag-aaral ang pagkakasunod-sunod ng liriko ng
Lupang Hinirang.
Gawain B
C
Pagsagot sa Gawain B, LM, p. 220.
Gawain C
D
Pagkakaroon ng dula-dulaan.
Gamitin ang rubric para sa dula-dulaan.
E

Kailangan pa
Katangi-tangi Mahusay Katamtaman
ng dagdag na
EP

4 3 2
pagsasanay
1
Napakahusay ng Mahusay ang Hindi gaanong Mahina ang
pagbigkas ng dayalog pagbigkas ng dayalog mahusay ang pagbigkas ng dayalog
nang may angkop na nang may angkop na pagbigkas ng dayalog nang may angkop na
D

lakas ng boses lakas ng boses nang may angkop na lakas ng boses

lakas ng boses
Ang kilos ng katawan Ang kilos ng katawan Ang kilos ng katawan Ang kilos ng katawan
at ekspresyon sa at ekspresyon sa at ekspresyon sa at ekspresyon sa
mukha ay lubos mukha ay nakatulong mukha ay hindi mukha ay hindi
na nakatulong sa sa pagpapahayag gaanong makatulong nakatulong sa
pagpapahayag ng damdamin ng sa pagpapahayag pagpapahayag
ng damdamin ng dayalog ng damdamin ng ng damdamin ng
dayalog dayalog dayalog

99
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Gumamit ng Gumamit ng sapat na Gumamit ng kaunting Hindi gumamit ng
maraming materyales materyales para sa materyales para sa materyales para sa
para sa ikagaganda ikagaganda ng dula- ikagaganda ng dula- ikagaganda ng dula-
ng dula-dulaan dulaan dulaan dulaan.
Lubhang malinaw Malinaw na Hindi gaanong Hindi malinaw na
na naipahayag ang naipahayag ang malinaw na naipahayag ang
mensahe ng dula- mensahe ng dula- naipahayag ang mensahe ng dula-
dulaan dulaan mensahe ng dula- dulaan
dulaan
Lubos na wasto May ilang mali Maraming mali Maling lahat ang
ang mga datos at sa datos at ang mga datos at mga datos at
impormasyong impormasyong impormasyong impormasyong

PY
ipinarating ng dula ipinarating ng dula ipinarating ng dula ipinarating ng dula.

3. Bigyang-diin ang kaisipan sa Tandaan Mo sa LM p. 221.

Pagtataya

O
Pasagutan ang Natutuhan Ko, p. 221.

Takdang Aralin
1. Ano-ano ang kultura ng bawat rehiyon sa Pilipinas?
C
2. Magbigay ng mga katangian ng mga kultura na ipinagmamalaki sa bawat
rehiyon.
D
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
E

1. Bayang magiliw
Perlas ng silangan
EP

Alab ng puso
Sa dibdib mo’y buhay
2. Lupang hinirang
Duyan ka ng magiting
Sa manlulupig
D

Di ka pasisiil
3. Ang kislap ng watawat moy
Tagumpay na nagniningning
May dilag ang tula
At awit sa paglayang minamahal
4. Ang bituin at araw niya
Kailan pa ma’y di magdidilim
Lupa ng araw ng luwalhatit pagsinta
Buhay ay langit sa piling mo

100
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 5. Sa manlulupig
Di ka pasisiil
Sa dagat at bundok
Sa simoy at sa langit mong bughaw
Gawain B
Analohiya
1. kagitingan
2. lusong
3. Luzon, Visayas at Mindanao
4. Emilio Aguinaldo
5. 3
6. watawat

PY
7. balkonahe ni Hen. Emilio Aguinaldo
8. Julian Felipe
9. masaya
10. kaliwanagan ng isipan

O
Pangwakas na Gawain
Hatiin ang klase sa tatlong pangkat.
Gumawa ng video ng mga pamamaraan sa pagpapakita ng pagmamalaki at
paggalang sa watawat at sa pambansang awit.
C
D
ARALIN 18 Pagpapahalaga at Pagmamalaki sa Kulturang
Pilipino
E

Layunin
EP

1. Nakabubuo ng plano na nagpapakilala at nagpapakita ng pagmamalaki sa

kultura ng mga rehiyon sa malikhaing paraan
2. Nakasusulat ng sanaysay na tumatalakay sa pagpapahalaga at pagmamalaki
sa kulturang Pilipino
D

Paksang Aralin
Paksa : Pagpapahalaga at Pagmamalaki sa Kulturang Pilipino
Kagamitan : larawan, laptop, projector, at metacards
Sanggunian : Learner’s Material, Aralin 19, pp. 222–226
K to 12 – AP4LKE

Pamamaraan
A. Panimula
1. Pagkakaroon ng balitaan na may kaugnayan sa paksang tatalakayin.
2. Balik-aral: Ano ang kahulugan ng pambansang awit at watawat bilang
sagisag ng ating bansa?

101
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 3. Ipakita ang mga larawan ng iba’t ibang kultura ng bawat rehiyon at
ipatukoy sa mga mag-aaral kung saang rehiyon ito kabilang.

B. Paglinang
1. Talakayin ang aralin, pp. 222–226.
2. Ipasagot ang mga Gawain A at B.
Gawain A
Ipasagot sa mga mag-aaral ang inihandang Data Retrieval Chart.
Pagtukoy ng mga mag-aaral sa kultura ng bawat rehiyon.
Gawain B
Hatiin ang klase sa apat na pangkat at ibibigay ang kanilang task
card.

PY
Gawain C
Indibiduwal na Gawain.
Pagsulat ng sanaysay tungkol sa pagpapakita ng pagmamalaki at
pagpapahalaga sa ating kultura.

O
Gamitin ang rubric.
3. Bigyang-diin ang kaisipan sa Tandaan Mo sa LM p. 225.
C
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko, p. 226.

Takdang Aralin
D
Gumawa ng scrap book ng mga larawan ng natatanging kultura na iyong
kinabibilangan.
E

Pangwakas na Gawain
Pagsasagawa ng mga mag-aaral ng poster tungkol sa paraan ng pagpapakita
EP

ng pagmamalaki sa kultura ng rehiyong iyong kinabibilangan.

D

102
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Lagumang Pagsusulit
IKALAWANG YUNIT

I. KAALAMAN (15%)
Basahin at unawaing mabuti ang mga katanungan. Piliin ang titik ng wastong
sagot. Isulat ito sa sagutang papel.
1. Ang magkakaibigang Ramcis, Ronell, Susan, Wilma, at Walter ay
nakatira malapit sa malawak na taniman ng palay. Anong uri ng
hanapbuhay ang naaangkop sa kanilang lugar?
A. Pangingisda C. Pagmimina

PY
B. Pagsasaka D. Pangangaso
2. Ito ay mga lugar na kilala at angkop sa pagtatanim ng mga gulay,
prutas, at mga bulaklak.
A. Tagaytay at Baguio C. Paracale at Davao
B. Batangas at Mindoro D. Quezon at Batanes

O
3. Ang mga taga-Marikina ay kilala sa pagiging mahusay sa mga gawaing
pangnegosyo. Anong uri ng mga produkto ang kanilang nililikha o
ginagawa?
A. Damit at pantalon
CC. Alak at de lata
B. Alahas at palamuti D. Bag at sapatos
4. Anong produkto o kalakal ang matatagpuan o makukuha sa mga lugar
na malapit sa baybaying-dagat?
D
A. palay, abaka, at mais
B. hipon, mani at saging
E

C. perlas, isda, at alimasag

D. manok, baboy, at kalabaw
5. Ang hagdan-hagdang palayan ay isang pamanang pook. Ito ay
EP

matatagpuan sa Hilagang Luzon. Mahigit 200 taon itong ginawa ng

mga Ifugao. Sa paanong paraan nila ito inukit?
A. Kamay C. Siko
B. Paa D. Kahoy
6. Tinagurian siyang National Artist sa larangan ng Arkitektura. Ang mga
D

kahanga-hangang nagawa niya na lubos na nagpamalas ng kaniyang

galing at talino ay ang Cultural Center of the Philippines, Philippine
Plaza, Catholic Chapel sa Unibersidad ng Pilipinas, at ang palasyo ng
Sultan ng Brunei Darussalam.
A. Leandro Locsin C. Rene Corcuera
B. Pedro Paterno D. Gregorio Santiago

103
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
II. PROSESO/KASANAYAN (25%)
Sagutin at gawin ang mga sumusunod: (10 puntos)
7–8. Ipabuo sa mga mag-aaral ang graphic organizer upang maipakita ang
matalino at di-matalinong paraan ng pangangasiwa ng likas na yaman.

Pangangalaga sa Likas na Yaman

Matalinong Paraan Di-Matalinong Paraan

ng Pangangasiwa ng Pangangasiwa

1. 1.

PY
2. 2.
3. 3.
4. 4.
5. 5.

O
C
9–10. Ano ang pagkakaiba ng dalawang larawan? Sa aling mga materyal
kaya nagmula ang mga produkto sa ikalawang larawan?
E D
EP
D

104
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 11–12. Magpapakita ng limang larawan. Kulayan ang larawan kung
nagpapakita ito ng tama o wastong pangangasiwa ng likas na yaman
na nakatutulong sa pag-unlad ng bansa.

PY
O
C
E D
EP

13–14. Magpagawa ng isang time line. Mag-isip ng tatlong mahahalagang

pangyayari na iyong naranasan mula pagkabata hanggang sa
kasalukuyan na may kinalaman sa pag-unlad ng bansa. Iguhit ito nang
sunod-sunod ayon sa pangyayari sa loob ng mga kahon.
D

15–16. Sa pamamagitan ng cluster map, iguhit sa loob ng mga bilog ang

mga gawain o hanapbuhay ng iyong pamilya na naaangkop sa uri
ng kapaligiran na mayroon dito na ipinagpapatuloy o ginagawa pa
hanggang sa ngayon.
III. PAG-UNAWA (30%)
17. Ang iyong kapatid ay mahilig magtapon ng mga bagay na alam mong
maaari pang gamiting muli. Ano ang gagawin mo para maiwasto ang
ginagawa ng kapatid mo?
A. Isusumbong ko siya sa aming mga magulang.
B. Sasabihin ko sa guro niya na turuan ang kapatid ko tungkol sa
3Rs.

105
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 C. Kukunin ko ang mga itinatapon niya na puwede ko pang mapa-
kinabangan.
D. Tuturuan ko siya kung paano muling mapakinabangan ang mga
bagay na akala niya ay basura na.
18. Bakit dapat nating tangkilikin ang sariling produkto?
A. Dahil sa ganitong paraan ay makatutulong ka sa pag-unlad ng
sarili mong bansa
B. Dahil mas matibay ang gawang Pinoy kumpara sa gawang imported
C. Dahil mas mura ang mga produkto rito sa Pilipinas
D. Lahat ng nabanggit
19. Nais ng aking ina na bumili ng perlas para sa aming magkakapatid.
Kanino sa mga sumusunod kong tiyahin kami lalapit para magpabili ng

PY
perlas?
A. Sa aking Tiya Maria na taga-Bicol
B. Sa aking Tiya Lucia na taga-Davao
C. Sa aking Tiya Arsenia na taga-Sulu
D. Sa aking Tiya Soledad na taga-Cagayan

O
20. Kabilang sa mga hamon sa mga gawaing pangkabuhayan sa Pilipinas
tulad ng pangingisda at pagsasaka ang pagbabago ng klima at iba pang
likas na mga pangyayari tulad ng kalamidad at El Niño phenomenon.
Ano ang ibig ipakahulugan nito?
C
A. Malaki ang epekto ng kalikasan sa mga gawaing pangkabuhayan
ng bansa.
B. Maraming hamon at oportunidad na hinahaharap ang iba’t ibang
D
mga gawaing pangkabuhayan sa bansa.
C. Sa kabila ng mga hamon, dapat puro oportunidad lamang ang
E

isipin ng mga magsasaka at mangingisda.

D. Dapat manatiling matatag ang mga magsasaka at mangingisda
dahil marami pang ibang hamon na darating sa kanila.
EP

21. Bilang isang guro, paano ka makatutulong sa pagpapatupad ng likas

kayang pag-unlad o sustainable development?
A. Pagbabawas sa pagpalaki ng mga rural na lugar
B. Pagpapaigting ng edukasyong pangkalikasan
C. Pagkakaroon ng Property Rights Reform
D

D. Pag-aayos ng mga nasirang ecosystem

22. Si VM ay nagmamadali sa kanyang pagpasok sapagkat mahuhuli na
siya sa klase sa Araling Panlipunan. Sa kaniyang pagpasok sa gate ng
paaralan, naabutan niyang inaawit ang Lupang Hinirang. Kung ikaw
si VM, ano ang iyong gagawin?
A. Lalabas ng paaralan at uuwi na lang
B. Magpapatuloy sa pagtakbo para makahabol sa klase
C. Maglalakad nang tuloy-tuloy at magkunwaring walang narinig
D. Titigil, ilalagay ang kanang kamay sa dibdib, at aawitin nang may
damdamin ang pambansang awit

106
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 23. Ang kultura ay bahagi na ng ating pang-araw-araw na pamumuhay.
Bilang isang mamamayang Pilipino, sa paanong paraan mo
maipagmamalaki ang kulturang Pilipino?
A. Panonood ng mga cultural dance
B. Pagbili ng mga produkto ng iba’t ibang bansa
C. Panonood ng mga pelikulang Pilipino at banyaga
D. Pamamasyal sa ibang bansa kaysa mga pamanang pook o lalawigan
ng bansa
24. Handang damayan ng mga Pilipino ang kababayang nawalan ng mahal
sa buhay. Ano ang ipinapakita nito?
A. Ang Pilipino ay tiwali at hindi mapagkakatiwalaan.
B. Ang Pilipino ay maawain at matulungin.

PY
C. Ang Pilipino ay malupit.
D. Ang Pilipino ay tamad.
25. Si RJ ay pangulo ng Supreme Pupil Government. Nais niyang
makatulong upang patuloy na mapanatiling malinis ang kapaligiran at
makaipon ng pondo sa pagpapaganda ng kanilang paaralan. Ano kaya

O
ang maaari niyang gawin sa mga plastik na bote na kaniyang makikita
at mapupulot?
A. Ibabaon sa ilalim ng lupa para hindi ito nakakalat.
C
B. Pupulutin at ibubukod sa mga napulot na mga basura at ibebenta
sa junk shop.
C. Ire-recycle ang mga napulot na bote at ibebenta ang mga nagawang
produkto mula rito.
D
D. Pupulutin at gagamiting lalagyan ng tubig na ipandidilig sa
gulayan sa paaralan.
E

26. Paano ka higit na maging mabuting tao?

A. Hindi ako sasama sa kahit anong kultural na grupo.
B. Pag-aaralan na matutunan ang kultura ng ibang mga grupo.
EP

C. Sasama sa pinakamagaling na grupong kultural sa sariling bayan.

D. Hindi ko pakikialaman ang paniniwala, kaugalian, at pagpapa-
halaga ng ibang tao.
27. Ano ang mabuting gawin ng mga taong magkakaiba ang kultura sa
isang komunidad?
D

A. Makipaglaban sa isa’t isa upang magkaroon ng iisang nangu-

ngunang kultura lamang.
B. Magtulungan sa pagpapaunlad ng kanilang komunidad.
C. Mag-iwasan para maging mapayapa ang komunidad.
D. Ipagwalang-bahala na lamang ito.
28. Ano ang palagay mo sa iyong kultura?
A. Pinakamababang kultura sa lahat
B. Mas magaling sa kultura ng ibang tao
C. Pinakamagaling na kultura sa buong mundo
D. Iba sa kultura ng ibang grupo, ngunit ayos lamang ito

107
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
IV. PERFORMANS / PRODUKTO (30%)
29–34. Gawin ang mga sumusunod. Gumamit ng rubric sa pagtaya ng natapos
na gawain.
A. Gumuhit ng nararapat na anyo ng ating kapaligiran.
B. Iguhit ang epekto ng hindi magandang pangangalaga sa ating
kapaligiran.
C. Gumawa ng poster na makahihikayat o makaaakit sa wastong
pangangalaga ng kapaligiran.
D. Iguhit o ilarawan ang uri ng kapaligirang dapat nating panatilihin
ngayon hanggang sa hinaharap.
E. Kumpletuhin / tapusin ang sumusunod na pangungusap:
1) Ako ay tumutulong sa pangangalaga ng ating mga pinagku-

PY
kunang-yaman sa pamamagitan ng ______________________
_____________________________.
2) Mapangangalagaan ko ang aking kapaligiran kung ________
_____________________________.
35–40. Sumulat ng sanaysay na nagpapahayag ng pagmamalaki sa mga

O
Pilipinong nagbigay ng karangalan sa ating bansa. Gumamit ng rubric
sa pagtaya ng natapos na gawain. C
E D
EP
D

108
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 Talahuluganan

– sangay ng pribado at pampublikong tanggapan/opisina.

– kataasan ng isang lugar.

– tumutukoy sa pangkat ng mga pulo, tinatawag din itong kapuluan.

PY
B

– alam.

O
bukal – anyong tubig na nagmumula sa ilalim ng lupa.

bulkan – mataas na bahaging lupa na may bunganga sa tuktok.

C
bundok – mataas na bahagi ng anyong lupa; pinakamataas na anyong lupa.

– mataas na lupa na mas mababa sa bundok; pabilog ang itaas nito.

E D

climate change – hindi pangkaraniwang pangyayari sa kalikasan na maaaring

EP

makapagpabago sa komposisyon ng atmospera.

– uri ng ordinansa na naglilimita ng oras ng pamamalagi sa lansangan.

D

– bahagi ng karagatan.

– banyaga/mga bagong dating sa lugar o bayan; tawag sa mga tao na

hindi Pilipino o may ibang nasyonalidad.

– pangkat ng mga delegado upang katawanin ang isang pangkat (na

pampolitika o panlipunan) sa isang kalipunan o pagtitipon.

demographic map – mapang pampopulasyon.

186
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 – isang ahensiya o
departamento ng pamahalaan na nangangasiwa at nag-aalaga sa kapakanan
ng kalikasan at mga likas yaman ng bansa.

– ang mga kaugalian, tradisyon, panitikan, musika,

sayaw, paniniwala at relihiyon, pamahalaan at hanapbuhay ay sumasaklaw
sa di-materyal na kultura. Ang mga ito ay nagpasalin-salin sa iba’t ibang
panahon.

– pagtatangi, di parehong pakikitungo.

dual citizenship – ang mga dating mamamayang Pilipino na naging mamamayan

ng ibang bansa sa pamamagitan ng naturalisasyon ay muling naging

PY
mamamayang Pilipino.

O
– tagapagpaganap, tagapangasiwa.

– pagsisiyasat sa mga pook o lugar na hindi pa alam, pagsasaliksik,

at pagtuklas.
C
– naging bunga at sanhi ng mga pangyayari.
D
– bahagi ng bunganga ng ilog na tagpuan ng agos at dagat, kanal.

expatriation – Itinakwil ang kaniyang pagkamamamayan at nag-angkin ng

E

pagkamamamayan ng ibang bansa.

EP

global warming – lubhang pag-init ng atmospera dulot ng mga makabagong

makinarya na ginagamit sa mga pabrika na nagbubuga ng mga usok na
D

nagiging dahilan ng pagkasira ng ozone layer.

– bahagi ng karagatan na karaniwang nasa bukana ng dagat.

hanging amihan – malamig na hanging buhat sa hilagang-silangan.

– hanging mainit buhat sa timog-kanluran.

187
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
hanging monsoon – paiba-ibang direksiyon ng ihip ng hangin batay sa kung
saang lokasyon mas mainit o malamig.

hazard map – mapang nagpapakita ng mga lugar na may panganib sa kalamidad

tulad ng lindol, bagyo, baha, tsunami, at pagguho ng lupa.

illegal logging – bawal at walang habas na pagputol ng mga puno

ilog – mahaba at paliko-likong anyong tubig na tumutuloy sa dagat.

PY
– pagtulad o paggaya sa mga bagay o gawi ng mga dayuhan.

– pagbabago at pag-unlad ng lugar at kapaligiran.

informal settler – sinumang naninirahan sa isang bahay o pook nang walang

O
pahintulot o hindi niya dapat tirahan.

– pagpapalabas ng tubig sa mga lupaing taniman sa pamamagitan ng

mga ginawang kanal o patubig.
C
D
J

Jus sanguinis – pagkamamamayan na naaayon sa dugo o pagkamamamayan ng

E

kaniyang mga magulang o isa man sa kanila.

Jus soli – pagkamamamayan na naaayon sa lugar ng kaniyang kapanganakan

EP

anuman ang pagkamamamayan ng kaniyang mga magulang.

D

– taglay na abilidad o kagalingan sa pamumuno.

kalakal – bagay na ibinibenta, ipinapalit, at iniluluwas sa loob at labas ng bansa.

kalamidad – kapahamakan.

– kabuuan ng mga kondisyon na pumapaligid at nakaiimpluwensiya

sa isang organismo (Agno).

– malawak at patag na lupang sakahan; malawak na lupain na patag

at mababa.

188
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 – pagpapanatili ng katahimikan at kaayusan ng bansa.

– pinakamalalim, pinakamalawak, at pinakamalaki sa lahat ng

anyong tubig.

– anumang bagay o mga paglilingkod na tinatamasa dapat tamasahin

ng isang tao na naaayon sa batas; mga kapakinabangan o pribilehiyo na
tinatamasa ng bawat kasapi.

– Ito ang mga karapatang nangangalaga sa nasasakdal

sa anumang kasalanan upang mabigyan ang mga ito ng makatarungang
paglilitis.

PY
– Ito ay mga karapatang nauukol sa ugnayan ng
mamamayan sa pamahalaan.

– Ito ay mga karapatang

nakatutulong sa pangangalaga ng kapakanan at kabuhayan ng mga
mamamayan.

O
– mga karapatang nauukol sa pagtamasa ng mga mamamayan
ng kapayapaan at kaligayahan sa buhay.
C
– makipot na anyong tubig na nagdurugtong sa dalawang malaking anyong
tubig.
D
– paglalahad ng kuro-kuro, puna, o opinyon.

– samahang pangkalakal na itinatag ng lima o higit pang kasapi na

E

ginagamitan ng puhunan ng bawat kasapi at nagbabalik ng tubo sa puhunan

o pinamili.
EP

– paraan ng pamumuhay ng isang pangkat ng mga tao sa isang lugar;

nagbibigay ng pagkakakilanlan ng isang mamamayan.
D

lambak – patag na lupa sa pagitan ng mga bundok.

– anyong tubig na halos napapaligiran ng lupa.

libelo – paninirang-puri.

– pagtungo sa pangangailangan at aspirasyon ng mga

tao nang hindi kinukompormiso ang abilidad ng susunod na henerasyon na
makamit ang kanilang pangangailangan.

189
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 – karapatang ipinagkaloob ng Diyos sa tao upang
makapamuhay nang matiwasay at maligaya.

– mga pananim, hayop, halaman, at iba pang pinagkukunang-

yaman na makikita sa mga anyong-lupa at anyong-tubig.

– binubuo ng iba’t ibang kasapi.

– pagpapahayag ng damdamin at emosyon.

– kapahintulutan o laya sa paggawa ng anuman na nakukuha sa mga

awtoridad upang maisagawa ang isang negosyo, propesyon, o iba pang
gawain.

PY
look – bahagi ng dagat na nakapasok sa baybayin nito.

O
– isang taong nagsasaka sa bukid o bahagi ng anyong lupa.
C
makabuluhan – may saysay.

– isang taong nangingisda sa mga bahagi ng anyong tubig.

D
– matulungin sa kapuwa/walang pinipiling tutulungan.

maritime – insular; tumutukoy sa mga katubigang nakapaligid sa isang bansa.

E

– matagal na pinag-iisipan ang mga plano o mga gagawin.

EP

– kinabibilangan ng mga bagay na pisikal o nakikita tulad

ng pagkain, kasuotan, tirahan, alahas, gusali, at mga kasangkapan.

medical mission – pangkat ng mga doktor, nars at iba pang volunteer na sama-
samang naglunsad ng tulong medikal lalo sa mahihirap na mamamayan.
D

– pinapangarap na maabot at mapagtagumpayan.

– pagkamakabago.

mouse deer – pilandok.

mungkahi – isang pag-aanyaya sa taong gusto mong magkaroon ng isang mabuti

at tamang gawain.

190
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 N

– inirereklamo.

– naiiba, nabubukod, o pambihira.

– mga dayuhan na naging mamamayang Pilipino

dahil sa proseso ng naturalisasyon.

– ay isang legal na paraan kung saan ang isang dayuhan na nais

maging mamamayan ng isang bansa ay sasailalim sa isang proseso sa korte
o hukuman.

PY
– nagbebenta ng iba-ibang produkto o serbisyo.

O
– lugar o bahagi ng Karagatang Pasipiko kung saan
nakalatag ang mga aktibong bulkan; kilala rin sa tawag na Circum-Pacific
Belt.
C
– pagbili ng produkto mula sa ibang bansa.
D
– ahensiya ng pamahalaan na nangangasiwa
sa mga paparating na bagyo at iba pang kondisyon o kalagayan ng panahon.
E

– epekto ng pagpuputol ng mga malalaking

punongkahoy lalo sa kabundukan.
EP

– paglilinis o paghahawan ng bahagi ng gubat o bundok sa

pamamagitan ng pagsunog.

– isang proseso ng pagyari at pagbibigay-kahulugan na

nagmumula sa kagustuhang mapaiba.
D

– pagiging kasapi o miyembro ng isang bansa ayon sa

itinatakda ng batas.

– lihim na pagpapasok o paglalabas ng mga produkto sa bansa.

– pag-unlad.

– mga antigong estruktura at kagamitan.

– dapat gawin ng isang sektor o tao para sa kaniyang sarili at para

sa kaniyang bayan.

191
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
pandaka pygmaea – tabios; isa sa pinakamaliit na isda sa buong mundo.

– grupo ng mga tao na may iisa at sariling kultura na tatak ng

kanilang pagkakakilanlan.

– tahimik.

– agila na kulay tsokolate at abo; matatagpuan sa Pilipinas.

– ahensya ng pamahalaan na namamahala sa mga pagkilos ng mga

bulkan sa bansa.

– kalapating may kulay pulang hugis puso sa may dibdib

PY
nito.

– pagdumi ng hangin, tubig, o kapaligiran dahil sa maling paggamit o

pag-aabuso ng mga likas na yaman.

– tumutukoy sa bilang ng mga taong naninirahan sa isang tiyak na

O
lugar.

– bagay na ipinoprodyus o nililikha ng kalikasan, industriya o sining

(Agno).
C
D
R

recycle – muling paggamit ng mga luma o patapong bagay upang mapakinaba-

E

ngan pa.

reduce – pagbabawas ng mga basura sa paligid.

EP

– pagbabagong-tatag, pagbabagong-buhay.

– tungkuling nakaatang sa isang tao o pangkat.

D

reuse – muling paggamit o pagkumpuni sa mga patapong bagay na maaari pang

pakinabangan.

– nagbibigay ng kahulugan sa mga natatanging mga pananda; simbolo.

– pinakadulong pulo sa gawing timog ng bansa.

– kalinisan, kalusugan.

192
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
 – mga bagay o kalakal na gawa sa sariling bansa.

– proteksiyon.

– panandang nakikita sa pamamagitan ng paglalarawan.

storm surge – hindi pangkaraniwang pagtaas ng tubig sa dagat o karagatan dulot

ng malakas na hanging dala ng bagyo.

– patag na lupa sa ibabaw o itaas ng bundok.

PY
– tubig na umaagos mula sa mataas na lugar.

tarsier – mamag; matatagpuan sa Bohol.

O
– may kinalaman sa tama o tiyak na bahagi ng anumang sining o
siyensiya. C
– nararanasang init o lamig sa isang lugar.

– kaugalian na naipapasa sa salit-saling lahi.

D
– anyong tubig na nagdurugtong sa dalawang malaking katawan ng tubig.

– di pangkaraniwang pagtaas ng tubig sa dagat sa normal nitong lebel bunga

E

ng paglindol.

– mga gawain o mga bagay na dapat isagawa ng isang tao o mamamayan.

EP
D

– pinakadulong pulo sa gawing hilaga ng bansa.

193
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.