4.0 Nagsasalungatang Paniniwala sa Pagsasalin ng mga Akdang Klasika.

Sundan pa rin natin si Savory sa kanyang aklat. Sinipi niya si Virginia Woolf sa
pagsasabing: isang pag-aaksaya lamang ng panahon ang pagbabasa ng mga salin
ng panitikang Griyego. Ang alinmang salin ay tiyak na hindi makapapantay sa
orihinal.

Gaya ng pagkakaalam natin, ang kalakhan ng kinikilalang mga akdang klasika ay

ang mga orihinal na nasusulat sa Griego at Latin. Sa pagpasok ng ika-20 siglo,
ang daigdig ng pagsasaling-wika ay halos umiinog Iamang sa pagsasalin sa lngles
ng mga literaturang Griyego at Latin. Ang mga pagsasaling ito ang naging
kadluan ng karunungan ng mga sumunod na salinlahi. Kaya nga't masasaning
lahat halos ng mga masusumpungang suliranin sa pagsasalin sa kasalukuyan ay
naging mga suliranin na noon pa mang dakong una.

Kung pakasusuriin ang mga pagsasalin ng mga literaturang Griyego, maituturing

na ang mga ito‘y hindi tulad ng mga karaniwang pagsasaling nagaganap sa
kasalukuyang panahon. Ang wikang Griyego ay isa sa iilang dinadakilang wikang
pampanitikan sa daigdig. Diumano'y may mga katangian ang wikang ito na wala
sa ibang wika, kayat ito ay labis na nakaaakit sa mga iskolar ng wika.

Ayon kay Woolf, ang wikang Griyego ay isang wikang may pang-akit na waring
napakamakapangyarihan. Ito, aniya, ay maugnayin, mabisa, tiyak, at waring may
aliw-iw na nakaiigayang pakinggan. Ginagamit ng tao ang isang wika hindi
lamang upang ipahayag ang kanyang iniisip at sa gayon ay maging tulay ng pag-
uunawaan kundi upang magparinig din naman ng nakaiigayang himig sa
kanyang kausap sa pamamagitan ng paasasama-sama ng iba’t ibang uri ng mga
tunog at intonasyon. Hindi kataka-taka, sabi pa niya. kung ang wikang Griyego ay
kilalaning isa sa dakilang wika, kundi man pinakadakila, sa buong daigdig.

Kung sabagay, ang mga dalubwika ay naniniwala na alinmang wika ay mabisa,

tiyak, at nakaiigayang pakinggan kung ang tatanungin ay ang mga taong
gumagamit nito bilang unang wika. Ang wikang Filipino, halimbawa, ay higit na
mabisa kaysa wikang Griyego kung ang gagamit ay isang Pilipino na itoang
siyang unang wika upang ipahayag ang kanyang damdamin. Hindi mabisa, hindi
tiyak at hindi nakaiigayang pakinggan ang isang wikang hiram kapag ginamit sa
pagpapahayag ng kultura (damdamin, lunggatiin, kaugalian o tradisyon) ng isang
lahi. Manapa, mapaniniwalaan marahiI kung sasabihing ang bansang
pinakamaunlad at pinakamakapangyarihan ang siyang natural na mag-angkin ng
wikang higit na maunlad kaysa ibang bansa. Gayon ang wikang Griyego ng mga
panahong yaon.

Maraming henerasyon ding nangibabaw ang wikang Griyego sa lipunan ng mga

iskolar at palaaral. Sa katotohanan, hanggang sa mga unang taon ng
kasalukuyang sigIo, ang kaalaman sa wikang Griyego sa dakong Europa at
maging sa ilang dako ng daiadig ay kinikilalang tatak ng isang taong may mataas
na pinag-aralan.

Sa panahong ito, ang kaalamang magsama ng wikang Griyego ay palatandaan na

lamang ng isang partikular na karunungan, lalo pa't kung iisiping ang wikang
ito'y unti-unti nang napapasaisang sulok na lamang ng mga aklatan sa daigdig.
Ang totoo, kaiba sa panahong nakalipas, ang di-kaalaman sa wikang Griyego ay
di na ngayon nakahahadlang sa tagumpay ng isang tao sapagkat marami nang
wikang higit na maunlad na nagiging batis ng iba‘t ibang karunungan.

Gayunpaman, ang panitikang Griyego ay laging babalik-balikan ng mga iskolar at

mananaliksik sa buong daigdig sapagkat malaki ang naging impluwensya nito sa
panitikan ng lahat halos ng wika.

Mapapangkat sa dalawa, ayon kay Savory, ang mga tagasaling-wika sa Ingles ng

panitikang Griyego. Ang una ay ang pangkat ng mga makaluma o ang tinatawag
na Hellenizers; ang ikalawa ay ang mga makabago o Modernizers. Ang una ay
matapat, ang huli ay malaya. Ang layunin ng mga makaluma ay maging matapat
diumano sa pagsasalin sa paghahangad na mapanatili ang orihinal na diwa at
katangian ng kanilang isinasalin. Sa pangkat ng mga makaluma, ang kahulugan
ng katapatan ay ang paglilipat sa pinagsasalinang wika ang mga kakanyahan ng
wikang isinasalin sa paraan ng pagpapahayag, tulad ng balangkas ng mga
pangungusap at mga idyoma. Sila'y naniniwala na ang salin ay dapat makilalang
salin. Samakatwid, kailangang taglay nito ang mga katangian at kakanyahan ng
wikang isinalin.

Samantala, ang mga makabago naman ay ang kasalungat ng layunin ng una.

Naglalayon silang makalikha ng mga salin sa kanilang wika, mga saling
nahubdan na ng mga katangian at idyoma ng wikang isinalin at nabihisan na ng
mga katangian at idyoma ng wikang pinagsalinan.
Anupat maraming mga pala-palagay at paniniwala ang mga tagapagsalin na
karamihan ay magkakasalungat, gaya ng nabanggit sa itaas. Si Robert Browning,
halimbawa, ayon kay Savory, ay nagpaliwanag sa ‘Panimula' ng kanyang salin ng
Agamemnon na ang isang tagasaling-wika ay kailangang maging literal hangga‘t
maaari, maliban kung ang pagiging literal ay lalabag sa likas na kakanyahan ng
wikang pinagsasalinan.

Sinabi niyang higit niyang matatanggap ang isang salin na nagpapanatili sa

kakanyahan ng orihinal kaysa isang malayang salin na nawawala na ang
kakanyahan ng orihinal. Ito'y hawig sa paniniwala ng mga Hellenizers. Si Robert
Bridges naman ay nagbigay-diin sa paniniwalang higit na mahalaga ang estilo ng
awtor kung ang isang mambabasa ay bumabasa ng isang salin. Naniniwala siyang
hindi magiging makatotohanan kung ang estilo ni Homer, halimbawa, sa
kanyang mga sinulat, ay mapalitan ng estilo ni Tennyson o ni Swinburne
samantalang ang dalawang huli ay mga tagapagsalin lamang ng kanyang mga
akda.

Gayunpaman, sa kabila ng magkasalungat na opinyong nabanggit ay may ikatlo

pang opinyong gumigitaw. May mga naniniwala na hindi makatwirang piliting
ipasok sa wikang pinagsasalinan ang mga kakanyahan ng wikang isinasalin.
Halimbawa: Ang “We know Thee. who Thou art" ay hindi kadaramhan ng
mambabasa ng likas na balangkas ng wikang Griyego. Sa halip, ang madarama ng
mambabasa rito ay wari bang artipisyal o di-natural na lngles. Naniniwala sina
Edward, FitzGerald at Samuel Butler, patuloy pa ni Savory, na sa alinmang salin
ng mga akdang klasika ay dapat maging natural ang daloy ng mga salita,
madaling basahin at unawain. Sa ibang salita, dapat maging idyomatiko ang
salin. Patalinghaga pa diumanong sinabi ni FitzGerald na higit na gusto niya ang
buhay na ibong pipit kaysa patay na agila.

Ang dakilang si Homer, halimbawa na sumulat ng kanyang mga tula sa wikang

Griyego ay itinuturing na magpahangang sa kasalukuyan ay hindi pa nahihigtan
ng ibang mga manunulat. Samakatwid, ang alinmang salin ng mga sinulat ni
Homer ay makatarungan lamang na magtaglay kapwa ng diwa at estilo ni Homer.
Ibinigay ni Savory ang mga salin ni F. W. Newman sa mga sinulat ni Homer
bilang isang magandang halimbawa. Si Newman mismo diumano ang nagsabi na
sa kanyang pagsasalin ay pilit niyang mapanatili ang kakanyahan ng orihinal
hangga‘t maaari. Isa siya sa mga naniniwala na hindi dapat makaligtaang isaisip
ng mambabasa na ang kanyang binabasa ay isang salin at sapagkat salin ay isa
lamang panggagaya sa orihinal.

Salungat na salungat naman dito, ayon kay Savory, anq paniniwala ni Arnold na
isa ring tagapagsalin ni Homer. Siya'y naniniwala na ang sinasabing katapatan sa
pagsasalin ay hindi nangangahulugan ng pagpapaalipin sa orihinal na wikang
kinasusulatan ng isasalin. Sa ibang salita, kung isasalin ang mga sinulat ni Homer
ay totoong kailangang mapalipat din sa wikang pinagsasalinan ang lahat ng
katangian ng manunulat, tulad halimbawa ng pagiging tahas sa kanyang mga
salita, katayugan ng kaisipan, at kabilisan ng pagpapahayag. Ngunit kung ang
animang pantig (bawat taludtod) ni Homer sa kanyang mga tula sa Griyego ay
magandang pakinggan sa wikang iyon, hindi nangangahulugang kung isasalin ito
sa ibang wika ay sa animan din dapat paraanin sapagkat baka hindi maging
mabisa at maluwag o madulas na tulad ng sa wikang Griyego ang magiging salin.

Samantala, unti-unting nahalinhan ng Roma ang Atenia bilang sentro ng

karunungan nang mga panahong iyon. Ang mga palaaral na dati'y sa Atenia
nagsisitungo ay sa Roma na nagsasagawa ng kanilang pananaliksik at pag-aaral.

Anupat nang lumaon, ayon pa rin kay Savory, nalipat na sa Roma pati ang mga
aklatan sa Atenia upang magamit ng mga palaaral na nagsisipanaliksik doon. At
mangyari pa, tinanggap ng mga mag-aaral ang wikang Griyego nang walang
pasubali sapagkat nadudukal nila sa wikang ito ang di-kakaunting karunungan
na hindi nila mababasa sa kanilang wika. Kaya nga‘t nang ipatayo ni Haring
Augusto ang isang malaking aklatan sa Roma ay hinati niya ito sa dalawang
prinsipal na departamento: isa para sa wikang Latin at isa para sa wikang
Griyego. .

Nilinaw, kung sabagay ni Savory na ang pinakamataas na uri ng wikang Griyego

ay umiral ng maikling panahon lamang kung ihahalintulad sa Latin. Kung ano
diumano ang naging bilis ng pag-akyat ng wikang Griyego ay siya rin namang
naging bilis ng pagbagsak nito. Hindi gayon, aniya, ang naging kapalaran ng
wikang Latin. Dahil sa kahalagahan nito ay nanatili itong wikang pampanitikan
hanggang sa mga panahon nina Horace at Virgil. Ang totoo hanggang sa
kasalukuyan ay ginagamit pa rin sa pulitika, sa relihiyon, sa medisina, sa agham.
at iba pang larangan ang maraming terminolohyang hiram o hango sa Latin.

Ang Aeneid ay ang pagsasalin sa Ingles ng kung paano ito sinabi ni Virgil sa
Latin. Kung ang nasabing epiko ni Virgil ay isasalin naman sa paraang tuluyan,
naniniwala raw si Day Lewis na ang gayon ay hindi magiging makatarungan para
kay Virgil. Sinabi pa rin ni Day-Lewis diumano na upang ‘mahuli' ng tagapagsalin
ang ‘himig at damdamin' sa orihinal na teksto, kinakailangang magkaroon ng
ispiritwal na pagkakaugnayan ang awtor at ang tagapagsalin. Kung paanong
magkakaugnayan ang dalawa ay hindi diumano ipinaliwanag ni Day-Lewis.
Ngunit ang isang pinakakaraniwang paraan ng mga tagapagsalin ay ganito: Pag-
aralan ang katauhan ng awtor -ang kanyang sinilangang pook, ang kanyang
kabataan, natapos na kurso, mga karanasan, pag-ibig, at kung anu-ano pang mga
bagay-bagay tungkol sa kanya sapagkat isang katotohanang sadyain man at hindi
ng awtor ay nasasalamin sa kanyang mga sinulat ang kanyang katauhan. At kung
buhay pa ang awtor, ang isang pinakapraktikal na paraan ay sikapin ng
tagapagsalin na mapalapit sa kanya, maging kaibigan, halimbawa, upang makita
niya nang malapitan ang tunay na katauhan ng kanyang awtor, Ialo na't kung ang
kanyang isinasalin ay isang nobela, tula, o kuwento.
At mangyari pa, bukod sa nabanggit na ugnayang pang-ispiritwal ng tagapagsalin
at ng awtor ay kailangan pa rin ng una ang mga sumusunod upang makagawa ng
mabuting salin: sapat na kaalaman sa wikang ginamit sa orihinal at sa wikang
gagamitin sa pagsasalin at sapat na kaalaman sa paksang tinatalakay.

Tungkol naman sa tula, may mga naniniwala na ang isang akdang patula sa isang
wika ay higit na mabuting isalin sa paraang tuluyan sa ibang wika ngunit
mayroon din namang mga naniniwala na hindi magiging makatarungan diumano
sa isang awtor kung ang kanyang akdang patula ay isalin sa paraang tuluyan. Sa
ibang salita, kung patula ang orihinal, kailangan ding maging salin ay patula.
Gamitin natin dito ang ginamit na halimbawa ni Savory sa kaniyang aklat-ang
isang bahagi sa Aeneid nang binibigyan ng babala ni Laocoon ang kanyang mga
kasamang Trohano tungkol sa kasamaang maaaring ibunga ng handog sa
kanilang malaking kabayong kahoy ng mga Griyego. Gaya ng alam natin, si
Lacoon ay dumating na humanangos mula sa kanyang kuta at nagsabi nang
ganito:

Orihinal ni Virgil.
et procul; 'o miseri, quae tanta insania, cives?
creditis avectos hostes? auto ulla putatis
dona carere dolle Danaum? sic notus Ulixes?
aut hoc inclusi ligno occultantur Achivi.
aut haec in nostros fabricata est machina muros
inspectura domos venturaque desuper urbi,
aut aliquis latet error' equo ne credite, Teucri,
quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentes.

Salin ni Day-Lewis (tuluyan)

Citizens, are you all stark mad? Do you really believe our foes are gone? Do you
imagine any Greek gift is gulleless? Is that your idea Ulysses? This thing of wood
conceals Greek soldiers, or else it is a mechanism designed against your walls- to
pry into our houses and to bear down on the city; sure, some trick is there. No,
you must never feel safe with the horse, Trojans. Whatever it is, I distrust the
Greeks, even when they are generous.

Salin ni Conington (patula)

'Wretched countrymen', he cries,
What monotrous madness blinds your eyes?
Think you your enemies removed?
Come presents without wrong
From Danaana? Have you thus approved
Ulysses, known so long?
Perchance-who knows?-the bulk we see
Conceals a Grecian enemy,
Or 'tis a pile to o'erlook the town,
And pour from high invaders down,
Or fraud lurks somewhere to destroy:
Mistrust, mistrust it, men of Troy!
Whatever it be, a Greek! fear,
Though presents in his hands he bear!
Ang bahaging ito ng Aeneid ay binanggit dito hindi lamang upang paghambingin
ang dalawang uri ng salin sa Ingles ng isang tula sa Latin kundi upang ipakita rin
kung papaanong nagkakaiba ang mga tagapagsalin sa mga pamaraang kanilang
ginagamit.

Anupat masasabing sadyang napakarami ang mga tagapagsalin ng mga akdang

klasika o ng mga akdang nasusulat sa mga wikang Latin at Griyego. Marahil ay
hindi magiging makatarungan a mga tagapagsaling ito kung hindi babanggitin
dito ng lahat sila ay nakapag-ambag sa pagpapalaganap ng karunungan sa buong
daigdig; isinailn nila ang mga dakilang akdang klasika upang pakinabangan ng
mga sumusunod na salinlahi.
5.0 Machine Translation: Papalit sa Tao?

Nabangit sa mga unang pahina na ang syensya ng pagsasalin sa Pilipinas ay ni

hindi pa nakakalayo sa kanyang kuna o duyan.
Sa biglang isip ay waring kalabisang talakayin sa aklat na ito ang tungkol sa
machine translation (mula rito'y dadaglatin natin ng MTn). Maaring sabihin ng
iba na pag-ukulan na muna natin ng panahon ang tungkol sa pagsasaling-wika na
ang tao ang nagsasagawa at hindi kompyuter o makina. Tutal, wala pa nga naman
ang MTn.
Gayunpaman. ipinasya pa rin ng awtor ng aklat na isama ang seksyong ito upang
magkaroon ng ideya ang mambabasa sa kasalukuyang istatus o kalagayan ng
MTn lalo na kung isasaalang-alang natin na narito na rin sa Pilipinas ang
komyuter. Samakatwid, hindi magiging lubhang bago sa mga nakapag -aral na
Piilpino gayundin sa mga mag-aaral na Pilipino, gayundin sa mga mag-aaral sa
pagsasaling wika ang paksang ito.
Kung hindi interesado sa MTn ang mambabasa ay maaari itong laktawan, tulad
din naman ng maaaring gawin sa "Kasaysayan ng Pagsasaling-wika sa Daigdig
at / o Pilipinas" at mangyari pa'y sa iba pang bahagi ng aklat.
Matagal nang pinipilit ng mga sayantist, mahigit nang 40 taon sa ngayon, na
makalikha ng machine translator (mula rito'y dadaglatin naman natin ng MTr).
Ngunit hanggang sa panahong sinulat ang aklat na ito (1994), wala pa silang
naiimbentong makina o kompyuter na maaaring ipalit sa tao bilang tagasaling-
wika.

Minsan ay may nalathalang isang balita na nakaimbemo na diumano ang

bansang Hapon ngbMTr. Subalit, gaya ng dapat asahan, ang nasabing makina ay
limitadung-limitado lamang sa pagsasalin sa Niponggo ng mga paksang lubhang
teknikal, bukod pa sa kailangang ang nasabing paksa ay limitadung-limitado pa
rin sa isang tiyak na paksa at wika; e.g. nuclear physics sa lngles.

Kung mapapalitan ng makina ang bilang tagasaling-wika ay hindi pa natin

masabi sa ngayon. Napakabilis ng pag-unlad ng syensya. Kung meron na ngayong
mga robot na parang mga taong nakapagsisilbi sa mga restoran,
nakapagsasagawa ng operasyon sa mga ospital at mga robot na nadidiktahan nila
ng control tower sa daigdig kung ano ang gagawin sa kanilang kinalunanang
spaceship sa kalawakan, hindi magiging katakataka kung balang araw ay
magkaroon na ng MTr na higit na episyente kaysa tao. .
Alam natin na nang unang maimbento ang kompyuter ay nindi pa kasing-
episyente ng nalalaman nating kompyuter sa ngayon. Ngunit patuloy itong
pinabuti at pinabubuti pa. Halos taun-taon ay may lumalabas na bagong modelo
na may mga katangiang wala sa mga unang Iabas na modelo. Kaya't marahil ay
dapat manatiling bukas ang ating isipan sa isang posibilidad na dahil sa tayo‘y
nasa panahon na ng kompyuter, darating ang panahon na makalilikha na ang tao
ng MTr na kanyang makakawaksi kundi man magiging kapalit.

Sa mga bansang nangunguna sa ngayon sa pagsasagawa ng mga pananaliksik sa

larangan ng MTn ay mababanggit ang mga sumusunod: Estados Unidos, Gran
Britanya, Rusya. at nitong mga huling taon ay nakahabol na ang bansang Hapon.
Ayon kay Finlay (Translating 1971:156-7), sumigla ang pananaliksik ng bansang
Amerika sa MTn dahil sa unang may-sakay-na-taong spaceship na pinalipad ng
Rusya noong 1961. Noong mga panahong iyon ay mahigpit ang paligsahan ng
Rusya at Amarika na magalugad ang kalawakan. At waring nakalalamang ang
una. Kaya nga't nakatuon ang pananaliksik ng Amerika noon sa paglikha ng MTr
na makapagsasalin sa Ingles ng mga karunungang pang-agham, lalo na ng
tungkol sa space exploration ng Rusya. Sa ngayon ay hindi natin masabi kung
nagtagumpay ang Amerika sa kanyang layunin; sa ibang salita, mayroon na
kayang MTr ang Amerika na lihim na ginagamit sa pagkuha ng mga
impormasyong pang-agham buhat sa Rusya at sa iba pang mauunlad na bansa?

Noong 1980 ay nagkapalad ang awtor na ito na makadalo sa isang kumperensya

sa pagsasaling-wika sa RELC (Regional Language Center), Singapore. Isa sa
naging paksa sa nasabing kumperensya ang MTn. Bumasa ng kani-kanilang
papel tungkol sa MTn ang mga kinikilalang dalubhasa sa larangan ng kompyuter
at MTn. Subalit nakalulungkot isipin na ang talakayan ay nagsimula sa teorya at
nagwakas sa teorya. Nagpaikut-ikot ang talakayan sa mga posibilidad na ang
“transformational-generative grammar ni Chomsky at ng iba pang modelong
panggramatika ay makatutulong nang malaki sa pagbuo ng mapananaligang
MTr. Marami kasi ang nagpapalagay na binuo ni Chomsky ang kanyang
“transformational-generative grammar' sa pag-asang balang araw ay magagamit
ito sa proseso ng “syntactic analysis' na maaaring iprogram sa kompyuter para sa
pagsasaling-wika. Mababanggit na bago niya sinulat ang kanyang disertasyon
tungkol sa TGG ang kanyang interes ay nasa ”mathematical theory of formal
languages.“ Ngunit hanggang doon lang ang naging talakayan.

Halos labing-apat na taon na ngayon ang nakakaraan mula nang maging paksa
ng talakayan sa RELC-Singapore ang MTn. Ngunit sa pagkakaalam ng awtor na
ito ay wala pang bansang makapagsasabi na nakaimbento na ito ng MTr na
maaari nang pamalit sa tao; iyong MTr na nakapagsasalin ng malikhaing
panitikan, tulad ng kwento o tula.

Ano kaya ang mga dahilan at hindi makabuo ang mga sayantist ng MTr para sa
di-teknikal na paksa? Malalagom sa sumusunod ang mga dahilan:
5.1 Hindi pa maabot ng isip ng kasalukuyang mga sayantist kung papaano
mabisang maisasalin ang mga idyoma. Ang mga linggwist man ay walang
maibigay na pormula para magamit ng mga sayantist. Gaya ng alam natin,
karaniwang wala sa pinagsasamang mga salita sa isang ekspresyong idyomatiko
ang kahulugan nito. Bukod dito, bawat lahi ay may kanya-kanyang
pinaghahanguang kultura sa pagbuo ng mga idyoma. Sa ibang salita, karamihan
ng idyoma ng isang lahi ay nakabuhol sa kultura nito. "Maloloko" ang MTr ngunit
hindi nito maisasalin sa Ingles, halimbawa, ang sumusunod na idyomatikong
Filipino: "isang bakol ang mukha", "di mahapayang gatang", "parang hilong
talilong", "nagtataingang kawali", "nakapamburol" at maraming marami pang
iba. Kung sabagay, malulutas ang ganitong problema kung matitipon ang lahat
ng idyoma sa Filipino at maiprogram sa MTr. Subalit ang waring ang
imposibleng iprogram sa MTr ay ang matatalinghagang pahayag at mga tayutay o
figures of speech na makakarga sa mga tula na sa ngayon ay malikhaing pag-iisip
lamang ng tao ang maaaring lumirip sa kahulugan.
5.2 Pagkakaiba sa istruktura o pagkakasunud-sunod ng mga salita ng mga wika.
Gaya ng alam natin, malaki ang kinalaman ng pagkaaunud-sunod ng mga salita
sa kahulugan ng isang parirala o pangungusap. Kung ang dalawang wikang
pinagtutuunan sa paglikha ng MTr ay ang Ingles at Filipino, halimbawa,
mangangailangan muna ng isang malawakang pahambing na pag-aaral upang
pagkatapos ay maiprogram ang resulta nito sa kompyuter. Hindi biru-biro ang
gawaing ito, lalo na kung iisiping ang mga taong gumagamit ng isang partikular
na wika ay nakagagamit ng walang limit na mga pahayag na hindi pa naririnig sa
alinmang akto ng talastaaan. At kung idaragdag pa natin dito ang mga
problemang pansemantika na kalimitan ay nakaugat sa kultura at kamalayan ng
mga taong kasangkot sa mga wikang pinagtutuunan sa pagbuo ng MTr, hindi pa
makakayang isipin sa ngayon ng mga sayantist at mga linggwist kung paano ito
mabibigyang-lunas.
5.3. Maraming kahulugan ang maaaring ikarga sa isang salita. Ang isang salita,
halimbawa, na may 20 iba't ibang kahulugan sa diksyunaryo ay malaking
problema sa MTn. Ang totoo, ito ang pinakadahilan kung bakit ang pananaliksik
sa MTn ay limitado lang muna sa mga paksang lubhang teknikal na kung saan
ang mga katawagan ay karaniwang iisa lamang ang dalang kahulugan. Hindi pa
maabot ng kasalukuyang karunungan ng tao kung paanong magagamit ang MTn
sa malikhaing panitikan na kung saan ang isang salitang maraming dalang
kahulugan (polysemous) ay nagkaroon lamang ng tiyak na kahulugan na siyang
ibig tukuyin ng awtor kapag naging bahagi ng pangungusap o konteksto.
Sapagkat ang kompyuter o ang mabubuong MTr ay "hindi nag-iisip" na tulad ng
tao, wala itong kalagayang salain kung aling kahulugan ng salita ang dapat kunin,
batay sa konteksto. Magaawa lang ito ng kompyuter o MTr kung may pormulang
ipoprogram at ‘isusubo' dito tungkol sa kung paano pipiliin ang angkop na
kahulugan sa isang konteksto. Kung malulutas ng kasalukuyang karunungan ng
tao ang mga problemang ito ay wala pang nakakatiyak.

Madali sana na maiimbento ang MTr kung magkakasindami ang bokabularyo o

leksikon ng mga wika sa daigdig. At kung may isa-sa-isang tumbasan ang mga
salita ng mga wika. Subalit, gaya ng alam natin, ang mga bagay na ito'y
imposibleng mangyari.

5. 4. Bagama't magiging mabilis ang proseso ng aktwal na pagsasaling-wika sa

pamamagitan ng MTr (kung sakali't ito'y maimbento na), napakaraming oras
naman ang magugugol sa pre-editing at post-editing ng tekstong isusubo rito. Sa
ibang salita, hindi na nga tao ang magsasagawa ng pagsasalin, ngunit mas
mahirap at mas matagal naman ang gugugulin niya bago at matapos magsagawa
ng pagsasalin. Kaya nga't hangga't hindi nalulutas ng mga sayantist ang
problemang ito, higit na magiging matipid pa rin sa panahon at sa salapi kung tao
ang magsasagawa ng pagsasalin.

5. 6. Wala pang computerized bilingual dicrtionary na sadyang inihanda para

magamit sa MTn. Ang paghahanda ng ganitong uri ng diksyunaryo ay hindl pa
makuro nang husto sa ngayon. Hindi ito biru-birong gawain. Kung ang tuon,
halimbawa, sa pagbuo ng MTr ay Ingles at Niponggo. kakailanganin ang English :
: Niponggo Computerized Bilingual Dictionary. Ang anumang prosedyur o mga
hakbang na susundin sa dalawang wikang ito ay kailangang maiprogram muna sa
MTr sa isang paraang maayos at tiyak. Kakailanganin, samakatwid, na maghanda
ang mga Iinggwist ng mga tuntunin sa transpormasyon na maipoprogram sa MTr
upang matiyak ang tamang paglilipat ng diwa ng tekstong pinagsasalinan.

Anupat sa bahaging ito'y malilirip natin marahil kung gaano kasalimuot ang
paglikha ng MTr. Mabubuod natin sa tatlo ag mga problema.

5.5.1 Ang isip ng tao ang pinakakumplikadong computer machine. Ang taong
gumagamit ng kanyang komputer na pag-iisip ay buhay - may puso at damdamin,
malikhain. Samantala ang kompyuter na likha o lilikhain pa ng tao ay hindi nag-
iisip, walang buhay, walang puso at damdamin, hindi malikhain. Ang kompyuter
o MTr, sa katotohanan, ay robot lamang. Nagagawa lang nito ang iba't ibang
bagay nang napakabilis ayon sa kung ano ang naiprogram dito ng tao. Kaya nga‘t
sa pagsasaling-wika na kinasasangkutan ng mga wikang kisangkapan ng mga
taong may sariling pag-iisip at damdamin, masasabing sa panahong ito ay malaki
pa ang kakulangan ng kompyuter o ng anumang makina na likha ng tao. Ang
totoo‘y matagal nang pinipilit kopyahin ng mga sayantist ang isip ng tao ngunit
hanggang ngayon ay hindi sila magtagumpay. Laging may limit. Sapagkat kapag
nagawa nilang lagyan ng buhay at damdamin ang mga piraso ng bakal na
inihugis-tao, matutulad na rin sila sa Diyos na siyang lumikha ng malikhaing
kompyuter - ang isip ng tao.

5. 5.2. Kulang pa sa nalalamang mga teorya ang mga linggwist tungkol sa

paglalarawan at paghahambing ng mga wika upang magamit sa pagbuo ng MTr.
Ang mga linggwist na dati'y mapupusok sa paglalahad ng kani-kanilang mga
teoryang panggramatika sa pag-aakalang magagamit ang mga iyon sa MTn ay
pinanlalamigan na ngayon. Napapatunayan nila na ang wikang Iikha ng isip ng
tao ay halos imposibleng ilarawan, lalo na kung ang paglalarawan ay gagamitin sa
pagbuo ng MTr. Ang kompyuter na nalilikha nila ay hindi pa naiaangkop sa
pagsasaling-wika.

Gayunpaman, sa kabila ng lahat ng ito, hindi natin dapat tasahan ang kakayahan
ng mga sayantist. Maraming imposible noong araw na posible na ngayon. Ang
talino ng mga sayantist ay hindi lang marahil naitutuon nang husto sa MTn.

Samantala, maghintay tayo. Umasa

Ref. Sining ng Pagsasaling-wika. Ikalawang Edisyon. 1997. Ni: Alfonso O.

Santiago. Rex Book Store. pp.12-24.