Časopis UUMSZTRS

UDK 613.2-057.875(497.11)
616.98:578.834
COBISS.SR-ID 24686345
DOI 10.5937/SESTRVIZ2007003D
ORIGINALNI RAD / ORIGINAL ARTICLE

Ishrana studenata i nastavnika Visoke škole u

Subotici tokom pandemije COVID-19
Nataša Čamprag Sabo1, Karolina Berenji2, Dejan Živanović1
1 Visoka škola strukovnih studija za obrazovanje vaspitača i trenera, Banijska 67, Subotica
2 Zavod za javno zdravlje Subotica, Zmaj Jovina 30, Subotica

Za korespodenciju Datum prispeća rada 21.08.2020.

Nataša Čampraga Sabo Rad korigovan: 06.10.2020.
E mail: [email protected] Rad prihvaćen: 07.10.2020.
Visoka škola strukovnih studija za obrazovanje vaspitača i trenera,
Banijska 67, Subotica

SAŽETAK NUTRITION DURING THE COVID 19 PANDEMIC

Pandemija korona virusa dovela je do prekida rada u različitim ABSTRACT
delovima sveta i, samim tim, izazvala brojne promene u načinu The coronary virus pandemic has led to disruptions in various
života ljudi, uključujući društvene interakcije, mogućnost bavlje- parts of the world and, thus, has caused numerous changes in
nja sportom, pa i sam način ishrane. people's lifestyles, including social interactions, the ability to play
Cilj rada je da se procene promene u načinu ishrane, na popu- sports, and even the diet itself.
laciji studenata i nastavnika Visoke škole strukovnih studija za The aim of this paper is to assess the changes in the diet of the
obrazovanje vaspitača i trenera u Subotici, tokom pandemije. population of students and teachers from College for Vocation-
Polovina ispitanika nije imala problem sa nabavkom hrane niti al Education of Teachers and Coaches in Subotica, during the
je konzumirala veću količinu hrane tokom pandemije. U uslo- pandemic. Half of the respondents did not have a problem with
vima izolacije, njih 40,3% je svakodnevno upražnjavalo fizičku food procurement nor did they consume a larger amount of food
aktivnost u kućnim uslovima dužim od 20 minuta. Povremene i during the pandemic. In isolation conditions, 40.3% of them
učestale psihičke tegobe tokom pandemije (strah, napadi panike, exercised daily at home for more than 20 minutes. Occasional
neizvesnost, anksioznost) osetilo je 39% ispitanika. Zanimljivo je and frequent psychological problems during the pandemic (fear,
panic attacks, uncertainty, anxiety) were felt by 39% of respon-
da je 40,3% ispitanika povećalo potrošnju svežeg voća i povrća.
dents. It is interesting that 40.3% of the respondents increased
Hleb je učestalije konzumiralo njih 30%, a slatkiše njih 32,5%. the consumption of fresh fruits and vegetables. Bread was con-
Interesantno je da su slane grickalice ispitanici ređe koristili nego sumed more often by 30% of them, and sweets by 32.5%. It is
pre pandemije (40,4%), dok su supe i kuvana jela njih 31,2% če- interesting that the respondents used salty snacks less often than
šće konzumirali. before the pandemic (40.4%), while 31.2% of them consumed
Ovakve, ali opsežnije studije trebalo bi da se sprovode širom sve- soups and cooked meals more often.
ta jer bi mogle da budu od koristi državnim organima kako bi Such but more extensive studies should be conducted around the
prilagodili reakcije na eventualne buduće pandemije. world as they could be useful to government authorities in order
Ključne reči: pandemija, ishrana, fizička aktivnost, psihičke te- to adjust responses to possible future pandemics.
gobe. Key words: pandemic, diet, physical activity, mental health prob-
lems.

UVOD mera lične higijene i dezinfekciju prostora, boravak

Svetska zdravstvena organizacija je dana 11. marta kod kuće kao osnovni način ograničavanja izlože-
2020. godine proglasila pandemiju novim virusom nosti ljudi virusu. Sve navedeno je uticalo ne samo
korone, koja je izazvala brojne promene u načinu na život pojedinca već i na funkcionisanje porodica
života ljudi, kako širom sveta tako i u našoj zemlji. i društva u celini, sa aspekta dnevnih rutina, druš-
Novi korona virus (SARS-Cov-2) se prenosi uglav- tvenih interakcija, mogućnosti bavljenja fizičkim
nom kapljičnim i direktnim putem pri kijanju i aktivnostima, ishrane... Svakodnevni izazovi tokom
kašljanju, kao i dodirivanju predmeta, poput većine pandemije bili su, između ostalog, i nabavka hrane,
virusa koji zahvataju disajne puteve [1]. Protivepi- pripremanje obroka, a kako je uvođenjem karantina
demijske preporuke za smanjenje širenja infekcije kretanje bilo drastično limitirano, otežalo je fizičke
korona virusom podrazumevaju, pored pojačanih aktivnosti na otvorenom, au potpunosti zabranilo

8 SESTRINSKA VIZIJA . broj 7 . oktobar 2020.

 Časopis UUMSZTRS

boravak u teretanama, sportskim klubovima, fitnes zove i povećanje apetita [12].

centrima… Istraživanje sprovedeno u Kini [13] o uticaju izolaci-
Poštose tokom pandemije promenio način života, je nakon pandemije na mentalno zdravlje ukazuje da
većina ljudi je bila prinuđena da u manjoj ili većoj skoro 35% stanovnika pokazuje simptome post tra-
meri adaptira način ishrane. Na način ishrane, iz- umatskog stresnog poremećaja (PTSP), pri čemu je
među ostalog, može da utiče ibroj članova porodice, utvrđeno da veći udeo čine žene.
broj dece, broj članova sa specifičnim načinom ishra- Na Univerzitetu u Padovi, na Departmanu za mo-
ne, ali i smanjenje ili gubitak finansijskih prihoda to- lekularnu medicine, utvrđeno je da od 2000 ispi-
kom pandemije. tanika među zaposlenima i studentima, 49,6% nije
Umerena, izbalansirana i raznovrsna ishrana naro- bitno modifikovalo svoju ishranu tokom pandemije,
čito je važna tokom epidemija, jer pravilna ishrana ali je 46,1% izjavilo da je imalo više obroka tokom
može da utiče na sposobnost organizma da se bori, dana [14]. Takođe je zabeležena povećana potrošnja
te oporavi od različitih infekcija. Preporuke Svetske čokolade i sladoleda (42,5%) kao i slanih grickalica
zdravstvene organizacije tokom pandemije se odno- (23,5%), a njih 42,7% ova povećanja pripisuje povi-
se na umereno konzumiranje raznovrsne hrane koja šenim nivoima anksioznosti. 21,2% ispitanika pove-
uključuje voće i povrće, žitarice od celog zrna, mahu- ćalo je potrošnju svežeg voća i povrća.
narke, umereni unos mesa, ribe, jaja i mleka; ograni-
čen unos soli (do 5 g/dan), ulja i masti, kao i šećera METODE
i zaslađenih napitaka; zatim izbegavanje alkoholnih Istraživanje je sprovedeno tokom aprila 2020.godine,
pića te unošenje dovoljne količine tečnosti, pre svega tokom trajanja pandemije virusa korona. U istraživa-
vode [2]. nju je učestvovalo 154 (bivših i sadašnjih) studenata
Protivepidemijskim merama (privremenom obusta- i nastavnika Visoke škole za obrazovanje vaspitača i
vom rada obrazovnih ustanova, ograničenim radom trenera iz Subotice. Za potrebe ovog istraživanja na-
preduzeća i preporukama za rad od kuće, privreme- menski je formulisan online anketni anonimni upit-
nom merom ograničenog izlaska iz kuće za osobe nik, sačinjen od pitanja višestrukog izbora, zatvore-
starije od 65 godina, kao i zatvaranjem objekata i nog tipa.
otvorenih prostora za trening) ograničene su i ru- Za statističku analizu korišćen je softverski paket
tinske aktivnosti na otvorenom, uključujući redov- IBM SPSS Statistics 19, a korelacije između odabra-
nu fizičku aktivnost. Fizička aktivnost ima pozitivni nih promenljivih (učestalost upražnjavanja fizičke
uticaj na više od 40 bioloških markera – od pobolj- aktivnosti, konzumiranje mlečnih proizvoda, ko-
šanja kognitivnih funkcija, uticaja na krvne sudove, ličina unete hrane, uno voća i povća, unos slatkiša,
krvni pritisak, gustinu kostiju pa sve do uticaja na grickalica, hleba i psihičke tegobe) utvrđene su Spir-
psihijatrijske bolesti poput depresije, anksioznosti i manovim koeficijentom korelacije. Uzete su u obzir
sl.[3]. Posebno se pozitivni uticaj aktivnosti srednjeg samo one korelacije koje imaju veliku statističku zna-
intenziteta odnosi na smanjenje pojave infekcija gor- čajnost koeficijenta korelacije (p), odnosno kada je p
njih disajnih puteva [4]. Gojazne osobe se podložnije ≤ 0,05 [15].
ozbiljnijim kliničkim oblicima bolesti i u većem su
riziku od hospitalizacije, usled hronične inflamacije
REZULTATI
nižeg stepena [5], izmenjenog imunološkog odgovo- Od 154 ispitanika bilo je 48 (31,2%) muškaraca i
ra na infekciju, kao i sledstvenih kardiometaboličkih 106 (68,8%) osoba ženskog pola. Najviše ispitanika
komorbiditeta [6]. (39%) je u dobi od 21-35 godina; 7,8% ispitanika je
do 20 godina; 36,4% od 36 do 50 godina, 14,2% od
U pojedinim studijama utvrđena je značajna veza
51 do 65 godina i 2,6% je dobi preko 65 godina. Od
između načina ishrane, bavljenja fizičkim aktivno-
svih ispitanika 80,5% osoba se izjasnilo da su nepu-
stima i raspoloženja [7, 8, 9]. U literaturi se navo-
šači. 16,9% ispitanika se izjasnilo da oni ili neko od
de brojne psihičke tegobe poput anksioznosti kod
članova njihove porodice spadaju u kategoriju ljudi
lica lišenih slobode [10]. Poremećaj nivoa hormona
sa ograničenjima u ishrani (specifična ishrana usled
stresa, uzrokovan zabrinutošću, ekonomskom nesi-
alergija na hranu, celijaklije, dijabetesa…). Učesta-
gurnošću, drastičnom promenom životnih navika te
le psihičke tegobe tokom pandemije (strah, napadi
prisilnim boravkom u zatvorenom prostoru utičei na
panike, neizvesnost, anksioznost) osetilo je 11,7%
potencijal imunološkog sistema [11], a može da iza-

SESTRINSKA VIZIJA . broj 7 . oktobar 2020. 9

Časopis UUMSZTRS

ispitanika, ponekad je tegobe osetilo njih 27,3%, a više povrća (r=0,393). Ispitanici koji su naveli da su
većina, odnosno 61% ispitanika se izjasnilo da je bilo unosili više mesa unosili su i više slatkiša (r=0,235) i
bez psihičkih tegoba. Problem sa nabavkom hrane mlečnih proizvoda (r=0,373). Takođe, osobe koje su
nije imalo 50% ispitanika. Polovina ispitanika nije tokom pandemije unosile više grickalica unosile su
konzumirala veću količinu hrane tokom pandemi- i više slatkiša (r=0,489), a manje voća (r=-0,283).
je, veću količinu hrane je konzumiralo njih 14,3%, Pušači su statistički značajno unosili više povrća to-
dok se njih 35,7% izjasnilo da je to činilo ponekad. U kom perioda pandemije u odnosu na nepušače (r=-
uslovima izolacije, njih 40,3% je svakodnevno upra- 0,283). Ispitanici koji su se izjasnili da su imali neke
žnjavalo fizičku aktivnost u kućnim uslovima dužu oblike psihičkih tegoba su konzumirali veću količinu
od 20 minuta, osim kućnih poslova, a nikad njih hrane od uobičajene (r=-0,370), odnosno više slatki-
36,4%. Što se tiče konzumiranja određene vrste hra- ša (r=0,494), ali manje hleba (r=-0,308).
ne, voće odnosno povrće je isto kao i pre pandemije
konzumiralo njih 48%, odnosno 55,8%, ređe 11,7%, DISKUSIJA
odnosno 9,2%, a češće 40,3%, odnosno 35% ispitani- Iako je u dosadašnjim studijama potvrđeno da, u
ka. Učestalost konzumiranja ribe i mesa je ista kao i poređenju sa muškarcima, žene vode više računa o
pre pandemije kod njih 57,1%, odnosno 64,9%, ređa ishrani [16, 17, 18, 19, 20, 21], kao i da konzumiraju
kod 35,1%, odnosno 18,2%, a češća kod 7,8%, odno- veće količine voća, povrća, mleka i mlečnih proizvo-
sno 16,9% ispitanika. Hleb je učestalije konzumiralo da [16, 19, 20], interesantno je da u ovom istraživanju
njih 30%, a slatkiše njih 32,5%. Interesantno je da su utvrđeno da su ispitivane žene smanjile unos mleka i
slane grickalice ispitanici ređe koristili nego pre pan- mlečnih proizvoda tokom pandemije. Ne postoji sta-
demije (40,4%), dok su kuvana jela njih 31,2% češće tistička povezanost između povećanog unosa voća,
konzumirali, a 5,2% ispitanika ređe no uobičajeno. povrća, ribe i kuvanih obroka kod žena. Očekivalo
Interesantno je naglasiti da su od 70 ispitanika koji se i da ljudi starijeg uzrastaunose više voća, povrća
su povremeno ili stalno osetili psihičke tegobe, njih i ribe, obzirom da su u većem riziku od oboljevanja,
51% povremeno ili stalno imalo problem sa nabav- jer je utvrđeno da osobe starije od 40 godina više
kom hrane, 74,3% njih je konzumiralo veću količi- vode računa o kvalitetu ishrane [16].
nu hrane, 57,1% je unosilo više slatkiša, a njih 27,1% ZAKLJUČAK
unosilo je više grickalica od uobičajnog dnevnog
Pozitivan ishod bi bila pretpostavka da će se zadržati
unosa.
novonastala navika kuvanja u kući nakon ukidanja
Osobe koje su upražnjavale redovnu fizičku aktiv- pandemije, jer se 31,2% ispitanika izjasnilo da je če-
nost su konzumirale manje mlečnih proizvoda nego šće konzumiralo supe, čorbe i kuvane obroke.
pre pandemije (r=0,217). Žene su mlečne proizvo-
Slične, ali opsežnije studije sa većim brojem anketi-
de konzumirale ređe nego pre pandemije, što je sta-
ranih, trebalo bi da se sprovode širom zemljejer bi
tistički značajno u odnosu na muškarce (r=-0,248).
mogle da budu od koristi državnim organima kako
Osobe koje tokom perioda pandemije nisu povećale
bi prilagodili (re)akcije na eventualne buduće pan-
količinu unete hrane, unosile su manje mesa (r=-
demije.
0,218). Osobe koje su unosile više voća, unosile su i

10 SESTRINSKA VIZIJA . broj 7 . oktobar 2020.

 Časopis UUMSZTRS

LITERATURA
1. Lai CC, Shih TP, Ko WC, Tang HJ, Hsueh PR. Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2) and
coronavirus disease-2019 (COVID-19): The epidemic and the challenges. Int J Antimicrob Agents. 2020. 55(3):105924.
2. World health organization. https://www.who.int/news-room/campaigns/connecting-the-world-to-combat-coronavi-
rus/healthyathome/healthyathome---healthy-diet
3. https://www.nutricionizam.hr/clanci/postoji-li-magcina-pilula-za-dugovjecnost
4. Garber C, Blissmer B, Deschenes M, Franklin B, Lamonte M, Lee I, Nieman D, Swain D. Quantity and Quality of Exer-
cise for Developing and Maintaining Cardiorespiratory, Musculoskeletal, and Neuromotor Fitness in Apparently Healthy
Adults: Guidance for Prescribing Exercise, Med & Sci in Sports & Exercise. 2011. 43 (7): 1334-59.
5. Ellulu MS, Patimah I, Khaza’ai H, Rahmat A, Abed Y. Obesity and inflammation: the linking mechanism and the com-
plications. Arch Med Sci. 2017. 13 (4): 851–63.
6. Green WD, Beck MA. Obesity altered T cell metabolism and the response to infection. Curr Opin Immunol. 2017. 46:
1–7.
7. Fernandez-Sanjurjo M, de Gonzalo-Calvo D, Fernandez-Garcia B, Diez-Robles S, Martinez-Canal A, Olmedillas H,
Davalos A, Iglesias-Gutierrez E. Circulating microRNA as Emerging Biomarkers of Exercise. Exerc. Sport Sci. Rev. 2018.
46: 160–171.
8. Arab A, MehrabaniS, Moradi S, Amani R. The association between diet and mood: A systematic review of current
literature. Psychiatry Res. 2019. 271: 428–437.
9. Ammar A, Trabelsi K, Muller P, Bouaziz B, Boukhris O, Glenn J.M, Bott N, Driss T, Chtourou H, Muller N. et al.
The Effect of (Poly)phenol-Rich Interventions on Cognitive Functions and Neuroprotective Measures in Healthy Aging
Adults: A Systematic Review and Meta-Analysis. J. Clin. Med. 2020. 9: 835.
10. Lopez-Perez B, Deeprose C, Hanoch Y. Prospective mental imagery and its link with anxiety and depression in pris-
oners. PLoS ONE 2018.
11. World health organization. Mental health considerations
https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/mental-health-considerations.pdf
12. Love H, Bhullar N, Schutte N.S. Psychological aspects of diet: Development and validation of three measures assess-
ing dietary goal-desire incongruence, motivation, and satisfaction with dietary behavior. Appetite 2019. 138: 223–232.
13. Qiu J, Shen B, Zhao M, et al A nationwide survey of psychological distress among Chinese people in the COVID-19
epidemic: implications and policy recommendations General Psychiatry 2020.
14. Scarmozzino F, Visioli F. Covid-19 and the Subsequent Lockdown Modified Dietary Habits of Almost Half the Pop-
ulation in an Italian Sample. Foods 2020. 9: 675.
15. Dawson B, Trapp R.G. Basic and Clinical Biostatistics. 4th Ed. New York: Lange Medical Books/McGraw-Hill. 2004.
16. Assumpção D, Domene S, Fisberg R, Canesqui A, Barros M. Differences between men and women in the quality of
their diet: a study conducted on a population in Campinas, São Paulo, Brazil. Ciênc. saúde coletiva. 2017. 22 (2): 347-
358.
17. Ervin RB. Healthy Eating Index-2005 total and component scores for adults aged 20 and over: National Health and
Nutrition Examination Survey, 2003-2004. National Health Statistics Reports 2011. 44(13):1-9.
18. Hiza HAB, Casavale KO, Guenther PM, Davis CA. Diet quality of americans differs by age, sex, race/ethnicity, in-
come, and education level. J Acad Nutr Diet 2012. 113(2):297-306.
19. Morimoto JM, Latorre MRDO, Cesar CLG, Carandina L, Barros MBA, Goldbaum M, Fisberg RM. Fatores associados
à qualidade da dieta de adultos residentes na Região Metropolitana de São Paulo, Brasil, 2002. Cad Saude Publica 2008.
24(1):169-178.
20. Rolls BJ, Fedoroff IC, Guthrie JF. Gender differences in eating behavior and body weight regulation. Health Psychol.
1991. 10(2):133‐142.
21. Davy SR, Benes BA, Driskell JA. Sex differences in dieting trends, eating habits, and nutrition beliefs of a group of
midwestern college students. J Am Diet Assoc. 2006. 106(10):1673‐1677.

SESTRINSKA VIZIJA . broj 7 . oktobar 2020. 11